П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| 2.
Синтетикалық тәсілдің қазақ тілінде ең жиі кездесетіні - қосымша арқылы грамматикалық м ағы н ан ы ң берілуі. Әсіресе ф орм а тудыратын сөзтүрленім қосымш алары арқы лы неше алуан грамм атикалы қ м ағы н а беріледі: коптік жалғау арқылы коптік, тәуелдік жалғау арқылы тәуелдік, ж ақты қ м ағы налар, жіктік ж алғау арқылы ж ақ- т ы қ , ж е к е ш е л ік -к о п т ік м а ғ ы н а л а р , с е п т ік ж алғаулары арқылы қим ы л, іс-әрекеттің иесі, м ен ш іктіл ік, тура ж әне ж ан ам а объектілік, мезгілдік, мекендік-бағытгық, құралдық-амалдық сияқты мағы налар, шырай жұрнақтары арқылы бір тектес сы нны ң салыстырмалы я күшейтпелі сипаты , етіс ж ұрнақтары арқы лы қим ы л, іс- әрекетгің субъекті мен объекгі арасындағы әр түрлі қатынастарды білдіру, болымсыз етістік жұрнағы арқылы сол қимылдың болмауы, шақ жұрнақтары арқылы сойлеп тұрған сәтпен байланысты қимыл- ды ң болып кеткенін, я болып ж атқаны н, я әлі болмағанын (шақтық мағыналарды) білдіруі, рай т ұ л ға л а р ы а р қ ы л ы қ и м ы л д ы ң б о л у-б ол м ау ш арты н, тілек-н и етін , біреуге бұйыруы н т.б. білдіруін корсетуге болады. М ысалы, ж оғары да берілген екі мысалдағы су-ға, біт-пе-с, ет-кен-ге, күл-е-міз, жыла-п, дэме ет-кен-ге, және жаса-ма- й-мын, еңбек-тің, жеміс-і-н, көз-бен, көр-е-м-ін, кейінгі-ге, бер-е-м-ін сөздерін алып қарайы қ. Су (жалпы зат атауы, деректі т.б.) түбірге -ға қосы- лу арқы лы ж анама объект, қим ы лды ң бағыты, орны мағы насы үстелген. С о н д а й -ақ ^ /т- қимы- лы ны ң -пе болмайтынын, орындалмайтынын, -с ш ақты қ м ағы на, өт қим ы лы на -кен откен ш ақ- тық мағына, -гесебептік-мақсаттық мағына, күл іс-әрекетке -е ауы спалы осы ш ақ м ағы н асы н , -м із қим ы лды ң І-ж ақ және копш е (көп субъект арқы лы ) орындалатыны н, жыла қим ы лы на -п қимылдың амалын, (дәме) ет қим ы лы на -кен откен шақты -ге себептік-мақсаттық мағына, жаса іс-әрекетке -ма болымсыздық мағынаны -й ауыс- палы осы ш ақ м ағы на, -мын қим ы лды қ 1 ж ақ арқылы жалғыз (жекеше) орындалатынын,е/*5ел: жалпы зат ұғымының, -/ 3-жаққа (еңбек) тәуелді екенін, -н белгілі қимылдың (көру) тура объектісі екенін білдіру, көз жалпы зат ұғы м ны ң, -бен құралдық, амалдық мәнін, көр іс-әрекетке -е ауыспалы осы ш ақ мәнін, -м (-м ін ) осы қимыл- СӨЗДЕРДІҢ М О Р Ф О Л О Г И Я Л Ы Қ Қ Ү Р Ы Л Ы М Ы 421 д ы ң 1 -ж а қ а р қ ы л ы ж а л ғ ы з ( ж е к е ш е ) оры ндалаты ны н, жаса іс-әрекетке -й ауыспады осы ш ақ, -мы н осы қимылдың 1-жақ арқы лы жалғыз (жекеше) орындалатынын/сеі//«г/ қаты с- т ы қ м ә н г е -г е ж а н а м а о б ъ е к т іл ік (ж ә н е субстантивтік) мән, бер қимылға -е ауыспалы осы ш ақ м ән ін , -м (- м ін ) осы қим ы лды ң 1-ж ақ а р қ ы л ы ж а л ғ ы з (ж ек еш е) о р ы н д а л а т ы н ы н білдіреді. Ал қазақ тілінде грамматикалық м ағы - наны префикс арқылы білдіру жолы жоқ. М ыса- лы, орыс тілінде при-шел (келді),;у-ішл (оқытты, үйретті), жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|