Microsoft Word Послед doc
жүктеу/скачать 0,83 Mb. Pdf көрінісі
|
treatise527
| глагольное:
Колокол зазвенел, сани стали раскачиваться, и ветер свистит под полозьями (Л. Толстой). Если в повествовательном предложении дается характеристика признака, то сказуемое будет именное : Тиха украинская ночь (Пушкин). Ссора была большая, неприятная (Л. Толстой)» [35, 296 б.] - автор хабарлы сөйлемдегі етістікті, есімді баяндауышты сөйлемдерді осылай сипаттады. Н.Ю. Шведованың пікірінше, «номинативное субъектное с детерминантом» [36] болса, В.А. Белошапкова осы детерминантты кеңейтілген («в расширенную») сөйлемнің құрылымды схемасына енгізіп, оларды «кеңейтілген схеманың» элементтері деп санайды [37]. Н.М. Александров «О предикативном строении» деген еңбегінде: «Забегая вперед, мы можем сказать, что глагол как семантический компонент предложения все больше теряется в различных языках. Вызывает удивление, что иранисты и тюркологи недостаточно уделяют внимания интереснейшему явлению, которое мы находим в иранских и тюркских языках» [38, 133 б.] деп етістіктің сөйлемдегі рөлі туралы, етістіктің сөйлемде қолданудан шыға бастағанын айтады. Бұл пікірден, əрине, біз ғалымның əр түрлі тілдер зерттеулерінен туындағанын байқаймыз. Сондай-ақ ғалым иран, түркі тілдерінде бұл құбылыстың бұрыннан келе жатқанын, дегенмен осы уақытқа дейін əлі оған көңіл аударылмағанына таңқалады. Орыс ғалымы Г.А. Золотова «О структуре простого предложения в русском языке» деген еңбегінде есімді сөйлемдерді: «...такие предложения являются двусоставными с неличным носителем предикативного признака, выраженным свободной синтаксемой» - деп ойын былай жалғастырады: «В предложении определенной структуры отражается та или иная разновидность отношений объективной действительности, и наоборот, для отражения того или иного характера реальных связей в языке имеются структурно-определенные разновидности предложений» [39, 90-91 бб.]. Г.А. Золотова «Очерк функционального синтаксиса русского языка» деген еңбегінде: «Еще столетие назад русскими лингвистами было признано, что 32 глагол не является необходимым структурныя элементом русского предложения, не является единственным носителем предикативности» [40, 127 б.] - деп етістіктің сөйлемде аса қажетті құрылымдық элементі емес екендігін, бұдан жүз жыл бұрын да орыс тілшілерімен мойындалғандығын ескертеді. К.Қ. Оңалбаева шет ел, орыс тіл білімі ғалымдарының сөйлемдер туралы, оның ішінде есімді, етістікті түрлері туралы пікірлеріне тоқталады. Мысалы: В. Вунд, А. Решкевич, П. Гиро, Г. Шульте, А. Брайнт, Дж. Хук, Э. Метьюз, И. Рис, Г. Куфнер, Г. Харт, Г. Якоби жəне т.б. ғалымдардың еңбегіне. А. Решкевич, П. Гиро, Г. Шульте сияқты ғалымдар есімді сөйлемдерді сөйлем деп есептемейді, ал А. Брайнт, Дж. Хук, Э. Мэтьюз сияқты ғалымдар «Частичными предложениями» - деп, ондай сөйлемдерді аздап болса да мойындайды. И. Рис есімді сөйлемдерді «второстепенными предложениями» - деп етістікті сөйлемдерден кейін екінші орынға қояды. Қ.Қ. Оңалбаева өз еңбегінде есімді сөйлемдер туралы пікірін былай жинақтап берген: «Есімді, етістікті сөйлемдердің қайсысы бұрын деген мəселеде орыс тілі т.б. тілдер бойынша А.А. Потебня, Г. Харт, Г. Якоби, Н.М. Александров, З.П. Табакова, Е.А. Твердохлебова, Я.И. Рословец, Г. Винклер, түркологияда Э.В. Севортян, А.П. Поцелуевский, Н.З. Гаджиева т.б. алдымен есімді сөйлем, келе-келе етістікті сөйлем пайда болды» деген шешімге келеді [16, 9-10 бб.]. Орыс тілінде осы тақырып бойынша З.П. Табакова «Структурно-семантические типы безглагольных предложений в современном русском языке» деген докторлық диссертация қорғады. Өз еңбегінде З.П. Табакова орыс тіліндегі «безглагольные» сөйлемі туралы: «Полного и системного описания безглагольных предложений нет, не установлены структурные и семантические признаки, отличающие их от глагольных предложений» [41] - деп, бұл мəселенің осы уақытқа дейін əлі орыс тіл білімінде толық жəне жүйелі түрде анықталмағандығын, сондай-ақ олардың құрылымдық жəне семантикалық белгілерінің етістікті сөйлемдерден айырмашылығы анықталмағандығын көрсеткен [41, 5-8 бб.]. Сонымен, есімді сөйлемдер мəселесі туралы пікірлер орыс жəне еуропа тілдерінде бұрын қалыптасып, бірқатар ғалымдар есімді сөйлемдерді арнайы зерттесе, қазақ тіл білімінде де профессор М. Балақаев есімді сөйлемдерді жеке бөліп қарастырады. жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|