тиіс. Оның концепциясындағы тарихи процестің бөлінуінің негізгі бірлігі мэдениет емес, өркениет болып табылады. Ол оны коғамдык дамуға ықпал ететіндей шығармашылык элитасы (зиялысы) бар коғамньщ жағдайы 285
ретінде түсінеді. Б.з.д. III мыңжылдыкта калыптаскан алғашқы өркениеттер технология саласындағы секірісті ғана білдірмейді, кұрамында шығармашылык элитаның “өркениетті” тобы бар таіггык коғамның кұрылуын білдіреді. Өркениеттің өсуі оның прогрессивті жэне корытушы түрде өзіндік ішкі сара жолды аныктауымен сипатталады, яғни діни сана мен мәдениеттін; неғұрлым жоғары жэне күрделі формаларына өтуді білдіреді. Ғалым “жоғары” діндер қатарына мыналарды жаткызады: зороастризм, иудаизм, буддизм, христиандык жэне ислам. Оқшау өркениеттердің типологиясының өлшемінің негізінде антропологиялык сипаттама жаткызылады. А.Тойнбидің пікірінше, ’’мәңгі адамның” төрт универсалды белгілері болады: сана жэне өзіндік сана, өз еркін білдіруге деген адами кабілет, қайырымдылык пен зұлымдыкты ажырата білу, сана. А.Тойнбидің тұжырымдауынша окшау өркениеттер - бұл элеуметтік жэне табиғи ортаның талабына деген жауап: табиғи- георафиялык орта адамзат кауьмдастығынан үнемі “жауап” талап етеді, ал тарихи көршілер тарапынан төнген кауіп, діни кемсітушілік және т.б. элеуметтік гұрғыдагы “талап” болып табылады. Өркениеттің токырауын Тойнби өзінің өткен жетістіктерін
