ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ

бірін  білу  тұлғаның  ой-өрісін  кеңейтеді,  оның  «сегіз  қырлы,  бір  сырлы»  тұлға  болып 

дамуына жол ашады, ұлтаралық қатынас мəдениетін, толеранттілігін жəне планетарлық 

ойлауының  қалыптасуына  мүмкіндік  туғызады.  ҚР  аймағында  тұратын  халықтардың 

жалпы адамзаттық құндылықтарын сақтау – мемлекетіміздің қазіргі кездегі саясаты. Ата 

заңымызда  əлемдік  тілдердің  қай-қайсысын  да  тануға  ерік  берілген.  Мемлекетіміздің 

саяси,  экономикалық,  мəдени  байланыстары  бірнеше  тілде  білім  алуды  қажет  етеді. 

Қазіргі  кезде  экономикасы  қарыштап  алға  басқан  елдер  дамудың  жоғары  сатысына 

көтерілуде. 

Қазақстан Республикасында өмір сүріп жатқан өзге халықтардың өз ана тілін еркін 

қолданып,  дамыту  құқығы  белгіленген.  Міне  осы  саясаттың  арқасында  біздің  қоғамда 

саяси тұрақтылық, ұлтаралық жəне конфессияаралық келісім нығая түсуде. Жəне осымен 

қатар қазақ халқының сан ғасырлық салт-дəстүрі, тілі мен мəдениеті сақталып отыр. Тіл 

саясаты  біздің  елімізде  халықтар  арасындағы  достықтың,  бірліктің  кілті  болып  отыр. 

Қазақстан  көп  ұлтты  мемлекет.  Көп  ұлтты  мемлекет  үшін  мемлекеттік  тіл  қажет. 

Қазақстанның 

мемлекеттік 

тілі - қазақ 

тілі.  

Қазақстанда мемлекеттік тіл өз қызметін толық атқару үшін Тіл заңын қабылдау қажет 

болды. 1992 жəне 1995 жылдары  қабылданған  жаңа  заңда  қазақ  тілі  Қазақстан 

Республикасының 

мемлекеттік 

тілі 

болып 

бекітілді. 

Елімізде бар халық өкілдері мемлекеттік тілді меңгеру үшін, мемлекет бюджет саласынан 

қомақты  қаржылар  бөліп  мемлекеттік  тілді  үйрету  орталықтары  жұмыс  істеуде.  Жер-

жерде ұлттық мəдени орталықтары жұмыс жүргізіп жатыр. Қазақ халқы өз тілін «Ана-тілі» 

деп  ардақтаған. «Ұлтымыздың  ұлы  бақыты».  Тəуелсіздігімізбен  қайта  оралып 

халықаралық  дəрежеге  көтеріліп  отырған  ана  тілімізді  біз  əрқашан  дəріптей  беруге 

тиіспіз.  

Елбасымыз айтқандай қазақ-қазақпен қазақша сөйлесуі керек, дүниеде қазақ деген ұлт 

біреу, демек оның ұлттық болмысы, салт-санасы мен əдет-ғұрпы, ана-тілі жалпы қазаққа 

бірдей тəн ғажайып мол рухани қазына. Ұлт болып ұйысу үшін тіл нағыз қазына. Тілді 

байыту керек оған халықаралық ұғымдарды енгізсек тіліміз дамиды деп Елбасымыздың 

өзі айтқан.  

Еліміздің  Президенті  Нұрсұлтан  Əбішұлы  өз  жолдауларында:  мен  елімізде  барлық 

ұлт  өкілдерінің  қазақша-орысша  білгенін  қалаймын  дейді  жəне  де Қазақстан  халқының 

ағылшын  тілінде    де  сөйлегені  дұрыс  болар  еді.  Келешекте  дүние  жүзі  халықтарымен 

аудармашысыз сөйлесуге қол жеткізерімізге сенемін дейді [5]. Елімізде үш тұғырлы тіл 

саясаты  жаңа  мүмкіндіктерге  жол  ашты,  көптеген  бизнес  орталықтары  ашылып  сол 

жерлерде жастарымыз еңбек етуде. Шет елдер компанияларында да қазақ жастары елеулі 

еңбек жолында жүр, олар үш тілді де жетік меңгерген. Ағылшын тілін қолданысқа енгізу 

қазіргі заман талабына айналып барады. Ағылшын тілі қазіргі мемлекет аралық тіл болып 

саналады  жəне  де  жоғарғы  технологиялық  жетістіктер  тіліне  айналды.  Қазіргі  таңда 

Қазақстандық жас буын өкілдері ағылшын тіліне ден қойып оқып үйренуде.  Еліміздегі 

мектептерде қазақ тілімен, орыс тілімен қатар шет елдері тілінен ағылшын тілін оқытып 

үйретуге қатты ден қойылуда.

 

Елбасының «Тілдердің үштұғырлылығы» мəдени жобасын 

іске  асыру  аясында  жалпы  білім  беретін  мектептерде  көптілді  жəне  билингвалды  білім 

беруді жолға қою мұғалімнің тілдік  

құзыреттілігін  қалыптастыру  мен  дамыту  міндеттерін  алдыңғы  орынға  қояды.  Өйткені, 

көптілді білім екі немесе одан артық тілде аудармасыз оқытуды, мұнда табиғи тілдік орта 

тек  қана  тілдерді  ғана  емес,  пəндер  мазмұнын  да  жақсы  меңгеруге  мүмкіндік  береді. 

Билингвалды əдіспен білім беру ана тілінде білім алуға, сонымен бірге мемлекеттік жəне 

655

ресми тілдерді игеру мүмкіндігін береді, сондықтан ол тілдік жəне этникалық топтардың 

интеграциялануына  жəне  қоғам  дамуына  септігін  тигізеді.  Көптілді  жəне  билингвалды 

оқыту  жүйесінде  мұғалімнің  тілдік  құзыреттілігінің  мəні  мен  маңызы  өзіндік 

ерекшеленеді.  Еліміздің  дамыған  елдер  қатарына  қосылуы  бізден  жан-жақты  дамыған, 

бəсекелестікке  қабілетті  тұлға  болуды  талап  ететіндігі  айқын. «Тілдердің 

үштұғырлылығы»  мəдени  жобасының  негізгі  бағыттарын  іске  асыруда  үлкен 

жауапкершілікті  сезіне  отырып,  жастардың  зияткер  ұлтымыздың  орасан  əлеуетін 

құрайтынына  сенімдіміз.  Бұл  үшін  əр  жас  қазақстандық  білім  алуға,  мемлекеттік  жəне 

басқа  тілдерді  игеруге  тиіс,  өз  елі  мен  жерінің  өміріне  белсенді  араласып,  бастамашыл 

болуы қажет. Біз осылай ғана елімізді нығайтамыз жəне келешекте оған тірек бола аламыз 

[3, 48-б]. 

 Осы тұрғыда еліміздегі үш тұғырлы тіл саясатына ұстаздар тарапының қосар үлесі 

де мол жəне жауапты болмақ. Оқушылардың қай тілді болмасын таза сөйлеуіне,  олардың 

тілді меңгеруіне ұстаздар қауымы зор жауапкершілікпен қарауы керек. Сондықтан да тіл 

маманы  мұғалімдеріне  қойылар  талаптар  да  жан-  жақты,  оқушыларды  тек  оқытумен 

шектелмей олардың қай тілде болмасын дұрыс сөйлеуін, өз ойларын жан-жақты түсіндіре 

білуін, өз сөздерін əдеби мазмұнда жеткізе білуін, əр сөздерін анық мағыналы түрде айтып 

жоғарғы  мінбелерде  сөз  сөйлеу  дəрежесіне  жеткізуге  қол  жеткізу  керек.  Мұғалімдер 

қауымына  мемлекетіміздің  болашағы  сеніп  тапсырылған,  себебі  мектеп  қабырғасында 

біздің  қоғамның  негізі  бастау  алады.  Ата  Заңымызды  қастерлеу,  əдет-ғұрып,  салт-

санамызды,  тілімізді  ардақ  тұтып  өсу,  мектеп  партасындағы  тəрбие  мен  білімнен 

басталады. Содықтан  да тіл саясаты оның ішінде үш тұғырлы тіл саясатына үлкен мəн 

беріп оқушы қауымның көңіліне жеткізе білу қажет. 

Қазақ  тілінен,  орыс  тілінен  жəне  шет  ел  тілі  ағылшын  тілінен  дəріс  беретін 

мұғалімдерге талапты күшейту керек, осы пəндерден сабақ беретін мұғалімдердің білімі 

осы  пəндерге  сай  болуы  жəне  олардың  да  білімін  арттырып  отыру  міндет.  Сабақ 

өткізілетін  кабинеттер  де  сол  пəндерге  сай  болып,  керекті  оқу  жұмыстарына  орай 

жабдықталуына  көңіл  бөлу  қажет.  Əр  оқушының  мүмкіндіктерін  де  бақылауда  ұстаған 

жөн.  

Үш  тұғырлы  тіл  дегенді  басқаша  түсініп  жүргендер  бар.  Елбасының  көтеріп 

отырғаны – ел  басқарған  адамдар  бір  тілмен  шектелмей  əлемдік  тілдерді  меңгерсін, 

солармен  иықтассын  деген  алысты  көздеген  мақсат.  Ағылшын  тілін  меңгеру  қазақ 

баласына да керек дүние. Екі тілді қоса меңгерсе, қоғамның табысы да мол болады. Бірақ 

қалған  тілдер  ана  тілі  деген  тұғырға  табан  тіреуі  керек.  Сондықтан  Елбасы  саясатын 

қолдап, мүмкіндігінше атсалысуымыз керек. 

Көптілді білім беру дегеніміз – оқу үрдісі барысында екі не одан да көп тілде білім беру. 

Мемлекетіміздің мектеп реформасында қаралған үш тілде оқыту – қазіргі заман қажеттілігі. 

Осы  мақсатта  қазақ,  орыс,  ағылшын  тілдері  ұлтына  қарамастан  тең  дəрежеде  жүзеге 

асырылады. Көптілді білім беру моделі төмендегі мəселелерді қамтиды: 

1. Қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде нығайту. Оқушылардың ұлттық дамуын сақтау.

2. Шетел тілдерін оқытуда ҚР жалпы орта білім мазмұнымен, құрылымымен санасу.

3. Көптілді білім берудің оқу жоспарын жасау. Тілді тереңдете оқытатын мектептер ашу,

жалпы əдістемесін жасау. 

4. Көптілді білім беруде материалдық, техникалық, оқу-əдістемелік жұмыстарды

инновациялық үрдіске сай ұйымдастыру. 

5. Кадрларды оқыту, шетелден волентер кадрларды қолдану.

656

Қазіргі заманға сəйкес көптілді білім беруде 1992 жылдан бері Қазақстанда жұмыс істеп 

келе  жатқан  қазақ-түрік  лицейлері  бар.  Қазақ-түрік  лицейін  құрудың  мақсаты – көп 

мəдениеттілік (ұлттық, білімділік, коммуникативтік) тұрғысында жұмыс атқару. 

ҚР ішкі жəне сыртқы істер саясатына араласа алатын, ана тілі мен шетел тілін меңгерген 

азаматтар даярлау [2, 37-б.]. 

Оқу үрдісінде 4 тіл қатар қолданылады. Қазіргі уақытта Қазақстанда отызға жуық 

қазақ-түрік лицейлері жұмыс істейді. 

Олардың өзіндік ерекшеліктері мынада: 

- лицейге оқушыны арнайы емтиханмен қабылдайды; 

- 6-шы сыныптан қабылдайды; 

- интернат жағдайында тұруы; 

- оқушының логикалық танымдық қабілетінің жоғарылығы; 

- жеке пəндерді оқуға қызығушылығы, мотиві; 

- ұжымда тіл табыса алушылығы; 

- білім беруде инновациялық үрдісті қолдану; 

- оқытушылардың конкурстық негізде іріктелуі; 

- оқушы білімін бағалаудағы ерекше технологиялардың қолданылуы; 

- ұлдар, қыздар лицейі болып бөлінуі. 

Қазақ  тілі – қазақ  мектебі  оқушыларына  қазақ  тілін  тереңдетіп  үйрену  үшін 

оқытылады. Орыс тілі – қазақ мектебінде орыс тілін үйрену деңгейінде оқытылады. Ағылшын 

тілін  тереңдете  оқыту 7-сыныптан  жаратылыстану  мен  математика  пəні  циклын  белгілі 

дəрежеде  игеру  құралы  ретінде  оқытылады. 8-сыныптан  бастап  ағылшын  тілі  халықаралық 

стандарт  деңгейінде  оқытылады.  Қазіргі  заманға  сəйкес  көптілді  білім  беруде  жəне 

инновациялық үрдісті тиімді қолдануда қазақ-түрік лицейі білімінің нəтижесі жақсы екенін 

жасырмау керек. ҚР жалпы білім беретін мектептерде білім беру мазмұны мен құрылымының 

халықаралық стандарт деңгейіне жету үшін өзге елдердегі тілдерді оқытудағы жетістіктерін 

талдау  қажет  етіледі.  Көптілді  білім  берудің  моделі  тұжырымдамасын  құрастырып,  жалпы 

орта білім берудің мазмұнында қолдану қажет. Көптілді білім беру Түрік мемлекеті мен АҚШ-

та дұрыс жолға қойылған. Ресей мен Балтық жағалауы елдерінде көптілді оқыту іс-тəжірибесі 

біршама жинақталған. Ресейде еуропалық типтегі бейімделген мектептердің модулін жасауға 

талпыныс  бар.  Новгород  қаласындағы  университет  базасында  білім  кешені  даярланып, 

үздіксіз  білім  беру  тұжырымдамасы  идеясы  іске  асырылуда.  Көптілді  білім  беруді 

балабақшадан бастап, жоғары оқу орнына дейін жүргізу көзделген. 

Балтық  мемелекеттері  мен  Ресейдің  көптілді  білім  беру  моделі  мына  төмендегіше 

құрылған: 

1. Көптілді білім беруді элитарлық деп, даярлығы жоғары дамыған оқушыны оқыту.

2. Ана тілін жетік меңгерген соң шетел тілі оқытылады.

3. Оқу материалын шетел тілін енгізу салыстырмалы талдау негізінде жүргізіледі.

4. 1-сыныптан француз тілі оқытылады.

5. 5-сыныптан жеке пəндер француз тілінде оқытылады.

6. 7-сыныптан ағылшын тілі оқытылады.

7. Латын, испан, неміс тілі қалауы бойынша оқытылады.

 Оқу жоспарындағы сағат саны жалпы білім беретін мектептің апталық оқу жоспарына сай 

көптілді  оқытылатын  пəндер: 1-2 сыныпта – дене  тəрбиесі; 1-4 сыныпта – еңбек; 2-3 

сыныпта –айналамен танысу; 3-4 сыныпта – табиғаттану; 3-8 сыныпта – əн, бейнелеу; 5-8 

сыныпта –география; 5-9 сыныпта – биология. Еуропа азаматтарының шетел тілін оқудың 

мақсаты – əрбір еуропалық кем дегенде 2 шетел тілін білуі тиіс. Неміс, француз, итальян 

657

тілін білу міндетті. Бұл еуропа елдеріндегі тіл саясатын білдіреді. Ал Словакия, Польша 

елдерінде қысқа мерзімде шетел тілін меңгерудің модулі құрастырылған. Олар шетел тілін 

дайын  ереже-нормаға  сай  модул  бойынша  оқытады.  Əрбір  оқушы  өз  ана  тілінде  еркін 

сөйлей, жаза білуі керек. Қазақтың тұңғыш ағартушысы Ы.Алтынсарин үш саты бойынша 

орыс  тілін  оқытқан.  Бірінші  саты – ауызекі  сөйлеуді  дамыту.  Екінші  саты – əріптерді 

таныту, сөздік жұмысын жасау. Үшінші саты – кітаппен жұмыс жəне аударма жұмысын 

жасау.  Қазақ  тілі  арнайы  пəн  ретінде  орыс,  ұйғыр,  өзбек  мектептерінде 2-сыныптан 

оқытылады.  Тіл  ережелері  (теориясы),  тілді  қолдану  (практикасы)  оқытылады.  Қазақ 

тілінде сауатты жазуды, сөйлеуді, ойлауды үйретеді. Басқа ұлт мектептерінде қазақ тілін 

оқыту  арқылы  қазақ  халқының  дəстүрі,  мəдениеті  үйретіледі.  Көптілді  оқытуды  тілдік 

қарым-қатынас,  айту,  сөйлеу,  мəтін  құрау,  электрондық  оқулықтар  мен  интерактивтік 

тақтаны  қолдану  арқылы  жүзеге  асырылады.  Елбасының  жолдауында  айтылғандай, 

шəкірттеріміз əлемдік білім кеңістігіне ену үшін білім беру жүйесі халықаралық деңгейге 

көтерілуі керек. Осы мəселе бойынша 12 жылдық білім беру үлгісі эксперимент сынақтан 

өту үстінде. Көптілді білу – өмір талабы. Дүние жүзі халықтарының өзара түсінісу тілі – 

ағылшын тілі. Бала жас кезінде тілді қиналмай еркін меңгереді. «Ұстазы пейілді болса, 

шəкірті зейінді болады» деген ниетпен көптілді білуге ұмтылу – жас ұрпаққа жүктелген 

абыройлы  міндет. «Тілі  бірдің – тілегі  бір», «Тіл  тағдыры – ел  тағдыры»  екендігін 

жадымызда ұстай отырып, ел бірлігінің негізі – тіл бірлігіне қол жеткізу жолында қызмет 

ету парыз. Ендеше жас ұрпақтың қазақ тіліне деген сүйіспеншілігін, өзге тілдерді оқып 

білуге  деген  қызығулары  мен  ұмтылыстарын  арттыру  арқылы  олардың  Отанға  деген 

махаббатын  оятып,  өз  тағдырын  ел  тағдырымен  мəңгілікке  байланыстыратын  ұрпақ 

болып қалыптасуына қол жеткізу басты міндетіміз [4, 26-б.]. 

Қай  оқушының  қай  пəндерге  бейімі  мол  болса  онда  оны  сол  бағытта  тереңдей 

оқуына мүмкіндіктер жасаған жөн. Қазіргі заман талабы, жоғарғы технология салалары 

бізден осыны, яғни білімді үш тілді толық меңгерген түлектерді шығаруды талап етеді. Əр 

оқушыға осы жəйттерді түсіндіре біліп, олардан өз болашағына жарқын өмірге бей-жай 

қарауға болмайтынын айту бізге міндет. Қазіргі таңда еліміздің түкпір-түкпірінде шет ел 

компаниялары озық технологиямен жұмыстар атқаруда. Білімді ағылшын тілін меңгерген 

азаматтар осындай еңбек орындарында жұмыстар атқара алады. Тіл білген адам қазіргі 

заман талабына сай озық технологиялы өндіріс орындарында жұмыс атқара отырып, ел 

мүддесі  үшін  еңбек  етіп  Отанға  көп  пайда  келтірері  сөзсіз.  Содықтан  да  мектеп 

қабырғасында мемлекеттік тіл саясатына көп көңіл бөлу керек. Мектеп қабырғасында əр 

тоқсан сайын «Тілдер» күнін өткізіп отырған дұрыс. «Орыс тілінің артықшылығы», «Біз 

ағылшынша  оқимыз», «Қазақ  тілі-сөз  маржаны»  деген  сияқты  тақырыппен  қосымша 

сабақтар  өткізіп  тұрған  дұрыс.  Осы  қосымша  сабақтар  арқылы  мұғалімдер  оқушылар 

көңіліне жол табары анық.  

Қазіргі таңда Қазақстанда бизнес көздері қарқынды даму үстінде осы орайда көршілес 

шет  елдермен  қарым-қатынасымыз  жақсара  түсуде.  Осы  қарым-қатынас  жасаушы  елдер 

арасындағы тіл тек қазақ тілі ғана емес сонымен бірге орыс тілі мен ағылшын тілі. Осының 

бəрі жинақтала келе елімізде тіл саясатын яғни үш тұғырлы тілді дамыта түсуді талап етеді. 

Қазіргі жаңа өмірде үш тілді меңгеру, ол өмір талабы деп білу керек, бұл туралы Елбасымыз 

əр баяндамасында ескеріп өтіп жүр. 

Əдебиеттер тізімі 

1. Алметов Н. Көптілді жəне билингвалды оқытудағы мұғалімнің кəсіби-тілдік құзыреттілігі

//Қазақстан мектебі, №8. 2010. 

658

2. Қаражанова А. Көптілді білім беру моделін зерттеу //Қазақстан мектебі, №8. 2011.

3. Нұралиев Б. Көптілді жəне билингвалды білім беру – басты парызымыз //Қазақстан

Мектебі, №7. 2010. 

4. Орынбасар Ə. Үш тілді меңгеру – заман талабы //Тіл.  №11-12. 2012.

5. Президент жолдауы -2050.

659

ҚОҒАМ ӨЗГЕРУДЕ, ЕНДЕШЕ МҰҒАЛІМ ДЕ ӨЗГЕРУІ ТИІС 

Жақсылықова Б. Ө. 

 «

Дарын» қосымша білім орталығының ғылыми-инновациялық зертханасы

 

Маңғыстау облысы

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 

Аңдатпа

 

Бұл  баяндамада  қазіргі  əлемдік  білім  беру  жүйесінде  болып  жатқан  өзгерістерге, 

проблемаларға талдау жасалынып, одан шығу жолдары қарастырылады. Блум таксономиясы 

негізінде  бірлескен  топ  арқылы  дарынды  балалардың  сыни  тұрғыдан  ойлауын  дамытуды 

көздеп,  таңдалған  тақырыптың  маңыздылығына  тоқталады.  Автордың  мектептегі  тəжірибе 

кезіндегі іс- əрекеттері баяндалады. Дəстүрлі сабақ пен жаңа үлгідегі сабақтың ерекшеліктері 

жайлы  зерттеу  жасалынған.  Автор  жаңа  үлгідегі  сабақтың  артықшылықтары  мен  өзінің 

ұсыныстарын жеткізеді. 

Аннотация 

В работе проанализирована методика преподавания школьного учителя по таксономии 

Блума.  На  основе  собственного  практического  опыта  автор  сравнивает  традиционную 

методику  преподавания  с  новой  методикой.  Приходит  к  выводу,  что  новая  методика  дает 

учителю расширенные возможности для более эффективного учебного процесса, так как здесь 

учитель  перед  учениками  играет  роль  гида  в  поиске  знаний,  направляет  их  в  с  учетом 

индивидуальных особенностей мышления, характера, творческих способностей, но для этого 

учитель должен начать меняться сам.   

Abstract 

In this report problems and changes in worldwide education system are examined and 

considered solutions of this problems. Accoding to Bloom’s taxonomy, the main destination is to 

develope critical thinking of gifted students and concentrating on main questions and chosen topics. 

In the report described author’s activities while his practice in school. New and ordinary methods of 

education are explored. Author offers his-own ideas and advantages of new method of education. 

Қазіргі  əлемде  болып  жатқан  қарқынды  өзгерістер  əлемдік  білім  беру  жүйесін  қайта 

қарау  қажет  екендігін  паш  етті.  Қарқынды  өзгеріп  жатқан  əлемде  білім  саласындағы 

саясаткерлер  үшін  де,  жалпы  мектептер  үшін  де,  соның  ішінде  мұғалімдер  үшін  де, «XXI 

ғасырда  нені  оқыту  керек?»,  «Мұғалімдер  оқушыларды XXI ғасырда  қалай  дайындайды?» 

деген маңызды мəселелер ең басты болып отыр [1, 91-б.]. 

Іс-əрекеттегі  педагогикалық  зерттеуге  қатысушылар  оқу  бағдарламасын  өзгертуге, 

мектепте қолданылатын тəжірибеге қатысты дау айтуға жəне проблема қою, деректер жинау, 

талдау жəне əрекет ету жөніндегі үздіксіз үдерістермен айналысуға бағытталады, сол арқылы 

əлеуметтік өзгерістерге қол жеткізу жұмыстарына ден қояды. Мұғалімдер зерттеу жұмысын 

ғалымдардың  «пешенесіне  жазылған»  нəрсе  деп,  өздерін  зерттеуші  деп  есептемейді. 

Мұғалімнің кең қауымға таратылмаған білімі мен құнды тəжірибесі құмға сіңген судай болып, 

ізсіз жоғала береді.  

«

Болмасаңда  ұқсап  бақ,  бір  ғалымды  көрсеңіз.  Ондай  болу  қайда  деп,  айтпа,  ғылым 

сүйсеңіз» - деп ұлы философ Абай атамыз айтқандай мен де өзімді ғалымдай сезіне алдым. 

Мұндай  сезімді  маған  Назарбаев  зияткерлік  мектептері  мен  Кембридж  университетінің 

660

бірлескен жоба аясындағы педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру курстарының екінші 

деңгей бағдарламасы бойынша мектептегі тəжірибем бере алды.   

Жеті  модуль  арасынан  «сыни  тұрғыдан  ойлауға  үйрету»  модулін  таңдап, «Блум 

таксономиясы  негізінде  бірлескен  топ  арқылы  дарынды  балалардың  сыни  ойлауын 

дамыту» 

тақырыбын  таңдауым  мектеп  тұрғысынан  өте  маңызды  болды.  Себебі,  дарынды 

балаларға  арналған  мектеп-интернаты  облыс  көлеміндегі  талантты  балалардың  шоғырлану 

ошағы болғандықтан, оларды сыни тұрғыдан ойлауға баулу жəне оқу мен оқыту деңгейлерін 

дамыту қажеттілігі туындайды. Сондықтан менің басты мақсатым осы бағытта зерттеу жүргізу 

арқылы мектептің оқыту жүйесінің дамуына аз да болса ықпал ету болып табылды.  

Ал, бұл тақырыптың маңыздылығына сынып тұрғысынан тоқталатын болсам, жетінші 

сынып – мектеп-интернаттың  алғашқы  баспалдағы,  яғни,  ең  төменгі  сыныбы.  Облыс 

көлеміндегі қабілеттілігі жоғары оқушылар іріктелініп, жаңадан бірнеше жетінші сыныптар 

құрылады.  Ол  əр  оқушыға  жаңа  дос,  жаңа  мұғалім,  жаңа  ұжым,  жаңа  орта  тудырады.  Сол 

мезетте  оқу  мен  оқыту  үдерісінде  де  белгілі  бір  өзгерістер  болатындығы  заңдылық.  Бұл 

өзгерістер оқушының психикасы мен іс-əрекетіне əсер ететіндігі де бізге анық. Осыдан барып 

мен үшін жетінші сынып оқушыларының іс-əрекеттегі зерттеу маңыздылығы туындады. 

Аталмыш үш айлық курсқа дейін сабақтарымды тəжірибелі ұстаздардан, оқу əдістемелік 

құралдарды қолдану арқылы өз білімімді жетілдіріп келгенімді байқадым. Мені оқыту мен 

оқудың жаңа тəсілдерін пайдаланбас бұрын мынадай сұрақтар мазалайтын: «Басқа өркениетті 

елдерде мектептегі оқу мен оқыту үдерісі қалай жүзеге асады екен?», «Оқушылардың сабаққа 

деген қызығушылығын қалай əрдайым арттырады екен?», «Олардың оқушылары да енжарлық 

танытады ма екен?» жəне т. б.  

Осы  курста  мен  жаңа  үлгідегі  жеті  модульдің  бар  екенін  біліп  қана  қоймай,  оларды 

теориялық тұрғыдан меңгеріп, сабақ үдерісі кезінде оларды тиімді пайдалануды үйреніп жəне 

оны əріптестеріме үйретуге мүмкіндік ала алдым.  

Сонымен,  мектептегі  тəжірибе  кезеңінде  əс-əрекеттегі  зерттеу  жұмыстарыма 

тоқталайын.  

Зерттеуге жас ерекшеліктері əр түрлі 7-сынып пен 9-сыныпты алдық. Сонымен бірге осы 

екі  сыныптан  білім  деңгейі  əр  түрлі  үш  оқушыны  да  зерттедік.  Тəлім  алушыммен  келісе 

отырып, сабақ жоспарын Блум таксономиясы негізінде  құруды ұйғардық.  

 «

Өзгертілген»  сабақ  өткізбес  бұрын  зерттеуге  алынған  сыныптарда  дəстүрлі 

сабақтарымызды бейнежазбаға түсіріп, талдадық.  

Талдау барысында дəстүрлі сабақ тəлім алушының да, менің де көңілімнен шықпады. 

Сабақ оқушылар үшін қызықсыз болып өткендей, себебі, үй тапсырмасын тексеру барысында 

тақтаға  шыққан  оқушыны  тек  мұғалім  ғана  мұқият  тыңдады,  қалғандары  қарап  отырса  да 

тыңдамайтыны байқалды.  

Жағымды жағына келетін болсақ, дəстүрлі сабақтың қалыптасқан үлгісі болғандықтан 

ба, сынып шуламай тыныш отырды. Жаңа сабақта мұғалім толықтай өзі сөйлеп түсіндіргеннен 

бе, əйтеуір оқушылар тыңдап отырды, бірақ кейін не түсінгенін сұрай қалсаң, толықтай жауап 

беруге қиналатыны байқалды.  

Дəстүрлі  сабақтардың  негізгі  мақсаты  мемлекеттік  стандарттағы  білімді  оқушыларға 

жалпылай меңгерту екендігі бəрімізге анық. Осы жерде мұғалімнің негізгі мақсаты əр түрлі 

білім  бақылауларына  оқушыларды  дайындау  болып  табылады.  Атап  айтсақ,  емтихандарға, 

мемлекетаралық  бақылауға,  Ұлттық  бірыңғай  тестілеуге  дайындаудан  мұғалімнің  негізгі 

міндеті туындайды. Сол міндеттерді орындау барысында мұғалімнің іс-əрекеті мемлекеттік 

стандартқа  сəйкес  жасақталып  бекітілген  мектептік  бағдарлама  аясында  білім  берумен 

шектеледі.  

661

Осыдан барып оқу мен оқыту үдерісіне өзгеріс енгізу мəселесі пайда болды. Бұл мəселені 

шешу жолдарын іздестіріп зерттеу мақсатында сабақты өзгертіп өткізу қажет болды.   

 

Сабақ  жоспарын  Блум  таксономиясының  алты  ойлау  деңгейі  бойынша  жасақтап, 

сыныпты топтарға бөліп «өзгертілген сабақ» өткіздім. Оқушыларды аралас бірлескен топқа 

бөлдім. Яғни, топ оқу үлгерімі əр түрлі оқушылардан құрылды.  

Топ мүшелерінің ішінен пікірталасқа, зерттеуге басшылық етуге, қажетті ресурстарды 

іздестіруге,  идеяларды  жазып  отыруға,  ақпараттарды  таңдауға  жəне  безендіруге  рөлдер 

бөлінді. Ол рөлдерді оқушылар өздері тез арада тағайындап ала алды.  

Сабақ барысында оқушылар бойында ауқымды өзгерістерді байқай алдық. Балалардың 

сабаққа  деген  қызығушылығы  оянып,  белсенділігі  бірден  артты.  Өздеріне  тағайындалған 

рөлдерді  барынша  орындауға  тырысты.  Сабақ  үстінде  бұрын  белсенділігі  аздау,  сұрамасаң 

өздігінен  жауап  бермейтін  (В)  сияқты  оқушылар  қызыға  қатысты.Бұрын  тақта  алдына 

шыққысы  келмейтін  В  қол  көтеріп  өздігінен  топ  атынан  берілген  тапсырманы  қорғауға 

шықты. В-ның сол кездегі жүрек қағысы сабаққа қатысып отырған маған да əсер етіп, менің 

де жүрек қағысым жиілей түсті. Ол оқушының оқу үлгерімінің төмендеу екенін алдын ала біле 

отырып, ол үшін, яғни, оның топ атынан сынып алдында қорғауға шыққан қадамы үшін менің 

алаңдағаным шығар.  

Оқушылардың  ойлау  деңгейінің  біртіндеп  артқанын  байқай  алу  маған  қиындық 

тудырмады. Себебі, бір топ атынан шыққан оқушыны екінші топ бағалады, үшінші топ оған 

сұрақ қойды, ал төртіншісі рефлексия жасауға ұмтылды. Бағалау, сұрақ қою жəне рефлексия 

жасау үшін келесі топтардың ойлануы керек екені айдан анық. Яғни, бұл іс-əрекеттер ойлау 

деңгейлеріне оң əсерін тигізетініне көзім жетті.      

Сонымен  бірге  балаларға  топтасып  жұмыс  жасау  ұнағанын,  олардың  бір-бірімен 

ақылдасып, кеңесіп жəне бір-біріне көмектесіп ынтымақтастық орнатқанын  байқап, қуандым. 

Топтық жұмыстың тиімді екеніне алғашқы сабақтың өзінде-ақ байқалды.  

Оқу үлгерімі жоғары А жəне Б-мен сөйлескенімде олардың көздерінің жанып кеткенін 

байқадым.  Екеуі  де  сабақтың  қызықты  өткенін  жəне  уақыттың  қалай  өтіп  кеткенін  байқай 

алмағандарын айтты.  Топтық жұмыста біреу түсінбей отырса, екінші біреуі оны түсіндіріп 

жібереді  екен  деді.  Топта  жұмыс  жасай  алмай  қалатын  оқушының  болмайтындығын 

байқағандығын  айтты.  Сонымен  қатар  олар  бұрын-соңды  сабақта  үндемей  отыратын 

оқушының топ ішінде жұмыс жасауына өздерінің ықпал еткендерін байқағандары мені таң 

қалдырды.  Бұл  оқушылардың  өз  іс-əрекеттеріне  сырттай  анализ  жасай  алғандықтарын 

көрсетеді ғой. 

Бұрынғы  дəстүрлі  сабақпен  салыстырғанда  бұл  сабақтың  үстінде  жұмыссыз  отырған 

бала  болмағанын,  барлығы  топтасып  жұмыс  жасағанын,  біреуі  сурет  салса,  біреуі  жазу 

жазғанын,  енді  біреуі  оқулықтан  мағлұмат  іздеп,  екіншісі  ауызша  айтып  жатқанына  көзім 

жетті. Сабақ соңында оқушылар өздерінің сабаққа қатысуына баға беріп, түйін жасай алды.  

Кейбір  оқушылардан  осы  өзгертілген  сабақ  туралы  сұрағанымызда,  олар  сабақтың 

жақсы əрі қызықты өткенін, өздерінің сабаққа белсене қатысқанын жəне осындай сабақтардың 

жиі болғанын қалайтындарын айтты. Оқу үлгерімі орташа Б деген оқушы сабақта топтасып 

жұмыс жасаған тиімді екенін, өздерінің сабақ үстінде ынтымақтасып, бір-біріне көмектесіп 

жұмыстанғанын айтты. Мысалы, А топ басшысы ретінде белсене қатыспай отырған оқушы В-

ны топқа тартып, тапсырма беріп, оның жауап беруіне мүмкіндік жасаған.  

Сабақ аяқталған соң тəлім алушыммен бірге өткізген сабағымызды бейнежазбадан көріп, 

талдау жасадық. Сабақ үстінде кеткен біраз кемшіліктерге тоқталдық (мұғалімнің дауыс тоны, 

оқушы  жауабын  толық  тыңдамау,  сөзін  бөлу  т.  с.  с.).  Тəлім  алушыма  сабақты  талдау 

662

барысында оқушыларға жеке тапсырмалар беру, оқушының өз қатесін өзі түзеуі, соған қалай 

ықпал ету керектігіне ұсыныстар бере алдым. 

Осы сыныпта екінші рет өткізілген «өзгертілген» сабақта оқушылар белсенділігі одан 

сайын жоғарырақ болды. Бұрын білім сапасы жөнінен төменгі деңгейдегі В ынталы жұмыс 

жасап, тақтаға шығып сұраққа жауап бере алып, топтық жұмысқа белсене араласып отырды. 

Балалар берілген тапсырмаларды тиянақты орындап, сұрақтарға толық, дұрыс жауап берді.  

 

Сыныпта сабақ үлгерімі жөнінен орташа деңгейдегі, сабаққа қатысу белсенділігі төмен, 

көбіне  өзімен-өзі  отыратын,  ашылып  көп  сөйлемейтін  В  топтық  жұмыста  өзін  ерекше 

танытқаны мен үшін жаңалық болды. Оған пəн мұғалімі ретінде жоғары баға бердік. В топтың 

атынын шығып, слайд қорғауға қатысты, сабақ үстінде сұрақ қойып, өз ойын айтып, рефлексия 

жасады. Бұл В-ның сол күндегі үлкен жетістігі болды.  

Сабақ  соңында  оқушылармен  сұхбат  жүргізіп,  олардың  өткізілген  сабақ  туралы 

пікірлерін, ойларын бөлістім. Олар өзіне өзгертілген сабақ ұнағанын, əсіресе оқушылардың 

да, өзінің де белсенді қатысқанын ерекше айтты. Сонымен бірге, ол өзінің ойын ашық айта 

алғанына, еркін сөйлегеніне, бұрынғы сабаққа қарағанда мұнда балалардың көбірек сөйлеуіне 

мүмкіндік берілгеніне тоқталды. 

Осы жүргізілген тəжірибе барысында өзімнің тəлім алушыммен екі сыныпты да бірлесіп 

зерттегенімізде байқағанымыз – біздер балалардың ішкі дүниесіне, адами құндылықтарына 

терең көңіл бөле бермейтіндігіміз. Тек басты мақсатымыз – мемлекеттік стандартты балаға 

меңгерту  болып  келді.  Олардың  мұғаліммен  ашылып  сөйлесуіне,  ойын  толық  жеткізіп 

айтуына мүмкіндік бермейді екенбіз, мұғалім тарапынан балаға қатты сөйлеу, ынтасын басып 

тастау, дауыс көтеру, ұрысу, өктемдік таныту сияқты əрекеттер жасаймыз.  

Жүргізілген  коучингтер,  өткізілген  сабақтар  мен  тəлімгер  берген  кеңестер  мен 

ұсыныстар, мəліметтер, нұсқаулықтардан кейін мұғалім ретінде менің санамда үлкен өзгеріс 

болды. «Қоғам  өзгеруде,  ендеше мұғалім  де өзгеруі  тиіс»  деген  қағиданы  басшылыққа  ала 

отырып жұмыстандым. Ең алдымен алға қойған мақсатым – заман талабына сəйкес өзімнің 

өзгеріп, заманауи үлгідегі модульдерді ары қарай жетік меңгеріп, тəжірибемде қолдану.  

Мен осы тəжірибем барысында оқушылардың топтасып жұмыс жасауының тиімділігін 

көре  алдым.  Тəлім  алушыма  жеке  оқушының,  дарынды  оқушының  қабілетін  одан  ары 

дамытатындай жеке тапсырмалар беріп, жеке баламен де жұмыс жасау керектігіне ұсыныс 

бердім. Тəлім алушым алдағы іс-тəжірибесінде оқушыларды топтық жұмысқа үйретіп қана 

қоймай, жеке оқушының қабілетін, дарындылығын арттыруға да жұмыстанатынына сенімін 

білдірді. Осы уақыт аралығында жүргізілген жұмыстардың нəтижесі ретінде мен балаларға 

өзгертілген  сабақтың  ұнағанын,  олардың  сабаққа  қатысуға  деген  ынталарының, 

құлшыныстарының артқандығын, əсіресе, белсенділігі төмен оқушылардың топқа қосылып, 

жұмыс жасай білгендігін айтар едім. 

Топты ауыстырып отыру оқушыларға ұнағанын байқадым. Себебі, алдында үндей алмай 

отырған В енді жаңа топта өз қабілетін көрсетуге құлшыныс таныта бастады. Менің ойымша, 

В сияқты оқу үлгерімі төмендеу оқушылар топтық жұмыста белсенділік танытпай, бəсекеге 

түсе алмай отырғанын өзі сезінген жағдайда ғана оның өзі де алға қарай дамуына əсер ете 

алады екен. Бұл, əрине, оны ойлау деңгейін дамуына ықпал ететіні сөзсіз. Негізінде, топтық 

жұмыста  қасыңдағы  оқушының  белсенділігі  сені  де  алға  жетелейді.  Себебі,  өзіңді  сайысқа 

түскендей сезінесің ғой! Бұл құбылыс тек топ ішінде ғана емес, топ арасындағы пікірталаста 

да көрініс таба алды. 

Блум  таксономиясы  негізінде  өткізілген  сабақтардың  үлгерім  деңгейі  əр  түрлі 

оқушыларға əсерін Mals сауалнамасы арқылы анықтағанымда оқушылардың бірлесе жұмыс 

663

істеуі, сенімділігі, тапсырмадан қашқақтамауы, қалыс қалмауының артқандығын байқау маған 

қиындыққа соқпады. 

Балалардың  қаншалықты  білім  алғандығын  анықтау  үшін  сабақ  соңында  өздеріне 

рефлексия жасаттық.  

Осындай тапсырмалар түрлері оқушының ой өрісін жəне ойлау деңгейлерін дамытуына 

əсер  ете  алатынын  көре  алдым.  Сабақ  барысында  қойған  сұрақтарға  берген  барлық 

жауаптарды  қадағалағанымда  оқушы  жауабының  ойлаудың  қай  түріне  сəйкес  келетінін 

анықтауым - менің  де  ойлау  деңгейімді  дамыта  алды.  Сонымен,  əр  түрлі  ойлау  типтерін 

анықтауға арналған сұрақтарға оқушылардың берген жауаптарын қадағалау арқылы өзіңнің 

де  ойлау  деңгейіңнің  еріксіз  дамитындығын  сезе  алдым.  Бұл  іс-əрекет  менің  болашақтағы 

сабағымды түбегейлі өзгертуге ықпал етті. Ол дегеніміз, сабақ жоспарын құрғанда оқушыға 

берілетін тапсырмалар мен оған сəйкес сұрақтар легі ойлау түрлерін дамытуға ықпал ете алуы  

керек  деген  тұжырымға  мені  əкелгендігі.  Сол  кезде  ғана  бірлескен  топ  арқылы  дамудың 

əлдеқайда  жоғары  деңгейіне  жете  алуға  болады  деген  пікірге  келдім.  Бұл  талдау – менің  

зерттеу сұрағыма толық жауап беруге көмектесе алды. 

Іс-тəжірибеге өзгерістер енгізе отырып жəне балаларды оқыту жөнінде дəлелдемелерді 

жинай отырып, талқыласам: 

Мен жоспарлаған өзгерістерді енгізе алдым деп ойлаймын. Себебі, топ ережесін құра 

отырып,  соған  бағына  аралас  топ  құрылып,  Блум  таксономиясы  негізінде  құрылған  сабақ 

жоспарына сəйкес тапсырмалардың күрделенуіне қарай оқушылардың жауап бере алуы. Ол əр 

оқушының ойлау деңгейлерін дамыта алды. Іс-əрекеттегі зерттеу жобасынан алған тəжірибем 

менің  болашақтағы  іс-əрекетіме  оң  ықпал  етіп,  алға  ұмтылуға  стимул  бере  алды.  Осы 

өзгерістерді  ары  қарай  енгізуді  жалғастыруға  толық  мүмкіншілігім  бар:  əдістемелік 

нұсқаулықтар, тренерлерім, портал, курстастарым, тəлімгерлік жасағандағы тəжірибем жəне 

оқушыларымның ынтасының арту динамикасын көруім... 

Бұл өзгерістерді мен басқа жағдайларда да қолдана аламын, мысалы, дарынды балаларды 

ғылыми  жоба  байқауына  дайындағанда  топ  арқылы  бірлесіп  таныстырылым  дайындатуға 

болады. 

Тəжірибені жетілдіру мақсатында зерттеу кезіндегі деректерді жинап, оларды жүйелеп, 

анализ жасай талдау сияқты іс-əрекеттерім жүзеге аса алғандығы менің мəртебемді көтерді. 

Сабақты  топқа  бөліп  өткізгенде  сабаққа  қатыспай  қалатын  немесе  жұмыссыз  отырытын 

оқушы  болмайтындығына,  тақырыпты  меңгермей  қалатын  жағдай  болмайтындығына  көзім 

жетті.  

Мектептегі  іс-əрекетті  зерттеу  тəжірибемді  қорытындылай  келе,  бұл  əдіс-тəсілдерді 

қолдану мұғалімдер үшін оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын жетілдіруге, өзін-өзі шынайы 

бағалауға үйретуге, əркімнің өз қабілетіне байланысты қателіктерін көре білуіне əсер етеді 

деген пікірге келдім.  

Бір сөзбен айтқанда, іс-əрекеттегі зерттеуді жүргізу – мұғалімнің өзін қажетті рөлде көре 

білуіне,  таным  жəне  даму  əлемінде  оқушыларға  бағдар  беріп,  өзін-өзі  сыни  тұрғыдан 

қарастыра беретін жан ретінде тануына мүмкіндік беретін тəсіл. 

 

Өзімді осы  іс-əрекеттегі зерттеу кезінде көшбасшы ретінде сезе алып, əріптестерімді 

үйретемін деп, өзім көп нəрсені үйрене алдым. 

Кембридж  Бағдарламасы  бойынша  тəуелсіз  тренер,  швед  педагогы  Сидней  Роуздың 

жүктеу/скачать 16,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: