Исследование» научные доклады «Білім беру саясаты, тәжірибе және зерттеу»

Критериалды  бағалау – бұл  студенттердің  оқу  жетістіктерін  салыстыруға  негізделіп, 

нақты  белгіленген,  ұжымдық  жасалған,  оқу үрдісінің  барлық  қатысушыларына  алдын - ала 

белгілі білім мазмұны мен мақсатына сəйкес критерийлері бар процесс. Критериалды бағалау 

жүйесін  құру  үшін  қалыптастырып,  белгілейтін  бағалау  жүйесін  дайындау  қажет. 

Мұғалімдерге  критериалды  бағалауды  қолдануға  əр  пəннен  нұсқаулық  дайындап,  бағалау 

А,В,С,Д  критерийлері арқылы жүргізіледі.  

Критерийлердің атауы:  

А) А- білу жəне түсіну- терминологияны, нақты деректерді, формулаларды, алдын – ала 

оқылған ақпаратқа сəйкес есте сақтау, олармен жұмыс тəсілдерін жəне құралдарын түсіну.  

Ə) В – қолдану – алған ақпаратты қолдана білу, қоршаған ортада пəн бойынша  білімді 

қолдану.  

Б) С- анализ жəне синтез – анализ жəне синтез, практикалық, зерттеу дағдыларының пəн 

бағыты бойынша болуы. Анализ – əртүрлі қорытынды алу үшін оның жолдарын, сбебептерін 

анықтау. Синтез жан- жақты алған білімін қолдана білу.  

В)  Д-  коммуникация – көпшілікпен  жұмыс істей  білу, өзінің  көзқарасын  басқалардың 

позициясына жеткізе білу.  

Əрбір критерий тапсырмаларды жүйелі бағалауға арналған. Бұл критерийлер  арқылы 

бағалау  үшін  əрбір  оқушыны  жеке  жəне  топтық  жұмыстарын  бағалауға  арналған  тиімді 

дескрипторлер құрылады.  Əрбір дескрипторлер арқылы студент өз жұмысын  бағалай алады 

[2, 55-б.]. 

Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері:  

 Танымдық  қабілеттерін,  сыни  ойлауын,  есте  сақтауын,  оқушылардың  оқу-  танымдық

əрекеттерін орындауға икемдеу; 

 Студенттердің оқуға  ынталарын арттыру,бағалауға деген теріс,кері ұғымдардын жою,оқу

барысында жауаптарды талдау, сараптаудағы белсенділігін арттыру; 

 Студенттердің    білімдерін  жүйелеу,  бекіту,тереңдету.  Есте  сақтауды  бекіте 

түсу,оқушыларды шыдамды болуға жəне өзін ұстай білуге үйрету. 

 Оқушының  сабаққа  қызығушылығын,  белсенділігін  арттыруы.  Бағаға  қарсы  теріс

көзқарастың болмауы; 

 Студент  білімінің  жүйеленуі,  тереңдеуі,  есте  ұстауы.  Студентті  табандылық  пен

шыдамдылыққа тəрбиелеу; 

 Білм алу барысындағы қиындықты, қателікті, білім олқылықтарын жəне оның себептерін

дер кезінде анықтауы; 

 Студенттің  білім  алу  үдерісін    қадағалап,  дəл  жəне  жедел  түрде  сапалы  білім  алғаны

жөнінде кері байланыс ақпараттың алуы; 

 Студенттің  барлық  жұмыс  түрлерін  бағалауы. (өзіндік  жұмыс,  ағымдағы  бағалау,

қорытынды бағалау, тренинг, үй жұмысы, шығармашылық т.б.); 

 Студенттің  білімін  ағымдық  жəне  қорытынды  бағалау,  баға  сапасын  арттыру  болып

табылады.  

Əр пəн бойынша Студенттің оқу жетістігін өлшейтін бағалау критерийлері:  

Деңгей 

Критерийлер 

Оқу жетістіктерінің ең 

жоғарғы өлшемі 

1-деңгей 

Білімі:  тек  ақпараттық  сипаттағы  мазмұнды  «біледі», 

қайтадан айтып бере алады. 

Біліктілігі: үлгі бойынша «қолданады». 

5 балл, немесе 

«сынақтан өтті» 

2-деңгей 

Білімі: а)ақпараттың себеп-салдарын «түсінеді», б) 

«талдау» жұмыстарын жасай алады. 

+4 балл = 9балл 

767

Біліктілігі: өзгертілген жағдайда «қолданады». 

3-деңгей 

Білімі: алған білімін «жинақтай» алады. 

Біліктілігі: өмірде кездесетін проблемалық 

жағдаяттарды шеше алады (рефлексия жасай біледі). 

+3 балл = 12 балл 

Барлығы 

12 балл 

 Баллды бағаға айналдыру шкаласы: 

 11-12 балл – багасы «5» (92%-100%);

 7-10 балл -  «4» (58%-83%);

 5-6 балл - «3» (42%-50%);

 5  баллдан  төмен – «сынан  өтпеді» (ешқашан «2» қойылмайды,  себебі  сынақтан  өтуге

міндетті). 

Сонымен қатар бүгінде адамды бағалауда біз бірінші кезекте оның ішкі жан дүниесін, 

иманы  мен  рухани  ахуалын,  адамгершілік  қасиеттерін  ескереміз.  Сол  себепті  де  қазіргі 

қоғамға  тек  білімді  əрі  білікті  мамандар  ғана  қажет  емес.  Қоғамға  бүгінде  адами  тұрғыдан 

ақаусыз тұлғалар мен азаматтар керек. XVIII ғасырда Жан-Жак Руссо «бізде мамандар көп те, 

азаматтар жоқ!» деп налығанда, осы жəйтті меңзеген. Сол себепті де жоғары оқу орындарында 

маман дайындау ісін тəрбие жұмысымен (яғни жалпы адамгершілік қағидаларына сай өмірге 

деген  моралдік-рухани  көзқарас,  құндылықтар  жүйесін  қалыптастыру  мəселелері)  тығыз 

байланыстыру қажет. Ғұлама əл-Фарабидің «Тəрбиесіз берілген білім – адамның хас жауы!» 

деген аталы сөздері бүгінде білім игеру жүйесінің ең басты қағидасына айналған. Абайдың да 

негізгі өмірлік рухани қағидасы «Адам бол!» императиві болған жоқ па еді?! Ол үшін сабақта 

бірлескен топтық жұмыстың маңызы ерекше екендігін баса назарға алуға болады.  

Бірлескен топтық жұмыс əдістерінің маңызын баса айту керек: олар өзін-өзі мен басқа 

адамдарды танудың тиімді құралы болып табылады, дүниетаным қалыптастырып, тұлғаның 

өзіндік  дамуы  мен  басқалардың  іс-əрекеттері  мен  олардың  себептерін  түсінуге  ықпал 

жасайды. Топтық жұмыстар барлық үйренушілердің жұмысқа белсене қатысуын қамтамасыз 

етеді. Мұндай жұмыста шəкірттер өздерінің коммуникативтік дағдыларын (тыңдай білу, ортақ 

шешім қабылдау, жанжалдарды болдырмау) іс жүзінде қолданады, өздері «ойнап шығады». 

Бірлесе  үйренуде  əрбір  үйренуші  танымның  (оқу,  үйренудің)  ортақ  мағынасына  жəне 

қорытынды  нəтижесіне  өз  үлесін  қосып,  басқалармен  өзінің  білгенімен,  идеяларымен, 

ойларымен алмасады, тиімді нəтижеге (білімге) қандай бірлескен үйрену əрекеттері арқылы 

жете алатындығын анықтайды [3, 110-б.]. 

Мұндай қарым-қатынастағы бірлескен əрекеттер бірін-бірі жақтыру, өзара сыйласымдық 

пен  қолдау  атмосферасында  өтіп,  тек  қана  жаңа  білім  игеруге  жағдай  жасап  қана  қоймай, 

сонымен  бірге  таным  процесін  ынтымақтастық  пен  бірлесу  деңгейлеріне  көтереді,  яғни 

қарым-қатынас  пен  оның  негізгі  нысаны  диалогты  танымның  басты  құндылығына 

айналдырады. 

Сонымен, бірлескен жұмысты еңбек пен танымның ең тиімді жəне өнімді əрекетті деп 

ұйғаруға əбден  болады.  Вильям  Глассердің  пайымдауынша:  Біз білімнің 10%-ын  оқығанда, 

0%-ын тыңдағанда, 30%-ын көзбен көргенде, 50%-ын көзімізбен көріп, тыңдағанда, 70%-ын 

пікір  таластырғанда, 80%-ын  тəжірибе  жасағанда, 95%-ын  басқаларды  үйреткенде  игереміз 

деп тұжырымдайды.  

Əрбір  сабақта  топтық  жұмыс  арқылы  бірлесе  əрекеттенген  тиімді.  Бұл  ұстаным 

Құрастырылған  (конструктивтік)  білімнің  басты  идеяларының  бірі.  Осы  бағытты  ұстанған 

оқу/үйрену жобаларының барлығы да бірлескен əрекеттерді үйренудің негізі деп таниды. 

Ж.Пиаже бұл туралы былай жазады: «Адамның ақылы («ми» деген мағынада – А.Ə.) өзін 

таниды,  яғни,  психологиялық  тілмен  айтқанда,  басқа  заттармен  немесе  басқа  ақылдармен 

768

қатынаста  ғана  болады» (Ж.Пиаже, 347). Адамның  санасы  тек  басқа  адамдармен  қарым-

қатынаста ғана дамиды, тек қарым-қатынас əрекеттері ғана бізді жаңа түсінікке əкеледі. Ал 

қарым-қатынас  дегеніміз  өзімізді  басқаларға  (олардың  пікіріне,  идеяларына,  көзқарасына, 

мінезіне) бейімдеу деген сөз. 

Шағын  топтық  (немесе  жұптық)  жұмыстар  үйренушілерде  бірлік,  бірегейлік 

(корпоративтік) сезімдер қалыптастырып, сол арқылы өздерінің ұжымға тікелей қатысы бар 

екендігін  аңғартады.  Ал  «Көптің  түкіргені – көл», «Бірлесе  көтерген  жүк  жеңіл»  екендігі 

баршаға  аян,  ұжым  болып  қандай  да  болмасын  тапсырманы  орындау  қызық  та  тартымды 

шаруаға  айналады.  Бұл  топ  студенттерінің  шығармашылыққа  деген  қызығушылығын  да 

арттырады.  

Шығармашылық  дегеніміз  жаңалық  ашу.  Əр  сабақта  студенттерді  біреудің  айтқанын 

қайталамай  (репродуктивтік  əрекеттер),  жаңалық  жасауға,  ашуға  ынталандырып  отырған 

абзал. Ал бұл шағын топтарда жасалынған жұмыстарда анық байқалады.  

ХХ  ғ.  басында  отандық  педагогтар    білім  алушының  шығармашылық  потенциалына 

қаншалықты  əсер  ететіні  туралы  мəселелерді  бірнеше  рет  көтерді.  Я.Зеленкевичтің, 

В.В.Розановтың  жұмыстарында  оқытуды  даралау  мен  дифференциациялау  қағидаларының 

негізінде  сонымен  қатар  интербелсенді  əдістер  арқылы  білім  беру  үрдісін  жаңаша 

ұйымдастыру керектігін айтып өткен [4, 116-б.].  

Білім  беру  арқылы  тұлғаның  шығармашылық    белсенділiгiн  көтеру  жəне  білім 

алушының  шығармашылығын  қалыптастыру  мəселесiн  біртұтас  педагогикалық  үрдіс 

тұрғысынан қарау қажет деп санаймыз. Себебі оқыту барысында адамның дамуы қазіргі білім 

берудің басты мақсаты ретінде қарастырыла келе, білім беру үрдісін ұйымдастыруды ерекше 

назарға  ала  отырып  дамыту  бағытының  басымдылығы  тұрғысынан  қарау  керектігін 

айқындадық.  

Шығармашылық»  ұғымының  мəнін  анықтайтын  болсақ,  ол  адамға  ғана  тəн  қасиет. 

Шығармашылықты адамның қоғамдық мəні бар жаңа материалдық жəне рухани құндылықтар 

тудыратын  іс-əрекеті  деуге  болады.  Өйткені,  күнделікті  өмірдегі  шығармашылық - өмір 

сүрудің  қажетті  шарты.  Тұлғаның  еңбек  өнімділігі  мен  мүмкіндіктер  шегінің  арақатынасы 

оның  шығармашылық  қабілетін  сипаттайды.  Демек,  топтық  жұмыс  арқылы  студент 

шығармашылығын қалыптастыра отырып, оның қорытындысын критериалды бағалау арқылы 

шығарудың тиімділігі өте маңызды екендігін айқындайды.  

Қорыта айтқанда, критериалды бағалау жүйесін қолдану арқылы біз студенттің тұлғалық 

бағытын  белсенді  позицияға  бағыттаймыз,  тұлғаны  өзіндік  жауапкершілікке,  тұлғалы 

нəтижеге, бағытқа жеткіземіз, білім алушылардың дайындық деңгейі мен өсу динамикасын 

кез-келген  кезеңде  анықтаймыз,  əртүрлі  жұмыстардан  алған  бағаларды  дифференциалдауға 

қол  жеткіземіз.  Бүгінгі  студенттің  білім  сапасын  критериалды  бағалау  жүйесі  арқылы 

жетілдіруге,  шығармашылығын  арттыруға  болатынына  күнделікті  оқу  үдерісінде 

қолдануымыздан  көз жеткізуге болады.   

Əдебиеттер тізімі 

1. http://www.google.kz  Жаңа білім беру технологиясы мен əдіс тəсілдері.

2. Красноборова А.А.  Критериальное оценивание в школе. Учебное пособие.

3. Мұғалімге арналған нұсқаулық «Оқыту үшін бағалау жəне оқуды бағалау», Астана. 55-бет.

4. Əлімов  А.  Интербелсенді  əдістерді  жоғарғы  оқу  орындарында  қолдану:  оқу  құралы.

Алматы, 2009. 

769

КРИТЕРИАЛЬНОЕ ОЦЕНИВАНИЕ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ 

СОВРЕМЕННОЙ ШКОЛЫ: АКТУАЛЬНОСТЬ  

И ПУТИ РЕШЕНИЯ 

Имжарова З. У.  

Актюбинский региональный 

государственный университет им. К. Жубанова 

Омархан Г. А. 

школа-гимназия № 51 г. Актобе 

Имжарова Ж. Н. 

Филиал АОО «

Назарбаев Интеллектуальные школы» 

г. Актобе

 

РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН 

Аңдапта 

Мақалада    мектептің  оқу  үрдісіне    критериалды  бағалауды    енгізу  мəселесі:   

мəселеніңөзектілігінен  оны  нақты  шешу  мысалдарына  дейін  қарастырылған.  Авторлардың  

пікірінше  арнайы  дайындалған  диагностикалаушы  тапсырмалар    Назарбаев  зияткерлік 

мектебінде  қолданылатын  бағалау  критерийлеріне  сəйкес  бағаланатын  оқытудың  күтілген 

нəтижесін  алуды  қамтамасыз  ететін,оқытылатыноқу  əрекетін  ұйымдастыруға  мүмкіндік 

береді. 

Аннотация 

В  статье  рассмотрена  проблема  внедрения  критериального  оценивания  в  учебный 

процесс школы: от обоснования  актуальности  до конкретных примеров решения проблемы. 

По  мнению  авторов,  специально  разработанные  диагностирующие  задания  позволят  

организовать  учебную  деятельность  обучающегося,  обеспечивающую  получение 

ожидаемого  результата  обучения,  который  оценивается  в  соответствии  с  используемыми 

сегодня в АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы» критериями оценивания.

 

Abstract 

In this article the problem of implementation of criteria assessment in educational process of 

school is considered: from relevance justification to concrete examples of a solution. According to 

the authors, specially developed diagnosing tasks will allow to organize educational activity of a 

student, providing expected result of learning which is estimated according to criteria of assessment 

used in Nazarbayev Intellectual schools. 

Какое у нас сейчас обучение? Знаниецентристское?..Детоцентристское?..  А, по нашему 

мнению, -оценкоцентристское.  Вспомните,  что  спрашивают  родители,  когда  ребенок 

приходит  домой  из  школы?  Правильно –«Сколько  получил?».  Заметьте - не  «чему 

научился?», или «как ты себя чувствуешь?». Соответственно и дети,  придя домой кричат: «Я 

5-ку получил!», или прячут дневник.  А что спрашивает администрация школы у учителя?..  

А родители у учителя?..  

770

Ответы  на  все  эти  вопросы  лежат  в  одной  плоскости - в  плоскости  оценивания 

результатов  обучения.  Нет,  нет!  Мы  не  призываем  к  отмене  оценки  в  школе  или  ещё  где 

либо - система  оценивания  учебных  достижений  обучающихся  является  неотъемлемой 

составляющей  образовательного  процесса  школы  или  любого  другого  образовательного 

учреждения,  является  одним  из  компонентов  учебной  деятельности:  ее  регулятором, 

показателем результативности. Правда, здесь вновь возникают вопросы: «Какие показывает 

результаты?», «Кому  показывает  результативность?»  и  «Как  регулирует  учебную 

деятельность?»,  если  в  наших  школах  имеют  место  такие  высказывания  обучающихся: 

«Сколько  не  отвечай - все  равно «3»!», «За  два  слова «5-ку»получила!»?  Какие  проблемы 

иллюстрирует  эта  ситуация:  необъективность  оценки  или  её  неинформативность?  Или 

несформированность  оценочных  способностей  участников  учебного  процесса(как 

учителей(!), так и учеников)?   

Проблема  оцениванияв  условиях  компетентностного  подхода – одна  из  наиболее 

актуальных  проблем  в  педагогической  теории  и  практике.Пятибальная  система  оценивания 

является продуктом знаниевой парадигмы образования и поэтому отражает только результат 

усвоения знаний.Кроме того, как уже отмечалось выше, основной проблемой в оценивании 

остается  субъективизм  школьной  отметки,  вызванный  отсутствием  четких  критериев  для 

выбора  отметки  и,  как  следствие,  не  дающий  конструктивной  информации  о 

причиневыставленных баллов. 

   

Более того, исследования проблемы объективности оценки, проведенныенами в школе, 

показали, что необъективная оценка может отрицательно повлиять на весь учебный процесс: 

школьники,  получив  хорошую  оценку,не  прилагая  при  этом  усилий,  постепенно  теряют 

мотив  к  учению,  а,  получив  необъективнуюотрицательнуюоценку  просто  перестают 

учиться.Так  на  вопрос  анкеты: «Сложно  ли  тебе  получать «5» и «4»?», кроме  ответов 

школьников,  подтверждающих  необходимость  тщательной  подготовки  к  урокам, 

встречались и такие ответы как: «Мне достаточно просмотреть параграф перед уроком или 

на уроке», «Мне все равно натянут «5-ку», я- отличник», «Мой ответ учитель «не слышит», 

зачем  стараться?», «Чтобы  получить  у  нее «5-ку»  надо  быть  ученым!». 17% опрошенных 

учеников неудовлетворены своими школьными оценками.Кроме того, необъективная оценка 

является  причиной  не  только  снижения  познавательной  мотивации  обучающихся,  и,  как 

следствия, качества обучения, но и, по мнению опрошенных родителей, результатом такого 

оценивания становятся стрессы школьного обучения.  

Актуальность  проблемы  оценивания,  востребованность  в  модернизации  системы 

оценивания  связана    и  с  необходимостью  реализации  цели,  поставленной  перед 

казахстанской системой образования: «Формирование и развитие образованной, творческой, 

компетентной  и  конкурентоспособной  личности,  способной  жить  в  динамично 

развивающейся среде, готовой к самоактуализации как в своих собственных интересах, так и 

в  интересах  общества».  Почему  и  причем  «оценивание»?  Чтобы  быть  «готовым  к 

самоактуализации»  выпускник  школы  должен,  прежде  всего,  суметь  оценить  свои 

возможности (сам!), а ситуация несогласия с оценкой, описанная выше и присутствующая в 

наших  школах  «сплошь  и  рядом»,  говорит  о  том,  что  существующая  школьная  оценка 

неинформативна и, прежде всего, для самого учащегося. Оценка не показывает ему «за что» 

выставляется, не позволяет ему самому выявить свой уровень учебных достижений, оценить 

продуктивность своей учебной деятельности и, как следствие,  адекватно определить задачи 

своего 

дальнейшего 

обучения.Отвечает 

ли 

существующая 

школьная 

оценка 

вышеприведенным  целям  казахстанской  системы  образования,  идеям  компетентностного 

образования,  если,  по  мнению  ученых,  человек  становится  компетентным  именно  в  тот 

771

момент, когда у него формируется умение самостоятельно оценивать свою деятельность и ее 

результаты?..О  сформированности  оценочных  умений  наших  школьников  мы  смогли 

судить,проведя свой педагогический эксперимент. 

Ученикам 5-ого  класса  было  предложено  оценить  друг  у  друга  написанное  в 

классеизложение.  Практически  через  минуту  школьники  засыпали  свою  учительницу 

вопросами: «А что если не дописала?»,  «А как здесь оценить?», «А какую оценку ставить?», 

«А за 3 ошибки сколько ставить?».  У учеников это задание вызвало беспокойство, тревогу. 

С  чем  это  связано?  Анализ  проверенных  школьниками  изложений  показал,  что  ученики 

просто  не  знают  какую  оценку  и  за  что  ставить.  Так,  из 28 работ  шесть  не  были  оценены 

вообще,  чтобы  выяснить  причину  мы  пригласили  одного,  из  не  поставивших  оценку, 

ученика с  просьбой всё-таки оценить работу. Этот ученик долго переступал с ноги на ногу, 

потирал  виски,  вслух  рассуждал  следующим  образом: «…ладно,  поставлю «3-», нет, 

поставлю «4»…», затем  стал  считать  ошибки,  но  так  и  не  решился  на  каком  балле 

остановиться. Эти наблюдения показали, что оценки для него не дают большей информации, 

чем как «хорошо» или «не очень хорошо». Эти же выводы мы сделали, анализируя другие 

проверенные  учениками  работы:  несколько  работ  были  оценены  на 4 только  за 

незначительные  помарки,  за  другие  три  работы  школьниками  тоже  были  поставлены 4-ки, 

хотя  в  них  были  сделаны  грубейшие  ошибки.  Оценки  в  основном  не  комментировались  и 

только некоторые учащиеся писали в тетрадях одноклассников: «не всё написал» или «много 

ошибок», хотя давалось целевое задание – написать, «за что» выставляется им оценка. Этот 

эксперимент  так  же  показал,  что  учащиеся  этого  класса  не  мотивированы  на  само-  и 

взаимооценивание,  чтои  не  удивительно - они  не  знают  какой  должна  быть  оценка  и  не 

умеют оценивать, так как этот вид учебной деятельности в классе почти не практиковался, 

кроме того, школьники часто не понимают предлагаемые критерии оценивания, не видят тех 

эталонов  оценивания,  по  которым  сам  учитель  выставляет  им  оценки,  в  итоге  учащиеся 

просто  не  связывают  оценку  со  своим  учением,  не  видят  пользыоценки  для  повышения 

эффективности  собственного  обучения.  У  учеников  нет  практики  оценивания  результатов 

обучения - в большинстве казахстанских школ, оценочную деятельность в учебном процессе 

традиционно  осуществляет  учитель,  причем  чаще  всего  без  всяких  комментариев.  Такая 

неинформативная 

внешняя, 

по 

отношению 

к 

школьникам, 

оценка 

и 

не 

предполагаетсамоконтроль и самооценку самого обучаемого, что в свою очередь порождает 

безответственность,  негативное  отношение  к  учению  и,  как  следствие,  неуспеваемость. 

Отсутствие самоконтроля, самооценки, рефлексии приводит к тому, что школьники не могут 

целенаправленно  и  самостоятельно  осуществлять  собственнуюучебную  деятельность,  не 

могут  стать  активными  субъектами  процесса  обучения  идиалог  учителя  с  учеником 

посредством отметок в этой ситуации, по словам Д. Б. Эльконина, «похож на разговор двух 

глухих». 

Ответ на вопрос: «Какая система оценивания объективна, информативна,эффективна?» 

для модернизирующейся казахстанской системы образования очень важен,  так как мировой 

жүктеу/скачать 16,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: