СТРУКТУРНО-ФУНКЦИОНАЛЬНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА

178 

профессионального  развития  –  это  многоуровневая  система  диагностических  и 

аналитических  процедур,  повторяющихся  с  определённой  периодичностью  и  выявляющих 

уровень  компетентности  преподавательского  состава  и  их  профессионального  развития 

[1]. 

Учитывая  специфику  существующих  подходов  к  пониманию  мониторинга 

профессионального  развития  педагогов,  можно  представить  его  структуры  в  виде  двух 

основных направлений (таблица 1). 

Таблица 1. Основные направления мониторинга профессионального развития 

Виды 

показателе

й 

Индикаторы мониторинга профессионального развития 

профессионально-педагогической 

компетентности 

результативности 

профессионально-

педагогической деятельности 

Формальны

е 

показатели 

- уровень образования (соответствие 

образования и преподаваемой 

дисциплины);  

- курсы повышения квалификации; 

- ученая степень; 

- академическая степень; 

- квалификационная категория (без 

категории,  первая или высшая 

квалификационная категория);  

- педагогический стаж (0-2 года, от 3 

до 10 лет, от 11 до 20 лет, свыше 20 

лет) 

- процент успеваемости; 

- процент качества; 

- процент неуспевающих;  

- процент детей, поступивших 

на следующую ступень 

образования; 

- участие в проектно-

исследовательской или опытно-

экспериментальной 

деятельности;  

- участие в профессиональных 

конкурсах 

Неформаль

ные 

показатели 

- 

умение 

диагностировать 

личностный потенциал учащихся;  

- 

умения 

проектировать 

организационные,  методические  и 

технические условия обучения;  

-  создание  условий  для  раскрытия 

личностного  и  профессионального 

потенциала (качеств) обучающегося;  

-  умения  самоорганизации  рефлексии 

и 

коррекции 

собственной 

деятельности 

- процент учащихся, имеющих 

собственный индивидуальный 

прогресс в образовании;  

- промежуточные и итоговые 

когнитивные достижения 

учащихся 

В определении подходов к построению системы оценки профессионального развития 

каждому  руководителю  или  методисту  организации  образования  необходимо  учитывать 

существующие критерии качества к мониторинговому исследованию. 

1. Правовая основа мониторинга.

2. Обоснование внедрение программы мониторинга.

3. Четкость выделения предмета диагностики.

4. Систематичность и регулярность процедуры.

5. Планирование желаемого результат (норма оценки критерия).

6. Объективность в получении информации.

7. Соответствие целей, задач  и инструментария программы мониторинга.

8. Реализация прогностической и управленческой функций мониторинга.

179 

Вопрос правовой основы мониторинга профессионального развития педагогов можно 

рассмотреть  с  позиции  двух  аспектов:  1)  определение  критериев  и  показателей 

профессионального  развития;  2)  разработка  правовых  локальных  актов  для  проведения 

мониторинга. 

Индикаторы,  критерии  и  показатели  профессионального  развития  при  разработке 

программы  мониторинга  должны  учитывать  содержание  процедуры  аттестации  педагогов, 

тем  самым  усиливая  управленческую  функцию  мониторинга.  Правилами  проведения  и 

условий  аттестации  педагогических  работников  и  приравненных  к  ним  лиц,  занимающих 

должности в организациях образования, реализующих образовательные учебные программы 

дошкольного,  начального,  основного  среднего,  общего  среднего,  технического  и 

профессионального, 

послесреднего 

образования 

определена 

значимость 

знаний 

законодательства  Республики  Казахстан,  педагогики  и  психологии  и  предметных  знаний, 

профессиональных достижений. 

 

Мониторинг является средством управления профессиональным развитием, а значит, 

предполагает управленческие решения. Правовой основой в данном случае может выступить 

положение  о  мониторинге,  разработанное  и  утвержденное  на  уровне  школы  или  района, 

области. При этом положение должно обязательно включать:  

1. общее положение;

2. основные  цели,  задачи,  функции  и  принципы  внутреннего  мониторинга

профессионального развития;

3. порядок организации мониторинга (субъекты, виды, сроки их деятельности и др.);

4. планируемое использование результатов мониторинга.

Таким 

образом, 

разработка 

нормативно-правовой 

основы 

мониторинга 

профессионального  развития  требует  целенаправленной,  кропотливой,  вдумчивой  работы 

администрации  школы,  педагогического  коллектива.  Только  хорошо  продуманные,  полные 

по  содержанию  нормативно-правовые  документы  могут  стать  фундаментом  для  его 

реализации.  

Объективность и полнота полученных данных (особенно с помощью анкетирования и 

опроса)  зависит  от  того  насколько  мониторинг  будет  понятен  и  принят  педагогами. 

Психология  управления  одним  из  главных  факторов  результативности  деятельности 

выделяет  полное  и  точное  ее  восприятие  исполнителями  именно  в  том  смысле  и  в  том 

аспекте,  в  каком  она  была  изначально  сформулирована,  а  также  ее  принятие. 

Формулирование  цели  мониторинг  (особенно  совместно  администрации  и  педагогов) 

должно  содержать  его  значимость  и  необходимость.  В  связи  с  этим,  особо  роль  отводится 

обоснованию  внедрения  программы  мониторинга.  Например,  обоснование  может 

осуществляться через актуализацию проблем и противоречий [3].  

Мониторинг  носит  комплексный  характер.  Процесс  познания  –  это  не  просто  набор 

информации. Речь идет о совокупности действий по определению предмета, систематизации 

его  признаков  и  их  сравнению,  интерпретации  полученных  результатов,  прогнозировании 

решения. Главным в цепи этих действий является определение предмета исследования. Что 

именно  подлежит  «распознаванию»,  анализу  и  оценке,  какие  качества,  характеристики, 

особенности и т.п.? Ответ на этот вопрос позволяет подобрать адекватный диагностический 

инструментарий и реализовать один из главных принципов мониторинга – валидность.  

Валидность  –  это  критерий  исследования,  показывающий  в  какой мере,  измеряется 

то  качество  (свойство,  характеристика,  состояние),  для  оценки  которого  он  предназначен. 

Другими словами, когда измеряется то, что хотели измерить [4].  

Важным  аспектом  в  мониторинге  профессионального  развития,  начиная  со  стадии 

планирования,  выступает  нормообразование,  другими  словами  планирование  желаемого 

результат; нормы оценки критерия.  

При этом результаты диагностики можно сравнить: 

 с результатами других (социальная норма);

 с прежними результатами (индивидуальная норма);

180 

 c поставленными целями (предметная норма) [1].

Выбор  подходов к  оценке  результатов  должен  осуществляться  исходя  из  специфики 

критерия,  законодательных  норм  и  особенностей  профессиональной  деятельности,  а  также 

организации образования. При этом, оценка результатов с позиции «чем больше, тем лучше» 

не всегда подходит критерию мониторинга. 

Объективность  полученных  данных  мониторинга  профессионального  развития 

определяется: 

-  полнотой,  т.е.  учет  всех  значений  индикаторов,  обеспечивающее  оптимальное 

количество рассмотренных аспектов; 

-  надежностью  измерения,  т.е.  степенью  точности  и  устойчивости  показателей 

диагностируемых характеристик. 

Данные требования к получению объективной информации реализуются посредством 

методологической  триангуляции  –  применения  качественных  и  количественных  методов 

независимо друг от друга на основании разных, непересекающихся эмпирических данных. 

Н. Дензин выделяет следующие формы триангуляции: 

1. триангуляция  данных,  когда  в  рамках  одного  исследовательского  проекта

(мониторинга) используются различные типы данных (качественные и количественные); 

2. триангуляция  исследователей,  когда  в  проекте  принимает  участие  несколько

исследователей (сбор данных осуществляется разными субъектами); 

3. теоретическая  триангуляция  -  использование  с  целью  интерпретации  данных

нескольких подходов; 

4. методическая  триангуляция  -  использование  при  изучении  какого-либо  вопроса

множества  методов  (анкетирования,  тестирования,  наблюдения,  статистический  анализ  и 

т.д.) [1]. 

Интеграция  полученных  результатов  происходит  на  заключительной  стадии  их 

интерпретации. 

Целью  мониторинга  профессионального  развития  не  должен  быть  просто  сбор  и 

обработка  данных;  мониторинг  должен  стать  основой  для  принятия  управленческих 

решений, трансформации пассивной стратегии управления в активную.  

Таким  образом,  систематическое  проведение  мониторингов  профессионального 

развития  педагогов  позволит  судить  о  реальном  состоянии  объектов  в  любой  момент 

времени  и  может  обеспечить  прогноз  его  развития,  как  на  уровне  образовательного 

учреждения,  так  и  на  районом/городском  уровне.  Сопоставление  данных  мониторингов  с 

запланированными 

показателями 

позволит 

увидеть, 

насколько 

верными 

были 

управленческие решения, поможет скорректировать, пересмотреть методы, формы, способы 

действия или же утвердиться в правильности выбранных решений. 

Список литературы  

1. Боровкова  Т.И.,  Морев  И.А.  Мониторинг  развития  системы  образования.  Часть  2.

Практические  аспекты:  Учебное  пособие.  –  Владивосток:  Изд-во  Дальневосточного 

университета, 2004. – 134 с. 

2. Жайтапова  А.А.  Профессиональный  рост  учителя  в  системе  повышения

квалификации. – Алматы: РИПК СО, 2006. -316 с. 

3. Особенности  мониторинга  и  анализа  профессионального  развития  педагога:

методические  рекомендации  /  С.Романенко,  А.Мустафина,  А.Кабдирова,  К.  Бельгибай  /- 

Петропавловск: Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по СКО», 2015. – 50 с. 

4. Технология  мониторинга  как  средство  отслеживания  и  управления  качеством

повышения  квалификации  педагогов  /  под.ред.  Г.К.  Ахметовой    –  Алматы:  АО  «НЦПК 

«Өрлеу», 2013. – 119с. 

181 

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУДА ФУНКЦИОНАЛДЫҚ 

САУАТТЫЛЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ТҰЛҒА РӨЛІ 

Қалымбет Мереке Исламбекқызы, 

«ӨРЛЕУ» БАҰО АҚФ ОҚО бойынша ПҚБАИ 

«Мектепке дейінгі тәрбие және 

бастауыш білім беру» кафедрасының аға оқытушысы 

Елбасының  «Қазақстан  —  2050»:  Бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  Жолдауы 

Әлемнің  дамыған  30  елдің  қатарына  қосылуды  мақсат  етіп  отырған  ел  ретінде  бізге  кәсіби 

деңгейі  мықты  мамандар  керектігін  айтты.  Бұл  тұрғыда  біз  болашағымыздың  тізгінін 

техниканың тілін меңгерген, көзі ашық, көкірегі ояу, сауатты ұрпақ ұстайды деп отырмыз.  

Олай болса – ХХІ ғасыр мұғаліміне сай болу үшін – ізденімпаз ғалым, нәзік психолог, 

жан-жақты  шебер,  тынымсыз  еңбекқор,  терең  қазыналы  білімпаз,  кез-келген  ортаның 

ұйытқысы  болу  керек.  Қазіргі  таңда  Қазақстанда  әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  кіруге 

бағытталған   жаңа  білім  беру  жүйесі  құрылуда.  Білім  беру  жүйесінде  жаңа  мазмұн,  өзгеше 

жағдай, өзгеше қарым-қатынас, өзгеше тәртіп, функционалдық сауаттылығы жоғары педагог 

қалыптасуда. 

Функционалдық  сауаттылықты  арттыруда  тілдік  қатынасты  Елбасы  Н.Ә.Назарбаев 

2012  жылғы  27  қаңтардағы  «Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  -  Қазақстан  дамуының 

басты  бағыты»  атты  Қазақстан  халқына  Жолдауында  мектеп  оқушыларының 

функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде нақты 

міндет  қойды  [1].  Аталған  міндет  Қазақстанның  әлемдегі  бәсекеге  қабілетті  50  елдің 

қатарына кіруі барысында маңызды қадам болып табылады. Мұндай стратегиялық міндетті 

шешу  жағдайында  белсенділігі  жоғары,  шығармашыл  тұрғыда  ойлауға  және  шешім 

қабылдай  алуға,  кәсіби  жолын  таңдай  алу  қабілеттілігін,  өмір  бойы  білім  алуға  дайын 

тұратын тұлғаның ең басты функциялық сапаларын қалыптастыру орта білім беру жүйесіне 

жүктеліп отыр.  

Қазіргі  қoғамның  өзeкті  мәселелерiнің  бірі-әлеуметтік,  экономикалық  өзгермелі 

жағдайларда  өмір  сүруге  дайын  болып  қана  қоймай,  сонымен  қатар  оны  жақсартуға  игі 

ықпал  ететін  жекe  тұлғаны  қалыптастыру.  Мұндай  тұлғаға  қойылатын  бірінші  кезектегі 

нақты талаптар-шығармашылық, жоғары интелектілік, терең білімділік, кәсiби сауаттылық.  

Білім  ғасырындағы  білім  беру  саласында  оқытудың  заманауи  әдіс  –  тәсілдерін   

білмейінше сауатты, интелектуалды маман болып қалыптасу екі талай. Жаңа технологияны 

пайдалану  арқылы  құзіретті  мұғалім  өз  тәжірибесін  жетілдіре  түседі.  Құзіретті  мұғалімнің 

міндеті - оқушының жеке тұлғалық ерекшелігіне мән беру. Құзырлы білім беруде ұстанатын 

факторы  оқушының  өздігінен  білімнің  мәнін  меңгеруі  және  бағалай  білуі.  Бағдарлама 

нәтижесінде  –  тәуелсіз,  ғылымға  қызығушылығы  оянған,  білім  алуға  бейім,  сенімді, 

жауапты,  сын  тұрғысынан  ойлай  алатын,  өзгелермен  еркін  тіл  табысатын,  сандық 

технологияларда  құзіреттілігін  көрсететін  оқушылар  тәрбиелеу.  Осы  бағдарламадағы  жеті 

модулді ықпалдастыра отырып, әрбір сабағымызда тиімді қолдана білсек, жоғарыда аталған 

оқушылардың қалыптасуына жол ашатындығымызға сенімдімін. 

Осы нақты бағыттарда жұмыс жасaй oтыpып, біз білім беру жүйесінің жаңа мазмұнға 

ие болуына қол жеткізбекпіз, яғни қазіргі мектеп бәсекеге қабілетті және құзыретті тұлғаны 

қалыптастыру мен дамыту үшін оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру ордасы болуы қажeт. Бір 

сөзбен айтқанда біз білім беру жүйесін әлемдік деңгейге көтеруіміз керек. Сонымен қатар, ол 

орта  білім  жүйесінің  парадигмасын  түбегейлі  өзгертудің  негізі  болып  табылады. 

«Функционалдық  сауаттылық»  ұғымы  алғаш  рет  өткен  ғасырдың  60  жылдары  ЮНЕСКО 

құжаттарында  пайда  болды  және  кейіннен  зерттеушілердің  қолдануына  енді. 

Функционалдық  сауаттылық,  кеңінен  алғанда,  білім  берудің  (бірінші  кезекте  жалпы  білім 

беруді)  көп  жоспарлы  адамзат  қызметімен  байланысын  біріктіретін  тұлғаның  әлеуметтік 

бағдарлану  тәсілі  ретінде  түсіндіріледі.  Қазіргі  тез  құбылмалы  әлемде  функционалдық 

182 

сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді 

қатысуына,  сондай-ақ  өмір  бойы  білім  алуына  ықпал  ететін  базалық  факторлардың  біріне 

айналуда. 

Бүгінгі  күні  Қазақстанның  Білім  тұжырымдамасы  жан-жақты,  өрелі  шығармашыл 

тұлғаны  қалыптастыруға  бағытталған.  Сондықтан  да  Елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаев 

“Қазақстан  –  2050”  Стратегиясы  –  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты” 

Жолдауында  білім  беру  мен  ғылымға  да  ерекше  көңіл  бөліп,  “Бәсекеге  қабілетті  дамыған 

мемлекет  болу  үшін  біз  сауаттылығы  жоғары  елге  айналуымыз  керек  [2].  Балаларымыз 

қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды”,  – деп атап көрсетті. Елбасының 

елімізде  білім  беру  саласын  дамыту  туралы  көтерген  мәселелері  негізінен  педагог 

мамандарға  жаңа  міндет  жүктейді.  Өйткені,  ұстаз  елдің  ертеңгі  тізгінін  ұстайтын  ұрпақ 

тәрбиелейді,  сондай-ақ  білім  негізі  мектепте  беріледі  де,  жоғары  оқу  орнында  одан  әрі 

мамандық  бағытында  қалана  түседі.  Көп  тіл  білу-заман  талабы.  Елбасы  өзінің  2007  жылғы 

«Жаңа  әлемдегі  –  жаңа  Қазақстан»  атты  жолдауында:  «Қазақстан  бүкіл  әлемде  халқы  үш 

тілді  пайдаланатын  мәдениетті  ел  ретінде  танылуға  тиіс  [3].  Бұлар:  қазақ  тілі-мемлекеттік 

тіл, орыс тілі-ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай 

кірігу  тілі». Иә,  «үштілділік»  саясатын  қайта  қарау  қажет  деген  пікірлер  жиі  қылаң  беріп 

жүргені жасырын емес. Десек те Елбасының: «Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды. 

Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді» - деп ескерткенін тағы бір 

қайталап  қойсақ    артық  болмас. Әлемдегі  дамыған  елу  елдің  қатарына  қосылу  үшін  билік 

«үш  тұғырлы  тіл»  саясатын  қолға  алып  жатқаны  белгілі.  Сауаттылық  тұлғаның  тұрақты 

қасиеті  болып  табылатындықтан,  функционалдық  сауаттылық  сол  тұлға  меңгерген  белгілі 

бір  білім-біліктерден  көрініс  табады.  Өйткені  функционалдық  сауаттылыққа  адам  нақты 

білім алу кезеңдерінен өткеннен кейін қол жеткізеді. Сондықтан білім белгілі бір сауаттылық 

деңгейін  қамтамасыз  ететін  құрал  және  нақты  іс-әрекеттердің  нәтижесі  ретінде 

қарастырылады. Ендеше, еліміздің болашағы – жас ұрпақты оқытуда білімнің түпкі нәтижесі 

деп  саналатын  құзіреттіліктердің  біртұтас  бірлігі  ретіндегі  функционалдық  сауаттылықтың 

мәнін, рөлін айқындау, оны мектеп тәжірибесіне ендіру уақыт талабына сай келеді.  

Функционалдық  сауаттылық  –  адамның  сыртқы  ортамен  қарым-қатынасқа  түсе  алу 

қабілеті  және  сол  ортаға  барынша  тез  бейімделе  алуы  мен  қарым-қатынас  жасай  алу 

деңгейінің көрсеткіші. Олай болса, функционалдық сауаттылық тұлғаның белгілі бір мәдени 

ортада  өмір  сүруі  үшін  қажетті  деп  саналатын  және  оның  әлеуметтік  қарым-қатынас 

жасауын  қамтамасыз  ететін  білім,  білік,  дағдылардың  жиынтығынан  құралады.  Ал  кең 

мағынасында ол тек білік пен білімділік әлеміне барудың жолы ғана емес, ол – ұлттың, елдің 

немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтік дамуының өлшемі. Осындай сапалық 

сипаты  тұрғысынан  қарағанда  функционалдық  сауаттылық  жеке  адамды  дамытудың  тетігі 

ретінде қолданылады.  

   Ұлттық  жоспарда  көрсетілген  функционалдық  сауаттылықтың  негізгі  бір  тетігі-оқу 

нәтижелерін  бағалау  жүйесін  өзгерту.  Яғни  бағалау  жүйесі  функционалдық  сауаттылықта 

сырттай бағалау және іштей бағалау болып бөлінеді. Іштей бағалау- оқу пәні бойынша оқыту 

сапасын диагностикалау және мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты өлшеміне 

сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. 

     Функционалдық сауаттылықтың тағы бір тетігі ретінде қосымша білім мен мектептен 

тыс  сабақтармен  қамтуды  жатқызуға  болады.   Жалпы  білім  беретін  мектептегі  және 

мектептен  тыс  ұйымдардағы  әртүрлі  бағыттағы  үйірмелер,  секциялар  желісін  кеңейту 

есебінен  балаларды  қосымша  білім  берумен  қамту  ұлғайтылады.  Басты  назар  ғылыми-

зерттеу  жобаларына,  техникалық  шығармашылыққа,  өнертапқыштыққа,  модельдеуге, 

нанотехнологияларға, робот техникасына, легожобалауға және т.б. аударылады. 

     Функционалдық сауаттылықтың тағы  бір тетігі-ата-аналардың балаларды оқыту мен 

тәрбиелеуге  белсенді  қатысуын  қамтамасыз  ету.  Ата-анасы  баланы  жас  кезінен  адами 

құндылықтар дарытып, саналы өмір сүруге баулуға борышты. Ата-ананың бала тәрбиелеуде 

функционалдық  сауаттылығын  көтеру  мектеп  мұғалімдерімен  олардың  тығыз  байланыс 

183 

жасап,  екі  жақты  әріптестік  әрекетінің  негізінде  қалыптасады.  Яғни  ата-ананың  баласының 

ерекше  қасиетін  тануы,  оны  түрлі  жағдаятта  түсініп,  қол  ұшын  беруі,  олардың  қабілетін 

дамытуға,  бойына  рухани  құндылықтарды  қалыптастыруға,  жағымсыз  мінез-құлық, 

әдеттерден  арылуға  көмек  беретін  функционалдық  сауаттылық  ата-ана  бойында  да  болуға 

тиіс.  Тұлғаның  бейімділігін,  қажеттілігін  қанағаттандыруды,  қызығушылығын,  қабілетінің 

дамуын ескере отырып, функционалдық сауаттылығына қол жеткізуді қамтамасыз етіп, жан-

жақты дамыған, мектепте алған білімін өмір бойы пайдалана алатын тұлға өсіру – білім беру 

мамандарына жүктелген үлкен міндет деп түсінгеніміз жөн.  

Ойымды  қорыта  келе,  Елбасының  мына  бір  сөзімен  аяқтағым  келеді:  «Дауға   салса 

алмастай қиған, сезімге салса қырандай қалқыған, ойға салса қорғасындай балқыған, өмірдің 

кез-келген орайында әрі қару, әрі қалқан болған, әрі байырғы, әрі мәңгі жас, отты да ойнақы 

– Ана  тіліміз».

Әдебиеттер: 

1. «Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  -  Қазақстан  дамуының  басты  бағыты»  атты

Қазақстан халқына Жолдауы 2012 жылғы 27 қаңтар 

2. “Қазақстан – 2050” Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты” Қазақстан

халқына Жолдауы 

3. «Жаңа әлемдегі –жаңа Қазақстан» Қазақстан халқына Жолдауы 2007 жылғы

4. Мектеп  оқушыларының  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  2012  -  2016

жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. – Астана, 2012. 

ОРГАНИЗАЦИЯ РАБОТЫ ШКОЛЬНОГО ЛОГОПЕДА В РАМКАХ 

ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ 

жүктеу/скачать 9,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: