Жанғара Дәдебаев
жүктеу/скачать 0,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Тәуелсіздік-поэзиясы
| Арғынбай Бекбосын
. Арғынбай Бекбосын, әуелі Шығыс поэзиясының жарық жұлдызы Омар Һәйямның рубаяттарын қазақ тіліне аударды. Омар Һәйямның рубаяттарының қазақ тіліндегі алғашқы аудармашысы Қуандық Шаңғытбаевтың ісін жалғастырып, үлкен жетістіктерге жетті. 1998-2001 жылдары «Мың түрлі ой» деген атпен төрттағандар кітабының бірінші және екінші дәптерін жарыққа шығарды. «Фәнилік драма» деген атпен 2004 жылы 1500 рубаятын жариялады, ал 2010 жылы оқырмандарына 2500 рубаятын ұсынды (Бекбосын А. Фәнилік драма (2500 рубаят). – Алматы, 2010. – 372 б.). Ол бес дәптерден тұрады. Рубаят – Шығыс әдебиетінде ертеден бар жанрлық түр. Рубаяттың Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ поэзиясында қалыптасуы мен дамуына Арғынбай Бекбосын зор еңбек сіңірді. Рубаят – философиялық-лирикалық сипаттағы шығарма. Тіршіліктің ойлы-қырлы кеңістігіндегі қайшылықты құбылыстардың ақыл мен сезімге түскен ауыртпалығынан туатын терең де тегеурінді ойлардың төрттағандап түскен суреті төрткүл дүниенің сырын танытады. Мына өмір – қисық айна. Кімге кәде берерін шатастырған. Күлме, кәне!.. Жаманның өз обалы өзіне ғой, Жақпайсың жақсы боп та. Бұл не пәле?! Қоғам, қоғамдық сана, адамдардың қарым-қатынасы өзгергенде, қоғамдық құндылықтар да өзгеретіні анық. Мұндай өзгерістер кеңістігінде өзінің қалыптасқан мінез-құлқын, адамдық-азаматтық ұстанымын, қалыптасқан құндылықтар жүйесін сақтап қалған адамға өзгелер өздерінше қарайтыны рас. Бұның өзгелерге, өзгелердің бұған жақпауының мәнісі осында. Мейірімділік жағынан бос тұр безбен... Жабайы аңға ұқсаймыз тас, қыр кезген. Біреуді біреу мүлде жақтырмайды, Біреуге біреу қарап қасқыр көбен... – деген төрттағанда да осындай сыр бар. Жекенің, жалқының сыры емес, жалпының, төрткүл дүниенің сыры. 35 Болмысындағы мейірімділік, рақымдылық нұры өшіп, жыртқыштық, қайырымсыз қатігездік үстемдік алғанда, адам адам болудан қалып, жабайы аңға, қорқауға, қасқырға ұқсайтыны ақынның жүрегін шошытады. Адамның өзі сияқты басқа адамға адамшылықпен, мейірімділікпен қарауы – үлкен рухани құндылық. Кісінің өзіне тілемеген жамандықты өзгеге де тілемеуі, өзіне тілеген жақсылықты өзгеге де тілеуі – адамшылықтың бірден-бір басты негізі. Бұлардың қайнар көзі – үш сүюде. Оның біріншісі және әуелгісі – Аллатағаланың адамды сүюі; екіншісі – адамның адамды сүюі; үшіншісі – адамның адамзаттың бәрін сүюі бауырым деп. Бұл үшеуінің тұтастығын Абай «имани гүл» деп түсіндіреді. Адамның жүрегінде осы үшеуінің бірі болмаған жағдайда, қалған екеуіне де орын жоқ. Құдайға құрметі жоқ адам өзге адамның қадіріне жетпейді. Адамның өзгеге жақтырмай, жыртқыштың, қорқаудың, қасқырдың көзімен қарауының себебі осында. Ақынның суреттеп отырғаны біреу немесе екеу емес, одан әлдеқайда көп. Екінің бірі емес, екінің екеуі де біріне-бірі «қасқыр көзбен қарап», тісін қайрайтынға ұқсайды. Ал мейірімділіктің безбені бос тұр. Бұл ақынның ойынан шығарғаны емес, көз алдындағы шындық көріністі шынайы қалпында бейнелеуі нәтижесінде туған көркем сурет. Автор фәнилік драма өзегіндегі қайшылық пен тартыстың сыртқы қыры мен ішкі сырын осы шындықтан табады. Замана өзгереді... Ол түсінікті... Ел арып, аз ғана топ ісініпті. Сол топтың жастарына жан ашиды, Білместен кетер ме екен кісілікті... Ел арыған. Аз ғана топ ісінген. Ел жоқтықтан арыған болса, аз ғана топ тоқтықтан, байлықтан ісінген. Фәнилік драманың бір желісін ақын жердің үсті мен астындағы қазына-байлықты өзінің иелігіне алған аз ғана топ пен сол топтың жастарына тән мінез-құлықтың, соларға тән таным мен тағылымның кісілікке жатпайтын ынсапсыз сойқанынан, тоймайтын көзінен, толмайтын аранынан таратып айтады. «Ғаламнан жиылсын, маған құйылсын, отырған орныма ағып келе берсін деген ол не деген ынсап?» [2, 205-206], не деген кісілік? Бұл - кісіліктен кеткен жанның мінез-құлқының көрінісі. Кісіліктен кеткен, ынсапсыз жанды кісі деуге негіз жоқ. Фәнилік драмадағы тартыс өзегіндегі қайшылықтың бір қыры осындай. Қолыңда болсын мейлі Жер кіндігі, Ашылсын әміріңмен ел түндігі, Құдірет емес оның бәрі, бәрі, Құдірет – өз ойыңның еркіндігі! – төрттағанындағы ақындық ойдың түйіні – ойдың еркіндігі. Рубаятта ойдың еркіндігімен тең түсер күш жоқ. жүктеу/скачать 0,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|