бүгін, биыл, таңер-
тең, жаздыгүні, қыстыгүні, жазғытұрым, кеш-
Күрым, Зуел баста, бүгін-ертең, енді-енді, апақ-
сапақта, бұрын-соңды, ала жаздай, күні-бүгін, таң
сәріде, жаз бойы.
Мезгіл үстеулері қимылдың
мезгілін білдіріп, етістікпен тіркесіп, қашан? қашан-
нан? деген сұрақтарғажауап беріп, сөйлемнің мезгіл
пысықтауышы қызметін атқарады.
8.4.2. Мекен үстеулері
Қ азіргі қ а за қ тілінд егі м екен үстеулері
қим ы л, іс-әрекет, амалдардың мекенін, орнын,
бағы ты н білдіріп, қайда? қайдан? деген сұрақ-
тарға жауап береді. Мекен үстеулерге мына сөздер
жатады:
томен, жоғары, ілгері, әрі, бері, эрмен,
алға, артқа, артта, тысқары, осында, мұнда,
кері, алды-арты, әрі-бері, жолшыбай, жол-жоне-
кей
т.б. Мекен үстеулері құрамы жағынан негізгі,
туынды, күрделі түбір үстеулер болып бөлінеді.
1) Н егізгі мекен үстеулеріжеке
дара сөздер-
ден тұрып, морфемдік жағынан бөлшектеуге кел-
мейді. Олар:
жоғары, төмен, әрі, бері, кері
т.б.
2)
Туынды мекен үстеулер
сөз тудыратын
жұрнақтар арқы лы ж әне көлемдік септіктердің
консервациялануы арқылы жасалады.
Мекен үстеуінің жасалу жолдары:
а)
-қары (-кері), -ғары (-гері)
ж ұрнақтары -
ның ж алғануымен жасалады:
ілгері, тысқары,
сыртқары, ішкері.
Бұлардың кейбірі түбірмен
кірігіп, қазіргі кезде туынды түбір болып есеп-
телмейді де.
ә) Көлемдік (барыс, жатыс) септігінің көне-
ленуі жолымен жасалады:
алға, артқа, төменде,
жоғарыда, артта, осында, мұнда, ілгеріде.
К үрделі түб ір м ек ен үстеулер.
Б ұ л а р
сөздердің қосарлануы арқылы жасалады. Қосар-
лану арқылы жасалған мекен үстеулер:
алды-арты,
Достарыңызбен бөлісу: |
