М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын
жүктеу/скачать 4,22 Mb. Pdf көрінісі
|
konyratbaev libek debietti okytu metodikasy
| Образ жэне типтенд
1 ру. Типтещцру зацдарын жога- рыда образ мшездеуше сай эцпмелеген едж. Сонымен б 1 рге образ табигатына эдеби-теориялык тургыдан анык- тама беретш ж е р 1 М 1 з де болады. Аздап жетшген талдау угымдарын дереу теория элемент1мен беютпесек, окушы лар образдаудыц зацдары жайлы орныкты угым ала алмайды. Типтенд 1 рудщ уш белпсш — образ композициясын, типтенд^рудщ жинактау, даралаумен байланысты зацда- 108 рын — образ м1нездеу1 тусында эцпмелеп, оны талдаудыц езшен тудырудыц жобасын керсегпк (осы штаптыц 72 — 76 -беттерш карацыз). Тек сол талдаулар белек-салак угымдар болып калмас ушш, эдебиет теориясына тары б1р оралып, типтенд1ру зацдары туралы жинактаушы б 1 рер лекция беру кажет. Бул туста косымша материал немесе конспект берем1з. Сол урымдарды окушылар к,а- ларан текстен тауып, е з д т н ш е талдай бшетш болулары к,ажет. Акындык и л мен синтаксис жайындары жинактау лекциясыньщ кызметк окушыларды налагай текстен троп пен фигура улплерш е з д т н ш е таба алатын етуде. Грамматикада сейлем мушелерш калай тапк,ызатын болсак, троп пен фигураны да солай ташуызып, олардьщ керкемдш кызметш танитын етем 13 . Типтенд 1 ру алдымен типтш жагдаймен байланысты. Ол эр заманныц шындыгынан туады. Муны «Камар су ду», «Шуганьщ бел п сЬ сиякты сыншыл реализм эдгамен жазылган романдардан б1р турде таныеак, «Раушан — коммунист», «Миллионер» повестершен екшш! турде та- нимыз. Себеб1 типик жагдай эр турл! болмыспен байла нысты. Ек1нш1 б1р жай — типтш жагдайдыц ескш кке де, жа- цальщка да тэн болуы. Муны типтш жагдайдан, образдар муддесшен кершетш тенденция, тартыс элемент) дейм 13 . Эбд1рахмандар ол кезде азшылык. Щрак; олардыц тала- бы — ерипл, жещмпаз. Уппнцл элемент — сол тенденция- ныц идеялык шецберше байланысты. Эбд1рахман мен Ахметтер — агартушылык идеясымен шектелген образ дар. Оган тек тарихи тургыдан гана келу шар т. Совет эдебиетше келгенде, проблема мен типтш ж аг дай езгерш кетед1 де, ондагы образдар мулдем жаца шшшде, идеал мен эрекетте кершед 1 («Раушан — ком мунист»). Б^рак бул повесть таптык белшк: толык. жо- йылмаган НЭП дэу1ршен алынгандьщтан, онда Раушан, Бэкен мен Демесш, Ермак,, Кулзипалар арасындагы тенденциялар е й турл1 типтш жагдайды керсетедь Тар тыс сол тенденциялардыц кайшылыгына курылган. Бу- гш п ем1р шындыгынан шыгармаларда типик жагдай мулдем езгередь Типтещцрудш б!р б е л п а — образ композициясы (ке- шпкердш езшщ 1шй-тыскы кайшылырымен жан-жакты керсет1лу1 характердщ б1рте-б1рте калыптасуы, олардыц сырткы эрекет! мен 1шй психологиясыныц тец тусу!, ав 109 тор ш еберлш ). Бул саланы, жогарыда айткандай, роман табигатынан тудырып, соцынан теориялык. лекциямен, косымша материал окытумен терецдетем1з. Типтещйрудщ керкемдш формаларынан — автор, ке- шпкер Т1Л1, портрет, пейзаж, монолог, сипаттау, автор мшездеу1, сюжет, композиция, идеялык критерияларды да таныту, жинактау кажет. Бул — талдау уетшде жш эцпме болатын арна. Типтенд1ру зацынан тартыс пен киялдаудыц да орнын танытамыз. Тартыс объективп шындыктан, типтш жаг- дайдан тууга тшс. Мысалы, Ж орга Нурым тартып экет- песе, Камар басындагы халдщ дэлелдену1 жет жүктеу/скачать 4,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|