М. Б. Салқынбаев қазақ және араб әдебиеті (Типология, генезис және аударма мәселелері) ОҚУ ҚҰралы астана
жүктеу/скачать 1,08 Mb. Pdf көрінісі
|
treatise16241
| мен баласы”, “Бір көлдегі үш балық” , “Тотыға”, Ерегіс”, “Жан мен тән”
сияқты мысал-өлеңдерін “Калила мен Димна” мысалдар жинағының желісімен жазған деп айтуға болады. Автор осы классикалық шығармадағы әңгімелердің сюжетін алғанмен, оны өз халқының тұрмыстық, ұлттық ерекшеліктеріне , қазақтық дүниетанымға қарай бейімдеп, қазақ топырағында қайта жаңғыртады. С.Дөнентаевтың төңкеріске дейінгі жазған шығармаларының ішінде оның поэтикалық дарынын көрсететін қыры да осы мысал жанры екені белгілі. Бұл уақыттарда ақын жиырмадан астам мысалдар жазады. Ақынның шығармашылығы мерзімі жағынан да, мазмұны мен бағыты бойынша да әр түрлі кезеңдерге бөлініп, жүйеленіп зерттелді. Е.Ысмайылов: “Сәбит Дөнентаевтың шығармаларын 1912 -1918 жылдар арасындағы және 1918 -1933 жылдар аралығы ”, – деп екі кезеңге бөлсе, Б.Кенжебаев: “1913 -1917 жылдар – ақынның демократ -ағартушы бағытта өлең, мақала жазып жүрген дәуірі; 1917- 1920 жылдар – ақынның алашордашылардың ықпалында болып, сол бағытта өлеңдер жазған кезі; 1924 -1933 жылдар – кеңестік идеяға түскен кезі ”, – деп саралайды [117,450 б.]. Б.Мамраев И.Крыловтың, Ғ.Тоқайдың, “Калила мен Димнаның” ықпалымен жазыл ған С.Дөнентаевтың мысал өлеңдерін қарастыра отырып, оларды дидактикалық-этикалық және сатиралық деп е кі топқа бөледі. Дидактикалық бағыттағы шығармаларына “ Көзі тоймайтын ит”, “Екі теке”, 72 “Ұры мен баласы”, “Қожа”, “Бит пен бүрге”, “Бір көлдегі үш балық”, “Ерегіс”, “Жан мен тән”; екінші топқа: “Ауырған арыстан”, “Бозторғай”, “У жеген қасқырға”, “Көк төбетке”, “Тотыға ” және т.б. жатқызады [124, 18 б.]. “Қазақ әдебиетінің тарихы” кітабында С.Дөнентаевтың сатиралық шығармаларын жанрлық ерекшеліктері жағынан сатиралық, юморлық және мысал өлеңдер деп үш топқа бөлуге болатыны аталып, “Қаулы”, “Өгей ұл”, “Жәмила қыз”, “Ескі болыстың тәубесі” секілді туындылары сатиралық өлең, “Жұмыскердің өкініші”, “Атамыз бен өзіміз”, “Көркем қызға”, “ Кәрі батырға” деген өлеңдері юморлық, ал қалғандары мысал өлең қатарында сипатталады [117, 457 б.]. Біз зерттеу жұмысымызда Сәбит Дөнентаевтың ең маңызды деп саналатын мысал өлеңдерін және оның “Калила мен Димна” мысалдар жинағымен сабақтастығын анықтаймыз . Ақынның кейбір мысалдарыны ң түпнегізі “Калила мен Димнаға” барып тірелгенімен, оқиға мазмұнының кіріспесіне, о лардың баяндалуы мен өз дүниетанымына сәйкес қорытындылауына қарап, төлтума шығармаға айналған ын байқауға болады. Сонымен қатар автор шығармада өзіндік пікірлерін, танымын, ой-түйіндерін білдіру мақсатында мысал кейіпкерлерінің арасындағы ди алогтарды шеберлікпен құрады. С.Дөнентаевтың “Калила мен Димнадағы” мысал әңгімелердің желісімен жазған шығармаларынан бөлек, “Көк төбетке”, “Сұңқар мен қарғалар”, “Бозторғай”, “Бөшкенің зары” және т.б. өзінің төл туындыларын да дүниеге әкел ді. “Калила мен Димна” кітабындағы мысалдар мен әңгімелер бір -бірімен автордың немесе кейіпкерлердің жүйелі баяндауларымен сабақтасып, ұштастырылып отырады. Мұнда қалыптасқан қағида бойынша кейіпкерлер дің бірі қандай да бір өмірде болған оқиғаны, құбылысты баяндап, әңгімелеп отырады. Сонда екінші кейіпкер: “Ол қалай болған?” – деп сауал тастайды. Ал екіншісі болған оқиғаны тә птіштеп әңгімелеп береді. Осылай бірі сұрап, екіншісі сол жағдайды егжей-тегжейіне жеткізіп, әңгімеден әңгімеге ұласып жалғасып отырады. Бұл әңгімелердің құрылымдық жүйесі С.Дөнентаев мысалдарында біршама өзгеріске ұшыраған. Мәселен, оның мысалының басында өнегелі оқиғалар әңгімеленсе, соңына таман, шығарманың мәні мен түйіні ашылып , ғибратты насихат айтылады. Шығарма мазмұнындағы кейіпкерлер арасындағы диологтар мен параллельдік бейнелеулер ондағы персонаждардың мінез-құлықтарын, ой - сезімі дүниесіне тән психологиялық, моральдық сипаттары мен ерекшеліктерін ашады. Ақынның шығармашылы қ өсу, іздену жолында араб сөздерін де орынды қолданып отырады. Олардың көпшілігі түрлі атаулар мен діни ұғымдарға қатысты болып келеді. Мысалы, “ Ескі болыстың тәубесі”, “Қиямет жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|