Министерство образования и науки республики казахстан

 

509 

Мұнай  геологиясындағы  “белсенді  термин”  бұрғылау  сөзінен  туындайтын  сөз 

тіркестері: 

Буровая баржа – бұрғылау баржасы (кемесі); 

Бурение горизонтальное – көлбей бұрғылау; 

Бурение глубокое – терең бұрғылау; 

Бурильная колонна – бұрғылау ұстыны; 

Буровой комплекс – бұрғылау кешені; 

Буровая конструкция – бұрғылау құрылымы; 

Бурение разведочные – барлаулық бұрғылау; 

Бурение роторное – роторлық бұрғылау; 

Қазақ  тілінде  тірек  ретінде  алынған  термин  сөз  тіркесінің  бағыңқы  және  басыңқы 

сыңарларында  ауысып  келе  береді.  Сонымен  қатар  мұнай  геологиясы  саласындағы 

терминдердің қалыптасуына төмендегі сөздер де “ұйытқылық” қызмет атқарады: 

Ұңғыма – скважина 

Шоғыр – залежь 

Қабат – пласт 

Қайраң – шельф 

Беткей – горизонт 

Мұнара – вышка 

Алап – разведка, т.б. 

2.

 

Мұнай өндіру мен тасымалдау саласына қатысты терминдер. 

Мұнай  өндіру  саласындағы  терминдер  мұнайдың  өзіне  қатысты  атаулардан    

басталады: 

Күкіртті (сернистая) 

Қою (тяжелая) 

Жеңіл (легкая) 

Мұнай (нефть) 

Шайырлы (смолистая) 

Метанды (метановая) 

Парафинді (парафиновая) 

Тауарлық (товарная) 

Міне,  осыншама  анықтауышы  бар  мұнайды  өндіру  ісі  де  –  күрделі  құбылыс. 

Геологиялық  зерттеуден  кейін  ашылған  кен  орындағы  мұнайды  игеру  шет  ел 

инвестициясының көмегін қажет ете бастады. Шет елдік компаниялардың өндіріс саласында 

атаулық терминдері түзілді: 

“Туран - Петролиум”, “Харрикейн”, “Тенгизшевройл”, “Техасо”, “Тургай - Петролиум”, 

“Exxon  mobil”  және  “LUKAPCO”.  Мұнай  кен    орындарының  атаулары  халыққа  танымал 

болды.  Қарашығанақ,  Теңіз,  Қашаған,  Өзен,  Құмкөл,  Қаражанбас,  Құрманғазы,  Кеңқияқ, 

Жаңажол, Қаламқас, Жетібай, т.б. 

Бұлардың    бәрі    бұрын    жер  атаулары    болғанымен,    мұнай    өндіру  саласында  

терминдер  мағынасын  иеленеді. 

Аталған    компаниялар  мен  кен    орындары      Мұнай  шаруашылығын      құрайды. 

Мұнайды  өндіру  әдістері    пайда  болады.  Осындай    қызметтерге    қатысты  мұнай  өндіру 

саласында терминдер  тіркесі қалыптасады: 

Вязкость-мұнай тұтқырлығы 

Нефтяной бизнес-мұнай бизнесі 

Нефтяные остатки-мұнай қалдықтары 

Отбор нефти-мұнай іріктеу 

Подогреф нефти-мұнай қыздыру 

Производители нефти-мұнай өндірушілер 

Разгазирование нефти-мұнайды газсыздандыру 

Сепорация нефти-мұнай айыру 

 

510 

Шельфовая добыча-қайраңнан өндіру 

Мамандығына    қатысты  ақпараттар    студенттердің    танымдық    қабілетін    арттырады.  

Сондай-ақ  мамандығына  қатысты  сөздік  қорларын  молайтады.  

Мұнай    мамандығындағы    студенттерге  берілетін    мәтінді    дұрыс,  жүйелі    меңгерту  

мақсатында    сөздіктерді    басшылыққа    алып    отырамын.    Әсіресе,    Н.  Сейітов,      М. 

Куановтардың  :    “Мұнай    және    газ    өнеркәсібінің  орысша  -  қазақша    түсіндірме    сөздігі” 

және  М.  Нұрсұлтановтың  “ Мұнай   және  газ  өнеркәсібінің орысша-қазақша  түсіндірме  

сөздігі ” студенттерге  көп  жәрдемші.  Себебі  орыс  тілі   дәрісханаларында  сөздіктермен  

жұмыс,    негізінен  ,    мамандығына    қатысты  мәтіндердегі    ақпараттарды  студенттердің   

жақсы түсінуіне  пайдасы  бар.  

Терминдерді    оқытудың    басты    мақсаты:  болашақ  маман-  өз  ана    тілімен    қатар,  

мамандыққа    байланысты  сөздерді    қазақ    тілінде  үйреніп,    сөздік  қорын    байытады.    Оны 

келешекте  қызмет  барысында    қолдану-  олардың    білімді  де  іскер,  жан-жақты,  өз  

мамандығын  жетік  меңгерген терең  білімді маман  болуына  аса  қажет.  

Орыс аудиториясында студенттердің  қазақ  тіліне ынтасын  тәрбиелеу,  оның  ішінде 

мамандығына  байланысты терминдерді меңгерту  оңай  іс  емес.  Сондықтан да, әр сабақта 

тілдік    және    сөйлеуге    қатысты  материалдармен    қоса  студенттердің  мамандығына  

байланысты нақты  жұмыс  түрлерін молынан  жүргізіп, әдіс  амалдарын түрлендіріп отыру  

қажет деп ойлаймын.  

Елбасының  Қазақстан    халқына  Жолдауы    білім  саласындағы  мәселелерді    шешіп,  

жоспарға  үкімет  тарапынан    кең    қолдау  көрсететін    жолдарды    айқын    бағыттып    берді.  

Әрбір Жолдауында жастарды көз  қырынан  таса  қалдырмайтын Президентіміз, бұл  жолы 

да  жастар  үмітін жандандырып, ертеңге  деген сенімін нығайтты.  

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев “ Еліміздің ертеңі –білімді ұрпақ” дегендей,  жас  ұрпаққа 

сапалы  білім,  саналы  тәрбие  беру қашанда  міндетіміз  болмақ.  

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 

 

1.  К:Н:Аманиязов,      А:С:Ахметов,    К:А:Ходжахмет.      “  Мұнай  және  газ  кендерінің 

геологиясы”- Астана. 2003.  

2.  Оразбаева  Ф.    Тілдік    қатынас  пен  қатысым  әдісінің  ғылыми    теориялық  негіздері.  

Пед. Ғыл.докт. дис. -Алматы. 1996.  

3. Қадырқұлов Қ.  “ Қазақ тілі мен әдебиеті орыс тілінде”6/2002.  

 

Резюме

 

В    этой    статье  рассмотрены  некоторые    методы  обучения  студентов    основным 

терминам по нефтяной отраслии.  

Summary 

In this article consided  some methods of teaching  student’s essentialterm of oil industries.  

 

 

 

TEACHING  TECHNOLOGIES  AND TECHNIQUES  IN  WRITING 

 

Айсултанова

 К.А., Исмаилова Г.А., Мурумбаева Г.А., Тлеугабылова З.А. 

Казахский национальный университет им. аль-Фараби 

г. Алматы, Казахстан 

Aisultanova@mail.ru Ismailova@mail.ru Murumbaeva@mail.ru Tleugabylova@mail.ru  

 

This  article  explores  some  approaches  to  English  as  second  language  education,  as  well  as 

discussing  various  teaching  technologies  and  techniques  in  writing.  Writing  is  and  isn’t  an  easy 

 

511 

thing  to  do  at  home  and  in  the  classroom.  Especially  nowadays  when  students  don’t  have  long 

attention spans and are more and more “digital” and visual learners. 

However,  it  is  a  vital  skill  that  opens  up  a  world  of  possibilities  for  any  student;  it  is  a 

powerful means of communication. 

The  first  step  to  acquire  writing  abilities  and  to  warm  up  writing  activities  we  have  to  do 

exercises from Workbooks that suggest the students different types of writing. These lessons focus 

on  developing  grammar  skills  and  drilling  new  vocabulary.  Each  unit  includes  step-by-step 

instructions and are closely connected with the unit of the Student’s Book. 

The most important factor in writing exercises is that students need to be personally involved 

in order to make the learning experience of lasting value. Encouraging student’s participation in the 

exercise, while at the same time refining and expanding writing skills, requires a certain pragmatic 

approach.  The  teacher  should  be  clear  on  what  skills  she  is  trying  to  develop.  Next,  the  teacher 

needs to decide on which means (or type of exercise) can facilitate learning of the target area. Once 

the  target  skill  areas  and  means  of  implementation  are  defined,  the  teacher  can  then  proceed  to 

focus  on  what  topic  can  be  employed  to  ensure  student  participation.  By  pragmatically  combing 

these objectives, the teacher can expect both enthusiasm and effective learning. The first control of 

their knowledge in Elementary level  is a dictation on  foreign countries, nationalities and numerals 

that students have to pass in the written form of the third week. This task is very difficult for them 

and not all students can pass it successfully from the first attempt. Choosing the target area depends 

on many factors; What level are the students? What is the average age of the students? Why are the 

students  learning English?  Are there any  specific future intentions for the writing (i.e. school tests 

or  job  application  letters  etc.).  Other  important  questions  to  ask  oneself  are:  What  should  the 

students be able to produce at the end of this exercise? (a well  written letter, basic communication 

of ideas, etc.) What is the focus of the exercise?(structure, tense usage, creative writing). Once these 

factors are clear  in  the  mind  of  the  teacher,  the teacher  can  begin  to focus  on  how to  involve  the 

students in the activity thus promoting a positive, long-term learning experience. Having decided on 

the target area, the teacher can focus on the means to achieve this type of learning. As in correction, 

the teacher  must choose the  most appropriate  manner  for the specified writing area. With both the 

target area and  means of  production, clear  in  the teachers  mind,  the  teacher can  begin  to  consider 

how  to  involve  the  students  by  considering  what  type  of  activities  are  interesting  to the  students; 

Are they preparing for something specific such as a holiday or test?, Will they need any of the skills 

pragmatically? What has been effective in the past? 

A good way to approach this is  by class  feedback, or brainstorming sessions. By choosing  a 

topic that involves the students the teacher is providing a context within which effective learning on 

the target area can be undertaken. 

The  writing  activities  should  be  structured  in  ways  that  help  students  learn  to  produce 

cohesive and coherent discourse on their way to become self-sponsors of their own writing. 

Syllabus  for  students  of  all  levels  includes  different  types  of  writing.  Writing  essays  is  a 

widely used activity  for our students. You save  yourself a great deal of grief  if  you  make up  your 

mind to be satisfied if students produce essays in which a thesis statement is supported by roughly 

three points each of which is supported by about three pieces of evidence. 

One  of  the  most  effective  activity  in  good  writing  is  a  composition  where  a  student 

communicates  in  his  work  through  the  characters  and  their  behavior,  the  physical  and  emotional 

background  or  sometimes  through  his  own  generalizing  statements.  Key-words  will  also  help  the 

students. There are students who are not well enough prepared academically to take full advantage 

of the available educational syllabus. How do we reach and help our largest educational minority – 

the marginally prepared students or at-risk students? You save yourself if you explain your students 

what to write about, how to arrange the material in the best order, how to express your thoughts in 

the best possible language and give them key-words. Key-words are main words in the passage that 

help  to  emphasize  the  main  point  and  understand  the  subject  you  are  writing  about.  That  is  why 

key-words are the  first elements to choose when setting your  mind on writing on a  certain subject 

 

512 

and there different ways to use them on a composition: repeating them, using synonyms,  bringing 

them in close semantic relation. 

One of the tasks for the students of the Pre-Intermediate level is to write about their favourite 

photo or about their last holiday. Here, if the teacher instructs them what points to focus on, to dig 

into  the  topic  as  deeply  as  necessary  and  to  write  about  memorable  details  of  the  visit  then  their 

compositions will be more deep and interesting, than simple representation events of their trip what 

they usually do. 

To  make  their  compositions  more  vivid  and  close  to  the  target  of  the  task  I  gave  a  list  of 

linking words to the students, they are  included  into Intranet. When they  write compositions I ask 

them to underline linking words but I can’t say that they are widely used by them, it takes long time 

to acquire linking words and to build up complex sentences. 

Our task is to teach students so that every composition they write: 



 

is focused on the topic and does not contain loosely related information; 



 

has an  organizational  pattern that enables  the reader  to  follow  the  flow of  ideas  because  it 

contains a beginning, middle, and the end and uses transitional devices; 



 

contains  supporting  ideas  that  are  developed  through  the  use  of  details,  examples,  vivid 

language, and mature word choice; and 



 

follows  the  conventions  of  standard  written  English  (i.e.,  punctuation,  capitalization,  and 

spelling) and has variation in sentence structure. 

Few sources available today offer writing teachers such succinct, practice-based help – which 

is  one  reason  why 30  Ideas  for Teaching  Writing  was  the winner  of  the  Association  of  Education 

Publishers 2005 Distinguished Achievements Award for Instructional Materials. 

These  ideas  originated  as  full-length  articles  in  NWP  publications  (a  link  to  the  full  article 

accompanies each idea below). 

Table of Contents: 30 Ideas for Teaching Writing 

1.

 

Use the shared events of students’ lives to inspire writing. 

2.

 

Establish an email dialogue between students from different schools who are reading the 

same book. 

3.

 

Use writing to improve relations among students. 

4.

 

Help student writers draw rich chunks of writing from endless sprawl. 

5.

 

Work with words relevant to students’ lives to help them build vocabulary. 

6.

 

Help students analyze text by asking them to imagine dialogue between authors. 

7.

 

Spotlight language and use group brainstorming to help students create poetry. 

8.

 

Ask students to reflect on and write about their writing. 

9.

 

Ease into writing workshops by presenting yourself as a model. 

10.

 

Get students to focus on their writing by holding off on grading. 

11.

 

Use casual talk about students’ lives to generate writing. 

12.

 

Give students a chance to write to an audience for real purpose. 

13.

 

Practice and play with revision techniques. 

14.

 

Pair students with adult reading/writing buddies. 

15.

 

Teach “ tension” to move students beyond fluency. 

16.

 

Encourage descriptive writing by focusing on the sounds of words. 

17.

 

Require written response to peers’ writing. 

18.

 

Make writing reflection tangible. 

19.

 

Make grammar instruction dynamic. 

20.

 

Ask students to experiment with sentence length. 

21.

 

Help students ask questions about their writing. 

22.

 

Challenge students to find active verbs. 

23.

 

Require students to make a persuasive written argument in support of a final grade. 

24.

 

Ground writing in social issues important to students. 

25.

 

Encourage the “framing device” as an aid to cohesion in writing. 

 

513 

26.

 

Use real world examples to reinforce writing conventions. 

27.

 

Think like a football coach. 

28.

 

Allow classroom writing to take a page from yearbook writing. 

29.

 

Use home language on the road to Standard English. 

30.

 

Introduce multi-genre writing in the context of community service. 

We  can  add  here  some  more  points  that  we  use  while  instructing  magistrates when  they  are 

preparing their dissertation drafts. We ask them to answer: 

-Why they have chosen that theme, 

-What novelties they are using there to expand the frames of the theme, 

-What goals they want to achieve investigating that theme. 

-New contemporary ideas, 

-What kind of research work on the theme was done by them, 

-How important their theme to be investigated, 

-Research work done by the Chair they are enrolled to. 

We  want  to  give  you  a  selection  of  activities  that  you  can  use  at  the  lessons.  They  were 

worked out by Methodists of the English Language: 

-

 

Select  an  article  that  students  would  find  interesting  or  controversial.  After  reading  and 

discussing,  students  can  respond  with  a  formal  essay  or  piece  of  writing  reflecting  their  opinion. 

(The same type of  work  can  be  done with  an  individual  reading. An alphabet  organizer  is  also  an 

excellent  activity  in  writing  for  lower  level  students,  as  recommend  us  English  Teaching 

Instructors). 

-

 

Give a plan of the race for the runners. Write a plan for the runners. (Pre-Intermediate, Unit 

5D). 

-

 

Students love their cell phones with the dictionary, let students be interested in writing, only 

give them a text to translate. 

-

 

Students  need  to  practice  writing  that  will  be  of  use  to  them  directly  in  the  wider  world. 

Forms and filling in applications are a valuable way to do this. Fill in one together as a class work 

and then get students do the same for themselves individually. 

-

 

At self-prepared lessons we can give the students the following task as all of them write the 

same  sentence  starter,  e.g.  A  man  walked  into  a  bank  and  …  .  One  of  the  students  finishes  the 

sentence  and  then  passes  it  to  the  student  on  the  left/right.  That  student  reads  the  sentence  and 

continues the story on the next line. Students one by one write their sentences. 

-

 

Students can interview a classmate using a classmate using a serious of questions. After the 

interview is over, students can write out a biography of their partner. 

In  the  end  we  can  say  there  are  many  online  sites  where  students  can  do the  same  but  in  a 

computer lab or at home. 

 

LITERATURE: 

 

1.

 

Clive  Oxenden,  Christina  Latham-Koenig,  Paul  Seligson  New  English  Elementary/Pre-

Intermediate Workbook. Oxford University Press, 2004 

2.

 

Clive  Oxenden,  Christina  Latham-Koenig,  Paul  Seligson  New  English  File. 

Elementary/Pre-Intermediate . Student’s book. Oxford University Press, 2004 

3.

 

www.oup.com/elt/englishfile/ Elementary/Pre-Intermediate  

 

Summary 

This  article  explores  some  approaches  to  English  as  second  language  education,  as  well  as 

discussing various teaching technologies and techniques in writing. The authors write that writing is 

and  isn`t  an  easy  thing  to  do  at  home  and  in  the  classroom.  Especially  nowadays  when  students 

don`t have long attention spans and are more and more “digital” and visual learners. 

However,  it  is  a  vital  skill  that  opens  up  a  world  of  possibilities  for  any  student;  it  is  a 

powerful means of communication. 

 

514 

 

Түйін

 

Бұл мақалада жазылымға үйретудің техникасы мен технологиясы айтылған. 

 

     Резюме

 

В этой статье говорится о технологии и техники обучения письму. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТЕХНИКАЛЫҚ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА  КӘСІБИ ТІЛДІ  

 

ҚАТЫНАС ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ МЕҢГЕРТУ

 

 

Ахметбаева Ұ.Д.

 

Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, 

Алматы қ., Қазақстан 

 

  Қазіргі  кезде ақпараттардың  жедел дамуы, өндіріс  орындарындағы мемлекеттік тілге 

деген  сұраныстың  өсуі  қазақ  тілін  қатынас  құралы  ретінде  үйретуді  қажет  етеді.  Осыған 

байланысты қазақ тілінің қолданылу аясын дамыту, болашақ мамандардың кәсібіне  қажетті 

лексикалық  минимумды  игерту,  сөздік  қорын  байыту,  мамандығына  бейімдеп  тілді  үйрету 

мақсаттары көзделеді. 

Техникалық ғылым мамандарын даярлауда мемлекеттік тілді үйрету мәселесі жетекші 

орында.  Кәсіби  бағдарлы  оқытуда  студенттің  өзінің  болашақ  кәсіби    қызметінде 

қолданылатын  терминдер  мен  терминдік  ұғымдарды  білуі  қажет.  Кәсіби  бағдарға  бейімдеп 

тілді үйрету ісінде лексикалық минимумның негізгі бөлігі терминдерден болуы өте маңызды.  

Ал  бұл  жағдай  әрбір  техникалық  жоғары  оқу  орнының  даярлайтын  мамандығына  қатысты 

ұғым аталымдары шоғырландырылған, әрбір оқу орнының өз аясында ғана пайдаланылатын 

жеке-жеке  оқу  құралдарының  жасалуын  керек  етеді.  Сонымен    кәсіби  бағдарлы  оқытудың 

негізгі  лексикалық  материалы  –  қазақ  тіліндегі  ғылым  мен  техникаға  қатысты  ұғым 

оралымдары  және  сөз  тіркестері.  Осыған  орай,  біз  кәсіпке,  мамандыққа  бейімдеп  білімді 

жеткізу, білікті қалыптастыру біріңғай териндерді таныстырумен шектелмеуіміз керек. Қазақ 

тілін  өзгетілді  аудиторияда  оқыту    ісінде  қазақ  әдеби  тілінің  қазіргі  әдеби  нормасын,  тіл 

мәдениетін  ілестіре  үйретуіміз  қажет.  Келешек  мамандар  мемлекеттік  тілді  үйреніп  қана 

қоймай, ұлттық техникалық ғылымының дамуына өз үлестерін қосулары  керек. 

  Техникалық  университеттің  орыс  топтарында  оқитын  студенттерге    кәсіби    тілді 

үйретудің негізгі мақсаты – оқу материалдарын практикалық бағытта негіздеу. 

Қазақ тілін өзгетілді аудиторияларда оқытуға байланысты ең алдымен «мамандық тілі» 

және «ғылыми стиль» деген түсініктітерді айырып алу қажет.  

Оқытушы студенттерге мамандық тілін терең игерту үшін мынадай  басты   талаптарды   

орындау  қажет:   1) лексикалық   минимумды   анықтау; 

2)  кәсіби  терминологияны  қамту;  кәсіби  мазмұндағы  мәтіндерді  жинақтау,  жасау;  3) 

берілген  мәтіндер  мен  тапсырма-жаттығулар,  лексикалық  минимум  арқылы    жоғары 

коммуникативтік уәждемені қалыптастыру. 

  Қазақ  тілі  сабағында  студенттерге  өз  кәсібіне  қатысты  лексиканы  меңгерту  қажет. 

Сабақ тақырыптарының  жүйелілік, дамытушылық, логикалық байланыстары қатаң ескерілуі 

 

515 

қажет.    Әр  тақырып  студенттердің  мамандығына  сәйкес  болып,  сұрақтар,  тапсырмалар, 

жаттығулар, жағдаяттар да осы мақсатқа бағындырылған болуы керек. 

  Кәсіби  тілді    практикалық  түрде  үйрету  дегеніміз  коммуникативтік  оқыту  және  осы 

тілді қатынас құралы ретінде қолдана білу. 

жүктеу/скачать 15,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: