Көшпенділер 2

290 
Әдеби KZ 
 
—  Уа,  тақсыр  хан,  —  деді  ол  әдеттегісіндей  тұтыға  сөйлеп  —  бүгін  үш  жүздің 
бетке  шығар  жақсылары  жиналып  қалған  екен,  осы  кеңесте  менің  Абылай 
сұлтанға қоятын бір сұрағым бар. 
 
— Сөйле, Бөгенбай батыр! 
 
Бөгенбай қамшысын алдына тастай салды да, енді Абылайға бұрылды. 
 
— 
Шүршіт 
көгенінде 
қан 
жылап 
жатқан 
Шығыс 
Түркістандағы 
бауырларымызды  құтқаруға  біз  неге  аттанбадық,  Абылай  сұлтан?  Соған  жауап 
берші. 
 
Он  екі  қанат  орда  іші  тына  қалды.  Әлден  уақытта  Абылайдың  қоңыр  даусы 
естілді. 
 
—  Шығыс  Түркістандағы  елдің  бас  көтергенін  мен  білген  жоқпын!  —  деді, 
адамның өңменінен өтетін өткір көзін жалт еткізіп. 
 
«Бұл  хабарды  ең  алдымен  сен  естуге  тиіс  емес  пе  едің?»  дегенді  әркім 
іштерінен ойласа да, батылдары барып сыртқа шығара алмады. 
 
«Тағанақ» кеңесінде қазақ елі Қытаймен соғыспайтын боп шешілді. Келісім сөз 
жүргізгелі Қытайдың ресми елшілері келгенін Әбілмәмбет ханның өзі хабарлады. 
Бірақ, Әбілмәмбет ханның айтып отырғаны  — Абылай сұлтанның ойы екеніне де 
жұрт шек келтірмеді. Шүршітпен келісім сөздің басталуына қарамай көктем шыға 
үш жүздің жігіттерінен үлкен қол жинау керек деген хан тұжырымы да Абылайдан 
шығып отырғаны белгілі еді. 
 
—  Қалың  қол  шүршіттерді  де  тежеп  отырады,  —  деді  Абылай,  —  Қоқан 
билерінің  де  тәубасын  ұмыттырмайды.  Естуімше,  Ерден  мен  Нұрбота  билер 
Ташкент түбіне көп лашкарларын шоғырлап жатқан көрінеді... Келер жазға  дейін 
біз  дайын  тұруымыз  керек.  Ет  бұзылса  тұз  себесің,  тұз  бұзылса  не  себесің?  Жау 
жағадан  алғанда  кермек  татып  не  табасың?  Қапылыста  жинала  қоюға,    жер 
шалғай. 
 
Үш  жүздің  «игі  жақсылары»  Абылайдың  бұл  ұсынысын  әзер  дегенде 
қабылдады.  Өйткені  Абылайдың  қол  астында  мұндай  әскердің  болуы  қайда 
апарып соғатынын олар жақсы түсінетін еді. 

291 
Әдеби KZ 
 
...Кеңес  бітісімен  жұрт  елді-еліне  тарады.  Ең  алдымен  жері  алыс  Кіші  жүздің 
сарбаздары  өз  мекендеріне  беттеді.  Содан  кейін  Ұлы  жүздің  батырларын,  Орта 
жүздің  де  Торғай,  Ырғыз,  Баянауыл  секілді  алыстан  келген  жасақтарын 
қоныстарына  қайтарып  болып,  Абылай  енді  өзінің  қарамағындағы  Арғын 
жігіттерімен Көкшетауға сапар шегуге дайындала бастады. Бұлар жүреміз деп атқа 
қонғалы  тұрғанда,  ордаға  қос  атты  шабарман  келді.  Ол  Әбілмәмбет  ханның 
алдына кеп тізе бүкті. 
 
— Хан ием, Лепсі өзенінің бойындағы он мың үй Садыр әндижан төңірегіндегі 
ағайындарына көшпек боп жатыр! 
 
— Неге? Қандай себебі бар? — деді Абылай даусы қаттырақ шығып. 
 
Найманға жататын Садыр руы Қытай басып алған бұрынғы жоңғар тайпасының 
жерімен шектес тұратын. Шабарман Абылайға бұрылды. 
 
—  Есің  барда  еліңді  тап  дейді  Тасболат  батыр.  «Ақтабан  шұбырындыда»  
қалмаққа жем болғандай, бұл Садыр енді Қытайға жем бола алмайды дейді. 
 
— Лепсіге жеткен Қытай, әндижанға жете алмайды деп ойлай ма екен. 
 
—  Онысын  білмедім.  Қоқан  жағынан  кісі  келіпті.  Сендерді  Қытай  құртпаса, 
Арғын құртады деп, Нұрбота би кісі жіберіп азғырып жатқан көрінеді. 
 
— Арғын құртқаны қалай? 
 
— Әбілмәмбет ханды да, Абылай сұлтанды да Арғын елінің адамдары дейді. 
 
— Сондай сөзге Тасболат батыр құлақ қойды ма? 
 
— Құлақ қоймаса көшер ме еді? Жайшылықта салмақты Абылай күйіп кетті. 
 
—  Солай  де!  Арғындағы  өшін  менен  алмақ  болса,  көрсетейін  мен  Садырға 
Абылайдың  сойылын!  —  Ол  есік  алдында  тұрған  нөкердің  біреуіне,  —  шақыр 
Бөгенбай мен Сырымбетті. Қонсын атқа қалың қолымен! — деп бұйырды. 
 
Ордада бағанадан бері үндемей отырған Бұқар жырау: 
 
—  Сабыр  ет,  сұлтан,  —  деді.  —  Ел  күйінсе  де  ер  күйінбес  болар.  Бір  жағы 
Қытайдан, қала берді сендерден қорыққан Садырды шапқанда не таппақсың? Қол 
жіберудің қажеті болмас, он жігіт қосып бер, ол құтырған Найманмен өзім барып 
сөйлесейін. Көнбесе амал жоқ, сойылыңды сосын қолданарсың. 

292 
Әдеби KZ 
 
—  Жырау  дұрыс  айтады.  —  деді  Әбілмәмбет  хан.  —  Қоқан  жеріне  бір 
шаңырақты да жіберуге болмайды. 
 
Бұқар  жырау  қасына  он  жігіт  ертіп,  Қоқан  хандығына  көшкелі  жатқан,  Лепсі 
өзенінің  Балқашқа  құятын  сағасында  отырған  он  мың  үйлі  Садыр  руына  жүріп 
кетті. 
 
Найман тайпасының бір тармағы Садыр руы «Ақтабан шұбырындыдан»  бұрын 
Талас  пен  Арыс  өзендерінің  арасындағы  Қаратау  қойнауында  көшіп  жүретін. 
Әулиеатаға  таяу  Келтеқара  арығы,  Бұрындай  өзенінің  арғы  жағындағы  Үшащы 
қойнауы  бұлардың  келіп-кетімді  қонысы.  Бұрындай  өзенінің  бойында  «Садыр-
Мүрде» деп аталған жер — бұл рудың аталары қойылған зират  еді. Сыр бойының 
бір  қуаңшылық  жылы  осы  рудың  атақты  батыры  Жұмарт  өзінің  қарамағындағы 
тоғыз  аулымен  көшіп,  жайлауға  Арғын  руының  ата  мекен  жері  Арғынаты 
тауларына барады. Арғындар бұған ана Ұлытауды жайлаған Бағаналы туыстарыңа 
көшіңдер  деп,  жер  бермейді.  Күшпен  Ұлытаудың  бергі  қойнауына  қуып  салады. 
Ашу үстінде Жұмарт батыр Арғын жасағының батыры Ақмырзаны өлтіреді. Содан 
кейін  Арқаға  көшуін  қойып,  енді  Бұрындай  өзенінің  бойындағы  Үлкен  тұра,  Кіші 
тұра  деген  кіші-гірім  тауларды  қыс  қыстауы  етіп,  жаз  әулие  етегіндегі  Талас 
өзенінің шұрайлы қойнауын жайлайды. 
 
«Ақтабан  шұбырындыда»  қалмақ  қолынан  тоғыз  баласымен  Жұмарт  батыр 
өледі.  Қырық  мың  үйдің  он  бес  мың  шаңырағы  шұбырып,  әндижан  жеріне  өтіп 
кетеді,  ал  қалған  он  мыңы  Лепсі  өзенінің  бойындағы  жоңғар  Алатауының 
қойнауына  көшеді.  Сөйтіп  жүргенде,  Жұмарттың  әлдеқалай  тірі  қалған  Тасболат 
деген баласы ер жетеді. Енді әке орнына, мұнда қалған он мың шаңырақ Садырға 
сол ие болады. Тарбағатайдан Қытай әскері түсіп келе жатқан дегенді естісе де, ол 
Абылай жинаған  қолға  қосылмаған.  Бір  кезде  әкесіне  Арғынның  жер  бермегенін 
кек  тұтып,  өзін  азғырып  келген  Ерден  мен  Нұрбота  бидің  елшісінің  сөзіне  еріп, 
әндижанға  көшпек  болады.  Бұл  хабарды  көршілес  отырған  —  Тобықты  руының 
шабарманы әкелген. 

293 
Әдеби KZ 
 
Серіктерімен  Бұқар  жырау  Тасболат  батырдың  аулына  жеткен  кезде,  күн 
бесіндіге  таяп  қалып  еді.  Ел  түйелерін  қомдап,  үйлерін  жығып,  көшкелі  жат-қан-
ды.  Битке  өкпелеп  тонын  отқа  салған  Тасболатқа  ашуланған  Бұқар  жырау  аттан 
түспей, жанындағы серіктерімен батырдың үйінің сыртынан кеп, кәрі домбырасын 
қағып-қағып жіберіп, айқайға басып еді. 
 
 
«Садыр, қайда барасың, 
Сарысуды көбелеп? 
Сен қашсаң да мен қойман 
Арғымағым жебелеп. 
Енді алдыңнан шығайын 
Қар, жаңбырдай себелеп, 
Ақмырзамды өлтірдің 
Ақ сойылмен төбелеп. 
Уа, сен танымай кетіп барасың? 
Мен Арғын деген арыспын, 
Азуы кере қарыспын. 
Сен бұзау терісі шөншіксің, 
Мен өгіз терісі талыспын. 
Абылай алдында сен бітсең 
Құдандалы таныспын. 
Абылай алдында бітпесең, — 
Атасын білмес алыспын, — 
 
деп  Бұқар жырау,  көшпе  деп  ақыл айтудың  орнына  Садыр  қолынан  өлген  ерінің 
құнын сөзге тиек етіп, жырын ызғарлы үнмен тоқтатты. 
 
Үй  сыртында  келіп  тұрған  үш  жүзге  мәлім  Бұқар  жырау  екенін  біліп,  әлі  де 
болса көшерін де, көшпесін де шеше алмай, үйін жықпай отырған Тасболат сыртқа 
шықты.  Бұқардың  құн  сұрап  келгені  жай  сылтау  екенін  әрине,  бұ  да  ұқты. 

294 
Әдеби KZ 
Жырауды қолтықтап аттан түсірді, үйіне алып кіріп, қошеметтеп көрпе төсеп, төрге 
отырғызды. Амандасып болғаннан кейін, Бұқар жырау: 
 
— Жарқыным, бұл қай көшу? — деді әлі де  сабасына түсе алмай. 
 
—  Шүршіт  келе  жатыр  дейді  ғой,  —  деді  Тасболат  ойлана,  —  Қашқардан 
қашқандар бар... 
 
— Шүршіт келе жатса, Абылай бар емес пе? 
 
— Арғы беттегі елді шүршіттер тып-типыл ғып өртеп жіберіпті. Құдіретті болса 
Абылай сонда қайда қалған? 
 
— Арғы бетке шығып шүршіттермен соғысуға әлі ерте... Жұрт қашты деп, батыр 
қашпас болар... 
 
— Қашпалық...Сонда не ұтамыз? 
 
— Батыр Баян мұндай сұрақ бермес еді. Әне, ол халқы үшін жанын пида еткен 
жоқ па? 
 
Тасболат үндемей ұзақ отырды. Әлден уақытта барып: 
 
— Жарайды, ендеше, біз де көшпейміз, — деді. 
 
Оның  даусынан  өзінің  жеңілденіп  қалғаны  байқалды.  Кім  ата  мекен  жерін 
тастағысы  келеді.  Оның  үстіне  Қоқан  ханының  қоластына  барып,  көгере  қоюына 
Тасболат күмәнді еді... 
 
— Ал біздің жерімізге шүршіт келе жатса, Абылай бізге жәрдем қолын соза ма? 
— деді Тасболат Бұқардан көзін алмай. 
 
— Бұдан былай исі қазақ Абылайдың туы астына жиналуы керек, — деді Бұқар 
жырау.  —  Абылай  қол  астындағы  елін  қорғауға  тиіс.  Ол  қорғамаса  Бөгенбай, 
Жабай,  Сары-сынды  батырлар  бар.  Солар  қорғайды...  Бұл  арада  сендер  әзірге 
қазақ жерінің барлаушылары болып қала тұрасыңдар. 
 
Бұқар бір қонып, ертеңінде еліне аттанды. Тасболат оның соңынан ұзақ қарап  
тұрды.  Жырау  сөзін  ойға  салды.  «Исі  қазақ  Абылай  туының  астына  жиналуы  
керек» деп қайталады ол ішінен. Жұрт Бұқар жырауды Абылайдың тіл мен көмейі 
деуші еді, сол есіне түсті. 
 
   
 
 

295 
Әдеби KZ 
ІІІ 
 
 
Көкейтесті  арманына  жеткен  Абылайдың  көңілі  ай-жай  еді...  Иә,  Телікөлдің 
жағасына  жиналған  үш  жүздің  «игі  жақсылары»  оны  «Үлкен  Орда»  ханы  етіп  ақ 
кигізге  көтерген.  Рас,  бұл жиынға  Ұлы жүз  бен  Кіші жүздің  көп  руларының  басты 
адамдары  келмей  қалды.  Келмесе,  өзі  білсін!  Абылайға  қазір  оның  қандай 
маңызы  бар?  Бүгін  келмегені,  ертең  келеді.  Бүгін  көнбегені,  ертең  көнеді. 
Көнбегенін ат құйрығына байлап, ақ сойылдың астына алады! 
 
Ал қазір айбарынан сескеніп тізе бүккен қалың ел! «Ханның қаһарынан сақта!» 
деп жалбарынған ру басшылары... 
 
Міне, бүгін, Абылайға осындай кіріптар болғанның бірі — Қоңыратқа жататын 
Божбан  руы.  Түркістан  уәлиетін  жайлайтын  бұл  рудың  басшы  адамдары  жерінің 
жақындығын  пайдаланып,  Қоқан  билерімен  тіл  табысып,  Абылай  қоластынан 
шықпақ  болған.  Саққұлақтары  арқылы  бұны  біліп  қалған  хан,  тал  түсте  Божбан 
ауылдарын шауып, басты адамдарын тұтқынға алған. 
 
Далбасалаған  ауыл  ақсақалдары  қайтсек  Абылайдың  көңілін  жібітеміз  деп,  
бар мал-мүлкін алдына әкеп тартып, қойнына ең сұлу қызын салды. 
 
Хан қазір осы жас қызбен оңаша тігілген ақ ордада жатыр... Қоңырат етекті ел. 
Ұлы-қызы  өлген-тірілгеніне  қарамайтын  намысқой  келеді.  Сөйтсе  де  қыз 
жеңгелерінің «Ханның көңілін таба білсең, еліміздің бағы жанғаны, ағаларыңның 
ажалдан  аман  қалғаны»  деген  сөзінен  шыға  алмаған.  Жігіттердің  анда-санда 
қалжыңдап,  ақ  төсіндегі  тастай  қатты  қос  анарына  қолы  тигені  болмаса,  пәк 
денесін  әлі  тірі  жанға  сипатып  көрмеген  жас  сұлу  сүттей  адал  абыройын  ханға 
олжа етіп, елін апаттан, екі ағасын ажалдан алып қалмақ болған. Ол ұяттан екі беті 
оттай  жанып,  жүрегі  торға  түскен  торғайдай  діріл  қағып,  жарылып  кетуге  дайын 
тұрса да, ханның ыңғайына көне берді, денесіне хан салмағы қатты батса да, асау 
мінез көрсетпеуге тырысқан. 
 
Ал  бұл  кезде  Абылай  жарлығын  орындауға  Божбан  руының  бас  көтерген 
адамдарын хан нөкерлері алып келген. Олардың ішінде осы қыздың екі ағасы да 

296 
Әдеби KZ 
бар. Қыз құшағында ләззатқа кенелген Абылайдың ойына кенет осы екі батырды 
өлтіру  туралы  берген  бұйрығы  түсіп  кетті.  Абылай  езу  тартты:  «Жоқ  бір  қыздың 
қызығы үшін, ол бұйрығын бұзбайды, кімде-кім бұған қарсы тұрса осылай өледі!» 
Көп  кешікпей  ол,  бөкеннің  етіне  тойып  алып,  маужырап  ұйқыға  кеткен 
жолбарыстай, тұла бойын бір рақат тыныштық билеп, көзі іліне берді.  
 
Абылайдың қасында құты қашып үн-түнсіз жатқан қыз кенет: 
 
— Хан ием, бауырларымның күнәсін кеше көріңіз... — деді жасқа булығып. 
 
— Көрерміз... — деді Абылай ұйқылы-ояу. 
 
Қос  батырды  өлім  жазасына  бұйырғаны  тағы  есіне  түсті.  «Оқасы  жоқ...  күні 
ертең-ақ  екі  ағаларының  менің  қолымнан  өлгенін  ұмытады.  Тек  хан  қойнында 
жатқаны ғана есінде қалады». 
 
Абылай қайтадан көзін жұмды. Бірақ дәл осы сәтте: 
 
—  Аттан!  Аттан!  —  деген  айқай  шықты.  Кенет  қырқаны  бауырлай  шапқан  
аттардың  дүбірлері  естілді.  Тынық  түндегі  оқыс  дауыстар  құлаққа  қандай 
құбыжық  боп  жетеді,  онсыз  да  елегізіп  жатқан  ауыл,  үрпиісе  төсектерінен  атып 
тұрды.  Үстеріне  жыртқыш  құс  келіп  қалған  балапандай,  бала-шаға  көздерін 
тырналай ашып, у-шу боп жылай бастаған. 
 
Ауыл  сыртында  да,  орда  сыртында  да,  анау-мынау  жаудан  сақтап  қалар 
қалқаны бар екенін білсе де, Абылай да орнынан ұшып тұрды. Тақа әбігері кетіп 
саспаса  да  үнемі  жоқ  жерден  пайда  болар  соғысқа  үйренген  әдетпен  жылдам 
киіне  бастады.  Шаңырақтан  түскен  ай  сәулесіне  шомылып,  нағыз  бір  түнгі 
періштедей  қолаң  шашы  жерге  түсіп  не  істерін  білмей,  үй  ортасында  тұрған  жас 
сұлуға сұқтана тағы бір қарады да: 
 
—  Маған  арналған  өтінішің  болса,  күндіз  айтарсың,  —  деді  де  адуындай  
басып, күміс сапты қылышын сүйрете ақбоз үйден шығып кетті. 
 
—  «Аттан»  салған  кімдер?  Қайдағы  жау?  —  деді  ол  орда  алдында  тұрған  топ 
жігітке.  Күзет  бастығы  баяғы  Батыр  Баянның  сүйегін  алып  шыққан  қара  сұр  жігіт, 
қазір ақ түсе бастаған қою келте сақалын бір сипады да: 

297 
Әдеби KZ 
 
— әзір белгісіз, хан ием, — деді сәл алға шығып, — «Аттан» салған  жігіттерді 
ауыл сыртындағы күзет тоқтатқан тәрізді. Дәу де болса, мына келе жатқан солар-
ақ шығар. 
 
Дабырласа  сөйлескен  бір  топ  жігіт  орда  тұсына  келіп  те  қалды.  Күзетшілер 
жанында тұрған Абылайды көріп, ұзын сары шабарман иіліп сәлем берді. 
 
— Алдияр тақсыр, жаман хабармен келіп тұрмыз, — деді. 
 
— Қандай хабар? Айт! 
 
— Орта жүз бен Кіші жүздің әскерлерін елдеріне қайтарып жібергеніңізді естіп, 
Қоқан  ханы  әлім  атқа  қоныпты.  Қоқан,  әндижан,  Маргелан,  Наманған  бойын 
қойып,  Ташкент  маңындағы  кешегі  өзіңізді  жақтаған  Шанышқылы  мен  Қаңлы 
тайпалары тайлы-тайлағына дейін қалмай, соларға еріп келеді. 
 
— Қанша найзасы бар? 
 
— Алпыс мыңнан асар... 
 
Телікөлдің  жағасында  қазақ  еліне  хан  сайланғаннан  кейін  үш  жүздің  елу 
мыңнан  астам  әскерін  бастап  Абылай  Қоқанға  қарсы  жорыққа  аттанған.  Он  күн 
жан  аяспас  ұрыстан  кейін  Нұрбота  бидің  баласы  Қоқан  әміршісі  әлім  ханның 
әскерін  күйрете  жеңген.  «Ақтабан  шұбырындыдан»  бастап,  кеше  ғана  Қытай 
боғдыхандарымен соғысқан аласапыран кездерде Қоқан хандығына қарап кеткен 
қазақ  руларын  бостан  еткен.  Осы  жорықтың  нәтижесінде  Сырдария  бойындағы 
Түркістан,  Сайрам,  Шымкент,  тағы  басқа  қалалар  қайтадан  қазақтардың  қолына 
өткен.  Ташкент  алым-салық  төлеп  тұруға  мәжбүр  болған.  Бұнымен  қатар  бұрын 
Ташкент  хакіміне  зекет,  гараж  төлеп  тұратын  Шу  мен  Талас  өзендерінің 
бойындағы  және  Қаратау  қойнауындағы  Қоңырат,  Дулат,  Жалайыр,  Суан  рулары 
алым-салықтан  мүлдем  босатылған.  Ал  Ташкент  пен  әндижанның  аралығында 
көшіп жүретін Ұлы жүздің Шанышқылы, Қаңлы рулары көптен бері сол араларды 
жайлайтындықтарынан  өз  қоныстарында,  Ташкент  құшбегінің  қарамағында 
қалған.  Әйткенмен,  Абылайдың  қамшысы  батып  кеткен  бұл  елдердің  арасында 
қазақ  ханына  деген  наразылық  та  басыла  қоймаған.  Сондай  наразылықтың  бірін 
Абылай кеше ғана осы арада қан-жоса етіп басқан. 

298 
Әдеби KZ 
 
Ақыры өзіне тиімді бітімге қолы жеткен Абылай «енді ұрыс жоқ, ел іргесі қоныс 
тапты»,  деп  әскерінің  негізгі  жауынгер  күші  болған  Орта  жүз  жасағы  мен  Кіші 
жүзден  келген  қолды  тегіс  елдеріне  —  Арқа  мен  Жайыққа  қайтарып  жіберген. 
Абылайдың қасында ханның өз гвардиясы есепті мың қаралы төлеңгіт пен Дулат, 
Жалайыр, Албан, Суан руларынан құралған бір санға жуық әскерлері ғана қалған. 
 
«Үлкен  Орда»  ханының  тек  өз  әскерімен  қалғанын  білген  және  Ұлы  жүздің 
жігіттері Абылай жағына мүлдем шыға қоймас деп үміттенген Қоқанның жас ханы 
әлім  дереу  бас  көтерген.  Ташкентті  алып,  содан  кейін  Түркістанды  да  өзіне 
қаратпақ боп жорыққа шыққан. 
 
Жағатай  ұлысына  қараған  үш жүз жылдан  бері Жетісу  өңіріне  жан  бастырмай 
келген, ерлігі бүкіл Шығыс еліне аян Дулат, Жалайыр Қаңлы, Шанышқылы, Албан, 
Бестаңбалы  руларын  да  Абылай  өзімен  бір  болады  деп  ойлаған.  Сыр  бойын 
Қоңырат, Қыпшақ, Табындар қандай қорғаса, Ұлы жүздің жігіттері де өз ата мекен 
жерін сондай қорғайды деп сенген. Ал кенет Қаңлы мен Шанышқылы руларының 
қоқандықтардың  азғырғанына  ергені,  оған  Қоңыраттың  да  делебесі  қоза 
бастағаны ханды қатты ренжітті. 
 
Ташкент  төлейтін  алым-салықты  Қоқан  ханы  сол  маңдағы  Қаңлы  мен 
Шанышқылының  мойнына  салған.  Және  Ташкент  құшбегі  өз  тарапынан  бұл 
елдерге  зекет,  гараж  мөлшерін  көбейткен.  Жұртқа  осының  бәрі  Абылайға 
бағынудың салдары деп түсіндірген. Халықтың ереуілге шығуына осылар себеп. 
 
— Бүлікшілер қай тұста жиналып жатыр? 
 
— Шыршық өзенінің бергі қабағында. 
 
Абылай  ордасын  жақында  Бадам  мен  Арыс  өзені  түйіскен  тұстағы  Бөрітас 
деген жерге қондырған. Қазықұрттан бұл ара елу, Түркістаннан жүз шақырымдай 
жерде.  Мұнда  келген  ойы  Арыс  бойын  мекендеген  Қоңырат  пен  Бадам  өзенін 
жайлаған Шанышқылы, Қаңлы руларымен белдесе жақындасу еді. 
 
—  ә...  Әлі  көш  жерде  екен  ғой,  —  деді  хан,  —  Ташкенттен  кейін  олар  
Түркістанға  қарай  шығады  ғой,  оған  жеткенше,  біз  де  етек-жеңімізді  жиып 
болармыз.  —  Абылай  уақыт  мөлшерін  білу  үшін  аспанға  қарады.  Таң  жұлдызы 

299 
Әдеби KZ 
туып қалған екен. Аспандағы таң жұлдызы, жаңа өзі шығып кеткенде есік алдында 
қалған екінші таң жұлдызын есіне түсірді. Ол бұйыра сөйледі. 
 
 — Қазір Сіргелі Елшібек батырға, Дулаттың қос бөрісі Бөкен мен Сағырға хабар 
беріңдер.  Бар  қолдарымен  осы  Қазықұрттың  етегіне  тез  жетсін.  Албан  менен 
Суанға да, жақын жатқан Бестаңбалыға да, бергі етектегі Жалайыр батырларына ат 
шаптырыңдар. Бәрі осы Қазықұрт маңына жиналсын! 
 
— Құп, болады! — деді бас шабарман. 
 
—  Сәскеге  дейін  өзіміздің  жігіттер  де  алдаспанын  қайрап,  дайын  тұрсын! 
Жыланды  үш  кессе  де  кесірткелік  күші  бар.  Қазақ  әскерінің  үш  бөлігінің  бір 
бөлігімен-ақ,  құдай  бұйыртса,  Қоқанның  қорқау  қасқырының  кеңірдегін  жұлып 
алармыз!... 
 
Ол қайтадан Ақ Ордаға кіріп кетті. Енді шешінген жоқ. Қылышын былай қойып, 
белбеуін  босатты  да,  жүкке  сүйеніп,  көзін  жұмды.  Оң  жағындағы  төсектен  жас 
сұлудың  өксігін  баса  алмай,  булыға  жылағаны  естілді...  Жаны  жай  тапқандай, 
Абылай тағы езу тартты. 
 
О, тағдыр!.. Расында да тағдыр — өзінің ақ бурасы шығар. Міне, қазіргі киесі — 
екінші  ақ  бура.  Ең  алғашқысы  қартайып  әбден  жүдеп  бір  күні  өзінен  өзі  мүлдем 
жоқ боп кетті, ал мынау өзгесі... «Хан киесі — осы ақ бура» бүгін тым көңілсіз еді... 
Мынау бүлік соған көрінді ме екен? 
 
Рас,  Абылайды  қатыгез,  тас  бауыр  дейтіндер  көп.  Бірақ  осы  «қатыгез» 
Абылайдың  тұсында  ешкім  де  қазақ  елін  кейін  кетті  дей  алмайды.  Қоқан 
хандығына желке жүнін үдірейте көрсетіп, айдаһар мен арыстанның аузынан ебін 
тауып  құтылып,  көкжал  Абылай  аман-есен  өмір  сүріп  келе  жатқан  жоқ  па?  Ал 
бұның темір тегеурініне шыдай алмай, кей ру беті ауған жағына қашқысы келсе — 
оның да себебі бар. Абылайға бір тайпаның көрген зәбірінен, бар қазақты шашау 
шығармай ұстау қымбат. 
 
Алтынемел айқасынан кейін ол өзінің ағасы Жолбарысты Қытай боғдыханына 
жіберген.  Бұл  кезде  Қытай  әміршілерінің  арасында  өзара  қырғын,  бақ  таластық 
күрестер қатты жүріп жатыр еді. Абылай келіссөзге дәл осы тұс дұрыс деп тапқан. 

300 

жүктеу/скачать 1,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: