М. Н. Баратова Мәшһүр Жүсіп өлеңдерінің жанрлық сипаты Оқу-әдістемелік құрал Павлодар, 2007
жүктеу/скачать 429 Kb.
|
b201 3
| Қорытынды
Қорыта айтқанда кез келген жанрдың тап таза өмір сүрмейтінін, бірінің ішінде екіншісі келе беретінін діттегенде, лирика мен эпос, немесе эпос пен драма, тіпті лирика мен драма аралығында түрлі ауысулар бола беретінін алдымен ескерген жөн. Осы орайда жанрдың белгілі бір түрі лириканың да іштей бөлінетінін, оның әр түрінде де өзіндік ауысу, қауышу, қатар сүру, бір-біріне әсер ету т.с.с. бола беретінін сараптаған жөн. Міне, осылай саралау нәтижесінде барып, біз лириканың жанрлық сипатын жан-жақты дәйектей аламыз. Бұл өз кезегінде белгілі бір жанр түрінің, лириканың тақырып пен идеяға, кейіпкер сезіміне т.с.с. әсер ету сипатын, деңгейін, өзгешеліктерін ашуға баспалдақ қызметін атқара алады. Лириканың жанрлық өзгешелігі дегенде, ырғақ, ұйқас әсерімен сөз мағынасы кеңеюі, сөз әсерлілігі арта түсуі т.с.с. де осы жанр талаптарына сай жүзеге асқанда ғана жемісті болатынын үнемі басшылыққа алған жөн. Қысқасы, жанрлық сипатына қарай шығарманы саралау ғана оны неғұрлым жан-жақты кең қамтып ашуға бастай алады. Мәшһүр Жүсіп өлеңдерінің жанрлық сипаты дегенде, оның араб, парсы, орыс т.с.с. әдебиеті дәстүрін игеруінің игі әсерін сөз ету үстінде ол өмір сүрген замандағы қоғамдық хал-ахуалдың, атап айтқанда, отаршылыдық қыспағы өсуіне т.с.с. наразылықтың тікелей ықпалы болғанын зерделеген жөн. Міне, осы орайда күні бүгінге дейін Еуропа, орыс поэзиясының көркемдік сипаты кең де дұрыс сараланып келсе, шығыс әдебиетін, оның ішінде мұсылмандық шығыс әдебиетін жете таныта алмау да орын алғанын ескерген жөн. Бұл шығыс әдебиетін зерттеуге, оған отаршылдық мүдде тұрғысынан бір жақты қарау әсері де аз болмағаны анық. Соның салдарынан да көне замандағы: Жүсіп Баласағұн (ХІ ғ.), Ахмет Иассауи (ХІІІ ғ.) т.с.с. бастау алған бай дәстүр де, оны игеріп жаңа биікке көтерген кейінгі қазақ әдебиеті өкілдері Абай (ХІХ ғ.), Мәшһүр Жүсіп, Шәкәрім (ХІХ ғ. соңы ХХ ғ. басы) еңбектері жете сараланбай келді деуге де негіз толық. Осы орайда күні бүгінге дейін Еуропа, орыс ғалымдары арасында мұсылмандық шығыс поэзиясын тек «дидактикалық поэзия», яғни екінші қатардағы көркемдігі онша емес үлгілер ретінде қарастыру орын алса, ол жаңсақтықты жою үшін де мұсылмандық шығыс әдебиетін жан-жақты саралаған іргелі еңбектер қажеттігі туындайды. Еуропалық, орыс поэзиясынан шығыстық мұсылмандық әдебиеттің басты ерекшелігі ретінде «дидактикалық» делінген өлеңдер ауқымында көңіл-күй сезімдерінің сан алуан қыры ашылуы мәнінің еңбекте біраз сөз болуы заңды. Осы орайда кез келген жанрдың тап-таза өмір сүрмейтіні, қайта бірінің ішінде екіншісі өріс алуы,- бәрі әрі жанр сипатын сақтаудың өзіндік үрдісін негіздеумен бірге, әрі басқа жанр ықпалымен толығу, жетілу мәніне көңіл бөлу қажеттігі айқын. Басқа да мұсылмандық шығыс ақындары тәрізді Мәшһүр Жүсіп те сол дидактикалық, яғни ақыл айтуға негізделді дейтін өлеңдерінде алдымен аз сөзге көп мән сыйғызу, шарттылық, тұспалдау, дерексіз ұғымды заттандыру, жандандыру т.с.с. амалдарын жиі қолданды. Ақын бірде салыстыру, бірде шендестіру, лирика жанры шеңберінде дамыту т.с.с. әдістерін ұтымды пайдаланып отырды. жүктеу/скачать 429 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|