Мінездегі типтілік пен индивидуалды ерекшелік жайлы мэселені дұрыс шеше білу зор педагогикалық мәнге ие
жүктеу/скачать 121 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қабілеттілік
| Қабілеттер концепциялары
Қабілеттердің туқым қуалау теориясы. Психологияда қабілеттердің үш концепциясы бар. Олардың бірі - қабілеттері жеке адамның биологиялық анықталған қасиеттері, олардың көрініс беруі және дамуы атадан мұра болып қалған қорға тәуелді екенін қолдайды. Мұндай пікірді психологтар ғана емес, сондай-ақ ғылым мен өнердің (математиктер, жазушылар, суретшілер) кейбір өкілдері де қуаттайды. Мұның біріншілері өз көзқарастарын нақты зерттеулерден алған деректермен дәлелдегісі келеді. Мәселен XIX ғасырда өмір сүрген Гальтон таланттың тұқым қуалаушылық жолымен болатынын көрнекті қайраткерлердің өмірбаяндарын зерттеу арқылы дәлелдегісі келген. Гальтонның көзқарасын ілгері дамытқан Котс адамдардың деңгейін белгілі адамдарға энциклопедиялық сөздікте берілген орын саньшен анықтаған. Гальтон мен Котс талант түдым қуалайды, ал қоғамның айрықша жағдайлы топтарының екілдерінде мұндай мұра ерекше мол деген тұжырымға келген. Осы ғалымдардың зерттеу әдістемесі мен ғылыми сынды көтере алмайтындығын, ал тұжырымдарының бір жақтылығын айта кету керек. Халықтан шыққан атақты адамдар есімінің тарихта аз болу себебі - нағыз талант иелерінің, тіпті даналардың аштықтан, әділетсіздікпен күрес жолында қаза болуынан танылмай қор болып өткендігінен деп түсіну қажет. Қабілеттілік адаммен бірге туады дейтін концепцияның соңғы кездегі өкілдері өз пікірлерін бір аналық ұрықтан пайда болған егіздерді зерттеу арқылы дәлелдеуге тырысуда. Қабілеттілік тұқым қуалайды дейтін көзқарастың шындықпен сәйкес еместігін өмір шындығы көрсетіп отыр. Мұнымен бірге атақты адамдардың өмірбаяндарын объективті тұрғысынан талдау - көп жағдайда, көрнекті адамдардың ерекше дарыны жоқ отбасынан шыққандығын, сондай-ақ атақты адамдардың балалары мен немере-шөберелері дарындылық көрсетпегенін дэлелдейді. Бұған бірнеше музыкант пен ғалымдар отбасы ғана жатпайды. Батыс Германия теоретигі Г.Вальтер өзінің "Қабілетті балалардың мектеп қабырғасында өту жолының әлеуметтік айырмашылықтары" дейтін еңбегінде қабілеттіліктің өскен ортаға тәуелділігі шамалы, ол түгелдей әуелде орын тебетіндікке, яғни, тұқымқуалаушылыққа байланысты деп жазды. Сөйтіп, жеке адам қасиеттері тұқым қуалайды деген теориясымақ даму мәселесін жоққа шығарады. Батыс Европаның кейбір прогресшіл пиғылдағы ғалымдары да тұқым қуалау теориясына қарсы екенін атап өткен жөн. Мәселен Швейцария психологы В.Бобен осы жасанды доктринаға орай тәрбие шараларынан бас тарту қылмыс болар еді деп атап айтқан. Алдыңғы қатарлы ағылшын педагогы Саймон реакциялық теорияға бұдан да батыл және принципиалдылықпен қарсы тұрады. "Кеп типті мектепке оқушыларды іріктеп алу жүйесі негізінен таптарға бөлінген қоғамға қызмет етеді". Онда өзінің барлық азаматтарының қабілетін пайдалануға жағдай жоқ, сондықтан да олардың дамуына шек қойылады. Қоғамның әлеуметтік құрылымы саудада өндірісте, азаматтық қызметте, армия мен юриспруденцияда жоғары қызметтердің барлығы да негізінен адамдардың шағын тобының еншісіне тиетіндей болып құрылған". Ағылшын биохимигі С.Роус адам қабілетінің дамуына биологиялық жағдайлардан гөрі әлеуметтік жағдайдың кедергісі мол дейді. Шынында да, қоғамда әлеуметтік жағдайлар жеке адамның дене, ақыл-ой, мамандық жағынан дамуына кедергі жасайды. Осындай пікірге агылшын психологы Д.Киджен де қосылады, ол тәрбие - адамның дамуында шешуші орын алады дейді. Қабілет жайлы бірінші концепцияға қарама-қарсы екінші концепция - қабілетті түгелімен орта мен тәрбие анықтайды. Мәселен XVIII ғ. Гельвеций тәрбие арқылы даналықты қалыптастыруға болады деп жариялады. Соңғы кездердегі көрнекті американ ғалымы У.Эшби қабілет, тіпті данышпандықтың өзі де - өмірде жүре пайда болған қасиеттермен, атап айтқанда, балалық шақта, одан кейінгі кезеңдерге, білім алу үрдісінде саналы түрде ақыл-ой әркетінің бастапқы және кейінгі бағдарламасын қалай қалып алғандығымен анықталады дейді. Біреулерге бағдарлама - шығармашылық міндеттерді шешу, ал енді біреулерге тек репродуктивтік міндеттерінің шешу міндеттерін береді. Эшби еңбекті қабілеттің екінші факторы деп санайды. Мың рет сәтсіздікке ұшырап, мың бірінші рет жаңалық ашқан - қабілетті, ал екінші реттен соң мәселені шешпей тастайтын адам - қабілетсіз дейді ол. Сырт қарағанда екінші концепция жеке адамның дамуына шек қоймайды, адамның мүмкіндіктеріне күмән туғызбайды. Бірақ бұл теориямен бұрын да, қазір де ғылыми келіспеушіліктер бар. Қабілеттегі табиғи және жүре пайда болатын қасиеттердің диалектикасы. Кептеген психологтар қолдайтын қабілет жөніндегі үшінші концепцияның өкілдері әлдеқайда дұрыс позицияда тұр. Ғалымдарының қабілет концепциясы табиғатынан барлық адамдарға адамдық даму мүмкіндіктері тән екендігін анықтайды. Осымен бірге кеңес психологтары белгілі бір қабілеттің қалыптасуына, дамуына дара табиғи нышандардың болуының да жақсы әсер ететіндігін мойындайды. Қабілеттер қолайлы әлеуметтік жагдайларда іс-әрекет үстінде қалыптасып отырады. Бұл концепция практика және арнаулы зерттеулермен дәлелденіп отыр. жүктеу/скачать 121 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|