Құқық негіздерінің қайнар көздері
Жұмыс уақыты. Демалыс уақыты. Кепілдік пен конпенсация. Еңбекті қорғау
жүктеу/скачать 1 Mb.
|
Ëåêöèÿ ?àçà?ñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû? ???û? íåã³çäåð³ êóðñûíû? ï?í³ æ
| Жұмыс уақыты. Демалыс уақыты. Кепілдік пен конпенсация. Еңбекті қорғау.
Жұмыс уақыты дегеніміз - жұмыс берушінің актілеріне және жеке еңбек шартының жағдайларына сойкес жүмыскер өзінің еңбек мівдетгерін орыңдайтын уақыты. Жүмыс берушінің акгілеріне бүйрық-тар, окімдер, нүсқаулар, ішкі еңбек тәртібіыің ережелері, т.б. жата-ды. Ал, жүмыс уақытында орындалуы тиіс еңбек мшдеттерше келетін болсақ, олар жүмыскер мен жүмыс берушінің арасында жасалған жеке еңбек шартында көрсетіледі. Жұмыс уақытының зандық үғымы мына нышандармен: а) еңбектің завда, жүмыс берушінің актілерінде, үжымдық немесе жеке еңбек шартында белгіленген үзақтығы ретінде; б) кэсіпорынның (мекеменің, үйымның) ішкі еңбек тортібіне сәйкес жүмыскердің ез еңбек міндетін орындауға міндетті уақыт аралығы ретінде; в) еңбек үзақтығын және жүмыс бойынша міндеттерді реттейтін норма неме-се келісімге сойкес жүмыскердің накты жүмыс істеп шыққан уақыты ретінде сипатталады. Нарықтық экономиканың қаіыптасу жағдайында мемлекеттің жүмыс күнін реттеу саласындағы міндеті түбірімен өзгереді. Соңғы уақытқа дейін жалданып жүмыс істейтіндердің барлығының жүмыс уақытының үзақтығын нормалауды кәсіподақтарды қатыстырып мемлекет жүзеге асырып келді. Егер заңнамада басқадай қарасты-рылмаған болса жүмыс кұні үзақтығының нормасын кәсіпорын (ме-кеме, үйым) өкімшілігі көсіподақ комитетімен немесе жүмыскермен келіскенімен өзгерте алмайтын болған. Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында тіптен басқаша — еңбек жағдайларын (онын ішіңде жүмыс уақытының үзақтығын) негізінен жүмыскер мен жүмыс беруші арасындағы келісім анықтайды. Мемлекет заң жүзінде тек жүмыс уакытының ең көп үзақтығын белгілейді (аптасына 40 сағат). Жеке еңбек шартгарьшда жақтардьщ келісімі бойынша жүмыс уақыты-ның қысқалау ұзақтығы көзделуі мүмкін. Егер жүмыс уақытының үзақтығын азайту турапы келісім еңбек шартында кезделмесе, онда жүмыс уақытының занда белгіленген ең көп үзақтығы алынады. Жұмыс уакыты жұмыскерге жүктелген еңбек міндетгерін орын-даудан тысқары қаралмайды. Еңбектік қүқық қатынастарының элементі реіінде жұмыс уақьггын сақтау міндеті, бір жағынан жүмыс-керге, екінші жағынан жүмыс берушіге жүктеледі. Ішкі еңбек тортібінің ережелері жүмыскерді жүмысқа уақтылы келуге, жүмыс уақытының белгіленген үзақтығын сақтауға, жүмыс уақытын түгел-дей еңбек өнімділігіне жүмсауға міндеттейді. Жүмыс беруші, өз кезегінде, барлық жүмыскерлердің жүмыс уақытын толық және өнімді пайдалануына жағдай тудыруға, жүмыстың уақытын толық және өнімді пайдалануына жағдай тудырута, жүмыстың белгіленген үзақ-тығын, күнделікті жүмыс тәртібін, жүмыскерлердің демалу қүқығын бұзбауға міндетті. Нақты істелген уақытқа пайдаланьшған жүмыс уақытын есепке алу табелдерінде, жыддық табелдік карточкаларда және т.б. есепке алынатын жүмыс уақыты жатады. Демек, жүмыс уақытының үзақтығын жоне режимін реттейтін қүқықтық норма-лардың қызметтік рөлі сонда, олар жүмыскердің озінің жеке еңбек шараларын орындауын қамтамасыз етеді және оның демалу қүқығьша кепілдік береді. Еңбек туралы күшіндегі заңнама жүмыс уақытының мына түрлерін қарастырады: үзақтығы қалыпты, үзақтығы кысқартылған, толық емес жүмыс уақыты. Қалыпты жүмыс уақыты. Еңбектің күн, апта, жыл бойғы, адам-ның дамуына жөне емір сүруіне зиянын тигізбейтін үзақтығы қалып-ты деп танылады. Еңбек туралы күшіндегі заңнамаға сәйкес кәсіп-орындардағы (мекемелердегі, үйымдардағы) жүмыскерлердің жүмыс уақытының үзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауға тиіс (Еңбек ту-ралы Заңның 45 б. 2 т.). Бүл норма экономиканың саласына, көсіпке, мамандыққа, лауазымға қарамастан, жой, қалыпты еңбек жағдай-ларында жүмыс істейтін барлық жүмыскерлерге тарайды. Жүмыс уақытының аптасына 40 сағаттық үзақтығы оның жоғары шегі бо-лып табылады, егер заңца ерекше қарастырылмаған жагдайларда, оны жақтардың келісімі бойынша үзартуға болмайды.Жұмыс уақытының апталық үзақтығы (40 сағат) қалыпты үзақ-тықтағы жүмыс күнінен туындайтын шама. Еңбек турачы заңнамаға сәйкес 6 күндік жүмыс аптасында күнделікті жүмыстың үзақтығы 7 сағагган аспауға тиіс, ал еңбек жағдайы ауыр (зиянды) кейбір кәсіптердің жүмыскерлері үшін қысқартылған жұмыс күні қарасты-рылған. Ұзақтығы калыпты жүмыс күні мыналарға есептелген: а) артық күш жүмсауды қажет етпейтін және жүйке тоздырмайтын жағдайларда жұмыс істейтін жұмысшылар мен қызметкерлерге; б) 6 күндік жұмыс аптасы жағдайында жәй калевдарлық тәулікке. Сондықтан да қалыпты үзақтықтағы жұмыс күніне 6 күңдік жұмыс аптасы болғандағы демалыс алдындағы қысқартылған күндер жөне 5 күндік жүмыс аптасы, сондай-ақ үздіксіз ондіріс жағдайыңцагы 8 сағатгық жөне өте үзақ күнделікті жұмыс жаткызылмайды. жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|