Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

183
ПРОЕКТ
Сұраққа жауап алу үшін тәжірибеге жүгіне-
йік. Тербелмелі жүйе ретінде серіппеге бекітілген 
жүкті гармоникалық тербелістер алуға арналған 
механизмнің жібіне ілеміз (сурет 5.18). Тұтқаны 
бірқалыпты айналдыра бастасақ, жүктің қозғалы-
сы алғашқыда күрделі болады. Бірақ бірнеше ай-
налымнан кейін жүктің периодты қозғалыс жасай 
бастағанын көреміз. Бұл кезде тұтқаны қандай 
жылдамдықпен айналдырсақ та, жүктің орныққан 
тербелісі тұтқаның айналу периодына тең период-
пен жүзеге асады. Тәжірибеден мынадай қорытын-
ды жасауға болады.
1) Периодты күш әрекет ететін тербелмелі 
жүйеде периодты қозғалыс орнығады. Орнықты 
периодты қозғалыс кезінде сыртқы периодты күштің жиілігі мен жүйе-
нің 

0 
меншікті тербеліс жиілігі теңеледі (

сырт.
=

0
). Мұндай қозғалыс-
ты еріксіз тербелістер деп атайды.
2) Еріксіз тербелістердің периоды мәжбүр етуші күштің периодына 
тең болады.
4. Резонанс.
Орныққан еріксіз тербелістердің жиілігі қашан да сыртқы 
күштің жиілігіне тең болатындығын тағы бір тәжірибе жасап тексерейік.
Горизонталь арқалыққа немесе жіпке екі маятник ілеміз (сурет 5.19 
а
). Мұндағы 
А
маятнигінің ұзындығы өзгермейді. Ал 
В
маятнигінің 
ұзындығын жіптің бос ұшын әрліберлі қозғай отырып өзгертуге бола-
ды. 
В
маятниктің ұзындығын азайта отырып, оның тербеліс жиілігін 
өзгертуге болады. Сөйтіп, 
А
маятникке әрекет ететін мәжбүр етуші күш-
тің жиілігін өзгертеміз. Сонда осы мәжбүр етуші күштің жиілігі 
А
маят-
ник тербелісінің меншікті жиілігіне жақындағанда (маятниктердің ұзын-
дықтары теңелгенде), 
А
маятниктің тербеліс амплитудасы кенет артып 
кетеді. 
Мұндай құбылыс 

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: