Ылым министрлігі
Дәріс 4: Статистикалық бақылау
жүктеу/скачать 1,66 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрістің мақсаты
- Тақырып бойынша негізгі түсініктер
- Дәрістің конспектісі 1 сұрақ.
| Дәріс 4: Статистикалық бақылау
1. Статистикалық бақылауды ұйымдастырудың негізгі мәселелері. 2. Статистикалық бақылау қателері. 3. Статистикалық бақылаудың мәліметтерін тексеру әдістері. Дәрістің мақсаты: Статистикалық есеп жүргізу кезінде оның ең алғашқы сатысы статистикалық бақылаудың маңыздылығын ашу. Бақылау бағдарлмасындағы сұрақтардың маңыздылығын түсіну. Статистикалық бақылаудың нысандарын, түрлерін, тәсілдерін түсіну. Бақылау кезінде жіберілетін қателіктерді анықтай білу және оларды тексеру тәсілдерін меңгеру. Тақырып бойынша негізгі түсініктер: статистикалық бақылау, бақылау бағдарламасы, бақылау зерзаты, бақылу бірлігі, статистикалық бланк, статистикалық есеп беру, жаппай бақылау, жартылай бақылау, ішнара бақылау, бақылаудың тәсілдері, статистикалық қате, репрезентативті қате, тіркеу кезінде жіберілетін қате. Дәрістің конспектісі 1 сұрақ. Статистикалық бақылау бағдарламасы деп зерттеу кезінде бастапқы мәліметтерді жинау үшін ұғымды , жинақы, ойға қонымды бақылау бірліктеріне берілетін срақтар тізімінің жиынтығын айтады. Бақылау бағдарламасына кіргізілетін сұрақтардың тізімін жасау─ аса күрделі жұмыс. Оны өңдеу және құрау көптеген білікті мамандардың, ғылыми қызметкерлердің немесе сол зерттеу жұмысына нақты қатысы бар мекемелер мен ұйымдардың қатысуы арқылы жасалынады. Дұрыс жасалынған бақылау бағдарламасы ертеңгі күнгі зерттеудің негізгі тірегі болады. Бақылау бағдарламасын құрастыру кезінде бельгия ғалымы А. Кетленің ұсынған төмендегі ережесін естен шығармауымыз қажет: 1) Бағдарламаға керексіз, артық сұрақтар кіргізілмеуі және ондағы көрсетілген сұрақтардың жауаптары бақылаудың алдына қойған мақсатын анықтауы тиіс; 2) Бақылау бағдарламасына дұрыс және нәтижелі жауап алынатын сұақтардың кіргізілгені жөн; 3) Бақылау бағдарламасына кіргізілген сұрақтар жауап берушіге кері әсерін тигізетіндей, яғни оның болжамы бойынша қисынсыз жүргізілген сияқты күдік туғызбауы керек. Жоғарыдағы келтірілген нүсқауды орындаганда ғана статистикалық бакылау бағдарламасы дұрыс болып шығады. Статистикалық бақылаудың бағдарламасы мен ұйымдастыру мәселелерін карастырған кезде ең үлкен жұмыстың бірі ретіңде оған кіргізілген сұрақтардың редакциясы болып есептеледі. Атап айтқанда, зерттеу кезінде жиналатьш, өнделетін мәліметтердің жоғары сапалылыгы, дұрыстығы, толықтығы және оның нәтижелілігі сол берілген сұрактарға сай түсінікті, ұғымды және тұжырымды түрде құрастырылуына тікелей байланысты. Сондықтан көп жағдайларда берілген сұрақтардың түсінікті болуы үшін сол сұрақтан кейін түрлі қолайлы жауаптары қосымша ретінде беріледі. Мұнда сұралушы, яғни жауап беруші, өзінің тандауы бойынша, берілген сұрақтың дұрыс жауабын '"сызу арқылы" көрсетеді. Мысалы, 1989-жылғы халық санағында халықтың білімі туралы -сұраққа төмендегідей қосымша жауаптар берілген: жоғары, аяқталмаған жоғары, арнаулы орта, жалпы орта, орталау, бастауыш және сауатсыздык. Мұндай жауаптар өте дұрыс болып шығады және басқа жауаптардың қосымша кіріп кетуіне тосқауыл болады. Себебі, берілетін жауаптардың барлығы толығымен көрсетілген. Осыған орай сұралушы сұрақтың ретіне қарай, өз қалауы бойынша бір-ак жауапты көрсетуі кажет. Кейбір сұрақтарға берілетін жауаптар "бар" немесе "жоқ" деген сөздер арқылы көрсетілуі де мүмкін. Сонымен, жоғарыда көрсетілген жауаптар мәліметтерді өңдеу, топтау және электронды есептеу машинасына даярлау жұмыстарын жеңілдетеді. Статистикалық бланк (формуляр) дегеніміз - бақылау кезінде берілген сұраққа жауап жазуға жөне керекті мәліметті жинауға арналған бір бет қағаз (бірнеше бет болуы да мүмкін). Бір мезгілде, бір тақырыпта жүргізілетін зерттеу бірдей үлгіде болғаны да жөн. Демек статистикалық бланк (формуляр) - бұл бастапқы мәліметтерді сақтаушы, таратушы болып табылады. Бірак, статистикалық бақылау формулярлары әр түрлі атпен аталуы (бастапқы есеп формасы, карточка, бланк, акт, табель, санақ қағазы, сұрау қағазы және т.с.с.) әбден мүмкін. Әрбір формулярда мекен-жайлық көрсеткіштер жеке бөлім ретінде көрсетіледі. Титулдық бөлімінде статистикалық бақылаудың түрі, аты, бекітілген мерзімі және бекіткен мекеменің аты көрсетіледі. Ал мекен-жайлық бөлімінде жердің, адамның аты-жөні және толық тұрағы жазылады. Мекен-жайдың көрсетілуі сол бақылау арқылы жиналған мәліметтердің дұрыстығын тексеру үшін колданылады. Статистикалық тәжірибеде формулярдын жеке-дapa, ягни карточкалы және тізімдік екі түрі қолданылады. Жеке-дара немесе карточкалық формулярда әрбір бақылау бірліктерінің мәліметтері, жеке бланкіге толтырылады, Тізімдік формулярда бір бланкіге екі немесе одан да көп бақылау бірліктерінің мөліметтері көрсетіледі. Мыісалы, жеке немесе карточкалық формулярға әрбір мекеменің, кәсіпорынның. шаруашылықтың есеп беру формасы, ал тізімдікке 1989-жылғы халың санағында колданылған жаппай санақ қағазы жатады. Жоғарыда көрсетілген екі фор.мулярдың да өздеріне тән кұндылығы мен кемшіліктері бар. Карточканы формулярдың тізімдікпен салыстырғандағы артықтылығы сол, мұнда берілетін сұрақтар көп болып келеді. Сонымен бірге, бұл формулярдың жалпы керсеткіштерін қолмен есептеу, топтау жұмыстары жеңіл атқарылады. Бұл түрдің кемшілігі, мұнда әрбір бланкі сайын мекен-жайы туралы деректер толтырылып отырылатындығында. Ал, бұл басы артық жұмыс пен орынсыз қаржы шығындарын көбейтеді. Тізімдік формулярды қолдану өте үнемді, мәліметтерді тексеру жеңіл және машинамен өңдеуге өте колайлы. Статистикалық бакылау бағдарламасы туралы дұрыс түсінік беру және бланкілерді толтырудың біркелкілігін камтамасыз ету үшін, оның түсініктемесі мен нұскауы жазбаша түрінде бірге жіберіледі. Нүсқау кітапша ретінде бөлек беріледі немесе сол бланкінің екінші бетінде көрсетіледі. Нұсқауда, негізінен, мыналар көрсетіледі: бақылаудың мәні мен мақсаты, оның зерзаты мен бақылау бірліктерін аныктау, бақылаудың уақыт мерзімі мен жургізілу ұзақтығын көрсету, құжаттарды толтыру тәртібін үйрету, қорытындысын тапсыру уақыты. Ең негізгісі бо.тып әрбір сұракқа қалай дұрыс жауап беру туралы түсінік берілуі және бланкілерді толтырудың түсіндірмесі саналады. Статистикалық бакылау кезінде колданылатын құжаттарды (бланкілер, нұсқаулар және т.б.) жұмыс жабдықтары деп атайды. Статистикалық бақылау бағдарламасында жоғарыда көрсетілгендерден бөлек басқа да мәселелер қарастырылады. Оған мәліметтерді жинаудын түрлері мен тәсілдерін анықтау, зерттеу жұмыстарына қатысатын мамандарды даярлау және көпшілік қауым арасында үгіт-насихат жүргізу сияқты көптеген ұйымдастыру жұмыстары жүргізіледі. Мұның барлығына статистика органдары басшылық етіп отырады. жүктеу/скачать 1,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|