Казахский национальный педагогический

Резюме 
В  этой  статье  рассматриваются  особенности  обучения  авторской  сказки  детям 
дошкольного возраста. Даны определения авторским  сказкам, которые были написаны на 
основе  народных  сказок.  Указаны  принципы  обучения  и    виды  наглядных  пособий.  
Охарактеризованы этапы  эффективного усвоения сказок детьми дошкольного возраста.  
 
Summary 
 This article discusses the features of the author's tales of learning for children of preschool age. 
Definitions  Copyright  tales  that  were  written  based  on  folk  tales.  These  principles  of  learning 
and  types  of  visual  aids.  Characterized  by  the  steps  of  effective  assimilation  tales  preschool 
children.  
 
ДИСКУРС ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИПОЛОГИЯСЫ 
ДИСКУРС И ЕГО ТИПОЛОГИЯ 
DISCOURSE AND ITS TYPOLOGY 
----------------------------------------------------------------------------
------------------------ 
 
УДК 81’23 16.21.27 
ОНАЛБАЕВА А.Т.
 
КазНПУ имени Абая, Алматы, Казахстан 
 
НЕВЕРБАЛЬНЫЕ СРЕДСТВА ОБЩЕНИЯ В РИТУАЛИЗОВАННОЙ 
КОММУНИКАТИВНОЙ СИТУАЦИИ «ҚЫРҚЫНАН ШЫҒАРУ» 
 
В  работе  рассматриваются  результаты  исследования  невербальных  средств  
общения,  где  особое  внимание    уделяется  его  социолингвистическому  и 
коммуникативному аспектам. 
На  основе  социокультурной  и  коммуникативной  стратификации  невербальных 
средств  общения  выявляется  сущность  континуума  невербальных  знаков  как  системы 
особого типа, находящейся с языковой системой в отношениях взаимодополнительности 
и параллелизма, но не изоморфизма. 
Ключевые слова: невербальная семиотика, коммуникация, речевой акт 
 
Настоящее исследование посвящено обоснованию комплексного подхода 
к исследованию невербального общения, в рамках которого особое внимание 
уделяется его социолингвистическому и  коммуникативному аспектам. 
Казахская  культура  богата  на  обряды,  целью  которых  является 
социализация  личности,  т.е.  особо  торжественное  празднование  перехода  от 
одного  этапа  социализации  человека  к  другому.  При  этом  следует  отметить 
придание  особой  значимости  процессу  социализации  на  раннем  этапе 
развития ребенка. 
Основная часть. Одним из обрядов социализации ребенка является обряд 
қырқынан  шығару.  По  представлениям  казахов,  ребенок  до  сорока  дней 
очень  слаб,  лишь  после  проведения  обряда  қырқынан  шығару  можно 
говорить  о  жизнеспособности  ребенка.  Встречающиеся  в  паремиях, 
фразеосочетаниях, в фольклорных текстах лексема қырық (сорок) означает не 
точное  количество,  не  порядковое  число,  а  выражает  семантику  «много», 
«далеко», «долго».  

См.:  ханның  қырық  уәзірі, ханның  қырық  қызы,  қырық  батыры,  қырық 
ұлы, қырық қарақшы, қырық күн, қырық түн, қырық жылдық (күндік) жол и 
т.п. [1, с. 163]. 
 См.  также:  Қырық  жылға  дейін  бай  мен  кедей  теңесе.  Тұзақтан 
қорыққан құс қырық жыл ағаш бұтағына қонбайды из словаря М. Кашкари. 
В  современном  казахском  языке:  Жақсы  атаның  аруағы  қырық  жыл 
сүйрейді.  Қырық  жыл  қырғын болса  да,  ажалы  жоқ ӛлмейді. Қызға  қырық 
жігіт сӛйлеседі, бірі алады. 
См.  также  фразеосочетания:  қырық  жамау  (весь  в  заплатах  –  о  ветхой 
одежде:  2.  Об  обиженном  человеке),  қырық  пышақ  болды  (поскандалили, 
поконфликтовали),  қырықтың  қалуынан  (особо  одаренный,  отличающийся 
от всех), қырық құбылды (сто раз переменился, изменился) и др.  
Как  выразитель  семантики  неопределенного  большого  количества 
казахское  слово  қырық  соотносится  с  русским  словом  сто  (см.  сто  раз 
повторять), очень длительного времени – с русским словом тридцать лет и 
три  года  (в  фольклорных  текстах),  сто  (сто  лет  не  встречаться)  –  в 
современном  русском  языке,  в  значении  неопределенного  большего 
расстояния – с русским тысячу (тыщу верст). 
Однако  лексема  қырық  обладает  четко  выраженным  сакральным 
значением,  эксплицированным  в  ряде  названий  обрядов:  қырқынан  шығару 
(обряд по случаю исполнения 40 дней ребенку), 40 лет – переломный период 
в жизни человека, особо отмечают 40 дней со дня смерти человека – қырқын 
беру и др. 
Однако следует отметить, что ни этнографы, ни культурологи не смогли 
точно  определить,  чем  обусловлена  эта  сакральность.  Так,  М. Томанов 
отмечает: «Неясна этимология числительного қырық, однако известно, что у 
тюркских народов, в том числе, и у казахского народа слово қырық связано с 
религиозными, тотемистическими представлениями» [2].  
К.  Габитханулы  усматривает  определенную  связь  между  лексемами 
тӛрт  и  қырық.  Тӛрт  являлось  отражением  в  языковом  сознании  предков 
казахов  представлений  о  четырех  сторонах  света,  исследователь  приводит 
сведения  о  том,  что  четыре  стороны  света  ассоциировались  с  разными 
цветами: восток – с зелено-синим цветом (кӛк түс), юг – с красным цветом, 
запад – с белым цветом, север – с черным цветом [1, с. 140]. 
В  языке  мы  находим  множество  фразеосочетаний,  где  числительное 
тӛрт  реализует  свое  символическое  значение  «все,  весь»:  тӛрт  кӛз  түгел 
(все  вместе  собрались),  тӛңіректің  тӛрт  бұрышы  (весь  мир),  тӛрт  кӛзбен 
күту  (очень  сильно  ждать,  поглядывая  на  все  четыре  стороны),  тӛрт  жақ 
болу  (разделиться,  не  быть  сплоченным),  тӛрт  түлігі  сай  (все  есть,  всем 
обеспечен),  тӛрт  арыстың  баласы  (весь  народ),  тӛрт  құбыласы  түгел 
(достиг всего, всем обеспечен) и др. 
К. Габитханулы, судя по логике изложения, семантику қырық как самой 
большой меры длины, чисел, пространства и времени, связывает с тӛрт как 
обозначением  всех  частей  света,  а  поскольку  древние  тюрки  считали  число 
10  самым  большим  количеством,  исходя  из  числа  пальцев,  это  число, 

помноженное на 4 стороны света, давало сакральное число қырық [1, с. 145-
146]. 
Думаем, что это можно принять в качестве одной из гипотез об истоках 
сакральности числительного қырық. 
Обряд қырқынан шығару проводится при значительном стечении народа, 
особенно  женщин.  С  одной  стороны,  это  объясняется  необходимостью 
информирования  малого  социума  (родственники,  соседи)  об  изменениях  в 
жизни  ребенка,  о  переходе  его  от  одного  этапа  жизни  к  другому.  С  другой 
стороны, казахи всегда верили в материализацию слова (жақсы сӛз – жарым 
ырыс), поэтому чем больше людей пожелают ребенку добра, здоровья, ума, 
долгой жизни и всяческих благ, тем больше вероятности, что эти пожелания 
сбудутся. Немаловажным фактором является то, что в этом обряде в качестве 
основных исполнителей обряда выступают женщины, имеющие много детей, 
внуков,  имеющие  высокий  социальный  статус  и  авторитет  среди  этого 
социума,  в  качестве  пассивных  участников,  иногда  просто  зрителей 
присутствуют  молодые  женщины,  еще  не  имеющие  детей,  либо  по  каким-
либо причинам не могущие забеременеть. И, конечно же, в качестве зрителей 
выступают дети. 
Разновозрастной  состав  участников  и  зрителей  также  имеет  особое 
значение.  То,  что  сам  обряд  қырқынан  шығару  проводится  уважаемыми, 
имеющими многочисленное потомство женщинами, связано с верой в то, что 
эти  люди  обладают  положительной  энергетикой,  которая  через  тактильные 
контакты  с  ребенком  (стрижка  волос, ногтей,  купание) и  через  вербальное 
клише (Ӛмірің ұзақ болсын! Денсаулығың зор болсын! Үлкен азамат, ақылды 
бала  болып  ӛс!),  через  использование  множества  ласкательных  онимов, 
которыми  сопровождают  купание  малыша  (жаным,  алтыным,  жарығым, 
балапаным  и  т.д.),  это  передается  ребенку,  положительно  влияя  на  его 
дальнейшую жизнь. 
З.К. Ахметжанова,  У.А. Мусабекова,  анализируя  функциональную 
мотивацию  антропонимов  русского  и  казахского  языков,  выделяют  как 
наиболее характерную для развития антропонимической системы казахского 
языка 
харизматическую 
функцию: 
«Харизматическая 
функция 
антропонимов, отражающая веру человека в сверхъестественную силу слова, 
имени,  вероятна,  была  древнейшей  наравне  с  различительной.  Наделяя  имя 
способностью  влиять  на  человека,  защищать  от  злых  духов,  оберегать  его, 
предопределять 
судьбу 
человека, 
древние 
люди 
способствовали 
возникновению особых типов имен» [3, с. 94]. Среди антропонимов, целевая 
установка  которых  направлена  на  выполнение  харизматической  функции, 
исследователи  выделяют  иносказательные  пожелания  –  меморативы:  «… 
нарекая  младенца  именем  известного  деятеля  или  знаменитого  предка, 
родители  тем  самым  желают  ребенку  такого  же  будущего,  такой  же  славы, 
таких же качеств» [3, с. 103]. 
В этом плане наблюдается параллель между харизматической функцией 
антропонимов  и  невербальных  компонентов  общения  в  обряде  «қырқынан 
шығару».  Выбор  основных  исполнителей  обряда  мотивируется  той  же 

харизматической функцией: пусть ребенку передаются лучшие качества этих 
женщин,  пусть  сбудутся  их  пожелания.  Наличие  в  зрительской  аудитории 
молодых  бездетных  женщин  и  детей  в  целом  объясняется  желанием 
знакомства их с обрядом, желанием обеспечить преемственность культурных 
традиций народа. 
Проведение  обряда  требует  подготовки:  во-первых,  должны  быть 
подготовлены:  посуда,  в  которой  происходит  купание  ребенка,  ножницы, 
новая одежда для младенца, серебряные монеты либо ювелирные изделия из 
серебра; во-вторых, подготовлены подарки для участников обряда; в-третьих, 
готовится застолье, дастархан для всех пришедших гостей на этот обряд. 
Последовательность действий при обряде қырқынан шығару: 
–  в  посуду,  предназначенную  для  купания  ребенка,  собравшиеся 
женщины наливают 40 ложек воды, в эту воду опускают серебряные монеты, 
серьги, кольца; 
–  младенца  купают,  наливая  сверху  подготовленную  воду,  при  этом 
приговаривают:  «Отыз  омыртқаң  жылдам  бекісін,  қырық  қабырғаң  жылдам 
қатсын!»  (букв.  пусть  твои  тридцать  позвонков  и  сорок  ребер  побыстрее 
окрепнут!);  
– серебряные монеты и украшения, а также посуду разбирают женщины, 
участвовавшие  в  купании  ребенка,  иногда  и  всем  остальным  дарят 
небольшие подарки; 
–  после  младенцу  ножницами  стригут  волосы  и  ногти.  Эти  волосы 
(қарын шаш) зашивают в тумар (оберег), который пришивают на одежду на 
правое плечо ребенка. Считается, что в волосах содержится жизненная сила, 
и  если  волосы  лежат  на  земле  и  на  них  наступают,  то  тем  самым  можно 
нанести вред здоровью человека, поэтому в традиционной культуре казахов 
существует  запрет  на  стрижку  женских  волос,  подстриженные  либо 
выпавшие волосы хранят в укромном месте, куда не ступает нога человека; 
–  снимают  одежду,  которую  в  течение  первых  сорока  дней  жизни 
неоднократно надевали на ребенка; 
– в иткӛйлек (старую, снятую с ребенка одежду) заворачивают сладости, 
полученный узелок завязывают на шею собаки и отпускают ее. Дети, гоняясь 
за  собакой,  развязывают  узелок  и  делят  сладости  между  собой.  Ит  кӛйлек 
отдают  бездетной  женщине,  что  означает  пожелание  иметь  много  детей, 
которые прославили бы ее и народ. 
В  данной  ритуализованной  коммуникативной  ситуации  осуществляется 
односторонний  коммуникативный  процесс:  от  участников  обряда  к 
основному  объекту  –  ребенку,  третьим  участником  коммуникации 
выступают высшие силы, от которых зависит дальнейшая жизнь ребенка, но 
при  выражении  интенции  эти  силы  непосредственно  не  указываются. 
Вербальное клише оформляется в виде побудительных предложений: Ӛмірің 
ұзақ болсын! Денсаулығың зор болсын! Қырық қабырғаң жылдам бекісін! 
Невербальными  компонентами  общения  с  ребенком  выступают 
действия,  каждое  из  которых  несет  символическое  значение.  Так,  первая  в 
жизни ребенка стрижка волос и обрезание ногтей символизирует завершение 

первого  этапа  жизни.  Купание  в  воде  с  серебряными  изделиями  означает 
максимальное  очищение  детского  тела,  поскольку  серебро  обладает 
антибактериальными  свойствами.  Кроме  того,  в  представлениях  казахов 
серебро спасает не только от микробов, но и от сглаза. Замечено, что после 
совершения обряда «қырқынан шығару»  ребенок начинает чувствовать себя 
гораздо  лучше,  сон  у  ребенка  устанавливается  спокойный,  он  начинает 
набирать  вес,  тело  становится  упругим.  Тактильные  контакты  передают 
ребенку  чувство  любви,  заботы.  Обрезание  ногтей,  стрижка  волос,  купание 
означают полное очищение и переход на новый этап жизни. 
Вербальное клише выражают также семантику любви, заботы, нежности. 
Но,  помимо  этого,  вербальное  клише  как  бы  формулируют  программу 
будущей жизни малыша «будь таким-то, таким-то». 
Заключение 
 Итак,  анализ  взаимодействия  невербального  общения  и  вербального 
общения  в  ритуализованных  коммуникативных  ситуациях  дают  основание 
для выводов следующего характера. 
В 
ритуализованной 
коммуникативной 
ситуации 
невербальный 
компонент  почти  всегда  выступает  как  бы  автономно,  параллельно  с 
вербальным общением, но не наслаиваясь на него. В ряде коммуникативных 
ситуаций  невербальный  компонент  солирует  самостоятельно,  что  создается 
за  счет  символической  семантики  действий  либо  предметов,  с  помощью 
которых осуществляются невербальные жесты, действия: белый цвет, камча, 
домбыра, пестрая веровочка, серебряные изделия и др. 
В 
ритуализованных 
коммуникативных 
ситуациях 
временное 
соотношение  между  вербальным  и  невербальным  общением  различно,  что 
зависит от характера ритуализованной коммуникативной ситуации. 
 
Список литературы: 
1.Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі кӛрінісі. – Алматы: Арыс, 2006. – 
168 б. 
2.Томанов М. Қазақ тілінің грамматикасы. – Алматы, 1988. – 202 б. 
3.Ахметжанова З.К., Мусабекова У.А. Антропонимы казахского и русского языков. 
– Алматы.: КазУМОиМЯ, 2006. – 128 с. 
4.Қыдыралин  Ү. Батыс  Қазақстан  қазақтарының  ғұрыптарындағы  ерекшеліктері // 
Қазақ  халқының  дәстүрлері  мен  әдет-ғұрыптары.  Тарих  және  этнография.– 
Алматы: Арыс, 2005. – Т. І. – 202 б. 
 
     Тҥйін 
Мақалада  бейвербалды  амалдарды  кешенді  зерттеу  нәтижелері  қарастырылады, 
бейвербалды  амалдардың  коммуникативті,  мәдени,  семиотикалық  қызметімен 
айқындаумен  қатар,  бейвербалды  қатынас  құралдарының  мәдени-әлеуметтік  таңбалануы 
қарастырылады.  
Resume 
The article presents the results of a study of an integrated approach to the study of non-verbal 
communication,  in  which  special  attention  is  paid  to  its  sociolinguistic  and  communicative 
aspects. On the basis of the socio-cultural and communicative stratification nonverbal means of 

communication reveals the essence of the continuum of non-verbal signs as a special type which 
is in a relationship with the language system of mutual complementarity and overlapping, but not 
an isomorphism. 
 
ӘОЖ 811.512.122' 42   
Ергебекова А.А. 
Т. Иманбеков атындағы орта мектеп, Түлкібас ауданы, Қазақстан 
 
БІЛІМ ЖҤЙЕСІНДЕ ЖАҢАШЫЛ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУДЫҢ  НЕГІЗІ 
 
 
Білім  ӛзінің  шынайы  міндетіне  лайықты  болу  үшін  жас  ұрпақты  мектепке 
дейінгі тәрбие мен бастауыш мектепте білім беруде-ақ, ең маңызды адамдық саналарды 
–  адамгершілікті  сүюді,  аяущылықты,  тӛзімділікті,  имандылықты,  әдептілікті, 
шыншылдықты,  мейірімділік  секілді  асыл  қасиеттерді  дамыта  отырып  оқыту 
жүктеледі. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп  ұжымдарының ӛзгерістерге батыл жол 
ашарлық  жаңа  практикаға,  жаңа  қарым-қатынасқа  ӛту,  білімнің  мазмұнын,  оқыту 
әдістері  мен  сабақты  ұйымдастырудың  жаңа  нысандарын  жетілдіру  қажеттігі 
туындайды. 
 
Тірек  сөздер:  консервативті  жүйе,  білім  жүйесі,  шығармашылық  икемділік, 
жаңа технологиялар, инновациялық технологиялар. 
 
Заманауи  әлемде  қоғамның  әл-ауқатының  факторы,  оның  әлемдік 
нарықтағы  бәсекеге  қабілетті  ретінде  білім  берудің  құндылықтары  ӛсіп 
келеді.,  ол  барлық  деңгейлердегі  техникалық  және  кәсіптік  білім  берудің 
дамуына  бағытталған  барабар  шаралар  қабылдауды  талап  етеді.  Еліміздің 
білім беру жүйесін жетілдіруде кӛзделіп отырған мақсаттардың ең негізгісі - 
әрбір  жеке  тұлғаға  білім  алудың  ӛмірлік  жолын  еркін  таңдауына  мүмкіндік 
туғызу.   
Білім  беру  саласы  консервативті  жүйе  саналады.  Оны  реформалауға 
біршама  жылдар  керек.  Білім  жүйесі  еңбек  нарығының  сұранысын 
қамтамасыз  ететін  сала.  Қоғамның  дамуы  мен  ӛзгеруіне  орай,  оның 
модернизациялануы  заман  талабы.  Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан 
халқына  арнаған  Жолдауында  айтылған  білім  беруге  қатысты  мәселелер 
бәрімізді  де  бей-жай  қалдыра  алмайды.    «Әлеуметтік-экономикалық 
жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» жолдауында білім жүйесін 
модернизациалауға назар аударылды. Білім сапасын модернизациялау үшін:  
-  біріншіден,  оқу  үрдісіне  жаңашыл  әдістер  мен  технологияларды 
енгізу; 
-  екіншіден,  педагогикалық кадрлардың  кәсіби деңгейлерін кӛтеру; 
-  үшіншіден,  базалық  педагогикалық  білім  беру  стандарттарын 
жаңарту;  
-  тӛртіншіден,  аймақтарда  педагогтардың  біліктіліктерін  кӛтеру 
орталықтарын құру қажет [1]. 

Білім  жүйесін  модернизациялау  оқушының  білімін  ғана  емес,оның 
біліктілігін,  яғни  функцияналдық  сауаттылығын  немесе  құзіреттілігін 
қалыптастыруға да бағытталады. 
Сондықтан  бүгінгі  күні  біздің  алдымызда  білім  жүйесіндегі  оқыту 
үдерісін тың идеяларға негіздейтін кәсіби құзыретті маман дайындау міндеті 
тұр. 
ХХІ  ғасыр  білімнің  жаңа  философиясын,  жаңа  ақпараттық-
коммуникациялық және педагогикалық технологияларды талап етеді. Бүгінгі 
таңда  білім  беру  жүйесі  алдында  заманның  жоғары  технологияларының 
талаптарына сай келетін біліктілігі жоғары деңгейлі мамандарды даярлаудың 
міндеттері  туралы  әсіресе,  мектеп  жасына  дейінгі,  білімнің  жоғары  кәсіби 
білімге  дейінгі  білім  проблемаларының  кең  спектрі  талданады. 
          Қалай  айтсақ  та  бүгінгі  білім  сапасы,  оқушылардың  біліктілік  деңгейі 
мұғалімнің  ӛрісіне,  интеллектісіне,  ӛмір  бойы  оқуға  бағытталған  ізденістік 
қабілетіне байланысты. 
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде 
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда.  
Бұл  үдеріс  педагогика  теориясы  мен  оқу-тәрбие  ісіне  нақты  ӛзгерістер 
енгізумен қатар, елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне 
жаңаша  қарауды,  қол  жеткен  табыстарды  сын  кӛзбен  бағалай  отырып 
саралауды,  жастардың  шығармашылығын  дамытуды,  мұғалім  іс-әрекетін 
жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. 
Білім  ӛзінің  шынайы  міндетіне  лайықты  болу  үшін  жас  ұрпақты 
мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш мектепте білім беруде-ақ, ең маңызды 
адамдық  саналарды  –  адамгершілікті  сүюді,  аяущылықты,  тӛзімділікті, 
имандылықты,  әдептілікті,  шыншылдықты,  мейірімділік  секілді  асыл 
қасиеттерді  дамыта  отырып  оқыту  жүктеледі.  Бұл  міндеттерді  шешу  үшін 
мектеп    ұжымдарының  ӛзгерістерге  батыл  жол  ашарлық  жаңа  практикаға, 
жаңа  қарым-қатынасқа  ӛту,  білімнің  мазмұнын,  оқыту  әдістері  мен  сабақты 
ұйымдастырудың  жаңа  нысандарын  жетілдіру  қажеттігі  туындайды. 
Сондықтан  келер  ұрпаққа  қоғам  талабына  сай  тәрбие  мен  білім  беруде 
мұғалімдердің  инновациялық  технологиялардың  ғылыми-педагогикалық 
негізін меңгеру, оны оқыту үдерісіне енгізу маңызды мәселелердің бірі. 
Жаңа  технологиялардың  негізгі  қағидалары:  балаға  ізгілік  тұрғысынан 
қарау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі, баланың танымдық күшін қалыптастыру 
және  дамыту,  баланың  ӛз  бетімен  әрекеттену  әдістерін  меңгерту,  баланың 
танымдылық  және  шығармашылық  икемділігін  дамыту,  әр  оқушыны  оның 
қабілеті  мен  мүмкіндік  деңгейіне  орай  оқыту,  барлық  оқушылардың  дамуы 
үшін жүйелі жұмыс істеу.  
Инновациялық технологиялар – оқыту мен тәрбиелеудің ең озық, тиімді 
ізденістерін,  тәжірибелерін  жалғастырып,  тың  жолдар  іздеу,  классикалық 
педагогиканың  озық  үлгілерін  жаңашылдықпен  дамыту  болып  табылады. 
Сондай-ақ оқушылардың ой-ӛрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен сана-
сезімін  дамытып,  алғыр  тұлғаны  қалыптастыруда  оқу  үдерісіне 

инновациялық технологияларды енгізу үлкен жетістіктерге жетелейді [2, 136 
б.]. 
Инновациялық  педагогикалық  технологиялар  кез  келген  пәнді  оқыту 
барысында  пән  мұғалімдерінің  ой-ӛрісін  кеңейтіп,  кәсіби  деңгейін  кӛтеріп, 
шығармашылықпен  жұмыс  істеуге,  жаңашыл  ойларды  кеңінен  пайдалануға 
және  оқушыларға  білім  беруді  жаңашылдық  тұрғысынан  жүзеге  асыруға 
мүмкіндік береді.  
Жаңа технология оқыту үдерісіне дәстүрлі  әдістемені модернизациялау, 
ұстаз  бен  оқушы  арасындағы  қарым-қатынастарды  ізгілендіру  негізінде, 
оқушының  іс-әрекетін  белсендіру  мен  интенсификациялаудың  негізінде 
енгізілді. 
Осы  тұрғыдан  келгенде,  әр  мұғалімнің  алдындағы  мұраты,  ең  қасиетті 
міндеті  –  рухани  бай,  жан-жақты  дамыған  жеке,  дарынды  тұлға 
қалыптастыру  және  ӛз  пәнінен  білім  беріп  қана  қоймай,  әр  баланың 
мүмкіндігін ашу, оны шығармашылық тұлға болуға жетелеу. Жалпы алғанда, 
мұғалімнің  еңбегі  оқушының  оқуына,  оқығанын  кӛңіліне  тоқуына  арналуы 
шарт.  Ал  қандай  әдіспен  оқыту  тиімді  –  оны  әр  мұғалім  ӛз  тәжірибесі  мен 
ыңғайына, оқу материалының мазмұны мен сипатына, оқушылардың жалпы 
дайындағының  деңгейіне  қарай  ӛзі  белгілейді  [3,  103  б.].  Бірқатар 
оқытушылар сабақ беру тәжірибелерінде белгілі материалды оқушының жете 
игеруі үшін бір ғана әдісті пайдаланады. Қайсыбір пән  бұл мақсатта бірнеше 
тәсілді  қатар  қолданады,  бірақ  сабақ  процесінде  олардың  әрқайсысының 
атқаратын  рӛлін,  мәні  мен  маңызын  кейде  дәл  тани  бермеуі  мүмкін,  соған 
орай әлгі тәсілдер бірін-бірі жат кӛргендей байланыссыз, ӛзара оқшауланып 
қала  береді.  Оқытудың  әдістері  мен  тәсілдерін  мақсатқа,  жағдайға 
байланысты  сатылы  қатынаста  немесе  жүйелі  тұтастықта  пайдалану  шын 
шебердің қолынан ғана келеді. Егерде сабақ нәтижесінде оқушы ӛзінің білім 
қорын,  рухани  әлемін  байытып,  адамгершілік  негізін  нығайтатын  болса, 
белгілі  бір  практикалық  мәселені  шешуге  машықтанып,  шығармашылық 
тұрғыдан ойлап, ой қорыта алатын болса, ізденіп, еңбектеніп тапқан білімін 
ӛзінің  және  ӛзгелердің  игілігі  үшін  тиімді  пайдалана  алса,  онда  ол  сабақ, 
қандай әдіспен ӛтсе де, бүгінгі күннің талаптарына толық жауап бере алады 
деуге болады.   
Еліміздің  білім  беру  саласындағы  реформалау  ісі  сабақта  оқытудың 
интерактивті  әдістерін  кеңінен  пайдалануды  қажет  етеді.  Интерактивті 
әдістер сабақта оқушының айтарлықтай белсенді болуын, оқушылардың бір-
бірімен  ӛзара  қатынасын  және  оқушы  мен  мұғалім  арасында  ӛзара  дұрыс, 
түсіністік,  сыйластық  қатынастың  болуына  жағдай  жасайды.  Оқушылардың 
жас  және  психологиялық  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  жай  ақпарат  беріп 
қана  қоймай, оларды  ӛздігінен  жауап  іздеуге  бейімдеу,  ӛмір  тәжірибелеріне 
сүйенуге басты кӛңіл аударуымыз қажет. 
Оқыту  үдерісін  ұйымдастырудың  мұндай  үлгісі  аясында  мұғалім  мен 
оқушы  тұлғасы  бірдей  белсенді  әрекет  иесі  болып  табылады.  Оқытудағы 
негізгі  мақсат    - оқушының жеке  тұлға  ретінде еркін дамуымен,  жетілуімен 
тікелей  сабақтасады.  Себебі  оқушы  тырнақтап  теріп  алған  білімін  ӛзінің 

ӛмірінде  пайдалану  арқылы  ӛмірдегі  арманына,  мұратына  жетуді  кӛздейді. 
Білімді  ӛз  ӛмірі,  айналасы,  ортасы  үшін  қажетті  игілікке  айналдыруға 
ұмтылады. Білікті маман болашағына қарай талпынып, сеніммен нық қадам 
жасайды,  ӛзгерістерді  алдын-ала  сезіп,  байқай  алады,  ӛз  бетінше  тұрақты 
білім  алуға,  қазіргі  заман  талаптарына  сай  шығып  жатқан  жаңа  технология 
түрлері  арқылы  білім  беру  салаларына  қадам  жасай  алады.  Алайда 
инновациялық  технологияларды  қолдану  кез  келген  маман  үшін  үлкен 
дайындықты,  кәсіби  дамуды  қажет  етеді.  Оны    ӛзіміз  бірнеше  жылғы 
тәжірибемізден  нақтыладық.  Сабақты  бір  сарынды  ӛткізбеу,  түрлендіру, 
оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын  арттыру,  олардың  ойлау, 
шығармашылық  қабілеттерін  дамытуда  жаңа  технологияны  сабақтарында 
пайдалану тиімділігі айқындап отыр. Жалпы алғанда алдымызда отырған әр 
шәкіртті  бәсекеге  қабілетті,  ӛмірде  ӛзін-ӛзі  дамытуға  бейім,  үздіксіз  білім 
жүйесінде  белгілі  бір  құндылыққа  жетелейтін  Қазақстан  азаматы  ретінде 
тәрбиелеуіміз қажет. Оқушының ынтасын оятып, ӛзінің ғана емес, ӛзгенің де 
ықпал ететіндей деңгейге жеткізуге тиіспіз.  
Шығармашылық  ойлау  қабілеті  әр  түрлі  деңгейде  әркімде-ақ  болады. 
Мектептерде бұл мақсатқа жету үшін оқушы бойында белгілі білім қоры мен 
қалыптасқан  дағды,  машықтары,  сонымен  қатар  шығармашылық  ойлау 
қабілетінің осындай бастапқы сатысы болуы шарт.  
Оқушының  ойлауына  шығармашылық  қасиет  дарыту  үшін,  алдымен 
оған ойлаудың жолын ұсыну керек. Оқушы алдына белгілі бір тілдік мәселені 
орынды  қоя  білгенде  ғана  оның  ойына  түрткі  түседі:  мәселені  шешудің 
жолын  іздейді,  қажетті  салыстыруларға,  сұрыптаулар,  пайымдаулар  мен 
талдауларға  барады.  Нәтижесінде  белгілі  бір  қорытындыға,  тұжырымға 
келеді.  Бұл  тұрғыда  мұғалім  психологияны,  педагогиканы,  тәрбие 
жұмыстарын  ұйымдастыру  технологиясын,  құқықтық  нормасын  білу  қажет. 
Жаңа  мұғалімнің  пайда  болуы  қазіргі  мұғалімнің  инновациялық 
шығармашылық  типін  талап  етеді.  Міне,  осы  тұрғыдан  мұғалімнің 
құзіреттілігі кӛрінеді. 
Құзіреттілік  –  субъектінің  қойылған  мақсатқа  жету  үшін  оның  сыртқы 
ресурстаны тиімді қолданатын білім беру нәтижесі. 
Құзіреттілік  тәсіліне  негізделген  жаңа  білім  беру  мазмұнының  базалық 
принципі  –  тұлғаның  адамгершілік-рухани  қасиеттерін  дамытуды 
ынталандыратын ізгі білім беру ортасын құру, ӛзін-ӛзі тану, ӛзін-ӛзі анықтау 
және  ӛзін-ӛзі  жетілдіру,  коммуникативті  дағдыларды,  ақпараттар  мен 
технологияларды  басқара  білу,  тұлғаның  ӛздігінен  даму  мен  дербестігін 
қамтамасыз ету [4, 41 б.]. 
Сондықтан  әр  педогог  әрбір  баланың  ойынан  шығып,  қажеттілігін 
қанағаттандыра  білуге  дайын  болуы  тиіс.Оқушының  рухани  ӛсуіне  жағдай 
туғыза  алатын,  жаңалықтарды  қабылдауға  даяр,  ӛз  әрекетіне  ӛзгеріс  енгізе 
алатын  ұстаз  ғана  бүгінгі  қоғамның  мүддесінен  шыға  алады.  Ойы  жүйрік, 
саналы,  бәсекеге  қабілетті  жеке  тұлғаны  тек  қана  жаңа  тұрпатты  педагог 
қалыптастыра алады. Ӛйткені жақсы мұғалім жақсы оқушыларды жасайды. 

Еліміздің  білім  беру  жүйесін  жетілдіруде  кӛзделіп  отырған 
мақсаттардың  ең  негізгісі  -  әрбір  жеке  тұлғаға  білім  алудың  ӛмірлік  жолын 
еркін таңдауына мүмкіндік туғызу.   
 

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: