Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

70 
 

 
Педагогтар мен ата-аналарды сәбидің қҧқықтары мен мҥдделерін, білім беру 
жҥйесін жақсарту ҥшін қорды қамтамасыз ету бойынша бірлескен қызметте 
әріптестік қарым-қатынастарды орнатуға бағдарлау; 
 
10)
 
«Қазақстанның Балалар қоры» ҚҚ 
Ұйымның  мақсаттары  мен  міндеттері:  Негізгі  мақсат  жетім  балаларға, 
және  ата-анасының  қамқорлығынсыз  қалған  балаларға,  отбасылық  балалар 
ҥйлеріне, тҧрмысы тӛмен отбасыларға, босқындар отбасы мен баспана іздеп 
жҥрген  отбасыларға  кӛмек  кӛрсету  болып  табылады.  Артықшылықтардың 
бірі балалардың қҧқықтары мен мҥдделерін қорғау, бала қҧқықтары туралы 
БҦҦ Конвенциясын сақтау мониторингі және балалар қҧқықтары бойынша 
БҦҦ 
Комитетінің 
Ҧсыныстары 
болып 
есептеледі.  
«Бала ӛмірі» бағдарламалары аясында қайырымдылық қызметі жҥзеге асты. 
«Бала денсаулығы ҥшін жауапкершілік», «Тағдырына араласу», «Жылы ҥй», 
«Мейірімді жҥрек», «Тордың арғы жағында – балалар кӛзі», «Балалары бар 
босқындар отбасын қорғау»   
Ұйымдастырушылық құрылымы:  
Қазақстанның Балалар қорының Қазақстанда 6 филиалдары бар 
2004-2006 жж. Қазақстанның Балалар қоры қызметінің негізгі бағыттары :  
1. Филиалдармен бірлескен бекітілген бағдарламалар шеңберінде 
қайырымдылық іс-шараларын ӛткізу.  
2. МАДФ бірге бірлескен қызметті жҥзеге асыру (ауыспалы балалар 
бағдарламалары, демалыс, «Ӛзімізге сенеміз» МАДФ стипендиаттарын қолдау)  
3. УВКБ ООН бірлескен «Қазақстанда балалары бар босқындар отбасын 
қорғау» жобасын жҥзеге асыру (жексенбі мектептерін, жасӛспірімдер мен ата-
аналар ҥшін білім беру курстарын  ҧйымдастыру, ойын-сауық іс-шараларын, 
конкурстарды және мейрамдарды ӛткізу)  
4. Сорос-Қазақстан Қорымен бірлескен «Сәби қҧқықтары туралы БҦҦ 
Конвенциясын сақтаумен мониторинг» және «Екінші-ҥшінші Балама 
баяндаманы дайындау» жобаларын жҥзеге асыру  
5. «Балалар қҧқықтарын қорғау жӛнінде» Қазақстанның ҤЕҦ Жҧмысшы 
Тобының жҧмысына қатысу  
6. Сәби қҧқығы туралы БҦҦ Конвенциясы бойынша білім беру ҧйымдарының 
оқушылары ҥшін  тренингтер мен кездесулер ӛткізу  
7. ҚБҚ жанында Қоғамдық қабылдаудың қызметін ҧйымдастыру   
 
11)
 
«Шырақ» Мүгедектік әйелдер қауымдастығы» ҚБ   
ҚР Президенті, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің Ҧлттық  Комиссиясының 
қолдауымен  отбасылық  демографиялық  саясаты  мен  әйелдерді  қолдау  істері 

71 
 
бойынша  кӛптеген  шаралар  ӛткізеді  және  «Кюннюс»  (Финляндия)  
Ассоциациясымен ынтымақтастық арқылы мҥгедек әйелдерге арналған мҥгедек 
адамдар  ҥшін  денсаулық  сақтау  қызметтеріне  бірдей  қол  жетімділікті 
қамтамасыз ету мәселелерін шешу жолдарын талқылау ҥшін дӛңгелек ҥстелдер 
ӛткізеді. 
12)
 
"Астана қ. Мүгедек балалар Қоғамы» Қоғамдық Бірлестігі, 
1998 жылы қыркҥйек айында мҥмкіндігі шектеулі балалары бар ата-аналардың 
бастамашыл топтары 1999 жылы « Астана қаласының мҥгедек балалар қоғамы» 
ретінде тіркелген Қоғамдық бірлестік қҧруға шешім қабылдады. 
Қоғамдастықтың міндеті ерекше мҧқтаждықтарға ие балалардың әлеуметтік 
оңтайландырылуы мен интеграциялануын тҧрғындарды, жобаларды/ 
бағдарламаларды іске асыру және әлеуметтік серіктестіктерді баулу арқылы 
заманауи қоғаммен байланысында бекітіледі. 
Мақсаттары: 

 
Мҥгедек балалары мен мҥгедектері бар отбасыларды олардың қҧқықтары, 
мҥмкіндіктері жайында мағлҧмат беру; 

 
Мҥгедектер мен олардың отбасын қоғамдық қызметке тарту және кҥрделі 
жағдайларда  сауатты  мінез-қҧлыққа  оқыту  жолымен,  олардың  әлеуетін 
дамыту және әлеуметтік бейімденуге ықпал ету; 

 
Қоғамдастықта ізгілікті, еріктілікті және кӛшбасшылықты дамыту; 

 
Жергілікті  проблемаларды  шешуде  қоғамдастықтың  мҥмкіндіктерін 
кҥшейту ҥшін олардың арасында қатынастар орнату. 
 
13)
 
"Қамқорлық" ҚБ 
Астана қаласы ата-аналарын біріктіру, білім беру реформасын қолдау, балалар 
мен ата-аналар қҧқықтарын қорғау 
 
14)
 
"Әлеуметтік динамика" ҚҚ,  
Білім беру проблемаларымен айналысатын ҥкіметтік емес ҧйым 
www.inclusion.kz. жобасының әзірлеушісі болып табылады.  
Отбасыны қолдау орталықтары 
15)
 
 «Қолдау» отбасын қолдау орталығы  
Қарағанды облысының Балалар қҧқықтарын қорғау Департаментінің бастамасы 
бойынша балалар ҥйлерін бейинституционализациялау тетігін дамыту 
мақсатында, ИПК мен  ПГСРО және облыстың Білім беру басқармасымен 

72 
 
бірлесіп, «Қолдау» отбасын қолдау орталығы жобасы әзірленген, ол екі балалар 
ҥйі базасында келесіні ашуға  мҥмкіндік берді: дамуда мҥмкіндіктері шектеулі 
балалар ҥшін балалар ҥйі және «Қҧлыншақ» балалар ҥйі.   
 
Жоба шеңберінде Отбасыны қолдау орталығы Эксперименттік алаңдары 
қҧрылды,  осы ҥшін Отбасыны қолдау орталығы жҧмысының тиімді ҥлгілері, 
қажетті әдістемелік кеңестер және материалдар әзірленді.  
 
16)
 
«Кеңес» кешендік оңалту орталығы  
 
«Кеңес» кешендік оңалту орталығы ерекше мҧқтаждыққа ие балалардың 
қҧқығын қорғау және кемістіктің кҥрделі қҧрылымына ие балаларға арнайы 
психологиялық тҥзету және медициналық әлеуметтік кӛмек кӛрсетумен 
айналысады. Кемістіктің кҥрделі қҧрылымы деп қозғалыс, ақыл-ой, сӛйлеу 
және психикалық бҧзылыстардың байланысын айтады. Балалар мен 
жасӛспірімдердің  бҧл санаты «Кеңес» орталығы қҧрылуына дейін тиімді 
кешендік кӛмек алу мҥмкіндігіне, сапалы тҥзетушілік қолдауға, әлеуметтік 
бейімделу мен оңалу мҥмкіндігіне  ие бола алмады.  Білім жҥйесінде әрекет 
ететін мемлекеттік қҧрылымдар  мҧндай балаларды қабылдамайды, себебі бҧл 
балалар ресми тҥрде оқумен тҥзелмейтін деп танылған. 
17)
 
Қостанай қ. мүгедек балалар аналарының «Радуга» Қоғамдық 
бірлестігі.  
Қостанай қаласының мҥгедек балалардың аналарының «Радуга» Қоғамдық 
бірлестігі 2000 жылы 29 ақпанда тіркелген. «Радуга» ҚБ міндеті ақыл ой және 
физикалық дамуының бҧзылуы бар балаларды қҧқықтық қорғау, бейімделу, 
оңалту, әлеуметтік, медико-психолого-педагогикалық кӛмек кӛрсетуде 
жәрдемдесу, және олардың отбасыларын, олардың қоғамда интеграциялану 
жағдайын қҧру, мҥгедек балалар аналарына кӛмек кӛрсету болып табылады. 
 
18)
 
 «Берегиня» отбасын қолдау орталығы» Қоғамдық Бірлестігі 
    «Берегиня»  отбасын  қолдау  орталығы»  Қоғамдық  Бірлестігі  2007  жылдың 
қазанында  қҧрылған.    Ӛз  қызметінің  басты  бағыттарының  бірі  отбасы  мен 
балалық шақ мҥдделерінде мемлекеттік саясатты іске асыру бойынша  ӛңірлік 
нысаналы  бағдарламалар  жобаларын  және  іс-шаралар  жоспарларын,  әртҥрлі 
деңгейдегі  (халықаралық,  республикалық)  әлеуметтік  жобалары  әзірлеуге 
қатысуды қарастырады. 
 
Жобаларды орындау мысалдары: 

73 
 
 
- «Сәбиге жақын достық қаланы қҧру» Ӛскемен қ. Әкімдігінің және ООН 
(ЮНИСЕФ) Балалар Қорының бірлескен пилоттық жобасы шеңберінде, ӛмiрде 
қиын жағдайға душар болған балалар мен отбасылардың қажеттіліктерін 
айқындау бойынша; 
- облыс әкімдігінің ішкі саясат департаментінің тапсырысы бойынша Ӛскемен 
қаласының әлеуметтік осал жері бар халқын қолдау мақсатында әлеуметтік 
жоба («Ауғаныстандағы соғыс ардагерлерінің Ӛскемен ҧйымы» ҚБ 
мысалында); 
- ӛмiрде қиын жағдайға душар болған балалар мен отбасылардың мҧқтаждары 
мен қажеттіліктерін бағалау бойынша, Ӛскемен қ. «САНДЖ» Зерттеу 
орталығымен жҥргізілетін Республиканың 4 облыстарын зертеу шеңберінде, 
Ӛскеменде, Зыряновск қала-ауданда, және Глубоковский ауданында. 
 «Берегиня» ӛз міндетін ӛмiрде қиын жағдайға душар болған балалар мен 
отбасыларға кешенді әлеуметтік қызмет кӛрсетуде кӛреді  (әлеуметтік-
педагогикалық, әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-қҧқықтық, ақпараттық 
кеңес беру).  
Осы есепте Қазақстанның ҥкіметтік емес секторының отбасымен және 
балалармен жҧмысы бойынша жетістікке жеткен мысалдардың аздаған бӛлігі 
ғана келтірілген.  
3.3.7.
 
Діни ұйымдар 
Соңғы жылдары дін ҚР тҧрғындарына және сонымен қатар балаларға кҥн ӛткен 
сайын ҥлкен маңызға ие. Сонымен, 2011жылы орындалған Сандж зерттеуінің 
нәтижелері бойынша 11-18 жастағы 66% сауалнама жҥргізілген бала ислам 
дінін ҧстанатындығын, 21% христиан дінін ҧстанатындығын айтты. 13% 
сауалнама жҥргізілген бала діннің олар ҥшін ешқандай маңызға ие еместігін 
айтты.  
Сауалнама  жҥргізілген  балалар  ҥшін  кӛбіне  дін  бҧл  мәдениеттің,  ҧлттық  салт 
дәстҥрдің  бір  бӛлігі(30%).  13%  сҧхбаткер  маңызды  жағдайларда  (жаназа, 
ҥйлену тойлары) кезінде діни салт жораларды сақтауға тура келетіндігін айтты, 
13% сҧрақ жҥргізілген мектеп оқушылары ҥшін дін бҧл рухани қолдау, жоғарғы 
кҥштердің қорғауы, 3% ҥшін кҥнделікті ӛмірдің міндетті бӛлігі, ӛмірдің бейнесі 
және  мәні.  Балалардың  6%  олардың  отбасы  дінді  ҧстануды  талап  ететіндігін 
айтты. 
 

74 
 
Орындалған  сҧраулардың  қорытындысы  бойынша  бҧрын  тҧрмысы  қолайсыз 
болып  есептелген  отбасылар  діни  ҧйымдарға  да  моральдық  және 
психологиялық қолдау, материалдық кӛмек сҧрап барған
. 
 
3.3.8.
 
БАҚ 
Осы  зерттеулер  шеңберінде  ата-аналар  балаларды  тәрбиелеу  және  қолайлы 
отбасы  жағдайын  жасау  сауалдары  бойынша  мәліметтерді  ала  алатын  тҥрлі 
қазақ және орыс тілдеріндегі ақпарат кӛздері талданған.  
Зерттеушілер осы тақырыпта кӛптеген ресейлік және басқа да шетелдік ақпарат 
кӛздерін  ашқан,  Қазақстанда  бҧл  ақпарат  нарығы  жаңадан  дамып  келеді, 
дегенмен  тіпті  қазір  сәтті  телевизиялық  бағдарламалар  мен  баспа 
шығарылымдарын атауға болады. 
Мысалы,  отбасы  және  баланы  отбасылық  тәрбиелеу  сауалдарына  арналған 
бірнеше қазақстандық телевизиялық бағдарламаларды атап ӛтуге болады: 
1.
 
 «Қазақстан»  Бірінші  ҧлттық  арнасындағы  «Сіз  танитын...»  -  бҧл  әлеуметтік-
танымдық, отбасылық бағдарлама, қазіргі заман отбасылары арасындағы ӛзекті 
мәселелерді  кӛтереді.  Бағдарламаға  атақты  тҧлғалар  қатысады.  Ата-ана 
қамқорысыз қалған балалар мен жетімдер жағдайлары кӛтеріледі.  
 
2.
 
«Қазақстан»  Бірінші  ҧлттық  арнасындағы  «Жан  жылуы»:  «Бағдарламаның 
басты  мақсаты  –  қоғамның  назарын  қиын  әлеуметтік  жағдайдағы  немесе 
қолайсыз  жағдай  салдарынан  осындай  халге  ҧшыраған  отбасыларға:  кӛмек 
қажет  ететін,  кӛп  балалы  аналарға,  мҥгедектерге  аудару.  Бҧдан  басқа  барлық 
қауым  болып  жеке  азаматтардың  екіталай  жағдайдан  шығу  жолын  іздеу  және 
табу, оларға материалдық жағдайларын жақсартуға кӛмектесу, ӛз істерін ашуда 
ҧсыныстар беру, ӛте алыс кӛрінетін келешекті қол жетімді ететін жағдайларға 
арналған  психологиялық  нҧсқамаларды  жасау.  Бағдарлама  қайырымдылық, 
мейірімділік  және  жомарттық  сезімдерді  оятуға  бағытталған,  әсіресе  жас 
балаларда». 
 
3.
 
«Ел арна» телеарнасындағы «Самопознание» - Қазақстанның бірінші ханымы – 
Сара  Алпысқызының  «Ӛзін  ӛзі  тану»  атты  ӛнегелі-рухани  білімдік  жобасы 
туралы  баяндайды. Осы  білімдік  бағдарлама  ӛсіп  келе  жатқан  ҧрпақты  жалпы 
адамгершілік  қҧндылықтарына  бағыттайды  және    Қазақстанның  барлық 
ӛңірлеріндегі  170-тен  астам  тәжірибелі  алаңдарда  –  бала  бақшаларда, 
мектептерде,  интернаттарда,  колледждерде  және  республиканың  жоғары  оқу 
орындарында 2001 жылдан бастап жҥзеге асырылып келеді. 

75 
 
«Самопознание»  бағдарламасына  дамытпалы  ойындар,  ашық  сабақтар,  ата-
аналармен, оқушылар және ҧстаздармен сҧхбат кіреді. 
«Самопознание»  бағдарламасының  басты  мақсаты  –  Қазақстанның  келешек 
ҧрпағы ӛнегелі-рухани дамуының қажеттілігіне назар аудару. 
4.
 
Ел арна» телеарнасында«Супер - папа» реалити шоу». 
Мейірімді, кҥлкілі «Супер-Папа» телевизиялық шоу бірден жеті жасқа дейінгі 
балалары  бар  әкелерге  теориялық  білімдерін  іс  жҥзінде  қолдануды  ҧсынады. 
Бағдарлама  қатысушылары-әкелерге  әр  тҥрлі  отбасылық  жағдайдан  шығу 
жолын  табу  ҧсынылады:    балалар  ӛзін  ӛздері  қалай  болса  солай  ҧстаса, 
тыңдамаса,  тӛбелессе,  жанжал  шығарса,  не  істеу  керек.  Жанжалды  жағдайда 
олардың  әрекеттерінің  дҧрыстығын  аналары  бағалайды:  арнайы  орнатылған 
мониторлар арқылы олар ӛздері жоқ болған кезде ҥйде не болып жатқанын кӛре 
алады. Сонымен қатар, әкелердің тырысуларын тӛрешілер мҥшелері талдайды – 
психолог,  педиатр,  тамақтандыру  бойынша  маман,  шақырылған  жҧлдыз  және 
бағдарлама  жҥргізушісі. Бҧл  шоу    телекӛрермендерге  жағымды  эмоциядан 
басқа  балаларды  тәрбиелеу  жӛнінде  жаңа  мәліметтерді  береді,  сонымен  қатар 
ер адамдар балаларды тәрбиелеуде белсенді тҥрде қатысу ҥшін СУПЕР ПАПА 
атағын насихаттайды.   
5.
 
«Mamma Mia» – «КТК» арнасы 
Бірінші музыкалық отбасылық реалити-шоу. Бҧл шоудың басты қатысушылары 
–  14-16 жасар жас қыздар мен олардың аналары. Вокалды конкурста қыздары 
мен  аналары  (барлығы  12  жҧп)  бір  –  бірлерімен  ҥздік  дуэт  атағы  ҥшін 
жарысады. Жеңімпаздар 3 000 000 теңге жҥлдесін бӛліп алады және де, әрине, 
бҥкіл  елге  танымал  болады,  ал  аналары  КТК-ның  бір  хикаясында  рӛлді 
орындауға келісім шартқа қол қояды. 
«Мама  миа»   қазіргі  таңдағы  жас  қыздар  мен  олардың  аналарымен  қарым-
қатынасын назар ортасына алатын жалғыз тележоба. Әр қатысушы ӛзін жҧлдыз 
ретінде  сезіне  алады,  себебі,  оны  бҥкіл  елге  кӛрсетеді,  оны  танымал  әншілер 
қолдайды,  онымен  профессионалды  вокалшылар  мен  хореографтар 
айналысады. Финалда жеңімпаздармен бірге ең атақты шоу-бизнес жҧлдыздары 
ән  айтады.  Бҧның  бәрі  «Мама  миа»  шоуында  ӛзін  кӛрсеткен  әрбір  қызы  мен 
анасын кҥтеді. 
 
6.
 
«Дорога домой» - КТК арнасының телевизиялық бағдарламасы, балаларды 
асырап алу жайлы сауалдарға арналған.  
 

76 
 
7.
 
Қазақстандағы бірінші балалардың арнасы «Балапан» - «Қазақстан» ҧлттық 
телеарнасы негізінде 2010 жылдың 27 қыркҥйегінде жҧмысын бастады. 
«Балапан» телебағдарламаларын профессионалды журналистер ғана емес, 
сонымен бірге білікті ҧстаздар және психологтар жасайды  
 
Талдау нәтижесінен кӛріп отырғанымыздай, баспалық БАҚ нарығында 
кӛбінесе ресейлік басылымдар орын алған, қазақстандық басылымдардан 
«Отбасым» журналын атап ӛтуге болады. 
 
«Отбасым»  журналы   (http://www.otbasym.kz/)—  бҧл  бҥкіл  отбасына  арналған 
журнал. 2009 жылдан бері ҚР Президентінің жанындағы Отбасы және әйелдер 
істері  жӛніндегі  ҧлттық  комиссияның  қамқорлығымен  «Деловой  мир  Астана» 
баспасында  шығарылады.  Журналдың  мақсаты  отбасылық  қҧндылықтарды 
сақтау  және  ҧлттық  салт-дәстҥрлерді  жаңғырту.  Міндеті   –  отбасы 
институтының  дҧрыс  тҥсіністігін  қалыптастыру,  отбасы  ошағын  сақтауға 
кӛмектесу  және  әрбір  тҧлғаны    отаншылдыққа  тәрбиелеу.  Басылым  пайда 
болуынан  отбасын  қҧру,  туылу,  балаларды  тәрбиелеу,  отбасы  бюджетін, 
жәдігерлерді,  отбасылық  тҧрмыс  мәселелерін,  отбасындағы  психологиялық 
атмосфераны  сақтау  сияқты  әр  индивидті  толғандыратын  мәселелерге 
арналады.  Редакциялық  Кеңесті  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 
жанындағы  Отбасы  және  әйелдер  істері  жӛніндегі  ҧлттық  комиссияның 
Тӛрағасы, ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік  қорғау министрі Абдыкаликова 
Гульшара  Наушаевна  басқарады.  Бас  редактор –Қазақстан  Республикасы 
Президентінің  жанындағы  Әйелдер  істері  және  отбасылық-демографиялық 
саясат  жӛніндегі  ҧлттық  комиссияның  мҥшесі  –  Сыздыкова  Шолпан 
Викторовна. 
Ғаламтор қоры арасында атап ӛтуге болатындары: 
1.
 
Детки.kz http://detki.kz Ғаламтор-сайты 
 
Осы сайт әйел адамдарына, жас отбасыларға және келешек ата-аналарға 
арналған. Бҧл жерде отбасыны жоспарлау, баланы бағу, тәрбиелеу сауалдары 
жӛнінде мәліметтерді табуға болады. 
 
 
2.
 
Отбасы-психологиялық  орталығының  сайты  «Кидо»  http://www.kido.kz/. 
Осы  орталық  осымен  бес  жыл  бойы  адамдарға  профессионалды 
психологиялық  кӛмек  кӛрсетіп  келеді.  Отбасында  қолайлы  жағдай  жасау, 
жанжалдарды  басқару,  отбасылық  дағдарысты  еңсеру  және  тағы  да 
басқалары бойынша тренингтерді жҥргізеді. 
 

77 
 
3.
 
«ПапаМама.kz.  Семейный  портал»  Интернет-сайты.  Бҧл  сайтта  денсаулық, 
сәбиді  дамыту  бойынша  әртҥрлі  кеңестер  және  басқа  пайдалы  кеңестер 
беріледі,  бірақ  негізінен  олардың  бәрі  тӛмен  жастағы  балаларға  қатысты. 
Балаларды тәрбиелеу бойынша айдар бар, бірақ онда әлі материал жоқ. 

78 
 
4.
 
Қазақстандағы отбасылық сәтсіздік: ахуалы мен себептері  
«Отбасы ӛзінің ізін балаға неғұрлым қаттырақ қалдырса,  
соғұрлым ол бала ӛзінің шағын балалық әлемін  
ересек ӛмірдің үлкен әлемінде кӛруге  
бейімделген болады». 
                                    Карл Густав Юнг 
Ең  алдымен  «тұрмысы  қолайсыз  отбасы»  немесе  «тұрмысы  қолайлы 
отбасы»  дегеніміз  не  екендігін  анықтап  алуымыз  қажет.  Осының  алдында  біз 
отбасының  сәттілігін  баланың  сәттілігіне  қатысты  қарастыратынымыз  туралы 
айтып ӛткенбіз. Бала ҥшін сәтсіз отбасы әрдайым бейәлеуметтік отбасы болып 
табылмайды.  Ӛмірде  кӛптеген  отбасы  туралы  формальды  тҧрғыдан  жаман 
ешнәрсе айтуға болмайтын, бірақ бала ҥшін бҧл отбасы сәтсіз болып табылатын 
отбасылар жиі кездеседі. Отбасылар да әртҥрлі, балалар да әр тҥрлі кездеседі, 
«отбасылық  сәтсіздік»  ҧғымы  тек  қана  «отбасы  –  бала»  қарым-қатынасының 
жҥйесі тҧрғысынан қарастырылуы тиіс, себебі кӛптеген жағдайларда бҧл ҧғым 
осындай сәтсіздік әсерін тигізетін нақты бір балаға қатысты туындайды. 
 
Шетелде  «тҧрмысы  қолайсыз  отбасы»  деген  ҧғымның  нақты  белгілі  бір 
анықтамасы  жоқ,  бҧл  ҧғымның  кең  тараған  кӛптеген  синонимдері  бар: 
«әлеуметтік осал отбасы» («socially vulnerable») – қҧрылымы бҧзылған отбасы, 
негізгі  отбасы  функциялары  қҧнсызданған  немесе  сақталмайтын  отбасы,  онда 
тәрбиелеудің  айқын  немесе  жасырын  ақаулары  орын  алады,  осының 
нәтижесінде  «қиын  балалар»  пайда  болады;  «сәтсіз  отбасы»  («disadvantaged 
family»),  «дисфункционалды  отбасы»  («dysfunctional  family»),  тәуекел  топқа 
жататын  отбасы  («at  risk  families»),  «ҥйлеспеген  отбасы»  («disharmonious 
family»),  «проблемалық  отбасы»  («problem  family»,  «troubled  family»).    Сәтсіз 
отбасы  мынадай  әлеуметтік  жағынан  қорғалмаған  халықтың  топтарын 
қамтиды
42
:  
- аз қамтамасыз етілген отбасы (low-income families);  
- толық емес отбасы (single-parent families);  
- 
ата-аналарының  білім  деңгейі  тӛмен,  ата-аналардың  міндеттерін 
орындамайтын, және/немесе психологиялық мҥкістігі бар отбасылар;  
- әлеуметтік қолдауға мҧқтаж отбасылар;  
- дамып келе жатқан елдердегі балалар мен отбасылар.   
 
                                                           
42
 
http://www.offordcentre.com/df/df_over.html
  

79 
 
Бҥгінгі  кҥні  Қазақстанда  «тҧрмысы  қолайсыз  отбасы»  ҧғымы  тек  «Кәмелетке 
толмағандар  арасындағы  қҧқық  бҧзушылықтардың  профилактикасы  мен 
балалардың  қадағалаусыз  және  панасыз  қалуының  алдын  алу  туралы»  ҚР 
Заңында  ғана  ресми  тҥрде  бекітілген.  Атап  айтқанда  1-тараудың  1-бабында  
«тҧрмысы  қолайсыз  отбасы  -  кәмелетке  толмағандардың  ата-анасы  немесе 
заңды ӛкiлдерi оларды тәрбиелеу, оқыту, бағып-кҥту жӛнiндегi ӛз мiндеттерiн 
орындамайтын және (немесе) олардың мiнез-қҧлқына терiс әсер ететiн отбасы» 
деп  айтылған.  Тәрбие  беру  дегеніміз  «балаға  қоғамда қалыптасқан  және  оның 
рухани, дене бiтiмi, имандылық, психикалық, мәдени, зияткерлiк дамуына және 
әлеуметтiк  ортаның  терiс  ықпалынан  қорғауға  бағытталған  мiнез-қҧлық 
ережелерi  мен  нормаларын  дарыту  жӛнiндегi  ата-анасының  немесе  ӛзге  де 
заңды  ӛкiлдерiнiң  тарапынан  оған  әсер  ететiн  ҥздiксiз  процесс»  болып 
табылады.  Балаларды  бағып-кҥту  міндеттеріне  «ата-анасының  немесе  ӛзге  де 
заңды ӛкiлдерiнiң ӛз қаржылық мҥмкiндiктерi мен қабiлеттерiнiң шегiнде оның 
салауатты дамуы, оның мҥлiктiк және мҥлiктiк емес қҧқықтары мен мҥдделерiн 
және  мемлекеттiк  ең  тӛменгi  әлеуметтiк  стандарттарын  қорғау  ҥшiн  жағдай 
жасауы» жатады.  
 
«Тҧрмысы  қолайсыз  отбасы»  ҧғымының  болуы  бҧл  заңда  тҧрмысы  қолайлы 
және 
тҧрмысы 
қолаймыз 
отбасыларды 
анықтаудың 
қажеттілігіне, 
соңғыларының ата-аналарын жауапкершілікке тарту қажеттілігіне байланысты. 
Бірақ бҧл анықтамада тҧрмысы қолайсыз отбасын бағалаудың нақты белгілері 
жоқ.  
 
Тҧрмысы  қолайсыз  отбасы  ретінде  біз  қҧрылымы  бҧзылған,  ішкі  шекаралары 
«шайылған», негізгі отбасы функциялары қҧнсызданған немесе сақталмайтын, 
тәрбиелеудің  айқын  немесе  жасырын  ақаулары  орын  алған,  осының 
нәтижесінде  ондағы  психологиялық  климаты  бҧзылып,  «қиын  балалар»  пайда 
болатын отбасыны айтамыз. 
 
Тәжірибе жҥзінде «ӛмірлік қиын жағдай» деген ҧғым жиі кездеседі. "Арнаулы 
әлеуметтiк  қызметтер  туралы"  Қазақстан  Республикасының  2008  жылғы  29 
желтоқсандағы  N  114-IV  Заңының  негізінде  «ӛмiрлiк  қиын  жағдай  -  адамның 
тыныс-тiршiлiгiн  объективтi  тҥрде  бҧзатын,  ол  оны  ӛз  бетiнше  еңсере 
алмайтын,  осы  Заңда  кӛзделген  негiздер  бойынша  танылған  ахуал»  болып 
табылады. 

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: