М. Ж. КӨпеевтің 155 жылдығына арналады
Саңырауға сәлем берсең: «Атаң басы!»
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
М. Ж. К пеевті 155 жылды ына арналады
- Бұл бет үшін навигация:
- Тойған тоқтық бұзады адамзатты.
- М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ
| Саңырауға сәлем берсең: «Атаң басы!» [10,
107 б.]. Мәшһүр Жүсіп халық қолданысында бар «Саңырауға сәлем берсең, атаңның басы дейді» деген мәтелін өзгеріссіз қолданады. «Тоям»,-десең, боласың жаманатты, Тойған тоқтық бұзады адамзатты. «Жоққа-шүкір, азына-қанағат!»-деп, Әуел бастан кешіріп, айтқан, әні! [10, 57 б.]. Ақынның «Тойған тоқтық бұзады адамзатты» нақылы Абайдың мақалға айналып кеткен «Тамағы тоқтық, көйлегі көктік – аздырар адам баласын» нақыл сөзімен үндес. Тең теңін олжаламақ, тезек қабын, Болмайды саған енді ешкім құмар [10, 139 б.]. Ақынның «тең теңін олжаламақ, тезек қабын» деген фразеологизмі халықтық нұсқада «тең теңімен, тезек қабымен» түрінде екені белгілі. Мәшһүр Жүсіп олжаламақ сөзін қосу арқылы стильдік ерекшелік туғызып, мақал-мәтелдің инвариантын жасайды. Мақал-мәтелдер өзгеріп, инварианттық жағдайда қолданылуында өзіне тән ерекшелік байқалатынын көреміз. Ол тұлғалық өзгерістерге душар болып, әр қырынан бір көрініп, номинативтік қалпын сақтауға негіз болып отырған ӨЛКЕТАНУ № 2, 2013 86 М.Ж. КӨПЕЕВТІҢ 155 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛАДЫ мағына-мазмұн тұтастығы логикалық тұжырыммен тұтасып келеді. «Түлкінің қызылдығы өзіне сор» (Түлкінің қызылы өзіне сор); «Алтынды пұлын білмей жерге шашқан» (Қолда барда алтынның қадірі жоқ); «Жақсыны өзі болған көре алмаған, Біреуді күндемесе жүре алмаған» (Өз жұртың жақсы болсаң күндейді, жаман болсаң жүндейді); «Түзу ағаш болады үйге тіреу» (Түзу ағаш үйге тіреу, түзу жігіт елге тіреу); «Адамға пәле – тілден, бейнет – көзден» (Басқа пәле - тілден) және т.б. Мұнда тұрақты тіркестердің эмоционалдығы артып, олардың бұрынғы мағыналары толықтырылып дамытылады және ақынның өзіндік қолтаңбасы байқалады. Осы мысалдардағы «Адамға пәле – тілден, бейнет –көзден» тіркесіндегі «бейнет – көзден» қазір қолданылмайды. Мәшһүр Жүсіп өлеңінде: «Жаяу қыл, нәпсіңді атқа мінгізбей бақ, Көз соңынан көңілді тізгіндеп бақ»,-деп, «бейнет-көзден» деген тіркестің мағынасын аша түседі. Демек, адамның көзінен көп күнәнің шығатынын, адамның байқамай шариғатқа қайшы іс істеп қоюы мүмкіндігін ескертеді. Мәшһүр Жүсіп өлеңдерінде Құран мен хадистерді көп қолданатынын ескерсек, «Көз зинасы» ұғымына байланысты хадистің мазмұнын алғанын аңғаруға болады. Ал лингвистикалық тұрғыдан алғанда, екі бөлек айтуға болатын сөз тіркесін ақын біріктіріп, контаминация тәсілін қолданған. 2. Мәшһүр Жүсіп өлеңдерінде қолданыс өрісі кең сөздер кездеседі. Бұл сөздер бүкіл тілдік ұжымға, адамзатқа тән аксиологиялық сөздер. Ақын тіліндегі өзекті ұғымды білдіретін сөздердің қатарына көңіл сөзінің қатысуымен жасалған фразеологизмдерді жатқызуымызға болады. жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|