-шы жылдардағы экономикалыќ дағдарыс

146
  ЌАЗАЌСТАН ЖОЛЫ
оќиғадан кейін Ќарағандыдағы кез келген наразылыќ бүкіл рес-
публиканы арандата алар еді. Сондыќтан біз мұндағы өте нєзік
ұлтаралыќ ќатынастарды көздің ќарашығындай саќтауға тырыс-
ќанбыз.
Ереуілдің себептері туралы ойлана келіп, біз кеншілер жиын
өткізіп жатќан алаңға бірден барармыз деп, ұшаќтың ішінде-аќ
шешкен едім. Ќонғаннан кейін єуежайда шағын кеңес өткізіп,
обком ќызметкерлерінің көңілсіз мєліметтерін тыңдадыќ. Ќара-
ғанды обкомының бірінші хатшысы Локотунин мені резиденцияға
апарып орналастырмаќшы болды, «шахтерлар» тобыры тым ќызы-
нып тұр, сондыќтан Мєскеудің өкілдерін күтейік, - деді. «Шах-
терлардың ќандай мінез көрсетпейтініне кім кепіл? Күте тұрайыќ,
сабаларына түссін, мүмкін, үйлеріне тарап кетер» деген сөздері
есімде ќалыпты. Єңгіменің жай митингімен аяќталмайтынын сездім
де, мен облыс єкімшілігінің ғимаратына кірмей, бірден алаңға
баруды ұсындым.
Ќаланың орталығындағы Совет проспектісінде, бізді сол кез-
де-аќ ашу ќысќан шахтерлардың наразы үлкен бір тобы күтіп
тұр екен. Шахтер киімдерін киген, ќап-ќара беттерінен көздері
жылтырап ќана көрінетін олардың бірталайы ұзаќ митингіден
шаршап, үн-түнсіз каскаларымен асфальтты даңғырлатып соғып
отыр. Кейбір шахтерлар мұнда тура забойдан келген тєрізді,
беттеріндегі көмірдің ќара ұнтағы митингілік ахуалға одан сайын
ќаратүнек рең беріп тұр. Жағдай ќатты шиеленісіп кеткен, айта-
ры жоќ көрініс. Шахтерлардың кєсіподаќ жетекшілері облыс
басшыларымен келіссөзден бас тартып, Назарбаевтың өзін талап
етеді екен. Мінеки мен тікелей митингінің өзіне келдім.
Олар араларын ашып, ағаштан ќұрастырылған мінбеге ќарай
өтуіме жол берді. Бірнеше сағат бойы олардың сауалдарына жауап
бердім. Біз єңгімені ең ќарапайым мєселелерден бастадыќ. Ере-
уілдің негізгі себептері мыналар екен: ќазылған көмір тиелмепті,
ал тиісті жеріне жіберілмеген көмір үшін еңбекаќы төленбейді,
еңбек ќауіпсіздігі ќамтамасыз етілмеген, дүкен сөрелері ќаңырап
бос тұр.
Келіссөздерді дұрыс арнаға бұру үшін, мен шахтерлардың өз
арасынан өкілдер бөлуді ұсындым. Содан соң келіссөз «Ќараған-
дыкөмір» комбинаты єкімшілігінің ғимаратына ауысты. Келіссөз-
дер мєселелерге жауап беретін министрлердің ќатысуымен ке-
лесі күнгі таң атќанға дейін созылды. Оған дейін менің өтінішім
бойынша КСРО Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары
Догужиев пен Көмір өнеркєсібі министрі М.И. Щадов келіп жетті.

Теңге - біздің тєуелсіздік нышанымыз
  147
Көп сағаттыќ келіссөздердің барысында мємілеге келіп, шах-
тер ұжымдарының бірінші кезектегі мұќтаждыќтарын ќанағат-
тандыруға ќол жетті. Осындай келіссөздер Ќарағанды облысы-
ның өзге шахтерлер ќалаларында – Шахтинскіде, Саранда, Абай-
да өтті.
Ереуілдер тоќтатылды. Соңынан, Мєскеу ќазаќстандыќ тєжіри-
бені Одаќтың басќа да өңірлерінде пайдалануға болатындығын
ескеріп, келіссөздердің барысы туралы егжей-тегжейлі есеп бе-
руді сұрады. Бұл жерде ќайдағы тєжірибе?! Мен, егерде адалы-
на келсем, бұдан да ќиын жағдайды күткен едім, себебі КСРО-да
біздің көмірді пайдаланатын кєсіпорындар бірінен кейін бірі тоќ-
тап жатќан.
Біраќ ќазаќстандыќтардың ауыр ќиындыќтарға көнгеніне ќара-
мастан, бүкіл елде жұмысшы ұжымдарының арасында наразы-
лыќ күшейе түсті. Бізде шахтерлермен болған шиеленісті жыл-
дам реттеуге мүмкін болғанымен, енді біздің ќалыптаса бастаған
ахуал үшін кінєлі саналатынымыз аныќ байќалды.
Ахуал жылдан жылға ќиындай берді. Кеңестер Одағы тоќтау-
сыз өзінің күйреуіне ќарай келе жатты. Ең басында 19 тамыз-
дағы бүлік, одан кейін Ресей, Украина жєне Белоруссия үшеуінің
Беловежьедегі шешімі КСРО-ның ыдырауына нүкте ќойды. Біраќ
бұл өз алдына жеке таќырып.
Келесі екі жыл біз үшін аса ауыр сын болды. 1992 жылы
елдің экономикасы ќұлдиға ќарай ќұлдырады. Барлыќ жерде
аќша мүлде ќұнсызданды, еңбекаќы мен зейнетаќы төленбеді,
кєсіпорындар арасындағы шаруашылыќ байланыстар үзілді, халыќ
тұтынатын тауарлар мен ќолға берілетін аќша тоќтатылды. Бұрынғы
мұның барлығын баќылайтын, одаќтыќ министрліктер ќазір жоќ.
Өзара есеп айырысу мен тауар беру деген атымен жойылды.
Сол кездегі бос жатќан сөрелерді, нанға, балалар тағамдарына,
тұзға, ќантќа, сигаретке тұрған ұзын шұбаќ кезектерді ќазір көз
алдыңа елестету ќандай ќиын болса да, бұл сол кездегі ащы
шындыќ еді.
Бұрынғы одаќтыќ республикалар арасындағы ќаржы байла-
нысы мен өзара бірлесуінің үзілуі экономикалыќ жағдайдың
күрделілігін одан сайын ќиындатты. Єрине, оның ќарапайым
адамдардың өміріне тікелей єсері болды. Ќазаќстандағы аќша
мєселесінің шешілмегендігі салдарынан еңбекаќы, жєрдем аќылар,
тағы сондайлар халыќќа уаќытында берілмеді. Аќшаның жетіс-
пеуінің барлыќ себебі Ресейдің мемлекеттік банкісіне барып тірелді,
өйткені барлыќ ќаржы ресурстары Мєскеуден бөлініп отыратын.

148
  ЌАЗАЌСТАН ЖОЛЫ
Мен єлденеше рет Мєскеуден бізге бөлінетін ќолма-ќол аќша-
ның көлемін ең болмаса жарым-жартылап шешуді талай рет
сұрадым. Оған жауап ретінде тек ќұрғаќ уєде ғана берілетін. Ал
біздің өтініштеріміз ескерусіз ќалатын болды. Ал бұл кезде бөгелген
аќша халыќќа тигенше мүлде ќұнсызданып кететін. Ќиындыќтар
үсті-үстіне туып, өсіп отырды, кєдімгі өрт сөндіргендей жағдайда
жұмыс істеуге тура келді.
Осының бєрі халыќ арасындағы ереуілдер мен митингілерге
алып келген єлеуметтік тұраќсыздыќтың алғышарттары болды.
Халыќты тыныштандырып жєне жағдайды түсіндіру үшін ауыл-
дарға, ќалаларға жиі баруға тура келді. Мен халыќты шыдамды-
лыќќа шаќырып, жасап жатќан шараларымыз туралы, єлде де
алда болатын ќиындыќтар туралы айтатынмын. Маған жұрт се-
нетін. Мен ќашанда болса да өзімнің уєделерімді орындауға ты-
рысатынмын. Біздің көз алдымызда «ортаќ ұлы отанымыз» ќұлап
жатќан осы бір ќысылшаң жағдайда  адамдармен єңгімелескен
кезде сөйлейтін сөзіңді дұрыстап, байќап айту, тіпті сол сөзіңнің
ырғағын да баќылау ќажет болды. Елдің бєрінің жүйкесі єбден
жұќарған еді.
Кейде халыќтың єуелі айғайға басатынын, гуілдеп кететінін,
аздан кейін барып аќырындап айтќандарыңа ќұлаќ аса бастайты-
нын, ќиындыќтың не себептен екендігін түсінетінін жєне біздің
осы мєселелерді шешуге байланысты не істеп жатќанымызды
білгеннен кейін, бірте-бірте басылатынын ќазір мен есіме түсіремін.
Кейде топтың ішінен кейбіреулер: «Нұрсұлтан Єбішевич, сига-
ретіңіз жоќ па?» – деп айғайлайтын. Мен темекі тартпайтынмын,
біраќ осындай жағдайға ќажет болар деп ќалтама бір ќорап
сигарет салып жүретінмін. Кейіннен, осындай єңгімелесулер
кезінде таратып беру үшін көбірек сигарет алып жүретін болдым.
Мынадай бір күлкілі оќиға есімде: ол кезде фабрикаларда орай-
тын ќағаздың болмауынан сигареттерді метрлеп сататын. Бүгін
еске алғанда осы күлкілі сияќты, біраќ шыны солай болды, не
істейсің? Кейде жұртќа сигареттер үлестіру атмосфераны сейіл-
тетін, нєтижесінде єңгіме пайдалы болып шығатын.
Еңбекаќыны, зейнетаќыны, жєрдемаќыларды төлеу үшін біз
Ресейден аќша сатып алуға мєжбүр болдыќ. 1992 жылдың бірінші
жартысына дейін Ресейдің Орталыќ банкісінен аќша ќаражатын
біз тегін алып тұрғанбыз. Біраќ кейіннен бюджеттер бөлінгенде
рубльді сатып алуға тура келді. Аќшаны сатып алуға Ќазаќстан
бюджетінде ќаражат жетпегендіктен, ел оның тапшылығын бірден
сезінді. Біз рубльді ќарызға (несиеге деп те айтуға болады) ала-

Теңге - біздің тєуелсіздік нышанымыз
  149
тынбыз. Артынан Ресей біздің 1,5 миллиард долларға ќарыздан-
ғанымызды айтты. Бірнеше жылдар өткеннен кейін барып, «Бай-
ќоңыр» айлағы үшін есептескенде ғана осы ќарызды жаптыќ.
Төлемдер жүйесі бірден-бір арна – Ќазаќстанның Ұлттыќ
банкісінің Мєскеудегі корреспонденттік есеп-шоттары арќылы ғана
ќызмет жасады. Ќазаќстан өзінің төлем ќұжаттарын Алматы-
дағы Ұлттыќ Банкке жіберіп отырды, өйткені ол кезде бірде-бір
коммерциялыќ банк шетел банктеріне шыға алмайтын. Сол кез-
де-аќ елде 200-ге жуыќ коммерциялыќ банктер болғанымен, олар-
дың барлығы да шағын болатын. Олардың бірде-біреуінің
өкілдіктері не Мєскеуде, не басќа бұрынғы одаќтыќ республика-
ларда болған жоќ. Тіпті олардың Мєскеудегі коммерциялыќ банк-
терде корреспонденттік есеп-шоттары да болмады. Осындай бай-
ланыстардың болмауынан Ќазаќстан мен Ресей арасындағы төлем-
дер бүтіндей тоќтады. Аударымдар мен төлемдер, кейбір жағ-
дайларда, жарты жылдан астам жүрді. Ондаған жылдар бойы
ќалыптасќан төлем тетіктері ќас-ќағымда жоќ болды. Аударым-
дардың барлыќ ауыртпалыќтары ол кездерде республикалар ара-
сындағы жєне халыќаралыќ барлыќ есеп айырысуларды ќамта-
масыз етуге дайын емес Ұлттыќ банктің иығына түсті.
Ал өмір бір орнында тұрмады. Ќондырғылар мен өнімдерді
тасымалдап жеткізу ісі жалғаса берді. Осыдан келіп, есеп айыры-
сулардың көлемі орасан зорайып өсе берді. Ќазаќстанның бар-
лыќ облыстарынан Ұлттыќ банктің бас офисіне аударымдар ту-
ралы тонналаған корреспонденциялар түсіп жатты, оның тасќы-
нын ауыздыќтау өте ќиын болды. Бұрынғы КСРО елдерінің мем-
лекетаралыќ барлыќ есеп айырысулары рубльмен жасалынды.
Барлыќ аќша-несие саясаты Ресейдің Ќаржы министрлігінің жєне
Орталыќ банкінің ќолында болды.
Шаруашылыќќа ќатысты төлемдерден басќа, Одаќтың бүкіл
жинаќ жүйесі де Мєскеуге барып тірелді. Азаматтардың барлыќ
жинаќ банкілеріндегі салымдары Мєскеудегі КСРО Орталыќ жинаќ
банкісінде саќталынды. Яғни, Жинаќ банкісіне салған біздің аќша-
ларымыз бірден Мєскеуге кетіп жатты. Егер біреу өзінің салым-
дарын ќолма-ќол аќшаға айналдырып алғысы келсе, керекті со-
маны Мєскеуден сұратуға тура келді. Сондыќтан сол кездерде
өз салымдарын жоғалтып алған адамдар, жоғалтќан аќшалары-
ның Мєскеудегі жинаќ кітапшаларында ќалып ќойғанын, олар-
дың Ќазаќстанға ќайтарылмағанын ұмытпаулары керек. Ќазаќ-
стан үкіметінің бұл жерде кінєсі жоќ. Біздің адамдар аќшаларын
Ресейден ќайтартып ала алмағаннан кейін, бұл ќарыздарды біздің
ќайтаруымызға тура келді.

150
  ЌАЗАЌСТАН ЖОЛЫ
Ресей реформаторлары
Одаќтың бір бөлігі бола отырып, біз Мєскеудегі болып жат-
ќан оќиғаларға бейтарап ќарап отыра алмадыќ. 1991 жылғы та-
мыз бүлігіне дейін-аќ Одаќ пен Ресей үкіметтерінің арасындағы
текетірес єбден шегіне жеткен еді. Одаќтыќ бюджетке салыќ
түсімдерін аударудан бас тартќан жєне өзіндік экономикалыќ
бағдарламаларын жасай бастаған Прибалтика республикалары
мен Украина үсті-үстіне «отќа май ќұйып» отырды. Сонымен
бірге, одаќтыќ министрліктерде «түсініп болмайтын, ќымќуыт»
жағдай ќалыптасты. Сол кезде-аќ біртұтас тетіктер мен ќалыпта-
сќан жұмыстан ештеңе ќалмады.
«КСРО-ның ыдырауы ќарсаңында оның номиналданған кон-
верттелетін валютадағы сыртќы ќарызы 76 млрд. АЌШ дол-
ларына, ішкі валюталыќ ќарызы 5,6 млрд. көлемінде өсіп, кли-
ринг операциялары бойынша борыш 29 млрд. АЌШ долларына
дейін жетті. Алтын валюталыќ резерв шұғыл кеміп, мемле-
кет өмір сүрген уаќыттың ішінде бірінші рет алтын ќоры
300 тоннадан (1992 жылы 1 ќаңтарға 289,6 тонна) кем болды.
Орталыќтандырылған экспорттан түсетін валюталыќ
түсімдердің  орталыќтандырылған импортты төлеу үшін
сыртќы  ќарыздарды жабу үшін жетіспейтін айырмашылығы
1992 жылдың 10 айында 10,6 млрд. АЌШ долларына тең болды.
Осы тапшылыќты жабу үшін соңғы одаќтыќ үкімет алтын
ќорының 3,4 млрд. долларға тең болатын бір бөлігін сатып
жіберді жєне кєсіпорындардың, ұйымдардың, жергілікті өкімет
органдарының КСРО Сыртќы экономикалыќ банкісіндегі есеп-
шоттарда саќтаулы 5,5 млрд. АЌШ долларына тең, валюта-
лыќ ќаржыларын жєне жұмсап ќойды.
Бұрынғы КСРО-ның республикалары осы кезде іс жүзінде
аќшаның орнына жүретін баламаларды (талондарды, сатып
алу карточкаларын, көбірек пайдаланылатын купондарды жєне
т.б.) енгізуге кірісті, ал кейбір жағдайларда (Украина, Эсто-
ния, Латвия, Литва) толыќќанды ұлттыќ валюталарды енгі-
зуге дайындыќтар басталды. Бұл айналымдағы аќша ауќымын
өсіріп, оны Ресейдің территориясына ќарай ығыстырды, сөйтіп
мұндағы онсыз да күрделі ќаржы жағдайын тіпті шиеленістірді.
Тапшылыќ дєрежесіне іс жүзінде тауарлардың барлыќ түріне
жуығы көшті. Халыќтың аќшалай салымдарымен тауар ќоры-

Теңге - біздің тєуелсіздік нышанымыз
  151
ның ќатынасы (1970 жылмен салыстырғанда 5 есе жєне 1985
жылға ќарағанда 2 еседен астам) төмендеді. Бөлшек сауда-
дағы тауар ќоры ең төменгі рекордтыќ көлемге дейін түсті.
Барлыќ салаларды жєне басќару жүйесін толыќ ќамтыған
тұралаудың нєтижесінде азыќ-түлікпен жабдыќтау іс жүзінде
біржола ќирады. Сонымен, 1992 жылдың ќаңтарында азыќтыќ
астыќтың (импортсыз) ќоры 3 млн. тонна шамасында төмен-
деді, ал бұл кездегі елдің ай сайынғы сұранысы 5 млн. тонна-
дан артыќ болатын.
Соған ќарамай, шеттен єкелінген астыќ тиелген кемелер
Ресей порттарында түсірілуін күтіп, ќаңтарылып тұрды, се-
бебі, тасымал үшін жєне кемені жалдағаны үшін берілетін
валюта болмады. Кредиттік жүйелер ашылмады, себебі бұрын-
ғы КСРО-ның бірінші класты ќарыз алушы ретіндегі жаќсы
атына үлкен нұќсан келді.
Елдің барлыќ ќалаларында ќатаң карточкалыќ жүйе енгізілді.
Негізгі азыќ-түлік тауарларының – ет өнімдерінің, мал жєне
өсімдік майының, макарон өнімдерінің, ќанттың, тұздың,
сіріңкенің, алкоголь ішімдіктерінің, сырдың, сүт тағамдары-
ның, темекі жєне кондитерлік тағамдардың жєне т.б. саты-
луына шектеу ќойылды. Көптеген жағдайларда єрбір адамға
ай сайын тауар босатудың мөлшері 1991 жылдың соңына
ќарай былай болды: ќант - 1 кг, ет тағамдары (жартылай
фабрикаттарды ќосќанда) – 0,5 кг, сары май – 0,2 кг. Осы
мөлшердің өзі де орындалмады, сондыќтан да жабдыќтау кепілді
болған жоќ, талондар бірнеше ай бойы тауарға айырбастал-
май жатып ќалатын жєне олар бойынша тауар алуға орасан
зор кезектер пайда болды».
Дерек көзі: «Очерки экономической политики
посткоммунистической России (1991-1997)», 1998 ж.,
(http:// www.iet.ru/ publics/1000/1000. html)
Єлсіреп бара жатќан одаќтыќ аппаратпен салыстырғанда
РКФСР Үкіметі єлдеќайда ќуатты болып көрінетін. Сонымен бірге,
оның өзінде де іс жүзінде бірлік жоќ еді. Оны 1993 жылы күзде
өрістеген оќиғалар мен 1994 жылғы бірінші шешен соғысының
нєтижелері көрсетіп берді. РКФСР Жоғарғы Кеңесінде орын ал-
ған уєдені үйіп-төгіп берушілік пен бос даурығу толќынында
Ресей Үкіметіне єртүрлі сыңайдағы көптеген саясаткерлер мен

152
  ЌАЗАЌСТАН ЖОЛЫ
экономистер еніп кетті. Мұнда «нарыќтың көлегейлі ќолынан»
дємелі барып тұрған монетаристі де, «Ресей экономикаға ќосым-
ша ауыр жүк болып тұрған, оның (Ресейдің) єлеуметтік-эконо-
микалыќ ќайта жаңғыруын бұзатын «масыл» республикалардан
ќұтылғаннан кейін өзінің бұрынғы ќуатына, ќайтып келеді» деп
ойлайтын ашыќ ұлтшылдарды да кездестіруге болатын. Соны-
мен бірге, сол бір кезеңде көптеген стратегиялар мен бағдарла-
малардың ішінен, Мєскеудің ғылыми маңғаздарын єлі күнге дау-
рыќтырып келе жатќан бєсекелес екі бағдарлама аныќ суыры-
лып шыќты. Олар: Григорий Явлинскийдің «500 күн бағдарлама-
сы» жєне Егор Гайдардың кейіннен «Бағдарлама 91» деп аталған
«Өтпелі кезеңдегі Ресейдің стратегиясы» еді.
«500 күн бағдарламасы» ќазір бұрынғыға айналған КСРО-да
бірінші рет адамның жеке меншікке ќұќыќтылығының принцип-
терін енгізді. Бағдарлама еркін экономикалыќ ќызметке, табыс-
тың өсуіне жєне єлеуметтік кепілдіктерге ќұќыќтылыќты мой-
ындады. Кєсіпкер экономиканың негізі болып жарияланды. Рес-
публикалардың экономикалыќ егемендігінің ќұќығы мойындал-
ды. «Біртұтас экономикалыќ кеңістік» ұғымы тұңғыш рет айна-
лымға енгізілді.
Явлинский бағдарламасының айрыќша белгісі оның Одаќты
саќтап ќалуға бағытталуында еді. Республикалардың экономика-
лыќ егемендіктері мойындалды, ал өзара ќарым-ќатынастар ор-
талыќ пен республикалардың тең ќатынастарына негізделді. Бірегей
валюта одағын саќтау көзделді, ал одаќтыќ бюджетті ұлттыќ
жалпы өнімнің жан басына шаќќандағы мөлшеріне сєйкес ќұру
жоспарланды.
Бағдарламада көрініс тапќан идеялар мен оптимизм көптеген
жағдайларда ќазаќстандыќтарға ұнап еді. Ішкі саяси жєне эконо-
микалыќ жағдайды есепке ала отырып, мен Одаќты Дербес рес-
публикалардың конфедерациясына айналдырып реформалауды
ұсындым. Орталыќпен ќарым-ќатынас жасаудың көптеген тетік-
терін наќ осы республикалардың кең дербестігі идеологиясына
біз бағдарлама жасалып жатќан кезде-аќ енгізіп ќойған болатын-
быз. Григорий Явлинскийдің өзі Ресей Үкіметі басшысының орын-
басары болып тағайындалды. Өзгелерді былай ќойғанда, мен
Явлинскийді өзімнің экономикалыќ кеңесшім етіп тағайындадым.
1991-1992 жылдардың бойында оның тобы ЌазКСР Министрлер
Кабинетімен жемісті еңбек етті. Бұлар өз ісінің нағыз білгірлері
еді. Олар бізге жалпы аласапыранда өз іс-ќимылымызды реттеп
алуға көмектескенін айтуым ќажет.

Теңге - біздің тєуелсіздік нышанымыз
  153
Егор Гайдардың Экономикалыќ саясат институтының бағдар-
ламасы єуелден-аќ Ресейдің басќа республикалардан саяси жєне
экономикалыќ тєуелсіздігін көздеді. Гайдардың тобы менмендік-
пен өз аргументтерін: Ресей шаруашылыќты реформаландыруда
бұрынғы КСРО территориясында «көшбасшы» бола отырып, «кей-
іннен ешбір республика оған ќосылмай ќоймайтындай» дербес,
жылдам жєне толыќќанды реформаларды іске асыру керек де-
генге негіздеді.
Олар Ресейдің экономикалыќ дамуының мүдделерін аныќта-
ғанда, оны Одаќты саќтап ќалудан жоғары ќойды. Олардың мұндай
саясатты Б.Ельциннің ќолдауынсыз жүргізе алмайтыны аныќ еді.
Ең басынан-аќ Ресейдің өзінің дербес аќша саясаты, меншікті
ұлттыќ валютасы, өзіндік баға, салыќ жєне бюджет саясаты бо-
луы ќарастырылды. Олардың пікірінше, сол кездегі одаќтыќ ќаты-
настардың ќолданыстағы жєне жаңадан ұсынылып отырған прин-
циптері мен тетіктерінде болашаќ жоќ деп есептелді. Дербес
реформалар бірќатар республикааралыќ мєселелер мен респуб-
ликалардың мүдделерін келістірудің күрделі процесін елемеуге
мүмкіндік берді. Ќазаќстанның Одаќты конфедеративтік негізде
саќтауға тырысуы «өзінің экономикасын Ресей есебінен ќалпына
келтіру» деп бағаланды.
«Ќарапайым тілмен айтќанда, одаќтыќ саяси ќұќыќтыќ
мұраны жекешелендіру барысында, Ресейлік ќаржы-экономика-
лыќ ќорларды ќоғамдастыратын «дереу саяси тєуелсіздік беру
жағдайындағы экономикалыќ одаќ» сұлбасы, шын мєнінде, басќа
республикалардың мүдделеріне сєйкес келді. «Өтпелі кезеңде
саяси одаќты саќтай отырып, экономикалыќ тєуелсіздікке
жылдам жету» сұлбасы Ресейдің мүдделеріне сєйкес келді.
Тарихи дамудың осы кезеңінде саяси экономикалыќ ќисын-
даманың өзі Ресейді бұрынғы КСРО территориясындағы шаруа-
шылыќты реформалаудың көшбасшысы жасады. Ресей бұрынғы
КСРО-ның экспорттыќ єлеуетінің басым бөлігіне ие, демек,
сыртќы ќарыздарға байланысты міндеткерліктерге жауап-
кершілікті тек ол ғана өзіне ала алады, ал мұның өзі оған
алтын валюталыќ авуарларды, шет елдердегі меншікті иеле-
нуге жєне шет мемлекеттердің Кеңестер Одағына ќарызын
өзіне алуға мүмкіндік береді. Ресей батыстағы мемлекеттер
мен халыќаралыќ ұйымдарының табиғи єріптесіне айналды.

154
  ЌАЗАЌСТАН ЖОЛЫ
Ресей – аса кең ішкі рыноктың, дамыған елдерге оп-оңай
бағдарлауға болатын экспорттыќ базалыќ ќорлар єлеуетінің
иесі. Бұл оған көп жағдайда осындай мүмкіндіктері жоќ басќа
республикалардың экономикалыќ саясатын єкеліп байланыс-
тырады. Сонымен бірге Ресей көлік, коммуникация жєне энер-
гетика жүйелерін басќарудың материалдыќ жєне кадрлыќ ба-
засына ие бола отырып, республикалараралыќ өндірістік ин-
фраќұрылымның негізгі компоненттеріне де баќылау жасайды.
Гайдардың Экономикалыќ саясат институтының бағдар-
ламасы єу бастан єскерді, Ішкі істер министрлігін жєне т.б.
маңызды одаќтыќ ќұрылымдарды тікелей ќаржыландыру ар-
ќылы Ресейден ќайта бөлінетін ресурстарды азайтуды көздеді,
рубльдің конверттелуіне өтер кезде, оған Ресейдің ұлттыќ
валютасы ретінде ќолдау көрсету талабы алға ќойылды
жєне аќша айналымына ресейлік баќылауды орнату ойлас-
тырылды».
Дерек көзі: «Очерки экономической политики
посткоммунистической России (1991-1997)», 1998 ж.,

жүктеу/скачать 4,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: