Іі халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференциясы ғылыми баяндамалар

575

Бастауыш сыныптың оқу үрдісіне ақпараттық технологияларды енгізу де жаңа бағыт. Сондықтан мұнда 

оқушылардың психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктері міндетті түрде ескерілуі тиіс. Бұл ұстанымдар 

оқушыны ақпараттық біліммен қаруландыруға, жалпы білімдік міндеттер мен компьютер  туралы білімін  

жүзеге  асыруға,  оқыту  мен  тәрбиелеудің  кешенді  мәселелерін  есепке  ала  отырып,  сабақты  жүргізудің 

вариативті әдістерін қолдануға жол ашады.

Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады. 

Жалпы  баланың  алғашқы  күннен  қолына  қалам  ұстатып  әліппені  жаттатқызатын  мектеп  мұғалімі. 

Сондықтан да  алғашқы білім алу кезеңі-бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі болып, баланың қандай 

білім  беру  мекемесінен  және  қандай  мұғалімнен  білім  алғанына  байланысты.  Ол  алған  білімдерінің 

сапалық құндылығы келешекте баланың сабақ үлгеріміне және  жеке тұлғалық қалыптасуына қатты әсер 

етеді. 

Ал тәлім-тәрбиенің сан-салалы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста 

кездесетін  еңбек  дағдылары  арқылы  баланың  жан  дүниесіне  әсер  ететін  білім  мен  тәрбиенің  алғашқы 

баспалдағы-бастауыш мектеп екендігі даусыз. Мектептің бастауыш сыныптарында қалана бастайтын еңбек 

дағдысы мен іскерлік қабілеттері мектептің жоғары сыныптарында тереңдетіліп отырады деп түсіндіреді 

[2, 184-б].

Бастауыш мектептің негізгі міндеті — жеке тұлғаны дамытып, оның алғашкы қалыптасуын қамтамасыз 

ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын 

оятып, ынтасын арттыру болып табылады.

Жаңа ғасыр біздің қоғамымыздың білім беру жүйесін “ашық ақпараттық қоғамның” қадам басуымен 

байланыстырады. Бүгінгі күні қоғамда ақпарат негіздеуші рөл атқарып, ақпараттық процестерді алумен, 

сақтаумен, өндеумен, оларды кеңінен пайдаланумен байланысты.

Бастауыш мектепте ақпараттық басқару мәселелері тек техникалық және бағдарламалық аспектілерге, 

оның ішінде компьютердегі ақпаратты өндеу және сақтаумен ғана мәселе шешіліп қоймай, өзіне қатысты 

белгілі бір талаптары бар:

а)  педагогикалық ортада ақпаратты және ақпараттық ағымды қалыптастыру;

ә) мұғалімдердің зерттеу іс-әрекетін қалыптастыратын әдістемені өңдеу;

б)  бастауыш  мектеп  мұғалімдерінің  зерттеу  іс-әрекетін  ұйымдастыру  және  жаңа  ақпараттық 

коммуникациялық технологияны игеруі [4, 45-б].

Дидактикалық дайындық жалпы кәсіби — педагогикалық даярлықтың негізгі және маңызды саласы 

екені белгілі.

Дидактикалық  даярлық  деген  ұғымды  қалай  түсіну  керек?  Бұл  өте  күрделі  ұғым.  Мұғалімдердің 

дидактикалық даярлығына жататындар: олардың оқыту процесінің теориясы мен практикасы (мотивтері) 

мен  мүмкіндіктері.  Нақты  айтқанда,  оқытудың  мақсаттары  мен  мазмұнын,  оны  ұйымдастырудағы 

қолданатын  тиімді  әдіс-тәсілдерді  жете  біліп,  іске  асырудың  жолдарын  меңгеруді — дидактикалық 

даярлықты  анықтайтын  белгілер  деуге  болады.  Осыған  орай,  педагогикалық  қызметті  атқаруға  қажет 

мұғалімнің бойында мынадай дидактикалық қабілеттер болуы керек: оқыту процесін жоспарлай білуі, оны 

мақсатты түрде ұйымдастыра алуы, жүйелі түрде бақылау мен бағалау ісін орындап отыруы.

Мектептегі  оқыту — дидактикалық  процесс  болғандықтан,  мұғалім  оған  тән  психологиялық, 

педагогикалық ерекшеліктерін білуі өте қажет.

Оқыту  процесінің  басты  компоненті — оқытудың  мақсаты  мен  мазмұны.  Оқушылардың  рухани 

дамуына,  ең  алдымен,  оқытудың  ғылыми  мазмұны  мен  гуманитарлық  бағыты  орасан  зор  ықпал  етеді. 

Жалпы білім беру, негізінен, үш түрлі мақсатты көздейді:

Біріншісі — табиғат, қоғам, техника, өнер туралы ғылыми білім негіздерін меңгеру. Бұған ғылымдағы 

негізгі  заңдылықтардан,  фактілерден,  жетекші  ұғымдағы  негізгі  зандылықтардан,  фактілерден,  жетекші 

ұғымдар мен идеялардан басқа, дүниетанымдық идеялар мен сенімдер, практикалық біліктер мен дағдылар 

және ғылыми ойлау тәсілдері жатады.

Екіншісі — оқушыларды практикалық іс-әрекетке даярлау, өз бетімен қоғамдық пайдалы еңбек етуге 

дайындау.

576

Оқытудың  үшінші  мақсаты — оқушылардың  ғылыми  көзқарасы  мен  сенімдерін  қалыптастыру  оқу 

пәндерін оқытуда олардың танымдық және тәрбиелік мүмкіндіктерін мейлінше толығымен пайдалануды 

керек етеді.

Білім берудің мақсатын айқындау үшін Жүсіпбек Аймауытовтың мына сөздерін еске алған жөн: “Мектеп 

бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен ашынған саналы ақыл 

көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің кездейтін түпкі мақсаты — осы. Мектеп осы бағытта баланың 

келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек”.

Оқыту — екі  жақты  процесс.  Оқыту  процесі — оқушы  мен  мұғалімнің  өзара  бірлесіп  жасайтын 

қызметінен тұратын   күрделі   әрекет.   Оқыту -мұғалімнің білім берудегі жетекші әрекеті болса, оқу — 

баланың өзінің танымдық, практикалық әрекеті.

Бастауыш  сынып  мұғалімінің  инновациялық  іс-әрекеті  құрылымын  қарастырған  кезде, “инновация” 

және  “педагогикалық  іс-әрекет”  деген  негізгі  түсініктердің  мәнінің  мағынасын  талдауды  қолдану  керек 

деген ғалымдардың (В.А.Сластенин, Л.С.Подымова) ой-пікіріне қосыламыз [1, 25-б].

Біздің ойымызша, жалпы іс-әрекеттің осы құралы бастауыш сынып мұғалімдерінің инновациялық іс-

әрекетіне тән. Тәжірибе бойынша, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетінің диагностикасында ескерілетін 

бірнеше ережелер қатары бар:

1. Өз қызметін және әріптестерінің қызметін оның жоғарыда сөз болғандай тиімділігін бірізді талаптар 

бойынша жан-жақты бағалауға үйрету.

2. Ұжымдық істі ұжымдық талдау жасауға, өз жұмысының өзіндік талдауына үйрету маңызды.

3.  Өзінің кәсіби қасиеттерін өзіндік бағалау мен өзіндік тануға көшу, өзіне және басқаға талап қоя 

білуге үйрету.

4.  Мұғалімдердің  инновациялық  қызметін  бағалау  белгілеріне  сүйеніп,  педагогикалық  кызметті 

сараптау бағалауға тарту.

Осы жұмыстардың барлығында диагностика өзіндік мақсат емес, педагогикалық қалыптасудың алғы 

шарттары  мен  шығармашылықпен  еңбек  ететін  мұғалімдерді  тәрбиелеу  тәсілдері.  Инновациялық  іс-

әрекет — педагогикалық  еңбектің  өнімділігін  сапалы  өзгертетін  оқыту  мен  тәрбиелеудің  жаңа  үлгілері 

мен әдістерін құру үрдісі. Педагогтың инновациялық іс-әрекеті келесі белгілермен сипатталады:

- өзінің жеке касиеттерін есепке ала отырып, басқалардың инновациялық тәжірибесін өзгерту, жетілдіру, 

қабылдау қабілеті;

-  жаңа  ғылыми  идеялар  мен  басқалардың  тәжірибесінен  хабардар  бола  отырып,  өз  жұмысының 

нәтижесін ұғыну қажеттілігінен;

- жаңа ғылыми зерттеулер, олардың әдістемелік жүзегс асуын үздіксіз тәжірибеге енгізумен;

- педагогикалық инновацияның жаңа әдістері мен тәсілдерін өз бетінше жасаумен;

- педагогикалық кертартпалықпен, догмамен, артта қалушылықпен белсенді күрес жүргізумен.

Айтылғандарды есепке алғанда, педагогтың өнімді инновациялық іс-әрекетінің көрсеткіштері мыналар:

- педагогикалық еңбектің тиімділігі;

- оқу-тәрбие үрдісіне қатысушылардың педагогикалық талаптары мен бағыттарының бірлігі;

- жеке тұлғаның шығармашылық тұлғасының қалыптасуы;

- мұғалім беделінің өсуі;

- оқушылардың істі талдау әдіс-тәсіліне, диалектикалық ойларға үйренуі;

- оқу және тәрбие үрдісінде зерттеу тәсілінің педагогикалық қызмет үлгісіндегі ашылулары.

Бастауыш мектепте берген білім, үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы басқышы екенін ескере отырып 

оқушыларға  белгілі  бір  көлемдегі  білім,  білік,  дағдыларды  меңгерту,  табиғат,  қоғам  туралы  танымын 

қалыптастыру,  оның  жеке  бас  қасиеттерін  жан-жақты  дамыту,  жоғарыдағы  адамгершілік  принциптерге 

тәрбиелеу -бүгінгі күннің басты талабы екенін естен шығармау орынды. Себебі қазіргі кездегі қоғамдағы 

болып  жатқан  езгерістерді  демократияландыру,  ізгілендіру  процестері  баланың  еркін  дамуын  белсенді, 

шығармашылық жүмыс жасай алуын талап етеді.

Осыған байланысты қоғамның басты тірегі адам - жеке тұлғаны қалыптастыру мәселесі тың тұрғыдан 

танылуда  оның  қалыптасуына  әсер  ететін  факторлар  да  шетте  қалмауы  тиіс.  Атап  айтатын  болсақ, 

577

педагогикада  жеке  тұлғаның  дамуы  мен  қалыптасуына  әсер  ететін  шешуші  факторлар:  орта,  тәрбие, 

тұқымқуалаушылық.

Жеке тұлғаны қалыптастырудағы шешуші факторлардың бірі - тәрбие. Тәрбие - есіп келе жатқан жас 

ұрпақты  өмірге  даярлаудың  барлық  жағын  қамтитын,  жеке  тұлғаны  ғасырлар  бойы  жиналған  адамзат 

тарихындағы тәжірибені игертіп, біліммен жарақтандыруға бағытталған қоғамның талап-тілегіне тәуелді 

күрделі үдіріс. Тәрбиенің қоғамдық ортаның объективті, субъективті факторларына тәуелді болуы, жеке 

адам  дамуы  мен  тәрбиенің  байланыстылығы,  тәрбиеленушілердің  іс-әрекетін  қоғамға  пайдалы  етіп 

ұйымдастыру.  Бізге  бұрыннан  белгі  болып  келген  тәрбиенің  ұйымдастырушылары:  отбасы - ата-ана, 

балабақша - тәрбиеші, мектеп - мұғалім.

Күрделі  үдіріс - жеке  тұлға  тәрбиесін  қоғам  талабына  сай  етіп  ұйымдастыру  бас-тауыш  мектеп 

мұғапімдеріне де жаңаша талап қояды. Жеке тұлғаның қалыптасуына үлкен ықпал ететін тұлға мұғалім 

- тәрбие кезі. Жоғарыда аталып кеткен қасиеттерге ие тұлғаны қалыптастыру үшін мұғалімнің де кәсіби 

қасиеттері, икемділіктері жаңаша қырынан сипат алуы керек деген ой туады. 

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі мәселесіне баса назар аудару керек. “Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігіне 

не  жатады?”  деген  сұраққа  жауап  бермес  бұрын,  кәсіби  құзіреттілік  терминінің  мәнін  ашып  алайық. 

Ол  үшін  В.А.Сластенин  ұсынған  кәсіби  құзіреттілік  ұғымына  сүйенеміз.  Кәсіби  құзіреттілік - жеке 

тұлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі. Ал 

бастауыш  мектеп  мұғалімдерінің  кәсіби  құзіреттілігіне  мұғалімнің  оқу-тәрбие  үдерісін  ұйымдастыруда 

өз  мамандығына  байланысты  барлық  теория  мен  практиканы  меңгеруі,  жеке  тұлғаны  қалыптастыруда, 

яғни бастауыш сынып оқушыларымен жұмыс істеуге бағытталған қабілеттерінің бірлігі. Осыдан кәсіби 

құзіреттілік  ұғымына  мұғалімге  тән  болуы  тиіс  барлык,  қасиеттер  мен  қабілеттер  кіретіндігін  аңғару 

қиын емес. Яғни, мүғалімнің білім-білік, дағдылары, өз мамандығына қатысты білімдер жүйесі, жұмыс 

істеу шеберлігі, мәдениеті, психологиялық қасиеттері, қарым-қатынас стилі, педагогикалық такт, әдеп т.б 

жатқызамыз.

В.А.Сухомлинский: “Барлығы да балалық шақтан басталады, жас өспірімдердің моральдық бет-бейнесі 

адамның балалық шақта қалай тәрбиеленуіне байланысты” -деп есептейді. Баланың дұрыс тәрбиеленуі 

үшін  оның  тәрбиесін  жүзеге  асыратын  мүғалім,  педагогқа  қойылатын  талаптар  кәсіби  құзіреттілік 

шарттарына  сай  болуы  керек.  Кәсіби  құзіреттілікке  қатысты  анықтама  және  оның  құрамды  бөліктері 

жоғарыда  аталып  өтті,  олардан  аңғарғанымыздай  маманның  кәсіби  құзіреттілігіне  мүғалімнің  бойында 

болуға тиіс барлық қасиеттер енеді. 

Бастауыш сынып мұғалімі бастауыш сыныпта жүргізілетін пәндерде балаларға берілетін барлық білімді 

жетік білуі, материалды түсінікті жеткізуі, оқушылардың білімін дұрыс бағалай білуі, олардың бойында 

тәжірибелік білімдерді қалыптастыруы. 

Өзінің іс-әрекетін сыни түрғыдан бағалап, кәсіби құзіреттілікті жетілдіру, оқушылармен дұрыс қарым-

қатынас орнықтыра білу, ата-аналармен тіл табыса алу, сөйлеу мәдениетін жаттықтыру сияқты қасиеттер 

мұғалімнің  жұмысын  жеңілдетіп,  оқушылары  мен  олардың  ата-аналарына  сыйлы  болатына  даусыз.  Өз 

білімін жетілдіре отырып, оқушыларды арнайы ұғымдар мен терминдерді пайдаланып сөйлеуге үйрету, 

оқушыларды  ғылымға  жақындатады,  әрі  олардың  алған  білімдері  негізді  болады.  Оқушылардың  оқуға 

деген қызығушылықтарын ояту, оларды өздігінен білімдерін жетілдіруге дағдыландыру, сабақты жүргізуде 

қазіргі  іс-тәжірибе  мен  өткеннің  озық  тәжірибелерін  шебер  пайдалана  білу  оқытушының  құзіреттілігін 

танытады. 

Мұғалімнің құзіретгілігі оның сабақты нәтижелі жүргізуіне де тікелей байла-нысты. Сабақ нәтижелі 

болуы үшін мұғалімдер төменгі ережелерді ескергендері дұрыс: 

- өте жинақы болу, оқушылардың алдына қоятын мақсат нақты, айқын болуы және мақсатқа жетудің 

жолдарын ретімен, бірізділікпен жүргізе білу; 

- оқушыларды төмендетіп, жөнді-жөнсіз ұрыспау, олардың білмегеніне ренжімеу, мейірімді болу. 

Егер сыныптың көпшілігі түсінбеген болса, онда өзіңіздің кемшілігіңізді іздеңіз;

- оқушылардың сөзін бөлмеу, соңына дейін сөйлеуге мүмкіндік беру, оқушының жауабы дұрыс болмаса, 

578

ол қойылған сұрақтың нақты болмауынан; 

-тапсырма мен нұсқау анық, оқушы мүғалімнің талабын анық түсінетін болуы шарт; 

-  сабақ  барысында  оқушылардың  зейінін  тұрақтандыру,  егер  ауытқулар  болса,  тақырыпты  өзгерту 

немесе  қосымша  материалдарды  пайдалану,  оқушылардың  ынта-ықыласын,  қызығушылықтарын 

қадағалап отыру; 

-  сабақты  дәл  уақытында  бастау,  уақытты  үнемдей  білу,  тәрбиелік  ақыл-кеңесті  ұзақ  уақыт  айтып 

тұрудың қажеттілігі аз; 

- оқушыларға қойылған талап міндетті түрде жүзеге асуы керек; 

-  сабақтың  өткізілу темпі интенсивті,  бірақ оқу  материалдарын  оқушылар толық  меңгеруіне  жағдай 

жасалуы шарт; 

- оқушылардың жауабын мақұлдап, ынталандырып, қоштап отыру қажет.

Егер  бастауыш  мектептің  мұғалімі  жоғарыда  аталған  шарттар  мен  өзін-өзі  жетілдіруге  арналған 

мүмкіндіктерді дұрыс пайдаланса, онда мүғалім өз жұмысының нағыз шебері болатыны даусыз. Қазіргі 

қоғамға сәйкес жеке тұлғаны қалыптастыру үшін мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі де сай болар еді [3, 36-б].

Бала жаны жаңалыкка құмар, білмегенін білгісі келіп, белгісіз нәрсені ашуға тырысатын болғандықтан, 

бастауыш  сынып  мұғалімі  олардың  осы  талпынысын  дамытуға  көңіл  бөлуі  тиіс.  Оқушылардың 

сүйіспеншілігін  арттыру  максатында  сабақ  барысында  тиімді  әдіс-тәсілдерді  енгізіп,  оны  ұйымдастыру 

формасын  түрлендіріп  отыру — мұғалімнің  басты  міндеті  екені  белгілі.  Мүндай  жағдайда  мұғалімнің 

шеберлігі,  ұйымдастырушылық  қабілеті  үлкен  рөл  атқарады.  Кіші  мектеп  окушылары  үшін  мұғалім 

олардың  еліктейтін,  үлгі  ететін  абыройлы  жан.  Олар  ұстазының  бүкіл  іс-кимылына,  жүріс-тұрысына, 

сөйлеу  мәнеріне,  адаммен  қарым-қатынасына  еліктейді.  Сондықтан  да  жауапкершілігі  мол,  адал  да 

мейірімді, әділ де парасатты, рухани дүниесі бай педагогтар ғана балаға білім мен тәрбие беріп, оның жаң 

дүниесіне әсер ете алады.

Бастауыш  сынып  мұғалімдерінің  өз  бетімен  білім  жетілдіру  қызметі  әр  түрлі  мазмұндық  және 

функционалдық құрамдас бөліктерден тұрады.

Бастауыш сынып мұғалімдерінің өз бетінше білім жетілдіру қызметі мен соған деген әзірлікті жүйелі 

құрылымдық модель ретінде, ал екіншіден қызметтік жүйе ретінде қарастыруға . болады. Мұғалімнің өз 

бетімен кәсіби білім жетілдіруге дайын болуы   білім жетілдіру қызметін жүзеге асыру үшін қажетті іс-

әрекет пен амалдарды колдана отырып, өз кәсібі мен тәрбиеленушісіне деген эмоционалды бағалау қарым-

қатынасын айқындайтын деңгейі арқылы анықталады. 

Қорыта келгенде оқу процесінің  жаңаруына қажетті шарт кез-келген педагогикалық жүйенің басты 

тұлғасы  болып  табылатын  мектеп  мұғалімдерінің  педагогикалық  шеберлігін  арттыру  арқылы  үлкен 

нәтижелерге қол жеткізуге болады. 

Әдебиеттер тізімі

1.  Кенжебеков  Б.Т.  Педагогика  ғылымдарының.докторы  ғылыми  дәрежесін  алу  үшін  дайындалған 

диссертациясының авторефераты. Жоғарғы оқу орны жүйесінде болашақ амандардың кәсіби құзіреттілігін 

қалыптастыру. - Қарағанды, 2005., 22-28-б.

2. Кукушкин В.С. Жаңашыл педагогикалық технологиялар//Бастауыш мектеп. Мұғалімдерге арналған 

әдістемелік құрал . – Ростов н/Д: изд. “Феникс”, 2010.- 184-192 б.

3. Нағымжанова Қ.М. Инновациялы-креативті технологиялар. - Алматы, Өркен- 2006., 36-45б

4. Мұқаметқали М. Мұғалімдерді кәсіби педагогикалық инновациялық іс-әрекетке даярлау жолдары// 

Бастауыш мектеп №3, 2010., 45-47б.

579

НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 

УЧИТЕЛЯ И ОСОБЕННОСТИ КУРСОВ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ

Слесарь М. В.

Филиал АО «Национальный  центр  повышения квалификации 

 «Өрлеу»  Институт  повышения  квалификации педагогических

 работников по  Костанайской области»

Республика Казахстан

Аңдатпа

Бұл мақалада педагогтың кәсібилігін үздіксіз арттырудың мәселелері және Қазақстан Республикасында 

білім  беруді  дамытудың 2011 – 2020 жылдарға  арналған  Мемлекеттік  Бағдарламасын  жүзеге  асыру 

контекстіндегі біліктілікті арттыру курстарының ерекшеліктері жайлы баяндалады. 

«Өрлеу»  біліктілікті  арттыру  ұлттық  орталығы»  АҚ-мен  белгіленген  жаңа  философия  және 

білім берудің парадигмасын түсінуге бағытталған курстық дайындық мазмұнын жаңарту жөнінде іс-

қимылдар ұсынылады.

Аннотация

В  статье  актуализируются  проблемы  непрерывного  профессионального  развития  педагога  и 

особенности  курсов  повышения  квалификации  в  контексте  реализации  Государственной  Программы 

развития образования Республики Казахстан на 2011 – 2020 годы. 

Представлены действия по обновлению содержания курсовой подготовки, направленного на понимание 

новой  философии  и  парадигмы  образования,  обозначенные  АО  «Национальный  центр  повышения 

квалификации «Өрлеу».

Abstract

This article makes  the problems of continuous professional development of a teacher and peculiarities of  

the courses of  improving qualifi cation on the base of  State Programme of the  Development of Education of the 

Republic of Kazakhstan for 2011-2020 be actual.

Some actions for  renewing  the concept of courses preparation, directed to understanding of new philosophy 

and paradigm of education and  defi ned by AU «National Center  for Development of Leading and Research- 

Pedagogic Staff of Education System » are shown in the article.

В  Государственной  Программе  развития  образования  Республики  Казахстан  на 2011-2020 годы 

определены цели модернизации системы образования, разработаны механизмы её устойчивого развития, 

обеспечения соответствия социальным и экономическим потребностям государства, запросам человека, 

общества.

Процесс реализации данной Программы должен быть инновационным и вызвать изменения различных 

сторон системы образования, компонентов деятельности педагогов. 

«Обучение в течение всей жизни будет осуществляться за счет создания разнообразных возможностей 

для  удовлетворения  человеком  своих  образовательных  потребностей  на  всех  уровнях  образования», - 

указано в данном документе. [1.c.141]

В этой связи одним из важных шагов по реализации Государственной программы является преобразование 

региональных институтов повышения квалификации и переподготовки работников образования в филиалы 

Акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу».

В  Положении  о  филиале  АО  «НЦПК  «Өрлеу»  ИПК  ПР  по  Костанайской  области»  определено,  что 

«предметом деятельности является повышение квалификации педагогических кадров системы образования 

области,  повышение  их  уровня  профессиональных,  правовых,  информационных,  коммуникативных, 

580

управленческих  компетенций,  обучение  современным  технологиям  образования,  повышение  статуса 

педагога,  а  также  обучение  современному  менеджменту  директоров  школ  и  руководящих  работников 

отделов  образования».  Исходя  из  этой  цели,  особое  значение  приобретают  инновационные  подходы    к 

содержанию и технологиям в организации системы повышения квалификации с усилением непрерывного 

характера обучения и профессионального совершенствования педагога.

Сегодня  учитель  поставлен  в  такие  условия,  когда  развитие  его  профессиональных  компетенций 

должно быть адекватно тому социальному заказу, который обусловлен спецификой развития казахстанского 

общества, его культуры, самосознания и, несомненно, спецификой развития системы образования.

Современный  педагог  является  одновременно  учителем,  воспитателем,  организатором  учебной 

деятельности  учащихся,  активным  соучастником  общения  и  взаимодействия  с  ними,  с  их  родителями, 

коллегами, лидером-гражданином, исследователем педагогического процесса, консультантом, новатором, 

мастером – творцом.

Свободно и смело мыслящий, по-новому моделирующий образовательный процесс и прогнозирующий 

результаты своей деятельности педагог является гарантом достижения целей современного образования, 

успешного вхождения Казахстана в мировое образовательное пространство.

Развитие  профессиональной  компетентности – это  динамичный  процесс  модернизации 

профессионального опыта, ведущий к развитию индивидуальных профессиональных качеств, накоплению 

профессионального  опыта,  основанного  на  непрерывном  самообразовании,  самосовершенствовании, 

саморазвитии  и самореализации педагога.

Направления  непрерывного  профессионального  развития  педагога  новой    формации  должны  быть 

приведены в соответствие, прежде всего:

- с государственными и общественными интересами в вопросах развития личности учителя и ученика;

- с профессионально – личностной потребностью в развитии субъектности учителя-профессионала, в 

обогащении его человеческого потенциала, профессиональной культуры;

- с социальными требованиями к профессиональной деятельности учителя;

-  с  потребностями  современной  системы  общего  среднего  образования,  главная  цель  модернизации 

которого – переход  на 12 – летнюю  модель  образования,  повышение  функциональной  грамотности 

подрастающего поколения.

Таким  образом,  курс  на  непрерывное  образование  современного  педагога  связан,  прежде  всего,  с 

изменениями  целей    его  профессионального  развития,  за  которым  следует  реформирование  структуры, 

деятельности и отношений, создание новых ценностных ориентаций и нравственных норм.

Необходимость непрерывного образования учителя определяет возрастание требований к обновлению 

и качеству системы повышения квалификаций педагогических работников.

Развитие и совершенствование системы переподготовки педагогов – это закономерное, целесообразное, 

управляемое  и позитивное изменение, которое:

- должно создавать механизмы эффективного  и динамичного функционирования системы;

- направлено на непрерывное развитие и саморазвитие педагога;

- предполагает переход от регламентированных, алгоритмированных, рецептурных методов обучения 

в  системе  повышения  квалификации  к  развивающим,  интерактивным  методам,  стимулирующим 

познавательную активность, творчество на личностно – деятельной основе.

Именно  в  таком  направлении  осуществляется  обновление  системы  повышения  квалификации 

педагогических работников в филиале АО  «НЦПК  «Өрлеу» ИПК ПР по Костанайской области».

Руководители курсов повышения квалификации, реализуя новые подходы в обучении, создают условия 

для вхождения слушателей в интерактивный режим, вовлекают их в действия:

- способствующие профессиональному развитию, формированию нового педагогического мышления, 

современной культуры педагогического труда;

- формирующие сопричастность и ответственность за свой профессиональный уровень.

В  преобразовании  целей,  содержания  и  организации  курсов  повышения  квалификации  основой 

являются три ключевые идеи – сотрудничество, взаимозависимость и личная автономия.

581

Отправными ориентирами в преобразующей деятельности руководителей курсов стали:

- изменение среды профессионального обучения в среду развития профессиональных компетенций;

-  изменение  характера  деятельности  учителя:  от  учителя,  ориентированного  на  изучение  материала, 

от  транслятора  знаний  к  учителю-проектировщику,  побуждающему  учащихся  к  поиску  знаний,  к 

продуктивному диалогу и сотворчеству;

- изменение мотивационно-потребностной среды учителя от потребности  повышения квалификации к 

способности на саморазвитие, самосовершеннствование.

 В этом направлении были проанализированы тематика, содержание курсов, были внесены коррективы, 

а также разработаны новые программы курсов и семинаров, обновлены формы организации и содержание 

межкурсовой работы. При этом мы исходили из результатов мониторинговых исследований проведенных 

курсов повышения квалификации педагогов, а также учитывали динамику развития их профессиональных 

компетенций на всем протяжении их включенности в конкретную ступень непрерывного образования.

В  этом  году  начат  старт  по  внедрению  новой  трехуровневой  Программы  переподготовки  педагогов, 

разработанной АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» и Кембриджского университета. Результаты 

обучения педагогических работников (350 человек на сегодняшний день) по данной программе позволяют 

сделать выводы, что эти курсы дают благоприятную возможность учителям области изучить достижения 

современной  психолого-педагогической  науки,  новые  образовательные  технологии,  механизмы  их 

адаптации  и  внедрения  в  свою  практику,  осмыслить  собственный  опыт,  изменить  свое  педагогическое 

мышление, освоить методику интерактивного обучения и продолжить саморазвитие профессионального 

уровня.

Следует отметить  позитивную тенденцию развития устойчивой мотивации педагогов к повышению 

своего  профессионализма,  к  самосовершенствованию.  Подтверждением  является  высокий  уровень 

востребованности  курсов  нового  формата  по  Программе  АОО  «Назарбаев  Интеллектуальные  школы» 

и  Кембриджского  университета,  направленных  на  развитие  концептуальных  знаний  педагога,  освоение 

новых подходов в обучении учащихся.

В  практике  процесса  организации  и  осуществлении  непрерывного  образования  педагогических 

работников в нашем филиале успешно используются и традиционные формы повышения квалификации, 

такие  как  лекции,  семинары,  практикумы, «круглые»  столы,  деловые  игры,  дискуссии,  организация 

творческих групп, стажировок в школе, выездных дней института в районы, города, школы, профлицеи, 

колледжи  с  оказанием  научно – методической  помощи,  проведением  консультаций,  что  обеспечивает 

непрерывность профессионального развития педагога.

 Безусловно, начатые структурные преобразования в системе повышения квалификации республики – это 

действия по реализации Государственной Программы развития образования РК на 2011-2020 годы, которые 

уже позволили обновить содержание курсовой переподготовки педагогических работников, нацелить на 

понимание новой философии и парадигмы образования, ориентируя их на развитие профессиональной и 

личностной готовности к восприятию новых ценностей, целей образования и к их осуществлению.

«Никогда в глобальной истории у человечества не было более востребованных ценностей, чем мир и 

согласие, - сказал Президент нашей страны Н.А. Назарбаев в выступлении на открытии съезда лидеров 

мировых и традиционных религий в столице Казахстана. – Сегодня глобальный мир ищет формулу единства 

человеческого сообщества, мира и согласия на планете Земля и находит ее здесь, у нас в Казахстане». [2]

Исходя из необходимости передачи этого бесценного опыта «жить в мире и согласии» подрастающему 

поколению, Национальный план действий на 2012-2016 годы по развитию функциональной грамотности 

школьников одним из главным приоритетом обозначил: «образование для мира и согласия».

Наше  величайшее  завоевание  «мир  и  согласие» - результат  этнополитики  государства,  главным 

конструктором которой является Президент страны. 

К  сожалению,  опрос  старшеклассников  показал,  что  они  далеко  не  все  знают  суть  этнополитики 

нашего  государства.  Считаем,  что  не  все  педагоги  придают  должное  значение  ее  изучению,  однако  это 

межпредметная задача, начиная с начальной школы, если мы хотим вырастить патриотическое поколение. 

582

Исходя  из  данной  проблемы,  на  всех  курсах  переподготовки  будет  введен  курс  «Этнополитика 

Казахстана», это непременно будет способствовать тому, что ценности мира и согласия педагоги передадут 

школьникам. 

Следующая  задача,  которую  необходимо  решить  в  системе  непрерывной  подготовки  учителей, - это 

подготовка педагогов к воспитанию подрастающего поколения с планетарным мышлением, когда каждый 

школьник должен чувствовать, осознавать себя частицей мирового сообщества. Однако не все педагоги, 

за исключением учителей истории, изучают этнологию. Этот предмет является обязательным в высших 

учебных заведениях большинства стран мира. В развитии этнологии внесли достойный вклад философы 

и  ученые  Востока  Аль-Фараби,  Валиханов,  Бичурин,  что  также  будет  способствовать  воспитанию 

патриотизма подрастающего поколения.

Следует ввести в процесс переподготовки учителей основы этнологии, а также экологической этики, 

предполагающей формирование нового типа морального сознания, синтезирующего глобальное видение 

мира с подлинно гуманистическими  общечеловеческими ценностями.

Современный  период  характеризуется  возрастанием  необходимости  решения  проблемы  духовного 

воспитания подрастающего поколения. Этому способствует введенный курс «Самопознание», инициатором 

которой является Сара Алпысовна Назарбаева.

Подготовка учителей данного предмета предполагает изучение курса «Духовное наследие», и это очень 

актуально. Считаем небходимым в процессе переподготовки всех учителей также вести курс «Духовное 

наследие» и отдать предпочтение при его изучении учениям, произведениям философов Востока.

Итак, перспективы обновления содержания курсов повышения квалификации педагогических кадров 

на сегодня обозначены, безусловно, будут коррекции в процессе обучения.

«Вам  нужно  непрерывно  работать  над  собой,  повышать  свое  образование,  профессиональные 

компетенции»,-  сказал  Президент  страны  Н.А.  Назарбаев,  выступая  в  начале  нынешнего  учебного  года 

перед  студентами  Назарбаев Университета.  [3, с.2] Наставление Главы Государства – это ориентир не 

только для студентов, но  и для педагогов, это важный фактор в нашем  продвижении к «обществу знаний», 

повышению функциональной грамотности подрастающего поколения.

Использованная литература

1. Государственная Программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы. Астана, 

2011, с. 141.

2. Назарбаев Н. А. Выступление на съезде лидеров мировых религий// Страна и мир, июнь. 2012.

3. Назарбаева Н. А. Казахстан на пути к обществу знаний// Казахстанская правда. От 6 сентября 2012. 

с.1-3.

4. Жумагулов Б. Т. Итоги первого года реализации Государственной Программы развития образования 

на 2011-2020 годы и задачи на предстоящий год в свете Послания Главы государства народу Казахстана// 

Қосымша білім және тәрбие. №1. 2012. с.2-7.

583

ДАМЫТА ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ 

ЖАЗБА ТІЛІН ДАМЫТУ

Смагулова Б. М.

Актоғай ауданы Шашубай кентіндегі «Мектеп-балабақша кешені»

мемлекеттік мекемесі

Қазақстан Республикасы

 

Аңдатпа

Мақалада  дамыта  оқыту  негізінде  оқушының  жазбаша  тілін    тиімді  әдістер  арқылы  дамыту 

баяндалған.

Аннотация

В статье исследуется проблема  развития письменной речи на основе развивающего обучения.

Abstract

This article is related about writing skills for foundation of development teaching. 

Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында  «Білім  беру  жүйесінің  басты  міндеті – 

ұлттық  және  жалпы  азаматтық  құндылықтар,  ғылым  мен  практика  жетістіктері  негізінде  жеке  адамды 

қалыптастыруға және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау,  оқытудың 

жаңа  технологияларын  енгізу,  білім  беруді  ақпараттандыру,  халықаралық  ғаламдық  коммуникациялық 

желілерге шығу» - деп көрсетілген.

Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық 

жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым – қатынасқа 

өту қажеттігі туындайды. Сонымен қатар мектептегі оқу – тәрбие жүйесі, мұғалім – оқушы арасындағы 

қарым – қатынас жалпы оқытуды ұйымдастыру талапқа сай елеулі өзгерістерді қажет етіп отыр.

Оқу-тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғашқы шарты: мұғалімдердің 

иннновациялық  іс-әрекетін  қалыптастыру  болып  табылады.  Жаңа  педагогикалық  технологияларды 

меңгерген әрбір мұғалім өз сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады. Инновациялық үрдістің негізі – 

жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің 

көтерілуіне жағдай жасайды.  

Алдымыздағы  межеленіп  отырған 12 жылдық  білім  беру  жоспарының 

ішіндегі  бастауыш  мектептегі  оқыту  жүйесі  де  басты  назарда.Ал  мектеп  табалдырығын    жаңа  аттаған 

оқушының  білім,  білік  дағдыларды  игеруіне  ықпал  ететін  оқу  әрекетін  ұйымдастыру,  оқуға,  жазуға, 

есептеуге    машықтандыру,  шығармашылық  ойларын  дамыту  бастауыш    сыныптан  қамтамасыз  етіледі.

Қазіргі  кездегі  бастауыш  сынып  оқушыларын  оқытудағы  жаңа  өзгерістерге  бет  бұру  үшін  мынадай 

талаптарды ескеру керек:

- бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан қолға алу;

- ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне жеткізу;

- шығармашылық іс-әрекетіне және үнемі ізденісте болуына жағдай тудыру;

- өзіндік жұмыс түрлерін орындай алу;

- баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы тәрбиелей отырып, танымдық қабілеттерін қалыптастыру;

- ақпараттық технологияларды меңгерту;

Бастауыш  мектеп – баланы  оқуға  үйрету  мен  тәрбиелеу  оның  тұлға  ретінде  өзін-өзі  ашуға,  жалпы 

дамуының  қалыптасуына  жағдай  жасайтын  негізгі  саты.Осыған  орай,өз  тәжірибемде  дамыта  оқыту 

технологиясын үздіксіз пайдалану арқылы келесі жұмыс түрлерін атап айтар болсақ, оқыту процесі сауат 

ашудан басталатыны белгілі. Сондықтан оның балаға ана тілін оқытып үйретуде алатын орны да ерекше. 

Сауат ашу жұмысының негізгі міндеті – балаға хат таныту, яғни, оған оқу мен жазуды үйрету.Сонымен 

584

қатар сауат ашу барысында оқушылардың тілі мен ой –өрісін жетілдіруге де баса назар аударылады.Соның 

нәтижесінде  жас  ұрпаққа  тиісінше  жалпы  білім  негіздерін  меңгертіп,  адамгершілік,  патриоттық  тәрбие 

беруге негіз қаланады.

Дамыта  оқытудың  басты  мақсаты-баланы  оқыта  отырып,  жалпы  дамыту.Бастауыш  мектеп-оқушы 

тұлғасы мен сапаның дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбас кезеңі.Сондықтан да, бастауыш 

білім үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да қадірлі жұмыс. Бастауыш мектеп балаға белгілі 

бір білім ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни, сөйлеу, оқу, қоршаған ортаға дұрыс көзқараста болу, 

жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын да дұрыс айтуға, дәлелдеуге, сөйлеу 

мәдениетіне үйрету. 

Бастауыш  сынып  сатысының  ерекшелігі  мектепке  қабылданған  оқушылардың  дайындық 

деңгейінің,психологиялық, физиологиялық жағынан әр түрлі  болуында. Сондықтан бастауыш мұғалімінің 

қызметі әр баланың жеке ерекшелігіне қарай жағдай жасау үшін тұлғалық, бағдарлы  болуға тиіс.Әрине, 

бастауыш  сынып  оқушысының  зейіні  тұрақсыз,  импульсивті,  қабылдау  мүмкіндіктері  әр  түрлі  болады. 

Дегенмен  әр  бала  бір  нәрсеге  бейім  болады.  Бейімділік-оянып  келе  жатқан  қабілеттің  алғашқы  белгісі. 

Баланың жасырын, тіпті тым терең жатқан қабілеттерінің көрінуіне мүмкіндік жасау тек оқыту кезінде 

үлкендердің басшылығымен жүзеге асады. 

Қазіргі таңдағы мұғалім оқушы үшін « дайын» білім көзі болмай, керісінше кіші мектеп оқушыларының 

танымдық  іс-әрекетінің  ұйымдастырушысы  және  үйлестірушісі  бола  білуі  қажет.Бұрынғы  догмалық 

әдістерден арылып, тиімді әдістемелік жолдарды қажетіне қарай пайдаланып отыру тәжірибеге айналып 

келеді.Қазіргі  уақытта  Қазақстанда  білім  берудің  өзіндік  ұлттық  үлгісі  қалыптасуда.  Бұл  процесс  білім 

парадигмасының  өзгеруімен  қатар  жүреді.  Білім  берудегі  ескі  мазмұнның  орнына  жаңасы  келуде. 

Заман  ағысына  сай  технологияларды  қолдану  ауқымы,  түрлері  өзгеріп  отырады.  Бірақ  ең  бастысы 

технологияларды тиімді, жүйелді қолдану керек. Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, жаңа буын 

оқулықтарының  негізінде  жасалған  бағдарламалар  бастауыш  мектептің  жаңа  жүйеге  көшуін,  әрбір 

мұғалімнен  жаңаша  жұмыс  істеуін,  батыл  шығармашалық  ізденісін,  оқушылардың  белсенділігі  мен 

қызығушылығын  арттыруды  талап  етеді.  Сондықтан,  мұғалім  өз  білімін  жан-жақты  жетілдіре  отырып, 

оқушыны қызықтырып оқыту керек екенін айтқан. 

Демек,  сауат  ашу  білім  мен  тәрбие  алудың  кілті  іспеттес.  Сауат  ашудың  негізгі  мақсаты-болашақ 

ұрпаққа терең білім мен өнегелі тәрбие беру, сол арқылы оларды өмірге, өз Отанын, ел – жұртын шексіз 

сүйе  білуге  тәрбиелеу,  білім  берудің  негізгі  бағыттарына  қойылатын  негізгі  талаптардың  ішіндегі  аса 

күрделісі – алты жастағы балаларды сауаттандыру мәселесі.Өйткені мектеп есігін алғаш ашқан баланы 

оқытудың  өзіндік  қиындықтары  бар.  Ол  қиындықтар  балалардың  физиологиялық – психологиялық 

өзгешеліктеріне байланысты. Себебі сауат ашу жұмысы оқушылардың оқуға, ой еңбегіне қажет белгілі 

бір қабілет бейімділікті талап етеді.Дұрыс сауатты жазуға үйрену үшін сөздерді дыбыс құрамына, буын 

жігіне  ажырату  жұмысы  әріп  қалдырып  кетпеуге,  әріп  алмастырып  алмауға  бір  сыпыра  көмектеседі.

Сөздердің ұқсастықтары мен ерекшеліктерін, теріс жазылуынан мағына бұзылатынын балаларға ережені 

түсіндіргенде де, жаттығулар жүргізгенде де , олардың жазуларындағы қателерді түзеткенде де көрсетіп, 

түсіндіріп отырудың пайдасы көп.Сауат ашу кезінде оқу мен жазу жұмыстары өзара тығыз байланыста 

болады.  Оқушыларды  сауатты  жазуға  «Әліппені»  оқытудың  алғашқы  кездерінен  үйрету  керек,  ол  үшін 

графикалық диктант жүргізген жөн. Мақсатына қарай оларды өткізудің тәсілдері түрлі-түрлі. Жақсы оқи 

алатын бала таза да, сауатты жаза біледі, ал, жазуды жақсы меңгерген оқушы оқуды жеңіл меңгереді.Бір 

сабақтың өзінде оқу қызметі мен жазу жұмысы бірін-бірі алмастырып және бірін меңгеруге екіншісінің 

көмегі тиіп отырады.Жазу, таза жазу, дұрыс жазу, сауатты жазу – қай тілдің болмасын басты ұстанымы. 

Сауатты  жазудың  алғышарты  бастауышта  қаланады.  Мектеп  табалдырығын  аттаған  балаға  бірінші 

сыныптан бастап дұрыс сөйлету үшін сөздердің дыбыстық жағы дұрыс айтылуын қадағалаймын.Бастауыш 

сыныпта бағдарламаға сәйкес жоғарыда көрсетілген білім-білік дағдыларықалыптасқаноқушыларсауатты  

жазуға  дағдылану  барысында  графикалық  түрде  қарым-қатынас  жасау  мүмкіндігіне  ие  болады. Осы 

арқылы жазуын ғана емес, сөйлеуін  және  таным  мүмкіндіктерін  жетілдіре алады. Таза жазу  дағдысының  

585

алғашқы бастамасы  әріптің  әрбір  бөлігін   дұрыс сызыпкөруі  арқылы  қалыптасады. Ұстаз үшін ең негізгі 

мақсат – әр сабағын түсінікті, тартымды, тиімді өткізу. Оны жүзеге асырудың бір жолы – оқушыларға білім 

беру,  тәрбиелеу  барысында  кеңінен  қолданылып  жүрген  оқушылардың  білім  сапасын  көтеруде  жағдай 

жасайтын сабақты тиімді ұйымдастыруға, атап айтқанда сабақ уақытын ұтымды пайдалануға мұғалім мен 

оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға көп көмегін тигізетін әдіс – диктанттарды қолдана білу. Мәселен, 

оқушылардың білім сапасын жақсартуда, ой-өрісін кеңейтуде, алған білімдеріндегі кейбір олқылықтарды 

толықтырып, бұрын өткен материалдарды бір жүйеге түсіру үшін диктанттарды пайдалану      мен үшін  

өтетиімді.Оқушыларды сауатты жазуға үйретуде түрлі жазба жұмыстардың, әсіресе диктанттың маңызы 

зор. Тек диктант түрлері грамматикалық ережелерді әр оқушының қалай меңгергенін және нелерді шала 

білетінін  байқатады.  Сондықтан  диктант  қай  сыныпта  болмасын,  неғұрлым  жиі  алынса,  оқушылардың 

сауаты соғұрлым табысты болмақ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

   

 

 

 

 

    (

 

, 

, 

 ,

) 

 

 

 

     

 

 

 

, 

  

 

 

 

 

 

 

 

(

, 

, 

) 

 

 

 

 

 

 

Бірінші сыныпта мазмұндама мен шығарма жазуға төселдірудің үлкен мәні бар. Әдетте ата-аналар мен 

үлкендер  арасында  бірінші  сыныпта  мазмұндама  шығарма  жазудың  мәніне  түсінбеушілік  те  кездеседі. 

Байланыстырып жазу жұмысы кіші жастағы дидактикалық түсініктілік принципіне негізделіп жүргізіледі.

«Баланы – жастан» деген халық педагогикасында баланы жас кезінен бастап әдептілікке тәрбиелеуді 

мақұлдайды. Бүгінгі мектеп тәжірибесінде жас ұрпақты шығармашылық жазба жұмыстарға үйретудің аса 

жеңіл де тиімді әдістемелері аз емес.Шығарма жазуға дайындық жұмыстарын бірінші сынып оқушылары 

оқу  жылының  екінші  жарты  жылында  бастайды.  Оқушылар  шығарма  жазғанға  дейін  бірінші  сыныпта 

берілген  суреттердің  мазмұнына  қарай  жүйелі  ойды  білдіретін  сөйлемде  шағын  шығарма  әңгіме  құрап 

айтуға  және  жазуға  жаттықтыру  жұмыстары  жүргізіледі.  Оқушылар  сурет  мазмұнына  байланысты 

сөйлемдер  құрайды,  шағын  әңгіме  жазып  шығады. «Біздің  сынып», «Отбасы»  тақырыбына  шығарма 

жаздыру  мұнда  ешқандай  сурет  қолданылмайды.  Бірақ  ауызша  әңгіме  өткізіледі.  Сұрақ-жауап  арқылы 

сынып ішіндегі заттардың атын, баланың отбасы туралы сұраймын.

586

Тіл дамыту сабағындағы  оқушының шығармашылық даму кезіндегі қалыптасатын дағдылары

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

 

 

 

Дамыта оқыту жүйесінде мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас жаңа қағидаларға негізделеді. 

Олар  ынтымақтастық,  өзара  сыйластық,  түсіністік  сияқты  қасиеттер.  Бала  өз  ойын  қорықпай  сеніммен 

айта алатындай болу керек. Ол үшін оның әрбір жауабы мұқият тыңдалып, дұрыс мақталып, қатесі еппен 

түзетіліп отырады. Оқушыға кішкентай бала деп қарамай оның пікірімен санасу, көзқарасын құрметтеу 

оның дамуына зор әсер етеді.

Оқушылардың шығарма жазғанға дейінгі игеру тиіс дағдылары

 

 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

, 

   - 

 

- 

 

 

 

  

 

Мектеп  табалдырығын  жаңа  аттаған  бүлдіршіннен  шығармашылық  іс-әрекетті  талап  етпес  бұрын, 

оны соған үйреткен жөн. Оқушының шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына 

енгізген М.Жұмабаев болатын. Ол балалардың ойлау қабілетін дамыту туралы «Ойлау-жанның өте бір қиын, 

терең ісі»,-деп атап көрсете келіп, мұғалім баланың ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді.

Бастауыш  мектеп  оқушысы  үшін  дамытатын  жаттығулардың  кешенді  орындауы  олардың  танымдық  іс-

әрекетінің барлық түрлерін қамтиды. Дамытатын танымдық жаттығулардың мақсаты мектептегі оқытудың 

интеллектуалдық  потенциалын  көтеру,  және  әр  сабақты  оқушының  танымдық  құқықтарын  меңгеруге 

587

бағыттау,  тапсырманың  шешу  жолдарын  талдау,  тапсырманың  орындалуына  түрлі  тәсілдер  іздеу,  өзінің 

шешімін  құрбыларының  жұмысымен  салыстыру  өзінің  дәлелдеген  шешімін  үйрету  болып  табылады.

Оқушы бойындағы шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқу мен білім алуға деген ұмтылыс 

күннен-күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, ішкі дүниесінің сыртқы 

ортамен байланысы дамып, дүниетанымы арта түседі.Қазіргі замандағы ұстаздар қауымының алдындағы 

үлкен мақсат: өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық іс — әрекетіне қабілетті, еркін және 

жан — жақты  жетілген  тұлға  тәрбиелеу.  Өмірдегі  сан  алуан  қиындықты  шеше  білу  тек  шығармашыл 

адамның қолынан келеді. Шығармашыл адамның бойында батылдық, еркіндік, ұшқырлық, сезімталдық 

сияқты  қасиеттер  мен  қатар  ерекше  ой  қызметі,  қайшылықтарды  түсіну,  заңдылықтарды  анықтау, 

шығармашылыққа  деген  құштарлық  болу  керек.Оқушының  шығармашылық  қабілетін  дамыту  үшін 

бірнеше шарт орындалу тиіс. Олар:

1.Жүйелі түрде шығармашылық әрекет жағдайында болуы;

2.Ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жету;

3.Оқушының шығармашылық іс — әрекетіне жағдай туғызу;

Оқушының шығармашылық іс — әрекетіне жағдай туғызу дегеніміз — оқушыны ойлай білуге үйрету 

екені сөзсіз. Мектеп табалдырығын жаңа аттаған бүлдіршіннен шығармашылық қабілетті талап етпес 

бұрын, оны соған үйреткен жөн. Оқушының зейінін, есін, қиялын, интеллектісін дамыта отырып, ойлау 

қабілетін, шығармашылық іс — әрекетін жоғары деңгейде көтеруге болады.Әдебиеттік оқу сабағында 

қолданылатын шығармашылық тапсырма. Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулып, олардың 

белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу үшін

- балаларға белгілі тақырыпта әңгіме оқып, рөлге бөліп оқытып, оқушыларға басқаша аяқтауға кілт 

боларлық сюжет ұсыну;

- әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беру, аяқтауды оқушыларға тапсыру;

- ертегіні ұжым болып тыңдау;

- ұнатқан кейіпкерлеріне мінездеме беру;

- қиялдауарқылысуретсалғазу, ролменойнату;

- арнайытақырыптапікірталастудыру.

- мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау.

- ақын, жазушылардың дайын мәтіндерін басқаша аяқтау.

- белгілі мақал негізінде әңгіме жазғызу.

- табиғат құбылыстарына, заттарға және жеке суреттерге қарап жұмбақ құрастыру.

- әңгімелерді салыстыру, бөліктерге бөлу.

- логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешкізу       (сөзжұмбақ,ребус)

- образға кіру сияқты әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолданамын.

Осы  арқылы  сыныбымдағы  әр  оқушының  пән  бойынша  ізденімпаздық  деңгейлерін  және  пәнге 

қабілеттілігі,  қызығушылығын  анықтаймын.  Шығармашылық  әр  оқушының  жеке  қабілеттері  мен 

мүмкіндіктерін, танымдық іс-әрекеттері мен дағдыларының дәрежесін көрсетіп береді.

Шығармашылық  жұмыстарды  тәжірибемде  үздіксіз  қолданамын.Осы  сияқты  дамыта  оқытудың 

әдістерімен  оқу  жазба  жұмыс  түрлерін  жүргіземін.  Енді  осы  шығармашылық  тапсырмалардың 

кейбіреуіне сның ішінде образға кіру, талдау және қиялдау, суырып салма ақын, диалог-ертегі, жұмбақ-

мақалдар құрастыруға ерекше көңіл бөлеміз. Осы шығармашылық жұмыстардың ішінен «образға кіру» 

түріне  тоқталсам-жансыз  заттардың,  өсімдіктердің,  жануарлардың  орындарында  өздері  қандай  күй 

кешетіні,  қандай  қызмет  атқаратынын  сезінуге  тырысады.Мысалы:  Мен-Кітаппын. (Лақпын,Қасықпын, 

Дәптермін,Орманмын,  Көлікпін,  Доппын)  деген  әр  түрлі  тақырыптарда  әңгіме  жазғызамын. 3-сынып 

оқушысының әңгімесінен үзінді келтірейін: «...Мен-Дәптермін. Мен дүкендерде сатыламын. Мені судай 

жаңа  бетімде  сатып  алды.  Менің  таза,жылтыр  бетіме  оқушылар  жазу  жазып  үйренеді.Ақылы  бар  бала 

мені күтіп ұстайды.Ал кейбір ұқыпсыз балалар бетіме артық шимайлар салып,май қолымен ұстайды мені. 

Сонда мен қатты қысыламын. Мен балалардың дұрыс,қатесіз жазғанын ұнатамын. Мені ұқыпты оқушы 

588

қаптап  ұстайды. Мен әр түрлімін,есепке және жазуға арналғанмын Мен ешкімге жамандық істемеймін....» 

осындайшығармашылық  жұмыс  арқылы  оқушылардың  ой-өрісі  кеңейтіліп,  тілдері  дамиды.Сонымен 

бірге,коммуникативтік  біліктіліктері  дамиды  (ақпарат  беру,ақпарат  жасау),ақпараттық  проблемаларды 

шешуі(ақпаратты  табу,жүйелеу,өңдеу,бағалау  және  ақпаратты  ұсынудың  әр  түрін  пайдалана  алады).

Оқушының бойында дербес танымдық іс-әрекет өрісіндегі құзырлылық,күнделікті тұрмыстық ортадағы 

құзырлылық қалыптасады.

Әдебиеттер тізімі

1. Омарова Р. С., Кенеш Ә. С., Дүйсенова Ұ. А. 12 – жылдық білім берудің бастауыш буынындағы оқу- 

тәрбие үрдісі. Астана : 2003

2.  Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы»  Астана.:  2006

3.  Исабаева  Д. «Ақпараттық – коммуникациялық  технология  құралдары  арқылы  бастауыш  сынып 

оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру мазмұны.» Бастауыш мектеп   12/ 2008

4. Ерешева К,Ботабаева Ұ.,Муханова Р.Қазақ тілінен сын жұмыстары. Алматы.;«Өлке», 2010

5. Мұраталиев Р,Марасұлов Ә.,Қасабекова Қ.Диктанттар жинағы. Алматы.;«Мектеп»1985

6.  Жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйесін дамыту.  Халықаралық ғылыми «Алтынсарин 

оқулары»конференциясының материалдары.  Астана  2010 

ОРТА  ҒАСЫРЛАРДАҒЫ  ҚАЗАҚСТАН   ТАРИХЫНА  АРНАЛҒАН МҰҒАЛІМНІҢ  

ӘДІСТЕМЕЛІК  ТУРАЛЫ  МЕН  ОҚУШЫНЫҢ  ЖҰМЫС ДӘПТЕРІ. 

Смағұл А. Т.

№ 4 Облыстық дарынды балаларға арналған  мектеп-интернат

Қызылорда қаласы, Қазақстан Республикасы

Аңдатпа

Бұл  мақалада  зерттеудегі  дидактика  жүйесіндегі  оқудың  мәні  мен  мақсаты  қарастырылған. 

Оқушының уақытын, күшін, оқу құрал жабдықтарын өз орнымен пайдаланып, балалардың оқу жүктемесін 

жас сатылары мен мүмкіндіктеріне қарай белгілеп, денсаулығына зиян келтірмейтіндей етіп жеткізу. 

Оқушылардың білімді берік әрі тиянақты меңгеруі үшін  олардың өз бетінше  орындайтын оқу қызметін 

дұрыс бағыт –бағдар беруге, ұйымдастырулары қарастырылған. 

Аннотация

  В  статье  рассмотрена  важность    дидактической  системы  исследования.  Показаны  методы  

направленного  использования  времени  ученика,  а  также  отмечен    уровень  прогресса  с  учетом 

возможностей  учеников.  Чтобы  ученики  учились  аккуратно  и  внимательно,  учителя  должны  дать 

правильное  направление.  Также  рассмотрены  способы  воспитания  и  развития  ученика,  посредством 

использования  новых методов и принципов обучения.

Abstract 

          The purpose of researching is to compare students and use multimedia equipment intime and mark student’s 

curriculum for ages and their possibilities, and deliver their work not their health.  The purpose of researching 

is to master students solid and punctual, and organize to learn The   purpose of researching is to together. Each 

teacher’s post is to learn students carefully and to improve their knowledge. The offer of material is different. All 

of the work is in the textbook and to master this material soliol and orgamize their talent and activities. 

І. Кіріспе. Қазіргі заман мектебі жоғарғы деңгейде маманданған кәсіпқой мұғалімдерді күтуде. Сондай-

ақ стандартты білім беруде әлемдік стандартқа сай жаңа идея, әлемдік мәдениет жүйесіне енуге талпыныс 

589

жасаудамыз.  Яғни  Қазақстан  Республикасының  егеменді  елдер  қатарында  демократияға,  нарықтық 

қатынастарға, тұлғаның құқымен еркіндігіне бетбұрысы білім аймағындағы саясатты қайта қарастырып, 

жаңаланған заман көзқарасымен түсінуді талап етіп отыру. Білім саласы енді ең алдымен жеке тұлғаның 

рухани  қасиеттерін  қамтамасыз  етуге  бет  бұрды.  Бұл    өз  кезегіндегі  оқу  процесін  ұйымдастыру,  оқу-

оқыту формалары мен әдістерін таңдау және білім мазмұны іріктеу істеріне көптеген өзгерістердің енуіне 

себепші болды.

Білім  мазмұны  оқу  жоспарларында,  бағдарламаларында,  оқулықтар  мен  оқу  құралдарында  

айқындалады.

Білім  беру  ұйымдарында  пайдалануға  рұқсат  етілген  оқу  басылымдарының  тізбесі  «Білім  беру 

ұйымдарында 2012-2013 оқу  жылында  пайдалануға  рұқсат  етілген  оқулықтардың,  оқу-әдістемелік 

кешендердің,  оқу  құралдарының  және  басқа  да  қосымша  әдебиеттердің,  оның  ішінде  электронды 

жеткізгіштердегі  тізбесін  бекіту  туралы»  Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрінің 2012 

жылғы 20 қаңтардағы  №12 бұйрығымен анықталған. 7- сыныптың Орта  ғасырлардағы Қазақстан тарихы 

оқулық. Авторлары: К. Аманжолов, М. Қожа, С. Жолдасбаевтардың   2012 ж. - 232 беттен, суретті, карталы,  

2- басылымы, өңделгені бойынша оқытылады.Оқулық бойынша жұмыстарды жүргізуді қолға алдым.

Зерттеудегі  дидактика  жүйесіндегі    оқудың    мәні  мен  мақсаты:  Көзделген  оқу  деңгейіне  оқушы 

уақытын,  күшін,  оқу  құрал  жабдықтарын  өз  орнымен  пайдаланып,  балалардың  оқу  жүктемесін  жас 

сатылары мен мүмкіндіктеріне қарай белгілеп, денсаулығына  зиян келтірмейтіндей етіп жеткізу.

Зерттеуде жұмысының міндеті: Оқушылардың білімді берік әрі тиянақты меңгеруі үшін  олардың өз 

бетінше  орындайтын оқу қызметін дұрыс бағыт –бағдар беруге, ұйымдастыруға үйретеді.

Зерттеу жұмысындағы дидактикалық материалдар  арқылы оқытудың үрдісі: Өз ісінін шебері 

болу үшін әр педагогтін  міндеті - кәсіби ой толғанысы терең, оқушыны жанымен балап, білім нәрімен 

сусындату,  сабақтың  түрі,  әдіс-тәсілдер  арқылы  оқытуды  ұйымдастырып  шығармашылыққа  баулып, 

дарындылық  қабілеттерін  ашып  отыру.Осы  тұста  өз  шығармашылығымнан  білімді  шәкіртті  тәрбиелеу 

бас парыз. Яғни тәжірибемде бірнеше жылдар бойы оқушыларды дидактикалық материалдармен жұмыс 

жасауға баулып, оның оң нәтижесін көру осының айғағы.

Жалпы сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар жүйесіне зер салсақ: Дидактикалық жүйелерге 

тән  теория  мен  практика,  білімдер  мен  ептіліктер,  баяндау  қабілеттер.  Сондай-ақ  оқыту  механизмдері, 

танымдық  іс-әрекеттері,  мақсаттары  мен    мотивтері  бірлігіне  сүйенген  дидактика  ғана  тұлғаның  жан-

жақты және үйлесімді дамуына пайдалы әсері зор[2, 47-б].

ІІ.  Негізгі бөлімі:  2.1. Дидактика жүйесіндегі  оқудың тиімділік  мәні

Дидактиканың  қазіргі  күндегі  тұжырымдамасы  оқу  процесіне  жүйелі  бағытта  қатынас  жасауға 

негізделген, яғни осы жүйеліліктен сезімдік қабылдау, білімдерді түсіну және игеру, игерілген білімдер 

мен ептіліктерді тексеру танымдық процесте, оқу іс әркеттерінде табиғи біртұтастыққа келтіріледі. 

Танымда да осы сезім, ойлау және практикалық іс-әрекеттердің өзара бірдей уақыттағы ықпалдастығына 

байланысты талаптарды іске асыруға болады. [1, 2-б].

Бүгінгі дидактика жүйесіндегі оқудың мәні оқушыларға дайын білімдерді ұсыну, қиыншылықтарды өз 

бетінше жеңу және оқушылардың өзіндік жаңалықтар ашумен шектелмейді. Оны түбегейлі ажырататын 

сипат:  педагогикалық    басқарудың  оқушылардың  ынтасы,  дербестігі  дене  белсенділігі  мен  саналы 

байланыс, қатынастарына негізделуі.

Мен өзім өте қиын, бірақ маңызды, жауапты және қызықты кәсіпті таңдағанмын. Бізде ата-аналар өзінің 

ең  ардақтыларын,  перзенттерін  тапсырып,  оларды  қайырымды  және  ақылды,  білімді,  білікті,  талантты, 

тапқыр  адам  етіп  өсіріп  шығарады  деп,  бізге  сенім  білдіруде.  Педагог  ретінде  мен  жай,  сонымен  бірге 

ғажайып іс жасаймын. Кешегі ұстағаны қолынан түскен, аттаса сүрінген, ебедейсіз, сенімі жоқ сәбиден 

келелі тұлға қалыптастыруды мақсат еттім. Әлбетте, бұл  жұмысты іске асыру үшін мен нені қалай  және 

қашан орындау қажеттігін білуіміз міндетті.         

Өз ісінін шебері болу үшін әр педагогтін  міндеті - кәсіби ой толғанысы терең, оқушыны жанымен балап, 

білім нәрімен сусындату, сабақтың түрі, әдіс-тәсілдер арқылы оқытуды ұйымдастырып шығармашылыққа 

баулып,  дарындылық  қабілеттерін  ашып  отыру.  Осы  тұста  өз  шығармашылығымнан  білімді  шәкіртті 

590

тәрбиелеу бас парыз. Яғни тәжірибемде бірнеше жылдар бойы оқушыларды дидактикалық материалдармен 

жұмыс жасауға баулып, оның оң нәтижесін көру осының айғағы.

Орта  ғасырлардағы  Қазақстан  тарихы -  негізінен  бір-біріне  жалғасты  үш  кезеңнен  тұрады. 

Бірінші - Қазақстан тарихының ерте орта ғасырлық кезеңі (ҮІ-ІХ ғ.ғ.) Екінші  – Қазақстанның дамыған 

ортағасырлық кезеңі (Х-ХІҮ ғ.ғ.). Бірінші, екінші кезең түркі дәуірі деп аталады. Үшінші – біртұтас Қазақ 

мемлекетінің құрылу кезеңі (ХҮ-ХҮІІ ғ.ғ.). 

Бірінші кезең жерімізде Түрік, Батыс Түрік, Түргеш, Қарлық, Оғыз, Қимақ қағанаттары өмір сүрген 

және  Ұлы  Жібек  жолы  тарихының  маңызы  мен  жүріп  өткен  сара  жолдарын  мақтанышпен  айтуымызға 

болады.  Бұлардың  әрқайсысының  өз  кезінде  қоғамның  дамуына  қосқан  үлесі  бар.  Жоғарыда    атанған 

қағандықтардың басынан өткізген ішкі-сыртқы саяси жағдайынан, әлеуметтік, экономикалық және мәдени 

ахуалынан көрніс тауып отырады. [3, 3-4б].

Екінші  кезеңнің  өзіне  тән  ерекшелігі-  түркі  тілдес  ру-тайпалардың  тілі  мен  саяси,  әлеуметтік- 

экономикалық жағынан дамып, ұлттық арнаға түбегейлі түсуі туралы баяндалған.

Үшінші  кезең – ХҮ-ХҮІІІ  ғасырға  дейінгі  аралықты  қамтиды.  Бұл  кезеңнің  өзіндік  ерекшелігі 

Қазақ хандығы, «Қазақ» атауының тарихы туралы баяндалған. Аталған кезеңдердегі тарихи оқиғаларды 

баяндауда  мұғалім  мен  оқушыға  арналған  оқыту    әдістемесі  мен  оқушының  күнделікті  тапсырманы 

орындап отыруға арналған жұмыс дәптері дайындауды жөн білдім. Осы кезеңдегі тарихты оқушыларға 

жүйелі түрде таныстырып, 7-сыныпқа  арналған   оқу  бағдарламасы  бойынша  берілуге  тиісті  білімді  

жете меңгерту – мұғалімнің басты міндеті. Сол міндетті орындау барысында Авторы:  К. Аманжолов. М. 

Қожа. С. Жолдасбаевтың  пән оқулығын басшылыққа ала отырып әдістемелік жағынан дидактикалық 

материалдар оқыту процесіне  ендіру арқылы тапсырмалар түрлерін ұсынамын.

Зерттеудің басты мақсаты: Оқушылардың сабаққа ынтасын арттыру мақсатында берілген тақырыпқа 

сай шағын әңгімелер құрастыру, оқушының шығармашылық қабілетіне жан кіргізеді, шыңдайды.

Ұсынылып  отырған  материалдар  сипаты  жағынан  әр  түрлі.  Олардың  барлығы  да  оқулықта  берілген 

негізгі  тарихи  материалдарды  оқушыларға  берік,  шынайы  меңгеруді  мақсат  етеді.  Дидактикалық 

материалдарды  тиімді  әдіс-тәсілдер  арқылы  орынды  пайдаланса,  сабақты    ойдағыдай  ұйымдастыруға  

пайдасы тиері сөзсіз.

2.2. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы оқулығының мазмұнындағы материалдарды  

дидактика арқылы оқытып, тәжірибеге енгізу

Бұл оқу құралдары  әр оқушыға жеке-жеке  үлестірмелі қағаздар барысында таратып қолданған тиімді 

немесе  кітапша  етіп  дайындап  беуге  болады.  Олардың  күрделі  дидактикалық  материалды  «өте  жақсы» 

оқитын  оқушыларға,  ал  кейбіреулерін  оқушыларды  бірнеше  топтарға  бөліп  орындатқан  дұрыс.  Демек, 

тапсырмаларды балалардың қабілет деңгейіне қарай үйлестіруді ұйымдастырғада болады. Мысалы:

жүктеу/скачать 13,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: