П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы

ЖҮРНАҚТЫ ЗАТ ЕСІМДЕР
313
арқылы ж асалған туынды түбір зат атаулары 
бірталай. 
К ит //киіт < ки+ (і) т, іркіт < ірік+іт,
саркыт< сарык+ыт, мініт< мін+іт -
бұлар то- 
лы қ атауыштық мән алған дервиаттар. Тілімізде, 
сондай-ақ, 
шүбат, бөгет, сыркат
дегендер де ту- 
ынды түбір зат атаулары болып табылады. Ал- 
ды ңғы екеуінің м ағы насы нақты , сондықтан 
бұлар да терминдік деңгейдегі туылымдар ретін- 
де сипатгалады. Ал соңғы 
сыркат
туынды сөзінен 
ондай заттық нақты лы қ байқалмайды . Бірақ 
м ұның терм ин ретіндегі қолданы м ды қ аясы 
шүбат,
бөгетдериватгарынікінен кең. Себебі ол 
тілімізде қазір екі түрлі терм индік м ағы нада 
жұмсалады: 
сыркат -
болезнь және 
сыркат -
“больной” мэнінде. Тіліміздегі осындай құры - 
лымды туылымдар қатары на сондай-ақ 
тоят
жэне 
жүрт
лексемаларын да жатқызуға болатын 
сияқты : 
то]ат< то]+ат
(РСл.). Ал соңғы
жүрт
йурт//іурут<іур+у+т\
ождение, кочевание, мес- 
то для кочевания (Кононов).
-у. 
Тіліміздегі етістік негізден созжасамдық 
-у 
форманты арқы лы пайда болған, терминдік 
және атауыш тық тиянақты лы ғы әбден айқы н 
туынды түбір зат атаулары негізінен мыналар: 
аркау, түсау,
(ұзын арқау - кең тұсау), 
тіреу, күрсау,
көсеу, жабу, кадау, бүғау, қаттау, бөлеу, кыстау,
көктеу, жайлау, күзеу (күздеу). Бүркітті бөлеуіне
бөлеп алды
(Ш әкәрім ); 
Кімдерге бүғау салм аған
Дүниенің асау белеңі
(М айлы қож а); 
Киім кисең
қаттау ки, Суық келсе панаң-ды
(Ахтамберді); 
А іпы с жас аяғыңа түсау салар
(Ш ал ақы н). 
Осындай құрылымды туылымдардың енді бірсы- 
пырасы абстракт м ағы налы болып келеді. М ы- 
салы, мына сияқты дериваттар: 
сүрау
(вопрос ма- 
ғынасындағы), 
тілеу, жоқтау, сайлау, тергеу, кешу,
жазу, жөрмеут.б. Ж өрмеу - қолмен тігу әдісінің
бір түрі
(■Қасиманов). Тіліміздегі бұл құрылым- 
ды кейбір дериваттар кейін түрлі білім саласын- 
да терм индік дербестік алып, туынды түбір зат 
атауы ретінде қолданы ла бастайды. Олардың 
кейбірі, мысалы мыналар: 
үқсастыру -
иденти- 
фикация (заң термині), 
тежеу -
дискриминация 
(заң термині), 
нүсқау
(ресми-қеңсе терм ині),бет- 
тестіру -
очная ставка (заң термині), 
кернеу -
напряжение (физика термині) т.б.

жүктеу/скачать 38,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: