Кондратьева Алла Алексеевна,
учитель-логопед ГУ «Средняя школа № 8
имени А.П. Гайдара» отдела образования
г. Степногорск, Акмолинская область
В Казахстане инклюзивное образование стало необходимым, прежде всего, из-за роста
числа детей с отклонениями и необходимостью индивидуального подхода к их обучению[2].
Внедрение инклюзивного образования в реальную жизнь на практике имеет много
проблем и трудностей. С одной стороны большинство педагогов общеобразовательных школ
психологически и теоретически не готовы к этому процессу (например, для детей с ЗПР
нужен учитель-дефектолог). А с другой стороны, родители хотят обучать своих детей в
общеобразовательной школе. Каждая из сторон имеет объективное мнение по этому поводу,
а между ними остается ребенок со своими проблемами[2].
Наша общеобразовательная школа № 8 внедряет инклюзивное образование в рамках
логопедического пункта.
Основной целью логопедической службы образовательного учреждения является
коррекция дефектов устной и письменной речи учащихся, которые препятствуют усвоению
школьных знаний. Около половины детей, посещающих логопункт – это дети с
ограниченными возможностями. Среди них не только дети с речевой патологией и
задержкой психического развития, но и с умственной отсталостью, девиантным поведением.
Известно, что в отличие от других дефектов, которые могут лишь «сглаживаться»,
общее недоразвитие речи (ОНР) и ЗПР полностью устраняются в случае применения
своевременной коррекции. Это перспективные дети с сохранным интеллектом. Эти дети
успешно обучаются в массовой школе, где их учат говорить и целенаправленно развивают
процессы внимания, памяти, логического мышления[5].
184
Но, к сожалению, именно у таких ребят чаще всего встречаются нарушения устной и
письменной
речи.
Дислексией в психоневрологии называют нарушения чтения, дисграфией – нарушения
письма.
Дети с дислексией допускают ошибки при чтении: пропускают или добавляют ненужные
звуки, искажают звучание слов, скорость чтения у них невысокая, ребята меняют буквы
местами, иногда пропускают начальные слоги, окончания слов. Нарушается возможность
различения акустически близких звуков: «Б–П», «Д–Т» и тд. Не понимают смысл
прочитанного. Поэтому такие дети очень неохотно выполняют задания по русскому языку:
пересказ, чтение, изложение – все эти виды работ им не даются[7].
При дисграфии дети с трудом овладевают письмом: их диктанты, выполненные ими
упражнения, содержат множество грамматических ошибок. Они не используют заглавные
буквы, знаки препинания, пропускают буквы, не дописывают элементы букв, или пишут
лишние, у них не сформированы графомоторные навыки[3] и поэтому – ужасный почерк. В
средних и старших классах ребята стараются использовать при письме короткие фразы с
ограниченным набором слов, но в написании этих слов они допускают грубые ошибки.
Нередко дети отказываются посещать уроки русского языка или выполнять письменные
задания. У них развивается чувство собственной ущербности, депрессия, в коллективе они
находятся в изоляции. Будучи взрослыми люди, с подобным дефектом не в состоянии
сочинить поздравительную открытку или короткое письмо, они стараются найти работу, где
не надо ничего писать[8].
Определить наличие нарушений письма и чтения, в целом, несложно. Есть типичные
ошибки, которые повторяются и носят стойкий характер. Но надо дифференцировать на
начальном этапе орфографические и дисграфические ошибки. С 5 класса к дисграфическим
ошибкам примешиваются стойкие орфографические и грамматические ошибки и все это
выливается в дисорфографию.
Процесс становления чтения и письма очень сложен. В нем участвуют четыре
анализатора:
1. речедвигательный, который помогает осуществлять артикулирование, то есть наше
произношение;
2. речеслуховой, который помогает произвести отбор нужной фонемы;
3. зрительный, который подбирает соответствующую графему;
4. двигательный, с помощью которого осуществляется перевод графемы в кинему
(совокупность определенных движений, необходимых для записи).
Все эти сложные перешифровки осуществляются в теменно-затылочно-височной
областях головного мозга и окончательно формируются на 10–11-м году жизни[4].
Огромное значение для овладения процессами письма и чтения имеет степень
сформированности всех сторон речи. Поэтому нарушения или задержка в развитии приводит
к нарушению фонематического восприятия, лексико-грамматической стороны речи,
звукопроизношения и на разных этапах развития являются одной из основных причин
дисграфии и дислексии[4].
Поэтому обучение грамоте ребенка с дефектным речевым слухом – сложная
педагогическая проблема.
Изучив причины возникновения этих дефектов, я выбрала наиболее эффективные пути
преодоления нарушений чтения и письма.
Новые информационные технологии стали перспективными средствами коррекционно-
развивающей работы с детьми, имеющими нарушения речи.
На смену традиционным подходам приходят активные способы обучения и воспитания,
направленные на активизацию познавательного развития ребенка, позволяющие по-новому
организовать процесс обучения.
Известно, что использование в коррекционной работе разнообразных нетрадиционных
методов и приемов предотвращают утомление учащихся, поддерживают у детей с
185
различными нарушениями речи интерес, познавательную активность, повышают
эффективность коррекционной работы. Решая задачи различных направлений коррекционно-
развивающей деятельности, в своей работ, одним из направлений, я использую ИКТ.
Следует отметить, что у детей с речевыми нарушениями (при ОНР или ЗПР) отмечается
рассеянное неустойчивое внимание, слабые способности к волевым усилиям[6], что
вызывает определенные трудности в работе с ними и продлевает время коррекционной
работы. В ряду таких инновационных педагогических подходов следует назвать занятия, с
использованием мультимедийных презентаций, которые дают возможность оптимизировать
педагогический процесс, индивидуализировать обучение детей с нарушениями речи и
значительно повысить эффективность коррекционной работы. Мультимедийные
презентации использую как целое занятие или его часть: на этапе введения нового
материала, этапе закрепления материала, этапе контроля знаний.
Презентационные материалы применяю для:
автоматизации поставленных звуков в слогах, словах, фразах и связной речи;
дифференциации акустически близких звуков и графически сходных букв;
развития фонематического восприятия;
развития элементарных и сложных форм фонематического анализа и синтеза;
усвоения лексических тем;
развития навыков словообразования и словоизменения;
развития связной речи и познавательных способностей и т.д.
Дети получают одобрение не только от логопеда, но и со стороны компьютера в виде
картинок-призов, сопровождающихся звуковым оформлением;
Гармоничное сочетание традиционных средств с применением презентаций позволяет
существенно повысить мотивацию детей к занятию и, следовательно, существенно сократить
время
на
преодоление
речевых
нарушений.
Появилась
возможность
показа
демонстрационного материала, имеющего высокую степень наглядности, поэтапной
демонстрации материала (порционное введение), использование динамических экранных
эффектов (анимации), что повышает эффективность коррекционной работы.
Но, к сожалению, в работе существуют и трудности – это недостаточное количество
специального оборудования в школе (3 кабинета), которое необходимо для просмотра
презентаций, используемых на фронтальных занятиях, поэтому в своей работе использую
ноутбук.
Необходимость разнообразить речевую практику ребенка, у которого есть трудности в
письменной речи, – одна из наиболее сложных и важных задач, стоящих перед учителем-
логопедом. Помочь решить эту задачу помогает компьютер.
Работа на компьютере нова для детей, разнообразна и привлекательна, поэтому вызывает
положительный эмоциональный настрой, что, на мой взгляд, является залогом успеха, и
освобождает детей от бесконечного письма или переписывания, исправления ошибок.
Логопедические занятия обычно проводятся по определенной системе: используются
различные речевые игры. Наиболее интересные, познавательные – это компьютерные игры,
работа в программе «Word»-текстовый редактор, «Радуга в компьютере» - конструктор
урока, игра для построения компьютерного урока из наборов упражнений (упражнение -
это игровая программа на какую-нибудь определенную тему, которая может длиться
ограниченное количество времени, заранее задаваемое при его создании). «Мир за твоим
окном» игра, созданная в лаборатории компьютерных технологий при коррекционном
институте АН России. А так же различные развивающие мини-игры.
По мере впечатывания букв слогов, слов, фраз в программе «Word»-текстовый редактор,
ребенок имеет возможность проследить строку слева направо[3], что важно для дисграфика,
исправить опечатку, удалить или переместить слово, предложение, заменить часть задания и
все это происходит без красной пасты и исправления учителем ошибок. Это важно для
ребенка, чтобы увидеть конечный результат выполненной им самостоятельно или с
186
помощью взрослого работы. Ребенок видит свою работу чистой, аккуратной, без ошибок и
может получить одобрительные отзывы.
Конструктор урока «Радуга в компьютере» – это игровой диск, в котором сосредоточена
масса упражнений на все грамматические и лексические темы, изучаемые в начальной
школе, на развитие познавательных и когнитивных процессов, а так же на автоматизацию и
дифференциацию звуков речи.
Компьютерный практикум предназначен для практической отработки знаний, умений,
навыков при проведении логопедических занятий с детьми 6-10 лет. В его перечень входят
более 40 разделов и около 900 упражнений. Основным элементом является компьютерная
игра, позволяющая создавать специфическую игровую среду для выполнения
дидактического упражнения. Использование элементов мультипликации и звуковых
возможностей компьютера позволяют сделать процесс обучения на логопедическом занятии
более интересным и разнообразным. Методическое пособие предназначено для подбора
необходимых упражнений в соответствии с уровнями развития и знаний учащихся[1]. Игры
могут проводиться как индивидуально, так и с участием двух учащихся.
Игра «Мир за твоим окном» была разработана для слабослышащих детей, но очень
хорошо зарекомендовала себя и в развитии речи нормально слышащих детей.
Она состоит из пяти частей: «Времена года», «Погода», «Одежда», «Рассказы о временах
года», «Календарь». Эта игра направлена на развитие связной речи, на умение устанавливать
причинно-следственные связи, понимать лексико-грамматические конструкции, сравнивать
собственное мнение и чужое, понимать эмоциональные оценки, отделять существенное от
второстепенного.
Обучение грамоте ребенка с дефектным речевым слухом – сложная педагогическая
проблема[7]. Такие дети как произносят, как слышат, так и пишут. Поэтому с 2005 года я
начала работу над созданием, а затем и внедрением в практическую деятельность
логопедической тетради «Различай парные согласные». Именно на это орфографическое
правило и правописание б/у гласной в корне слова дети допускают большее количество
ошибок. В тетради собрано большое количество тренировочных упражнений, которые
помогают ребятам дифференцировать акустически близкие звуки речи. Материал изложен в
занимательной форме в виде различных заданий, сопровождающихся красочными
иллюстрациями, что предполагает частую смену деятельности и предупреждает
утомление[3], делает коррекционно-образовательный процесс занимательным и
интересным. Дети с интересом работают в тетради, ведь в ней можно писать, рисовать,
отгадывать ребусы, разрабатывать мелкую моторику рук.
Каждый раздел изученных пар согласных повторяется в презентациях.
Применение новых информационных технологий, позволяет повысить мотивацию к
логопедическим занятиям, поддерживать внимание на всех этапах занятия, развивать
познавательную активность, а это главные составляющие залога успеха в предупреждении и
коррекции нарушений устной речи, чтения и письма у детей с особыми образовательными
потребностями.
187
БІЛІМ БЕРУДЕГІ ӨЗГЕРІС БОЛАШАҚ ҮШІН
Садирмекова Назира Калдарбековна,
Куанышбаева Зауре Бекеновна,
«Мектепке дейінгі тәрбие және бастауыш білім беру»
кафедрасының аға оқытушылары
ОҚО, Шымкент қаласы «Өрлеу» БАҰО» АҚФ ОҚО ПҚБАИ
Қазір бой жарыстыратын заман емес,
Ой жарыстыратын заман.
Н.Ә.Назарбаев
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында «Бәсеке басы білім, ел басқаратын болашақ жастардың білімділігі мен
біліктілігінде» деген. Ендеше, ұстаздар қауымы ел басқаратын болашақ жастардың білімін
қамтамасыз ету керек. Сондықтан да мектептегі оқу үрдісінің барысы әр түрлі
педагогикалық әдіс - тәсілдермен жүйелі түрде оқушылардың шығармашылық ойларын
дамытып, ғылыми көзқарасы мен белсенділігін арттырады. Бүгінгі күні мемлекетіміздің
өркениетке жету жолындағы өр талабына тұғыр боларлықтай ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін
жаңа сапалық өзгерістер деңгейіне көтеруді талап етіп отыр. Мектеп құрылымында болып
жатқан өзгерістер, білім беру мақсаттарының алмасуы, оның дамытушылық сипаттарының
бекітілуі, көпнұсқалық оқытуға көшу сияқты мәселелер орындаушылардан шығармашылық
бастамалық, жұмыстың жоғары сапасын және кәсібилікті талап етеді. Қай кезеңде, қай
қоғамда болсын жеке тұлғаның қалыптасуы ұстаздан басталады. Білім саласындағы
түбегейлі өзгерістер ұстазға үлкен жауапкершілікті талап етеді. «Мұғалім – өзінің білімін
үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, ізденуді тоқтатқанда оның мұғалімдігі де
жойылады» деген нақыл сөзді әрбір ұстаз назарда ұстағаны абзал. Себебі, мұғалім өз
бойында іс пен шәкірттеріне деген сүйіспеншілікті біріктірген болса, ол кемел ұстаздар
қатарын толықтырары сөзсіз. Білім сапасы – мұғалімдердің қызметінің сапасы. Ал, ескі
сарынмен білім беру бүгінде мүмкін емес. Өйткен, заман өзгерді, тың жаңалықтар өмірге
батыл еніп келе жатыр. Сондықтан, сөз жоқ, білім мазмұнын жаңартып, түрлі әдіс-тәсілдер
арқылы сабақты сапалы жүргізуге дайын болуымыз керек. Басқаларды оқытып, үйретуі
нәтижелі болсын десе, ең әуелі педагогтің өзі оқуы керек. Жақсы үлгі-өнеге, білім
көрсеткенде ғана адамның қолы биік арманға жетеді.
Өздігінен білім алатын, жан-жақты ізденетін, алдағы өмір жолын өзі болжай алатын
тұлға тәрбиелеу-ұстаздың қолында. Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа
жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы
мен оқу - тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Білім негізі
бастауыш мектепте берілетіні анық. Сондықтан да бастауыш сынып мұғалімі бағдарлама
көлемінде ғана білім беріп қоймай, пәндер арқылы баланың жан - жақты дамуын қамтамасыз
етуі керек. Күн тәртібінде қойылып отырған күрделі мәселелердің ішінде жас ұрпаққа білім
беруді әлемдік деңгейге жеткізу үлкен орын алады. Сондай қоғамдағы түрлі бағыттағы
өзгерістердің бірі - 12 жылдық оқыту моделі. Кезінде Елбасы «21 ғасырда білімін дамыта
алмаған елдің тығырыққа тірелері анық» - деп айтқан болатын. Егемен еліміздің әлемдік
білім кеңістігіне кірігуі, Қазақстан Республикасының жаңартылғанбілім беру жүйесіне
көшуі, білім беру жүйесіндегі қазіргі уақытта болып жатқан соңғы өзгерістердің көрінісі
болып отыр. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Келер ұрпақ алдында зор жауапкершіліктің жүгін
арқалап келеміз», - деген сөзі жай айтыла салған жоқ. Еліміздің болашағы мен көркеюі,
өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Осыдан барып жас
ұрпақтың бойындағы іскерлік пен қабілеттерін ашу және шығармашылыққа баулу мәселесі
туындайды. Онсыз мектептің инновациялық үдеріс сатысынан өтпей дамуы мүмкін емес.
Себебі, мектеп келешек ел басқарар, жер - суына иелік етер, ел - халқын гүлдендірер, мерейін
188
өсірер жасампаз жандарды шыңдар бірегей орта, киелі орын екенін білеміз. Еліміздің ертеңгі
болашағы - бүгінгі мектеп қабырғасынан алған білім нәрімен сусындаған оқушы. Ал білім
негізі бастауыш сыныптан бастап қаланатыны бәрімізге белгілі. Сондықтан қазіргі таңда
оқушыларға сапалы білім берудің тиімді жолдарын іздестіру өзекті мәселелердің бірі болып
отыр.
Жаңа бағдарламаның басты мақсаттарының бірі де осы – оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін
енгізу арқылы Қазақстанның ұлттық білім беру жүйесіне арналған орта білім мазмұнын
жаңарту.
Орта білім мазмұнын жаңарту не үшін қажет?
Елімізде білім беру саясаты мен тәжірибеге ықпал ететін келесі маңызды салаларда
айтарлықтай өзгерістер орын алды:
экономика;
адамдардың өзін-өзі басқаруы;
қарым-қатынас көлемі және жылдамдығы;
еңбек нарығының құрылымы;
шекарамыздың ашықтығы;
біздің азаматтарға ашылған мүмкіндіктер кеңістігі;
оқыту мен үйретудің анағұрлым нәтижелі тәсілдерінің анықталуы.
Бұрын мұғалімнің негізгі функциясы тәжірибені трансляциялау болса, қазіргі
заманауи мектепте мұғалімнен міндеттерді жобалау және әрбір оқушыны жеке және
зияткерлік мүмкіншілігі бойынша дамуын басқаруды талап етілуде. Осы мақсатта оқытудың
әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс-тәжірибесі зерттеліп,
мектеп өміріне енуде. Заман талабына сай сабақ беру әдіс-тәсілдері де жаңарып, жаңаша
технологиялар мен модульдер анықталуда. Оқушылардың өз - өзіне сенімін арттыру,
олардың шығармашылығын дамыту, өтілетін сабақтың оқу - материалдарын терең ұғына
білуге баулу, ой - өрісін дамытатындай логикалық ой тастау – осының барлығы мұғалімнің
шеберлігіне байланысты. Олай болса, қазіргі ұстаздар қауымының алдындағы үлкен мақсат:
өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық іс - әрекетке қабілетті, озық ойлы,
тапқыр да нәзік, сезімтал, еркін және жан - жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Бастауыш
мектеп оқушысының жеке тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін байыту, сабаққа
ынта - жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту - бүгінгі таңдағы негізгі мәселелердің
бірі. Сондықтан жас ұрпаққа, жас буынға жаңаша білім беру жолында түбегейлі өзгерістер
жүріп жатыр. Жеке тұлға, яғни дарынды, шығармашыл тұлға қалыптастыру білім мен тәрбие
берудегі мемлекеттік істің ең маңыздысы. Халқымыздың ардақты ұлдарының бірі Міржақып
Дулатов «Жалғыз сүйеніш, жалғыз үміт - оқуда. Теңдікке жетсек те, жұрттығымызды
сақтасақ та, дүниедегі сыбағалы орнымызды алсақ та, бір ғана оқудың арқасында аламыз.
Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз - оқу. Надан жұрттың күні - қараң, келешегі - тұман»-
деп ғылым, білім, оқудың маңызын қара халыққа көрсеткен.
Ахмет Байтұрсыновтың пікірі бойынша, бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алуы
Қазіргі кездегі бастауыш сынып оқушыларын оқытудағы жаңа өзгерістерге бет бұру үшін
мынадай талаптарды ескеру керек деп ойлаймын:
Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытуды ерте бастан
қолға алу;
Ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне жеткізу;
Шығармашылық іс - әрекетіне және үнемі ізденісте болуына жағдай тудыру;
Өзіндік жұмыс түрлерін орындай алу;
Баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы тәрбиелей отырып, танымдық қабілеттерін
қалыптастыру;
Ақпараттық технологияларды меңгерту;
Сонымен қатар бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту да
- өзекті мәселелердің бірі. Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін - өзі тануға
189
ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол тауып кетуі үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен
сапалы, дәлеледі шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Қазақстан Республикасында
білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында:
«Жастарды белсенді, азаматтық ұстанымды, жауапты, жоғары адамгершілік, отансүйгіштік
сезімді және көшбасшылдық қасиеттерді қалыптастырған, шығармашылық жағынана
дамыған жеке тұлға тәрбиелеу» делінген, бұл бағдарламаның мақсаты екендігі бәрімізге
белгілі. Бүгінгі таңы ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелуде. Оқушылардың бойына
ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту
үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керектігі бүгінгі күннің келелі мәселелерінің бірі
болуда. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз
сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс
істей алатыны күн өткен сайын дәлелденуде. Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас
ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал білім сапасын артыру,
оның деңгейін әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру, түптеп келгенде,
мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей
байланысты.
Елбасымыздың «Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақ
тағдыры ұстаздың қолында» деп айтқан сөзі ұстаздар қауымыныңдамуына айқын көрсеткіш
бола алатыны сөзсіз.
Білімді болу деген сөздің өзі –белгісіз нәрсені ашуға қабілетті болу, олай болса,
келген ұстаздар қауымы да курс барысында қабілетін ашып, шыңдап жатса, нұр үстіне нұр
емес пе. Ендеше ғылым мен білім өмірімізге қызмет ететін өлшеусіз құрал екенін ұмытпаған
абзал.
Ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға
апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән. Олай болса, білім беруді ізгілендіру жаңа
бағдарламалар – бүгінгі заман талабы.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында қазақ тілінде оқытатын
мектептердің бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы.
«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2015.
2. Жаңалыққа бастаған жаңартылған бағдарлама.
http://izdenis.kz/
3. Бастауыш мектепте оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту. Оқу-әдістемелік
құрал. Астана: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2014. 28 б.
4. Шыныбекова Э.И. Ұстаздық қызметтегі педагогикалық этика. Алматы, 1987.
Достарыңызбен бөлісу: |