«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының

270

270

271

ОРАҚ – МАМАй

Неге ертіп жібердің 

Әнжінің тілін алып-ай?

Кім айтса соған нанады, 

Ер кісі болад жарым-ай.

Тоқал жетеу, сен жалғыз 

Қаңғыдың жалғыз қалып-ай.

Қанатыңнан айрылып,

Жаңа болдың кәріп-ай.

Тілімді алсаң, ау, Орақ,

Ерте күтін, жаным-ай.

Туғаннан-ақ тумаңның,

Маған сыры мәлім-ай,

Өзді-өзіңе жүктетіп,

Құртар болды қаныңды-ай.

Күтінбесең ертерек,

Өлтірер сені тағы да-ай.

Мамай еді ақылың,

Қалай болды, батырым,

Тіліне еріп Әнжінің, 

Хан өткізді ғапылын.

Сені күндеп, көре алмай,

Жау болып жүр жақының. 

Алыстағын дұ�паннан

Аңдысып жүрген дос жаман.

Ойыма алып қараймын 

Бұрыңғының нақылын.

Мамайымнан айрылып,

Не боларымды білмеймін,

Бермесе Құдай ақырын.

Өлді Мамай, қор болды,

Тірілікте зор болды.

Әнжі салып ылаңды,

Ерлерге ұят сөз болды.

Өкпелеп Орақ, Мамайға, 

Ал�ағырым сонда өлді.

Жоламады е� пәле, 

Әнжінің ісі жөн болды.

Ортадан жақсы кеткен соң,

Құрылып жаман ел болды.

7820

7830

7840

272

БАТыРлАР  ЖыРы

272

273

Мамайымнан айрылып,

І�іме қайғы дерт толды.

Дауыстар тарлан айрылып,

Қанаттан сұңқар қайрылып,

Аяқтан тұлпар майрылып, 

Бір аламан кез болды.

Жыламайын десем де,

Осылар еске түскенде,

Сай-сүйегім тебіренді.

Келер күнің болар ма,

Артыңда анаң еңіреді.

Ізіңде тұяқ қалмады,

Бұл болмаса, жалғанда 

Жоқ еді Мамай арманы.

Осыған жасым төгілді,

Қабырғам қатты сөгілді.

Атадан қалған, ау, Орақ,

Сен байларсың алмасты-ай.

Артыңда байтақ елменен

Тапсырды саған мал басты-ай.

Жақыннан саған пайда жоқ,

Жүр жөніңе ойласпай.

Ойласам деп хан Мамай

Ант і�іп нақ жайласты-ай,

Жиналып келген ноғайлы-ай!

Ке�егі Мамай айналып,

Байтағына қонарма-ай.

Жылағанмен боларма-ай,

Не қылғаны Алланың 

Алдында Мамай мені алмайд.

Салмағаны моламды-ай.

Өткен істен пайда жоқ,

Енді жыласам да болмасты-ай?!                          

Тұрмыс сөз айту�ыдан:

Тұрмыс сөз айтушыдан:

Не пайда, ажал жетіп өлді Мамай,

Қайрылды хан Мамайға бүткіл ноғай.

7850

7860

7870

7880

272

272

273

ОРАҚ – МАМАй

Не пайда, қан�а айтқанмен  келер, жоқ,

Қайтпаған қайғырғанмен і�кі сыры-ай.

Өлгеннің ізін күтіп тұрған жан жоқ.

Ер Орақ дүниеден тез қайтады,

Хандығы есіл ердің көп ұзамай.                

уақытында зор уақиға іс болған жоқ,

Тұрыпты хандық құрып екі жылдай.

Әуелде қәлам кеткен Ақтың ісі,

Себебі өлімінің болды мұндай.

Тоқалдың ең үлкені Смайыл қу,

Айтайын жана Орақты өлген жерін.

Азамат, тама�алап сөзді тыңды-ай!

Бақ іздеп өлгенін�е кетті тынбай.

Мұса хан екі қатын алған адам,

Төртеу ед Қарүлектен туған бала-ай!

Қарүлек бәйбі�е еді ажал жетіп,

Ер Орақ намазына халықты жиды-ай.

Бұл батыр бәйбі�еден жалғыз қалды,

Туғаны дұ�пан і�тен бұрын сірә-ай.

Бірі жау екі көздің болды Ораққа,

Жар болғай, жалғыз қалды, пат�а Құдай.

Келер жыл Мамай менен �е�есіне

Ойы бар өмір болса ас қылуға-ай.

Жаласы қу Әнжінің, себеп Ақтан,

Кө�еді дүниеден ас қыла алмай.

Ал�ағыр бір баласы баста өлген,

Баласы Жаңбыр�ының содан өлген.

Телағыс Ал�ағырды кетті �ауып,

«Арадан қан өтсін» деп бұл көңілмен.

Басында қу Әнжінің бүлігі еді,

Жаңбыр�ы бізден артық дегенмен.

Қатты хан ұрысында Сидақ өліп,

Тура ажал жаласы жоқ кімді-кімнен.                          

Нақтан антқа ұ�ырап өлді Мамай,

Биқапы бір іс өтіп кемеңгерден.

Арманы сонда Әнжінің хан болмақ-ты,

Құрыса іске асатын бәйбі�еден.

Енді тек Орақ қалды бұдан тоқтау,

Бұл өлсе қу Әнжіге кезек келген.

7890

7900

7910

7920

274

БАТыРлАР  ЖыРы

274

275

Қалып ед Ал�ағырдан екі бала

Дейтұғын Қалау, Сарау немереден.

Хан Мамай халық билеген Сидақпенен,

Қалмаған бұдан бала бегілі ерден.

Қалаудың он алтыға жасы келген,

Жас бала сары үкі�е ойнап-күлген.

Жеті жыл жер астында оқып Әнжі,

Кім-кімнің өлетінін өзі білген.   

Көрінді, тырнағында жазулы тұр,

Өлімі әлде кімнің себебінен.                          

Орақтың қалайын�а өлетінен,

Бір күні есеп етіп мұны көрген.

Қараса Қалау себеп болатұғын,

Бұл өлсе сыбаға алад керегінен.

Ер Орақ тоқалдарды дұ�пан тұтад,

Қалауға жалғыз қара бұған сенген.

Құрытып бәйбі�енің үлгіргенін,

Көңілі қу Әнжінің таққа мінген.

ұрысып, иә алысып әлі жетпед,

Өлтірген есіл ерді мына жөнмен.

Қиды екен көзі өлімге нағып ерді,

Туғанын дұ�пан емес, ақан безген.

         

Қаргүлек  бәйбі�еден  төртеу  туып,  ең  кі�ісі  Ал�ағыр 

еді:  Жаңбыр�ы  балаларымен  алжасмырғанда,  Ал�ағырды 

телеағыс  Алмаспен  �ауып  кеткен.Бұл  А�ағырдан  екі  бала 

қалған: Қалау, Салау деген: Ал�ағырдың қатыны да өліп,бұл 

екі  баланы  Қараүлек  асырап,  бұлар  Мұсаның  брласымыз  деп 

жүретін ед: 

Бұл  балаларды  Мұсаның  тоқал,  бәйбі�есі,  қайсысы  да 

болса,  еркелетіп,  жақсы  тәрбие  қылытын  ед:  Бұл  күнде  енді 

бәйбі�еден  есінбілетін  Орақ.  Қалау  он  лтына  келді:  Бір  күні 

Әнжі  ойлайды:  осы  Орақ  жоқ  болса,  тақ  маған  қала—дыдеп. 

Мүны  қалай  доқ  қылудың  амалына  кіріседі.  Тырнағына  есеп 

қылып қараса осы биылОраққа ажал иәбір зор қамер Қалаудан 

болады.  Қалаудың  өзі  таққа  мінеді.  Міне  осыларды  айырып, 

жұдыз есептеп көреді.

Мамай, Сидақтан бала жоқ. Орақтан екі бала бар. Қарасай, 

Қазы дейтін Қарасай бес жаста, Қазы ү�жаста жана Орақтың 

7930

7940

274

274

275

ОРАҚ – МАМАй

қатыны жүкті. Әнжіде енді тынып болмай, бір жерге �ақырып 

алып,  сөйлесіп  баланы  сынамаққа  Смаиыл,  әнжі  сөз  айтады. 

Сондағы сөзі:  

Ей, Қалау, сені алып �ықтым оңа�а,

Саған мен бір сөз айтайын тама�а.

Айтқанымды қыласың,

Көңіліңе жараса. 

Мен де Орақпен бірдеймін,

Атаңның жөнін санаса.

Сенің он алтыда жасың бар, 

Дегдарлы асыл төресің.

Ой ойламай басқадай,

Ойнай берме бала�а!

Менің айтқан ақылым 

Ке�егі батыр пат�адан

Берді ме қалың, сұра�ы?

Бар ма екен ен�і бір атың,

Тұқымы болсын ол атың,

Жылқыда тұлпар түбі жоқ,

Ер Орақтың құласының.

Мұны айтқаным, �ырағым,

Жүрісіңнің би қолай

Көрінеді �амасы.

Шырағым, мен де Орақпен бірдеймін,

Тек басқалығы қабымыз. 

Баласы мен де Мұсаның, 

Бір әкеден бәріміз.

Сені қор қылам деген ойда жоқ,

Аман тұрса жанымыз.

Құрып жүр текке амалымыз.

Әзір �үкір, қолда бар

Расхоттық малымыз.

Осы ке�ке Орақтан

Қалыңдығың бар ма екен?

Ел �етіне жау келсе,

Қалмай халық көп жүрсе,

Аты, тоның сай ма екен,

7950

7960

7970

7980

276

БАТыРлАР  ЖыРы

276

277

Құлағына салыңыз.

Ойлаған �ығар күн бұрын

Өлді Мамай, бізге жоқ, 

Әзір маңдайдағы барымыз.

Күні ілгері ойлайық,

Қапыда-қапы болмайық.

«Қаңғырған жетім» деп айтса біреу,

Төгіліп қалар арымыз.

Сен үлкен үйде болған соң,

Біз сеніп жүрміз батырға.

Өзі батыр болғанмен,

Бірақ билігі кеткен қатынға.

Сыйлап сені бағатын 

Келеді бір зор ақылға.

Әлі қалың бермесе,

Белгілеген атың жоқ,

Кез келген атқа мін десе.

Баяғы бізге қылған пе�есі

Саған да болар жақында.

Сен—�ынжыр атай төресің,

Менің айтқан сөзімді

Өзіңіз де ойлап білесің.

Не айтса да ертең осы жерге

Маған айтып келесің, 

Осы сөзім мақұл ма?

Біздің топқа көз салсам, 

Немере де мырзасың.

Ноғайлыға көз салсам,

Қатын алып, үй тігіп,

Шығып жатыр құрдасың.

Мерекеде салдырып,

Сәндеп мініп жорғасын.

Сен тек сыпырып бос жүрсің,

Ханның тіккен ордасын.

Осы сөзді сұрап кел,

Не қылды екен, сынап кел.

Бізге қылған зорлығы,

Шырағым, саған да тап болмасын!

   

7990

8000

8010

276

276

277

ОРАҚ – МАМАй

Қалау осы сөзді мақұл көрді,-ақылы жоқ, аңқаулау неме еді, 

ке�е  көкеме  айтып,  не  айтқанын  ертең  айтып  келейін—деп 

Әнжімен қол алысты. 

Енді, ке�е ордада айбалтасын қолына алып, толған ой ойлап 

отырған Ораққа Қалау мына сөзді айтып толғады:

Ордаңда жалғыз отырып, 

Көке, айбалтаңды қолға алдың.

Халқыңның қамын ойландың,

Өз-өзіңнен толғандың.

Бәрі кетті тумаңның,

Қолыңда жалғыз мен қалдым.

Сұрамаққа сізден жөн

Бүгін өзім ойландым.

Кимей, і�пей, ә�ейін,

Баяны болмайд жиғанның.

Бермей-алмай құр бекер 

Пайдасы жоқ тойғанның.

Кәнеки, айт�ы, ау, көке, 

Беріппе едің сен қалыңды,

Ен�і атымның атын айт,

Мінетін тартып мен жалын!

Қалай�а болам халыққа па�,

Қатын алып, үй тігіп,

Ат мінбесем қатырып,

Бұрыннан, көке, сіз мәлім.  

Кәнеки, айт�ы, көке,

Беріп пе едің қалыңды,

Мен кім деймін қайнымды?

Қатын алып, үй тігіп,

Берейін қолдан қайырды.

Ноғайлыға көз салсам,

Мен қатарлы баласың,

Ен�і беріп әперді.

Маған деген ен�і атың 

Құла ат болсын тұқымы,

Мінбеймін басқа тайыңды!

Ел �етіне жау келсе,

Тұлпар мініп астыма,

8020

8030

8040

8050

278

БАТыРлАР  ЖыРы

278

279

Көрсетем деген ойда бар,

ұрысып саған ойынды.

Кәнеки, айт�ы, әй, көке,

Білдіргенім ойымды.

Осылай еді үмітім,

Көке, менің ойлаған.

Керек емес адамға 

Отырған �ықпай ордадан.

Атамыз еткен мұратын 

Жасында жауды жаулаған.

Бір �ыбындай жанымды

Алмаймын қауғадан.

Тұқым едік келатқан,

Айтқанынан танбаған.

Көрсетпесек қайратты,

Бізді сыйлап ноғайдың

Жері жоқ,сірә, сыйлаған.

Адам адам болған соң,

Айып емес ақ талап.

Қатын алып, үй тігіп,

Дүниені бөлек жинаған.

Cынатып тұрмын ойлаған

Көңілімдегі талапты.

Байлап мінбек ер адам, 

Ен�і алып бір атты.

Ел �етіне жау келсе,

Өңгеріп найза қияқты,

Сұлу құ�ып, үй тігіп,

Көрейін деген ірәтты.

Өз бетімен іс қылса, 

Кім айыпқа тұтады

Біз секілді жұратты?

Сүмірейіп бос жүрсем,

Ноғайлыдан ұят-ты!

От басында отырып,

Тақта отырған батырдан 

Осылай Қалау сұрапты,

Әнжімен бірігіп бұл жаман,

Сынамаққа Орақты.

8060

8070

8080

8090

278

278

279

ОРАҚ – МАМАй

Дәмің біткен кезінде,

Жұртты құртқан қу Әнжі

Алмасын ба айлалап,

Секілді Қалау ақымақты.

Түбінде бос тастамайд

Нахақтан кеткен көңіл ақ-ты.

Ақылсыз ақымақ аңдамай,

Ақырында лақты.

Осын�ама бүлдірген,

Арам туған Әнжімен

Толтырар Алла тозақты.

Жалғаннан жақсы тез кө�ед,

Жаманның өмірі ұзақ-ты.

Қайдан білсін бұл жаман,

Бәйбі�еге бәле ойлап,

Салмаққа жүр Топаяқ,

Бұл білмейді тозақты.

Сонда Орақ сөйлейді

Көңілінде дымы жоқ, 

Шат қылуға көңілін.                                   

Мал—баланың �а�уы

Мұнан несін аясын,

Артындағы жалғыз �ырықты.            

Орақтан:

Ой, �ырағым, оң болсын,

Ойыңа алған талабың!

Не қылсаң еркің өзіңде,

Ізіме ерген қарағым!

Мақсұтыңа жеткізсін,

Ойда болсын қалауың.

Мына жатқан ноғайдан

Таңда да, ал сұлуды,

Көріп жүріп жамалын.

Малын беріп алайын,

Дегдарына қарап ал,

Алма нәсілі жаманын.

Қасына ерт қалаған

8100

8110

8120

280

БАТыРлАР  ЖыРы

280

281

Мынау ноғай адамын.

Жас күнінде табылмайд

Талаптысы баланың.

Әй, �ырағым, бірақ сен

Өткен үлкенді өл�еме,

Қайраты артық арыстан

Ол Нұрадын бабаның.

Жиырмасында үйленген

Сен үлгісін ұстасай�ы,

Ке�егі Мамай ағаңның!

Сен он алты жаста ой ойлап,

Ілгері ұсынып туыпсың,

Төрт жылы кеміс көрінеді

Атаң Мұса �аманың.

Сен жиырмаға келген�е,

Ит жүгіріп, аң қағып,

Байтал мініп, мал бағып,

Араласаң болар ед

Атаңның мекен �ағанын.

Қайыры болса болар ед,

Еркін ерте сұрадың.

Ой, �ырағым, біздің тұқым мал беріп,

Алмайтын еді қатынды.

Азын-аулақ жылқыдан

Өзің қалап танысай�ы 

Мінетұғын атыңды.

Жылқыға барсаң жүзі ыстық

Жақсы ат танид батырды.

Айуан, мал білгенде,

Адам неге білмесін

Есі бар милы ақылды?

Шырағым, ерік өзіңде,

Бірақ саған айтқаным

Дос көрме туған-жақынды.

ылғасаң еркің өзіңде,

Тек айтамын ақылды,

Шырағым, дегдар асылзат

Сөз қылмайды әйелді,

Алдында болса ағасы.

8130

8140

8150

8160

280

280

281

ОРАҚ – МАМАй

Алдыңдағы жасы үлкен

Кісінің мықты қарасы.

Өз бетімен ұ�ады,

Соңына ермейд �ұбырып,

Ақсұңқар құстың баласы.

Қайтпай �абад қанды көз,

Дұ�панға келсе �амасы.

Біздің тұқым құмай ит,

Бірақ анда-санда і�інен

Шығатын еді бұрасы.

Тырнағы батпас ителгі

Түгел жүрсе ұясы.

Малым түгіл бағымды ал,

Керегің болса тағы да ал.

Адам болсаң ар-арлап,

Жеткені менің арманым,

Көкеңнің осы расы.

Шырағым, саған айтайын,

Едігенің тұқымы

Ноғайлыға қорғанды-ай.

Өз қол астым көрінеді 

Көкірекке баламдай.

Қырымдағы қып�ақтан 

Беремін қалың деп едім

Өмір болса сағанда-ай.

Аққұла атың тұқымы 

Жолымдағы кер беден

Байталдықтан жүр еді,

Өмірін�е сыналмай.

І�індегі құлыны

Сен жиырмаға келгенде, 

Ол да бесті �ығады-ай.

Мал мен дүние сенікі, 

Сұрап тұрсаң ен�іні,

Мерзімді жерге �ыдамай.

Мұнан басқа сөзім жоқ,

Мақсұтыңа жеткізсін,

Ал, �ырағым, Құдай-ай!

8170

8180

8190

8200

282

БАТыРлАР  ЖыРы

282

283

Орақ  осыны  айтқан  соң  балада  үн  жоқ,  ұйықтап  қалады.

Ертеңгісін  ұйқысы  қанған  соң,  ке�е  Смайылмен  қылған 

уағдасы есіне түсіп, уағдасы бойын�а айтқан жеріне келіп еді, 

Смайыл бұдан бұрын келіп тұр екен.

— Кәне �ырағым көкең не айтты, деп сұрады. Сонда Қалау 

айтты:

—Көкем мал да сенікі, бақ та сенікі, тақ та сенікі деп  айт-

ты, бірақ, �ырағым, жиырмаға келген�е кідір деді, одан басқа 

е�теңе деген жоқ,—деді:

Сонда Смайыл айтты:—япырым-ай, баяғы әкеміз бен �е�е-

міз өліп, біз де сен секілді болып, осы Орақтың қолында жүргенде 

бізге  айтқан  екен.  Бізге  де  жиырмаға  жеткен�е  е�нөрсемен 

істерің  болмасын,атамыз  Едіге  жиырмағажетіп  жау  жаулаған 

екен. Бергі атамыз Нұрадын он екі жасында ерлік құрамын деп, 

бағы баянсыз болыпты деп, бізге де осы сөзді айтып жүре-жүре 

жасымыз жиырмаға жеткенде, ен�і түгіл астымызға бір тай да 

бермей қуып жіберіп еді. Бұл Орақ батыр болса да, Хан болса да, 

әлі дүниеге көз тарлығы қаламай жүр екен. Әке �е�есі жоқ бо-

лоны осын�а алдағаны, бұл дүниеге тар�ылық қылмаса, биыл 

Мамай  мен  �е�есіне  ас  қылатын  жылы  еді-деп,  Әнжі  балаға 

жылап қоя берді: Сонда жылап тұрып 

Әнжінің айтқан сөзі:

Әй, �ырағым, қайтейін,

Әуел алды Құдайым 

Әкең менен �е�еңді,

Сонсын алды ізінен

Сидақ сынды �е�енді,

Маңдайының сорына.

Пәлен-түлен десем де,

Ер жеткен�е қимады 

Халық басқарған хан Мамай,

Әр іске де көсем-ді.

Бәрін алып жақсының,

Маңдайыңа тар қылды 

Ақылы жоқ есерді.

Көріп сырттан жүр едім,

Осы істің бірін боларын,

8210

282

282

283

ОРАҚ – МАМАй

Үй сыпырған пе�еңді.

Бала емессің, қайтейін,

Алдайтұғын әлдилеп,

Саған да енді іс енді.

Ау, Орақ сен,

Ноғайлының ерісің!

Таққа мініп, хан болып,

Халықтан бүткіл ырысын

Қалың беріп, ат берсе,

Осы жетім балаға

Құри ма екен ырысың?

Жүргенде біздер ағалап, 

Ше�есі басқа тоқал деп, 

Ен�і бермей айлалап,

Әлі жетім балаға

Қоймаған екен онысын.

Мал мен бақты құр ал деп,

Ауыз екі бос болып,

Білдірмесе тігісін,

Қатты көңіл, тар мінез,

Жек көргенмен баланы,

ұмытат қалай інісін?!

Білмегенмен жас бала,

Сырттан сынап отырған

Білмей ме халық мұнысын?

Тілін алып қатынның,

Көз жасын көрмей пақырдың,

Әй, Орақ, осы ісің құрысын!

Жетім қалды қарағым,

Мен қайтейін туғаннан

Мен асырап баға алмадым,

Қабым басқа болғаннан.

Өзімнің туған Ал�ағыр деп,

Басында сені қолға алған.

Он алтыға келген�е,

Сені �ығармады арадан.

Әкең тірі болғанда,

Түспес пе едің айт-тойда

Су төгілмес жорғадан.

8220

8230

8240

8250

284

БАТыРлАР  ЖыРы

284

285

Бүйтпес едің бар болса,

Ке�егі Мамай кең ойлы

Бес бөлімге хан болған.

Халық билеген ханды алып,

Ақ ісіне амал жоқ

Бір тентекке қор қылған!

Ке�егі Мамай қорғаны ед

Мына Сарытау қаланың.

Қамын ойлап халықтың,

Қор болмасын көзденген 

Қатын менен баланың.

Ісінің түрі қолайсыз 

Ендігі мына ағаңның,

Менің қолдан келерім

Сырттарынан тілеймін

Екі бала аманын.

Менің басым дал болды,

Таппаса Құдай амалын.

Тіл алсаң, бір іс қылайық,

Тіл алмасаң, қарағым,

Болсын сенің қалауың!

Қара�ы мына жаманды, 

Сонда  бала  Әнжінің  сөзіне  балқып  кетіп,—Енді  амалын 

тапқанда  не  қыламыз,—деді.  Сонда  әнжі  Смайыл,  топалқтың 

айтқан әңгімесі.

—Бұл бізге қылғанын саған да қылайын деп жүр екен, жөнін 

білдің  ғой,  мұны  өлтірелік,  сен  бол,  мен  бол,  мұны  өлтіріп, 

сені  Хан  қояйын.  Табақ-табақ  мал-мүлкі  сенде  қалсын.  Мына 

Қарасай  Қозы  өскен�е  жана  бір  жөні  болар  деді:  Тен  білемін, 

бұл Орақтың ажалы сенен болады, болғанда былай болады. Орақ 

Құс мұрынды, қара �оқыға �ығын, көк тарлан құсты аңға са-

лып  тұрады.  Көк  тарлан  құс  жүгірген  аң,  ұ�қан  құсты  төбе-

төбе  қылып  үйіп  жүргенде,  саған  қарап  ақ  құла  аттыңүстінде 

тұрғанда,  Орақтың  бойы  балқып  тұрады.  Сен  ертеңгісін  орақ 

аңға�ыққанда, ізіненжаяу қалма, қайда бара жатырсың десе, 

бүгін көк тарланның қызығын көрем де, сөйтіп барып тұр. Бойы 

балқып, құс алып тұрғанда айт:—Осы атамнан қалған ақ алмас 

қайда де. Ол айтар «Мына тұрған ғой» дер, сен сонда айт «Маған 

8260

8270

8280

284

284

285

ОРАҚ – МАМАй

көрсет�і де». Көрсең көр деп қолыңа берер, қынабынан суырып 

ал. Ақ алмастың ұ�ы да жоқ, дүзі де жоқ менде де білмеймін ол 

адамбды  қалай  өлтіретін.  Сонда  ол  өзі  айтар  өлтіретіннің  �ы-

нын. Өзінің айтуымен Ораққа жұмса, орақ әне сонан қалмайды. 

Қалмайтұғын себебі бойы балқып тұрады, жаңа біздің тұқымға 

өз қаруы болмаса, басқа қарудың қатесі көп болады, дұрыс сіл-

те, жазым сілтеп өзің өліп қалып жүрме,—деп, бар бар, ақылын 

айтты.—Орақ өлсе, басы мен алмасты маған алып кел, мен де 

Сарау ойнатып, қолынан ұстатып сені сыртыңнан қарап тілек-

тес болып, жолыңда жүремін,—деп, баламен уағда қылды.

Жаман адамның уағдасын қатты деген мұны қылмай қоятын 

емес.  уағдаласып  ауылына  қайтты.  Ертеңгісін,  айтқанындай, 

Орақ  ақ  құла  атқа  мініп,  көк  тарлан  құсты  қолына  алып,  құс 

мұрынды қара �оқыға қарай жүре берді. Бала да ере берді. Бі-

раз жерге келгенде, Орақ артына қараса, Қолауды көрді. «Неге 

келсең, неғылып жүрсің»,—деп еді;—Көке, мен бүгін көк тар-

лан құстың қызығын көрмек�імін,—деді. Орақтың ойында е� 

нәрсе  жоқ, «онда кел» деп, артына мінгізіп алды да, жүре берді. 

Барған  жерінде  Әнжінің  айтуындай,  ақ  алмасты  сұрап  көрсе, 

ұ�ы да жоқ, дүзі де жоқ. Орақтан сұрайды:

—Бұл  адамды  қалай  өлтіреді  ,—деп.  Сонда  Орақ  айтты:—

Бұл,  �ырағым,  �аиса  да  өлтіреді,  сұқса  да  өлтіреді,  өзі  бір 

құла�  жерден  сілтесе,  он  құла�  жерден  тиеді,—деді.  Қалау 

Орақтың  айтуын�а  алмасты  жұмсап,  аңқайып  ақ  көңілімен 

тұрған  Орақты  �апты.  Ақ  алмастан  жан  қалсын  ба?  Орақтың 

басын ұ�ырып, аққұла аттың да мойынын алып түсті. Көк тар-

лан құс ұ�қан жағынан қайтпастан көпке көтеріліп кетті. Ал-

масты бір қолына, басты бір қолына алып, ауылға Әнжіге уағда 

қылған жеріне Қалау жұмысты бітіріп қайтты. 

Ендігі  бір  оқ�ауырақ  сөзден  айтайық.  Орақтың  қатыны 

ноғайдың  Қантермендеген  елінің  қызы  еді.  Өзі  жүкті,  бұрын 

екі  баласы  бар  (Қарасай,  Қозы  деген).  Қарасай  бес  жаста  еді, 

Қозы  ү�  жаста  еді.  Күні  жақындап  туымға  келіп  отыр  еді. 

Бір  ма�ыдан  бағана  Қалау  батырдың  соңынан  жаяу  кетіп 

бара  жатыр  еді  деп  естіп,  естіген  соң  түндегі  Орақтың  айтқан 

кер  бедеу  байталы  буаз,  құлындайын  деп  арқандаулы  тұр  еді, 

қатын ойлады: «япырымай, Сарау да бүгін екі—ү� күн болып 

еді,  кі�і  ауылға  кетіп,  келген  жоқ  еді.  Бала  жаяу  батырдың 

соңынан  бара  жатқаны  Әәнжіден  келген  ылаң  болмаса  болар 

жүктеу/скачать 2,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: