Лекциялардың тезистері
жүктеу/скачать 0,79 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
- Әдебиеттер
- Тәрбие процесінің заңдылықтары мен принциптерінің сабақтастығы
- 16. Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру. Жеке тұлғаның дүниетанымының қалыптасуының әдіснамалық және психологиялық негіздері.
- Жоспар
- Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар
- 17 - 18. Тұтас педагогикалық үдерістегі тәрбиенің мәні мен мазмұны . Тәрбие үдерісінің формалары мен әдістері, құралдарының жүйесі .
3 топтағы – Психолог Рубинштейн: «Жеке тұлға тек іс-әрекет болса ғана дамиды». Жеке адамның тәрбиесі мен дамуы тәрбие процесінің қатысушыларына да байланысты. Олардың бір-бірімен араласуы, қарым- қатынастың мазмұнына байланысты. Педагогтың мінез-құлық стилінің орны ерекше. Тәрбие мен өзін -өзі тәрбиелеу заңдылығы
42
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар 1.Тәрбие процесінің заңдылықтары. 2.Тәрбиенің заңдылықтары мен олардың өзара байланысы. 3.Тәрбие процесінің тиімділігі немен айқындалады? 4.Педагогикалық процесс пен тәрбиенің міндеттері. 5.Тәрбие процесіндегі мұғалім мен оқушының өзара қарым-қатынасының мәні. 6.Ішкі және сыртқы қарама-қайшылықтардың мәні неде? 7. Тәрбиенің принциптерінің мәні мен мазмұны
Әдебиеттер 1.Педагогика. Курс лекций. Алматы: “Нұрлы Әлем”, 2003 2.Вульфов Б. З., Иванов Б.Д. Основа педагогики (в лекциях, в ситуациях, в первоисточниках) Уч. пособие – М., 2004. 3.Ильина Т.А. Педагогика.- М., 2000 4.Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций. Уч. пособие.-М., 2004 5.Лихачев Б.Т. Философия воспитания. Спец. курс. Уч. пособие- М., 1995 6.Педагогика. Уч. пособие (Под. ред. Т.Н. Пидкасистого- 2010) 7.Подласый И.П. Педагогика Учебник - Минск, 2010 8.Харламов И.Б. Педагогика. Учебник-Минск, 2010
ТП заңдылықтарының әлеуметтік жағдайға байланыстылығы Тәрбие процесінің заңдылықтары мен принциптерінің сабақтастығы Жеке тұлғаның (психикалық) дамуының ерекшеліктеріне байланысты ТП мәнін анықтайтын заңдылықтар ТП мазмұндары қоғамның объективтік және субъективтік факторларына тәуелді Тәрбие мен дамудың бірлігі Іс- әрекет пен қарым- қатынас бірлігі
ТП принциптері Тәрбиенің қоғамдық- құнды бағыттылығы Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тәрбие жұмысының өмірмен, еңбекпен байланыстылығы Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу ТП принциптері Тәрбиенің қоғамдық- құнды бағыттылығы Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тәрбие жұмысының өмірмен, еңбекпен байланыстылығы Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу Тәрбиенің қоғамдық- құнды бағыттылығы Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тәрбие жұмысының өмірмен, еңбекпен байланыстылығы Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу Тәрбиенің қоғамдық- құнды бағыттылығы Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тәрбие жұмысының өмірмен, еңбекпен байланыстылығы Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу Тәрбиенің қоғамдық- құнды бағыттылығы Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тәрбие жұмысының өмірмен, еңбекпен байланыстылығы Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу Тәрбиенің қоғамдық- құнды бағыттылығы Жеке тұлғаның жас және дара ерекшеліктерін ескеру Жеке адамға талап қоюшылық пен оның жеке басын құрметтеу Тәрбие жұмысының өмірмен, еңбекпен байланыстылығы Тұлғалық көзқарас тұрғысы Жеке тұлғаның белсенділігін арттыру және жетістіктерге қол жеткізу Тәрбиенің гуманизациясы мен демократизациясы Жеке тұлғаның жағымды қасиеттеріне сүйену Тәрбиелік ықпалдардың бірлігі Сана мен мінез- құлықтың бірлігі Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу 43
16. Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру. Жеке тұлғаның дүниетанымының қалыптасуының әдіснамалық және психологиялық негіздері. Жоспар 1.
Дүниетаным туралы түсінік, мәні, бөліктері. 2.
Дүниетанымның философиялық негіздеріне түсінік. 3.
Жеке тұлғаның құндылық бағдары. 4.
Жеке тұлғаның дүниетанымы қалыптасуының жолдары мен тәсілдері. Негізгі ұғымдар: дүниетаным, дүниеге көзқарас, әлеуметтік орта, әлеуметтену, жеке тұлғаны дербестендіру. Оқушылардың ғылыми дүниетанымның қалыптасуы – күрделі әлеуметтік-педагогикалық мәселе. Жеке тұлғаның, оның ішінде оқушы жастардың жеке тұлға ретінде қалыптасуы теориялық, және тәжірибелік тұрғыдан көкейкесті мәселеге айналуда.
көзқарастың, табиғат пен қоғам дамуының заңдылықтарына, өмірдің әлеуметтік-экономикалық құрылысына, адамның белсенді өмір көзқарастарын анықтайтын қоғамдық-саяси қатынастар жүйесіне қатысты ғылыми негізделген сенімдердің органикалық бірлігі, тұтастығы. Оқушылардың дүниетанымы ғылыми-философиялық білімдерді, заманына сай ғылыми жетістіктерді, сонымен бірге, болмысты танудың жалпы әдістерінің жүйесін жүйелі игеруі нәтижесінде қалыптасады. Ғылыми дүниетаным – қоғамдық сананың ең жоғарғы формасы. Табиғат, қоғам, ой дамуының мәні мен заңдылықтарына түсінік беретін дүниетанымдық идеялар жиынтығы оқушы санасында көзқарас, сенім, ойлау-болжам, аксиома, әр түрлі табиғи және қоғамдық процестер мен құбылыстар түсіндірмесінің ғылыми негізін құрайтын кез-келген ғылымның жетекші идеялары мен негізгі ұғымдары ретінде қалыптасады. Дүниетаным негізінде дүниеге көзқарас, яғни дүние туралы белгілі бір білімдердің жиынтығы жатыр. Дүниетаным түрлі білімдерді игеру процесінің нәтижесінде ғана емес, сонымен қатар күнделікті көзқарастарды меңгеру нәтижесінде де қалыптасады. Қоғамның жаңаруы, қоғамдық білім және жаратылыстану ғылымдарының дамуы нәтижесінде жетіледі. Жаңа ғылыми фактілер, қоғамдық білім
және жаратылыстану ғылымдарының жаңалықтары, өмірді жаңартудың жаңа қоғамдық тәжірибесі қалыптасқан көзқарастар мен ойлау стереотиптерін толықтырып, нақтылай түседі, өзгертеді. Жеке адамның дүниетанымдық көзқарастары ұзақ та күрделі интеллектуалды қызмет-әрекет нәтижесінде қалыптасады. Ал көзқарастар болса оның рухани мәдениетінің негізін құрап, оның “Мен” деген сезімінің мәнісін ашып, оның өмірлік ұстанымдарын, ар-ұятын анықтайды. Сенім – көзқарастардың сапа жағынан мейлінше жоғары күйі. Сенім білім сияқты объективті шындықтың субъективті көрінісі, адамдардың коллективті индивидуалдық тәжірибесін меңгергенінің нәтижесі. Сенім әлде бір “білетін” немесе “түсінетін” емес, ол – жеке тұлғаның ішкі ұстанымдарына айналған 44
білім. Білімдер адам үшін қажетті білімдер болуы керек, яғни субъективті, жекелік мағынаға ие болулары керек. Сенімге айналған білімдер мен идеялар дүние мен адамды өзгертіп, материалдық күшке айналады. Философияның өзі де – дүниетаным, яғни бүтіндей дүниеге, адамның осы дүниеге қатынасына деген көзқарастар жиынтығы. Философия сияқты дүниетанымның басқа да формалары бар: мифологиялық, діни, көркемдік, натуралистік, үйреншікті. Философияның дүниетанымның басқа формаларынан айырмашылығы – оның қоғамдық сананың ғылыми саласына жататындығы. Ал оның ішінде, натуралистік формадан өзгешелігі, ерекше категориалық аппараты бар, ал ол өз дамуы барысында барлық ғылымдарға, адамзат дамуының бірыңғай тұтас тәжірибесіне сүйенеді. Философияның мәні “дүние-адам” мәселелері туралы ойлар. Дара тұлғаның дүниетанымы жалпы білімдер дегенді және оларды құбылыстарды тану мен бағалау үшін және шешім қабылдау үшін пайдалана алу біліктері дегенді білдіреді. Ол білімдердің ақиқаттылығына және оларды қызмет-әрекеттің құралы ретінде пайдаланудың нәтижелілігіне деген сенімдерден тұрады. Тұлғаның дүниетанымы, сондай-ақ, дүниетанымдық білімдер мен сенімдер, дүниетанымдық көзқарастың кеңеюі мен тереңдеуі қажеттігінен тұрады. Қажеттілік дүниетаным сапасы ретінде: жеке тұлғаның дүниетанымы тек заттық-мазмұндық категория емес, ол, сондай-ақ, психологиялық категория, соның ішінде эмоционалды-жігерлік категория. Білім мен білікке негізделген қажеттілік пен сенімділік дүниетаным табиғатына сай, яғни тиісті, жетілген, сонымен қатар, шынайы мүмкін және қол жетерлік туралы түсінік болатын жалпы әлеуметтік, адамгершілік және эстетикалық арман- мұраттардың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Құндылық бағыттары – адамгершілік сананың өте тиянақты және терең көрінісі, ол тек жекелеген іс-қылықтары мен себеп-салдарында ғана емес, мінез-құлық пен іс-әрекеттің бүкіл барысында көрініп, сананың жалпы бағыттылығында жеке тұлғаның бастапқы өнегелілік ұстанымын іске асырады. Мақсат пен міндеттерге сәйкес барлық тәрбиелік ықпалдардан тұратын болғандықтан құндылық бағыттарды жеке тұлғаның тәрбиелілігінің интегралды көрсеткіші.
қатынасқа, яғни көңіл-күйі басымырақ, субъектінің бойында құндылық сана мен жалпы әлеуметтік мәдени факторлар әсерінен қалыптасқан, мақсат- мүддеден, ұнатудан, нұсқаулардан, тұратын қатынас. Екіншіден, ол – сананың ішіндегі құндылық бағыттары, яғни логикалық-әдіснамалық параметрлер, олардың негізінде көзқарас, дәлелдің, білімді ұйымдастырудың формалары мен тәсілдері таңдалып алынады. Үшіншіден, санадағы құндылық – объективті шынайы заттық білім, ол дәл осы шынайылық, дұрыстық, ақпараттыңарқасында қоғам алдында маңыздылық пен құндылыққа ие болады. Дүниетаным тек дүние туралы жалпы мағлұматтардың жиынтығы ғана емес. Ол, сонымен қатар, қоғамның саналы мақсат-мүдделері мен 45
адамгершілік, әлеуметтік, гуманистік құндылықтар – өмірдегі мінез- құлықтың бағытын таңдауды, оның қоғам мен өз өзіне деген жауапкершілікті қатынасын анықтауы.
1)
қандай байланыс бар? 2)
Адамның сенімі мен оның өмір салты арасында қандай байланыс бар? 3)
Дүниетанымныңқалыптасуының негізгі заңдылықтарын сипаттаңыз. 4)
“Дүниетаным” ұғымының мазмұнын ашыңыз. 5)
Оқушының жеке тұлғалық дүниетанымының қалыптасуына іс-әрекетінің әсері қандай? 6)
сипаттаңыз. 7)
Дүниетаным құрылымы қандай? 8)
Дүниетаным құрылымындағы сенімнің орнын анықтаңыз. 9)
Оқушының іс-әрекетінің негізгі түрлері қандай?
1.Муканова Б.И. Педагогическое руководство формированием социальной активности подростков. Алма-Ата, 1990. 2.Мудрик А.В. Социальная педагогика. М., 1999. 3.Василькова Ю.В., Василькова Т.А. Социальная педагогика: Курс лекций. М., 1999. 4.Ушинский К.Д. Человек как предмет воспитания опыт педагогической антропологии. Пед. соч. В.2 т.т. Т.1. М., 1974. 5.Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. Алматы, 1998. 6.Педагогика. Дәріс курсы Алматы, 2003.
1. Оқушылар тәрбиесінің формалары мен әдістері туралы. 2. Тәрбие әдістерінің жіктелу жолдары. 3. Оқушылар санасын қалыптастыру әдістері. 4. Мінез-құлық тәрбиесі мен оқушылар іс-әрекетін ұйымдастыру туралы. 5. Іс әрекеттегі ынталандыру әдістері. Негізгі ұғымдар: тұтас педагогикалық процесс, педагогикалық процестің қозғаушы күші, тәрбиенің формалары мен әдістері. Әдістің қолданыстағы тиімділігін тереңірек тану ерекшеліктерін жіктей отырып топтастыру керек. Тәрбие процесіндегі әдістің атқаратын мәніне қарай топтастыру мына тұрғыда: 1-топтағы әдіс - тұлғаның санасын қалыптастыру. Мұнда
тұлғаның көзқарасын қалыптастыру, нәтижені сараптап бағалау мәселері көзделген. 2-топтағы әдіс-тұлға меңгеруге тиісті 46
мінез-кұлық, іс-әрекетті ұйымдастыру. 3-топтағы әдіс - тұлғаны әдептілікке, іс-әрекетке ынталандыру жоспары қарастырылады. Осы топтастырудағы бірінші әдісте - сана мен мінез-құлықтың бірлігі тұлғаның көзқарасын қалыптастыруға
жасайтын ықпалын қамтиды. Әлем жөніндегі адамның оның санасына банланысты болса, мұның өзі міне ықпал ететіндігіне негізделген. Ал екінші топтағы тұлғаның іс-әрекет арқылы қалыптасатындығы туралы басты салаларын қамтиды. Үшінші топтағы әдіс - тұлғаның әрекеттегі кажеттілікті өтеуге деген ынта-ықыласы, мінез-құлқына да пәрменді әсер ететіндігі және оның жағымды,
жағымсыз әсерлерінің мәні қарастырылған. Көрсетіліп отырған топтастырудағы әдістерге тән басты сипаттарын өз алдына талдайық. Мұғалім педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыру үшін оның теориялық негіздерін түсініп, оның мақсаттарын, міндеттерін, мазмұнын, формалары және әдістерін, тәсілдерін ажырата алуы қажет. Формалар мен әдістер педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекетінің қозғаушы күші болып табылады, соның арқасында жеке тұлғаның қалыптасуы жүзеге асады. Тәрбие әдістері дегеніміз – тәрбие мақсат-міндеттерін шешуге бағытталған тәрбиеші мен оқушының өзара байланысты іс-әрекеті. Педагогикалық процеске қатысушылардың тәрбие мақсаттарына бағытталған оқушылардың белсенді іс-әрекетін ынталандырудың тәсілдері мен нақты әрекеті. Әдіс-тәсіл деген де ұғым бар. Әдістемелік тәсіл дегеніміз әдістің жеке көрінісі. Әдіске қарағанда ол бағыныңқы сипатта болады. Әдістер, формалар, тәсілдер сияқты ұғымдар шынайы педагогикалық процесте өзара тығыз байланыста болады. Біріншіден, олар бір-біріне тәуелді (формалар мен әдістер, тәсілдер арқылы жүзеге асады); екіншіден, күнделікті тәжірибеде олардың арасында белгілі бір айырмашылық жоқ. Тәрбие әдістері мен тәсілдері әрдайым бірін-бірі алмастырып отырады: кей жағдайларда әдіс тәсілге айналады. Жеке тұлғаның санасын қалыптастыру әдістері оқушыларды алған білімдерін күнделікті тәжірибеде белсенді қолдануға, яғни мінез-құлық әдеттерін қалыптастыруға дайындайды. Белгілі бір әдеттерді қолданудың қажеттілігін түсіну тәрбие процесінде әртүрлі әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Қазір тәжірибесі мол тәрбиешілер өз жұмыстарында ұмыт болған адамгершілік-имандылыққа, Абайдың қара сөздеріне, халық педагогикасының амал-тәсілдеріне көптеп сүйенуде. Этикалық тақырыптағы әңгімелер, түсіндірмелер, түсініктемелер, лекциялар, этикалық әңгіме- сұхбаттар, ақыл-кеңестер, мысалдар кеңінен қолданыс табуда. Мұндағы топтың басты әдістерінің бірі – жаттығу, жаттығудың мәні белгілі бір әрекетті автоматты түрге айналғанға дейін қайта-қайта орындау, соның нәтижесінде оқушының жеке тұлғалық қасиетінің Өзегі болатын дағдылар мен әдеттер қалыптасады. Адамның әдеттері адам өмірінде ерекше орын алады. К.Д. Ушинский айтқандай, адамның әдеттерді қалыптастыруға қабілеті болмаса, өз дамуында ілгері жылжи алмайды. Мадақтау мен жазалау – ынталандырудың басты әдістері болып 47
саналады. Оқушылардың жағымды әрекеттерін қолдау үшін қолданады. Оқушының басқалар елеп мадақтаған жетістіктері қанағаттану, қуаныш сезімін оятып, оның іс-әрекетіне дем береді. Мадақтаудың көп түрі бар: мақұлдау, мақтау, алғыс, құрметке бөлеу, грамотамен, сыйлықтармен марапаттау. Мадақтау әдісін белгілі бір мөлшерде қолдану керек. Орынсыз және шамадан тыс мадақтаудың тәрбиеге тигізер пайдасынан гөрі зияны көп. Ынталандыру әдістерінің қатарына жарыстар да жатады. Бұл әдіс оқушының бәсекелестікке, алда болуға деген табиғи қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған. Оқушылар өз сыныптастары арасында, өзара жарысып қоғамдық мінез-құлық тәжірибесін игеріп, адамгершілік қасиеттерді дамытады. Жарыстарды ұйымдастыру – оқушылар психологиясын білуді талап ететін күрделі іс. Жарыстың мақсаттары мен міндеттерін алдын-ала анықтап, бағдарламасын құрастырып, оның нәтижелерін бағалаудың шарттары мен көрсеткіштерін қалыптастыру қажет. Жазалау дегеніміз педагогикалық ықпал ету әдісі, ол жағымсыз әрекеттердің алдын алып, оларды тежеуі қажет, өзінің, жолдастары мен басқа адамдар алдындағы кінәсін түсінуге шақыруы тиіс. Жазалаудың түрлері: ұялту, жиналысқа салу, белгілі бір жеңілдіктерінен айыру сияқты түрлері қолданылады, ал төтенше жағдайларда сабаққа қатыстырмау немесе тіпті мектептен шығару (педагогикалық және оқушылар кеңесі бойынша) сияқты түрлері де қолданылады.
1.
Іс-әрекеттің түрлерін ата. 2.
«Педагогикалық ықпал ету тәсілдерін, «түрлерін, «тәрбие әдістерін ағымдарының анықтамасын беріңіз. 3.
4.
Жеке тұлғаны тәрбиенің тәсілдері, түрлері мен әдістерінің тұтас педагогикалық процесте алар орны қандай? 5.
Педагогикада тәрбие әдістерінің қандай топтары бар? 6.
Оқушылардың санасы мен мінез-құлқын қалыптастыру әдістерін сипаттаңыз. 7.
8.
Жеке бастың іс-әрекетін ұйымдастыруды түсіндір. 9.
Этикалық әңгіме-сұхбат әдісінің мәнін айт. 10.
Мадақтау мен жазалау әдістерін қолданудың негізгі шарттарын атаңыз. Әдебиеттер 1.
Әбиев Ж.Ә., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М., Педагогика. Алматы, 2004. 2.
Педагогика. Дәріс курсы. Алматы, 2003. 3.
Аймағамбетова Б., Бейсенбаева А. Тәрбиенің жалпы әдістері. Алматы, 2000.
4.
Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. Алматы, 2000. 48
5.
Ілиясова А. Класс жетекшісінің жүргізетін тәрбие жұмысының жүйесі. Алматы, 2004.
жүктеу/скачать 0,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|