М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын



Pdf көрінісі
бет103/116
Дата17.12.2022
өлшемі4,22 Mb.
#57753
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   116
Байланысты:
konyratbaev libek debietti okytu metodikasy

Образ жэне типтенд
1
ру. 
Типтещцру зацдарын жога- 
рыда образ мшездеуше сай эцпмелеген едж. Сонымен 
б
1
рге образ табигатына эдеби-теориялык тургыдан анык- 
тама беретш 
ж е р
1
М
1
з
де болады. Аздап жетшген талдау 
угымдарын дереу теория элемент1мен беютпесек, окушы­
лар образдаудыц зацдары жайлы орныкты угым ала 
алмайды.
Типтенд
1
рудщ уш белпсш — образ композициясын, 
типтенд^рудщ жинактау, даралаумен байланысты зацда-
108


рын — образ м1нездеу1 тусында эцпмелеп, оны талдаудыц 
езшен тудырудыц жобасын керсегпк (осы штаптыц 
72

76
-беттерш карацыз). Тек сол талдаулар белек-салак 
угымдар болып калмас ушш, эдебиет теориясына тары 
б1р оралып, типтенд1ру зацдары туралы жинактаушы 
б
1
рер лекция беру кажет. Бул туста косымша материал 
немесе конспект берем1з. Сол урымдарды окушылар к,а- 
ларан текстен тауып, е з д т н ш е талдай бшетш болулары 
к,ажет. Акындык и л мен синтаксис жайындары жинактау 
лекциясыньщ кызметк окушыларды 
налагай 
текстен 
троп пен фигура улплерш е з д т н ш е таба алатын етуде. 
Грамматикада 
сейлем мушелерш калай тапк,ызатын 
болсак, троп пен фигураны да солай ташуызып, олардьщ 
керкемдш кызметш танитын етем
13
.
Типтенд
1
ру алдымен типтш жагдаймен байланысты. 
Ол эр заманныц шындыгынан туады. Муны «Камар су­
ду», «Шуганьщ бел п сЬ сиякты сыншыл реализм эдгамен 
жазылган романдардан б1р турде таныеак, «Раушан —
коммунист», «Миллионер» повестершен екшш! турде та- 
нимыз. Себеб1 типик жагдай эр турл! болмыспен байла­
нысты.
Ек1нш1 б1р жай — типтш жагдайдыц ескш кке де, жа- 
цальщка да тэн болуы. Муны типтш жагдайдан, образдар 
муддесшен кершетш тенденция, тартыс элемент) дейм
13

Эбд1рахмандар ол кезде азшылык. Щрак; олардыц тала- 
бы — ерипл, жещмпаз. Уппнцл элемент — сол тенденция- 
ныц идеялык шецберше байланысты. Эбд1рахман мен 
Ахметтер — агартушылык идеясымен шектелген образ­
дар. Оган тек тарихи тургыдан гана келу шар т.
Совет эдебиетше келгенде, проблема мен типтш ж аг­
дай езгерш кетед1 де, ондагы образдар мулдем жаца 
шшшде, идеал мен эрекетте кершед
1
(«Раушан — ком­
мунист»). Б^рак бул повесть таптык белшк: толык. жо- 
йылмаган НЭП дэу1ршен алынгандьщтан, онда Раушан, 
Бэкен мен Демесш, Ермак,, Кулзипалар арасындагы 
тенденциялар е й турл1 типтш жагдайды керсетедь Тар­
тыс сол тенденциялардыц кайшылыгына курылган. Бу- 
гш п ем1р шындыгынан шыгармаларда типик жагдай 
мулдем езгередь
Типтещцрудш б!р б е л п а — образ композициясы (ке- 
шпкердш езшщ 1шй-тыскы кайшылырымен жан-жакты 
керсет1лу1 характердщ б1рте-б1рте калыптасуы, олардыц 
сырткы эрекет! мен 1шй психологиясыныц тец тусу!, ав­
109


тор ш еберлш ). Бул саланы, жогарыда айткандай, роман 
табигатынан тудырып, соцынан теориялык. лекциямен, 
косымша материал окытумен терецдетем1з.
Типтещйрудщ керкемдш формаларынан — автор, ке- 
шпкер Т1Л1, портрет, пейзаж, монолог, сипаттау, автор 
мшездеу1, сюжет, композиция, идеялык критерияларды 
да таныту, жинактау кажет. Бул — талдау уетшде жш 
эцпме болатын арна.
Типтенд1ру зацынан тартыс пен киялдаудыц да орнын 
танытамыз. Тартыс объективп шындыктан, типтш жаг- 
дайдан тууга тшс. Мысалы, Ж орга Нурым тартып экет- 
песе, Камар басындагы халдщ дэлелдену1 жет


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   116




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет