Исследование» научные доклады «Білім беру саясаты, тәжірибе және зерттеу»

неотъемлемым компонентом которых является рефлексия. С другой стороны, составляющие 

основу педагогического мастерства профессиональные умения, предполагают осуществление 

рефлексии.  

Можно  отметить,  что  на  курсах  третьего  (базового)  уровня    в  процессе  обучения  на 

этапах  «Лицом  к  лицу»,  «Практика  в  школе»  и  вновь – «Лицом  к  лицу» 

  у  педагогов  

появляются   новые возможности для профессионального саморазвития. 

Новые  подходы  в  преподавании  и  обучении    требуют    от  учителя  системного 

размышления о своей практике. 

Размышления требуют времени, волевых усилий, вырывают 

его  из  уютного  мира  привычной  жизни,  приводят  к  небезболезненным  признаниям  своих 

ошибок,  подвигают  к  переоценке  ценностей,  заставляют  изменять  себя.  Это  так.  Но  только 

такой - думающий,  сомневающийся,  анализирующий  себя  учитель  становится  настоящим 

мастером своей профессии.  

   Опыт преподавателей, добившихся заметных успехов в этом путем систематической работы 

над  собой,  свидетельствует  о  том,  что  работу  по  самосовершенствованию  надо  начинать  с 

углубленного  анализа  собственной  педагогической  практики,  с  установления  причин,  как 

успехов,  так  и  неудач.  Анализируя  результаты  и  процесс  собственной  деятельности, 

преподаватель  совершает  рефлексию,  без  которой  нет  понимания  закономерностей 

образовательного процесса, нет поступательного движения к педагогическому мастерству. 

   На курсах повышения квалификации  сотрудники института учат педагогов  поразмышлять 

о  характере  профессионального  интереса  и  саморазвития  через  собственную  рефлексию. 

Например,  Я  хотел  бы  улучшить ..., Я  хочу  разработать  новый  способ…,  Я  хотел  бы 

создать стратегии  для… 

Каждый  педагог  понимает,  что  рефлексия  как  «зеркало»,  отражающие  все 

происходящие в нем изменения, становится  основным средством саморазвития, условием и 

способом личностного роста. Она включает в себя самонаблюдение, самоанализ и  основной 

путь которого является  получение нового. 

Перед  учителями  встает  проблема  выбора  педагогических  концепций,  технологий, 

методик,  учебников.  Для  решения  этой  проблемы  необходимо  найти  такие  механизмы, 

которые помогали бы педагогам осваивать новое содержание образования, новые методы и 

формы  учебной  работы.  Школа  является  открытой  системой,  а  внешняя  среда  служит 

постоянным источником обновления содержания образования. 

Наиболее  распространенными  каналами  внешнего  информирования  учителей  школы 

остаются  методические  журналы  по  тому  или  иному  предмету,  научно-методические 

пособия  и  система  повышения  квалификации  учителей  через  курсы,  семинары,  открытые 

уроки.  Однако  время  диктует  необходимость  создания  единого  информационно-

образовательного  пространства,  которое  включает:  создание  виртуальных  библиотек, 

информационных  баз  данных,  виртуальных  дискуссионных  клубов,  консультационных 

центров,  каталогов  всех  образовательных  курсов  для  разных  типов  учебных  заведений  и 

разных категорий пользователей. 

В  настоящее  время  можно  говорить  о  появлении    новых  форм  информационного 

сопровождения самообразования учителя. 

Прежде всего это относится к организации сетевого взаимодействия, которое направлено на 

профессиональный рост учителя. 

Джон Максвелл: « Величайшее призвание лидера – способствовать росту и развитию 

людей». 

Сегодня  уже  практически  осуществляется:  становление  и  развитие  предметных 

виртуальных методических объединений; проведение дистанционных обучающих курсов по 

798

разным  предметам;  проведение  различных  сетевых  мероприятий;  проведение  с 

видеотрансляцией  в Интернет тематических семинаров по тем или иным проблемам. 

     Во  время  обучения  на  курсах  повышения  квалификации  постоянно  говорится    о 

профессионализме  учителя.  Учителя,  движимые  нравственными  целями,  проявляют 

лидерские качества, тем самым оказывая влияние на своих коллег и окружение [4,с.192]. Не 

все учителя могут быть лидерами в образовании, но они обязаны быть лидерами среди своих 

коллег.  

На  проявление  этих  качеств,  влияет    общение  в  профессиональном  сетевом 

сообществе,  на web-сайтах,  которые  способствуют  расширению  знаний.  Перед  ними 

открывается  возможность  использование  открытых,  бесплатных  и  свободных  электронных 

ресурсов. 

 Это новая форма организации самообразования учителей.   

Главные преимущества этой формы самообразования: 

- обмен опытом, который осуществляется между учителями-практиками; 

- методическая помощь является персональной и адресной; 

- попросить и получить консультацию можно в удобное для педагога время. 

Использование  компьютерной  связи  позволяет  осуществлять  полноценную 

информационную поддержку самообразования учителей. Это происходит в первую очередь 

за  счет  предоставления  обширной  информации  по  интересующей  проблеме,  установления 

контактов с единомышленниками и организации общения и обмена опытом. Учителя имеют 

возможность получать по электронной почте информацию о выставках, конкурсах,  о новых 

нормативных документах и книгах.  

В  профессиональном  сетевом  сообществе  проводится  обмен  методическими 

материалами, организуются дискуссии по самым разным вопросам методического плана. В 

нашем филиале  создана такая система, помогающая учителю ориентироваться в  этом. 

В одной китайской пословице говорится: "Учителя только открывают двери, дальше 

вы идете сами". Она справедлива и для самого учителя. Мы живем в постоянно меняющемся 

информационном  пространстве  и  без  самообразования  невозможно  успеть  за  новыми 

информационными  технологиями.  Информационный  мир  открывает    множество 

возможностей, и часто только от  нас зависит, насколько мы сможем применить их  в своей 

педагогической деятельности.    

Таким  образом,  в  результате    самообразования  педагог  приобретает  знания,  умения, 

актуализирует  ценностные  ориентации,  расширяет  культурный  уровень,  формирует 

педагогическую  позицию,  повышает  профессиональное  мастерство.  Успешно  решать 

проблемы  современной  развивающейся  школы  и  задачи  становления  личности  другого 

человека  может  педагог,  осознавший  процесс  и  результаты  своего  профессионально-

личностного становления. Иными словами, для того, чтобы добиться хороших результатов, 

надо постоянно изучать себя, знать свои достоинства и недостатки, постепенно формировать 

в себе тот внутренний стержень, на котором будет строиться профессиональное становление 

личности, профессиональное становление педагога. 

Использованная литература 

1. Дистервег А. Избр. пед. соч. М., 1956.С.74

2. Сериков В.В. Образование и личность. Теория и практика проектирования педагогических

систем. – М., Логос, 1999. С. 272  

Битянова  Н.Р.  Культура  самосовершенствования  преподавателя / Международная 

педагогическая Академия.- М.: ИНФРА-М, 1994.С.45 

3.Маркова А.К. Психология профессионализма. - М., Знание, 1996.С.132

799

4. Руководство для учителя. Раздел «Управление и лидерство в обучении» Третий базовый

уровень. Третье издание, 2012г. С.192 

5. И.А.  Саенко    «Роль самообразования  как  ценность  профессионального  становления

педагога»(

http://nsportal.ru/shkola/administrirovanie-shkoly/library/vystuplenie-na-

pedagogicheskom-sovete-po-teme)

., 21.09.2014г. 

6.Профессиональное развитие учителя

( http://otherreferats.allbest.ru/pedagogics/d00159431.html), 21.09.2014г 

800

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ƏДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ПІКІРТАЛАС, ДИАЛОГ 

АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ 

Исина Б. Қ. 

Қарағанды қаласындағы химия-биология бағытындағы  

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 

Аңдатпа 

Мақалада    пікірталас  пен  диалогтың  тұлғаны  дамытудағы    алатын  орны  мен 

маңыздылығы  зерделеніп,  тілдік  мақсаттарды  жүзеге  асырудың    ең  тиімді  əдісі  ретінде 

пайымдаулар  жасаған.  Пікірталас  пен  диалогқа    ынталандырудың    түрлі  əдіс-тəсілдері 

арқылы  сыни тұрғыдан ойлауды  дамыту жолдарын  ұсынуымен маңызды.  

Аннотация 

В  статье  рассматриваются  основные  формы  работы  по  формированию  навыка 

говорение,  как  диалог  и  дискуссия.  Автор  делает  выводы  о  эффективности  и  важности  в 

реализации языковых целей.  Статья актуально тем  что в ней рассмотрены методы развитие 

критического мышление через  мотивацию их  на дискуссию  и диалог. 

Abstract 

This article concerns the importance of developing critical thinking abilities of students and 

paid much attention on forming communicative skills using tasks based on discussion and dialogue. 

Also the author mentioned usage of different teaching methods and techniques to stimulate and 

motivate the students.  

      

Бүгінгі  таңда    еліміздің  ұлттық  байлығының  негізгі  үлесін    құрайтын    адами    əлеуеттің  

даму  сапасының    артуы  жəне    тұлғаның    нақты  жағдайда    əрекет  етуге  байланысты 

қалыптасқан  дағдылары    зор    маңызға  ие  болып  отыр.  Əлемдік  білім  беру  жүйесі  жеке 

тұлғаның  өзін-өзі  өзектілендіруіне  бағытталған.  Осыған  орай,  жеке  тұлғаның 

шығармашылық  қабілетін  жетілдіру  үшін      оқуға  орнықты  қызығушылығын  арттыруда  

қолайлы  жағдай    туғызу,  үйренушілердің  белсенді  əрекеттерін  ұйымдастыру  негізгі  мақсат 

етіледі. Ал тілдік қатынасты дамытудың басты факторы оқушыға  тілдік орта  жасау болса, 

сол тілдік орта оқу тапсырмаларының   коммуникативтік, ой дамытушылық, шығармашылық 

сипаттарымен айқындалуда.  

      Сабақта оқушының жасампаздықпен ойлауына жағдай туғызу - уақыт талабы.  Бұл жөнінде 

жапон  ғалымы  Секи  Такаһарудың    «Адамдар  пікірі – қоғам  дамуының  қуат  көзі.  Əр  пікір 

айтылған сайын сан мың жаңа идеялар туады» деген пікірін келтіруге болады. Ал  философ  

Ғарифолла Есім  «Адамшылық дегеніміз – ой тазалығы » дейді. Тəрбиелеп отырған  тұлғаны  

ой  тереңдігі  мен  ой  тазалығына    жеткізу,  нақтылы  іс-əрекетке  үйрету –  басты  нысанамыз 

болмақ.

  Өйткені 

ғаламшардың  əр  адамы  қандай  да  бір  қоғамдық    оқиғаларға  əсер  етеді 

немесе  кем  дегенде  осы  оқиғаларға  өзінің  қатынасын  білдіреді.  Осы  тұрғыдан  тұлғаның 

адамгершілік-рухани тəрбиеленуі өзекті мəселе болып отыр.  

Ол үшін  сабақта əр оқушының  

өзінің  интеллектуалдық  жəне  шығармашылық  қабілеттерінің  шыңына  жету  мүмкіндігін 

қамтамасыз  ететін,  құзыреттілігін  қалыптастыратын    белсенді  оқытудың    əдістерін 

қарастыруымыз керек.          Сыни тұрғыдан ойлау жəне 

жүйелі ойлау тек белсенді түрде ғана 

сіңіріледі.  Ал  белсенді  оқыту  оқушылардың    өзге  пікірлерге    төзімділік    (толеранттылық) 

801

таныту  жəне  əлеуметтік    қарым-қатынас  дағдыларын  дамытуға,  қызығушылығы  мен  ынта-

жігерін арттыруға негіз болады.  

       Пікірталас  арқылы  ой  өрбіту  оқушы  тұлғасының  өзіндік  ерекшеліктеріне  сəйкес  оның 

дарынын  дамытуға,  интеллектісін  арттыруға  зор  мүмкіншілік  туғызады.  Пікірталас  пен 

диалогтың  тұлғаны  дамытудағы  орнын  зерделеу  үшін    төмендегі  кестені    қарастырып 

көрейік.  

Оқытудың кейбір тəсілдерін қолданғанда мəліметтің есте сақталу мөлшері 

(Н.Сандерстің кестесі) 

Тəсілдер 

Есте сақтау мөлшері 

Лекция

5%

Оқу (мəтін, кітап оқу)

10%

Аудио жəне видео құралдарды қолдану

15%

Көрсету (жобалар, кестелер, басқа да көрнекіліктер)

30%

Пікірталас

50%

Практикалық іс-əрекеттер

75%

Үйренген білімді дереу қолдану, басқаларды үйрету

90%

                                                                                                                              [1,41-б] 

Оқушылардың  жеке  қажеттіліктерін  ескере  отырып,  өзін-өзі  бағалауға  жəне  дамытуға 

мүмкіндік  беретін  қолайлы  орта  қалыптастырудың    (нақты  білімнен  гөрі  процеске  назар 

аудару) маңызды   екенін кесте  мазмұны арқылы пайымдауға болады. Осы орайда, біз «ой 

əрекетінің  кезеңдеп  қалыптасуы»  атты  фундаменталды  педагогикалық  психология 

теориясын  басшылыққа  аламыз.  Сыртқы  əрекеттің  ішкі  практикалық  əрекетке  ауысуы, 

олардың  барлық  кезеңдері  арқылы  кең  көлемдегі  ой  əрекеті  үдерісін  қалыптастырады. 

Сонымен, оқыту – оқушының  ойлау іс-əрекетін басқару екен. Біріншіден, ойлау операциясы  

оқушы миында ұғымдардың тууы мен таным құрылымы. Бұл жерде педагог ойлауға мəжбүр 

ететін  ситуация  ғана  жасай  алады.  Сондықтан  да,  оқыту – білімгерлердің  ойлау  іс-

əрекеттерін  басқару  ғана  деген  тұжырым  дұрыс  болады.  Екіншіден,  адам  үшін  қандайда 

болмасын заттың мəні болуы тиіс. Егер ол болмаған жағдайда зат туралы ешқандай пікірде 

болмаған болар еді. Сондықтан, мəн - өте күрделі құбылыс. Зат мəні - адамда əр түрлі болып 

бейнеленеді: практикалық, əлеуметтік, қоғамдық, аналитикалық т.с.с. Сондықтан, зат мəнінің 

бейнелену  формасын – ұғым  деп  қабылдау  керек.  Егер  оқытудың  бірінші  жағы  оқу 

материалы  арқылы  тəжірибелік  жəне  ақыл - ой  əрекеттерін  қалыптасыруға  əкелсе,  екінші 

жағы  осы  əрекеттердің  орындалу  үрдісін  түсіндіру  мен  нақтылаудан  құралады.  Оқытудың 

мұндай  үдерісін,  іс-əрекеттерді  меңгеру  деп  қабылдадық. [2,13-б].  Жоғарыда  айтылған  зат 

мəні,  яғни  ұғым -  Назарбаев  Зияткерлік    мектептері  үшін  оқушының    қызығушылық 

аймағын  ескерген  тілдік  пəндер  бойынша  алынған    тақырыптар  жəне  сол  тақырыптардың 

сабақ  барысында  оқушыны  сөйлеу  əрекетіне  жұмылдыратын  қызықты  құрал  болуында. 

Кіріктірілген  білім  беру  бағдарламасындағы  алынған  тақырыптар  оқушылардың  шынайы 

қызығушылығына  бағытталып,  шындық  өмірмен  тығыз  байланыстылығымен,  яғни 

өміршеңдік сипатымен  жəне пəнаралық байланыс ұстанымымен  ерекшеленеді. Сондықтан 

таңдап  алынған  тақырыптар  оқушылардың  қызу  пікірталасқа  түсіп,  ойын  өрбітуге  негіз 

болып отыр. Мысалы, 11-сыныпта «Қазіргі қоғам: Қазақстандағы əлеуметтік теңсіздік» атты 

тақырыпты  мектеп  бағдарламасына  енгізуге  байланысты      жалпы  білім  беретін  мектеп 

мұғалімдері  тарапынан        наразылық  туындаған  еді.  Ал  сабақта  оқушылардың  «бай», 

«байлық», «жеке  кəсіпкерлік  арқылы  дəулетке  қол  жеткізу»  туралы  пікірлері,  байлық 

ұғымына  байланысты  əлі  де  таптаурын  болған  көзқарастарды  талдау  оқушылар  үшін 

қызықты əрі өмірлік ұстанымдары мен мақсат-мұраттарына əсер еткенін сенімді түрде айтуға 

802

болады.  Білім  саласындағы  инновациялық  өзгерістер  оқытудың  негізі  ретінде    тұлғалық 

дамуды  қарастырады.  Бұл  білім    үйренушінің  мұқтаждары  мен  мүдделерінен  туындауын 

жəне  оқудың белсенді əлеуметтік əрекет екенін танытады.  

     Оқу - белсенді əрі  əлеуметтік əрекет. Оқушы өзінің  ой пікірлерімен  бөлісуге  мүдделі, 

тақырыпқа қатысты идея құрастырады, оны өзара бағалайды, өйткені  білімді меңгеру үрдісі 

бірлескен  əрекет    арқылы  ғана    толыққанды  болмақ.  Сондықтан  сабақта  оқушыларды 

диалогке  əкелу маңызды.  Диалог -  тілдік  мақсаттарды  жүзеге  асырудың    бірден-бір  негізі. 

Əлеуметтік  топтармен  тиімді  тіл  табысуға  қабілетті  азаматтарды  тəрбиелеу  үшін 

ынталандырушы  жəне  қолдаушы  ортаны  құру  керек.  Коммуникацияның  түрлі  формаларын 

қолдану  құнды  болып  саналатын  мұндай  ортада  оқушылар  өз  пікірін  еркін  білдіре  алады. 

Сонымен қатар, оқушылар түсіну мен жауап беруді, тілдесім мен аудиовизуалды материалды 

тыңдау барысында өз көзқарастарын білдіруді үйренеді, сонымен қатар көркем жəне көркем 

емес  (нұсқаулық,  жарнама)  мəтіндерге  мақсатқа  сай  қорытынды  жасауды  жəне  таңдау, 

синтез,  анализ  жасау  дағдыларын  меңгереді.  Ендеше  сабақта  қолданылатын  диалог  пен  

пікірталасты  ұйымдастырудың    əдіс-тəсілдерін  қарастырып  көрейік.  Диалог  пен    пікір 

таластырудың    табиғи  түрде  жүзеге  асатын  ортасы - топтық    бірлескен  жұмыс.  Мысалы, 

оқушылар  жұмысты  жұп  немесе    топтың    құрамында  орындау  барысында    мұғалім 

тарапынан ұсынылған белгілі бір шешімін табу керек мəселені атқару үшін өзара  тілдеседі, 

дауласады,  өз пікірін дəлелдейді, сөйтіп ақиқатқа  көз жеткізеді, шешім қабылдайды. Енді 

осылай əзірлеген жұмыстарын  сыныпта ортаға салу  барысында  көтеріліп отырған мəселе 

негізінде  мұғалім    тарапынан  жалпы  сыныпты    тартып,  Блум    таксономиясының    талдау, 

жинақтау,  бағалау  сатысындағы  сұрақтарды  қоя  отырып,  өрбітуі  оқушы  пікірінің  

сабақтастық  табуы    мəселеге  жаңа  қырынан  қарауға  үйретеді,  сыни  пікірлер  білдіруге 

бағыттайды. «Өмір өзі табиғаты бойынша диалогтық құбылыс. Өмір сүру дегеніміз диалогқа 

қатысу: сұрау, тыңдау, жауап беру,  келісу, т.с.с... Барлығы да құрал, ал диалог - мақсат» деп 

М.М.Бахтиннің  пікірінде  айтылғандай,  сабақта  оқушының  айтылым    жəне  тыңдалым 

дағдысын    дамыту  тиімді  жүзеге  асады. [1,110-б]  Сабақта  айтылым  жəне  тыңдалым 

дағдыларын  дамытуға  арналған  оқытуды  өзектілендірудің    əдістемелік  тəсілдері  

басшылыққа алынады: 

-

  оқушыны тақырып бойынша қайшылыққа əкеліп, оны шешудің жолдарын табуды ұсыну; 

нақты сұрақтар қою; 

-

  өз  ойын  жеткізу,  өз  позициясын  өзгелердің  позициясымен  байланыстыру,  ауызша    əр 

түрлі контексте берілген тақырыпты тыңдау жəне түсіну; 

-

  сөздердің  балама  мағынасын  табу,  олардың  мағынасын  ажырата  білу  жəне  сөйлемде 

қолдана білу;  

-

  өз пікірмен өзгелердің ойларын салыстыра отырып,  əлеуметтік ортада  қажетті оқылған 

материал мен оның тілдік қолданысын ажырата білу; 

-

  зерттеушілік  əрекетке  бағыттайтын  жоба  қорғау  тақырыптарының  берілуі  

қарастырылды.[ 3, 12-б] 

     Оқушыларды  диалогқа  тарту  сабақ  үдерісінде  қалай  жүзеге  асатынын  қарастырып 

көрейік.  Сабақ  жоспары  əрине  тікелей  оқу  мақсаттарын  негізгі  нысана  етіп əзірленеді. Оқу 

мақсаттарының  өзі  тікелей    диалог  пен  пікірталас  түрлеріне  бағыттайды.  Оқу 

бағдарламаларындағы  оқу  мақсаттарынан  мысал  келтіре  кетсек,  «Сөйлесімнің      негізгі 

мағынасын  түсінеді,  өз  көзқарасын  жұпта,  топта  дəлелдейді»; «Əр  түрлі  тақырыптар 

бойынша  өз  ойын  əсерлі  жеткізеді  жəне  өзгенің  пікірін  бағалайды»; «Шығарманың  негізгі 

ойын  анықтайды,  өзіндік  көзқарасымен  бағалайды»;  «Мəселені  болжайды,  кейіпкерлердің 

сөйлеу  мəнерін  жəне  көңіл-  күйін  түсінеді»; «Өзіне  таныс  тақырыптар  бойынша 

803

дайындықсыз  қарым-  қатынасқа  түседі» «Əдеби  кейіпкердің  мінезін  анықтап,  диалог  жəне 

монолог  түрінде  идеялармен  бөліседі,  оқиға  желісі  мен  кейіпкердің    іс-  əрекетіне    баға 

береді»;  «Медиақұралдарды  пайдаланып  шығарма  туралы  негізгі  идеялар  мен  сұрақтарға 

синтез  жасайды  жəне  қорытынды  шығарады»; «Медиаматериал  арқылы  шығарманы  толық  

түсінеді,  туындаған    мəселе  төңірегінде  əр  түрлі  көзқарастармен  келісіп  не  келіспей  өз 

пікірін  дəлелдейді»  деген  сипатта  ұсынылады. [4, 14-б]  Бұл  оқу  мақсаттары  сабақта  түрлі 

белсенді оқыту  əдістері  арқылы жүзеге асады, соның бірнешеуін қарастырып көрейік.  

      Жұпта  сұхбаттасуға  бағыттау  үшін    арнайы  сұрақ  немесе  тақырыпқа  қатысты  сауал 

беріледі.  Мысалы,  Қазақстан    жасөспірімі    қандай  болу  керек?  Оқушылар  қысқаша  сұхбат 

дайындайды. Оқушылар бір-бірінің  сұхбаттарын  тыңдайды жəне ондағы ұнайтын екі нəрсе 

мен өзгертетін бір жайды анықтайды, өз пікірлерін дəлелдейді.  

      Əрбір  топ  мүшесіне  оқу  үшін  жəне  топтың  қалған  бөлігіне  басты  мəселелерді 

қорытындылау  үшін  мəтіннің  əр  түрлі  үзіндісі  беріледі.  Топ  мəтіннің  негізгі  ойын 

анықтайды.  Оқушылар  толық  мəтінді  оқиды  жəне  мəтіннен  негізгі    үш  ойды  анықтайды, 

сондай-ақ  жəне  олар  өз  жауаптарын  дəлелдей  отырып,  онымен  келісетіндерін  немесе 

келіспейтіндіктерін айтады. Жұбымен  салыстырады. Өз пікірлеріне 3 түрлі  дəлел келтіріп, 

талқылайды.         

     «Егер  теледидардан  тек  бір  ғана  спорт  түрі  көрсетілетін  болса,  қай  спорт  түрі  болуы 

тиіс?»  деген    сұраққа  қатысты  оқушылар  пікір  таластырады.  Əрбір  топ  теледидарда 

көрсетілуі  керек  деп  ойлайтын  бір  спорт  түрін  таңдайды  (ол  қазіргі  кезде  теледидарда 

көрсетілетін немесе көрсетілмейтін спорт түрі болуы мүмкін).  Олар басқа спорт түрі емес, 

өздері таңдаған спорт түрінің теледидарда неліктен көрсетілуі керек екенін, оның себептерін 

айтуға  дайындалады.  Əрбір  топ  өз  аргументтерін  сыныптың  өзге  оқушыларына  көрсетеді. 

Оқушылар  пікірталастан  бір  спорт  түрін  алып  тастау  үшін  дауыс  береді.  Бір  спорт  түрі 

қалғанша дауыс беру жалғасады. Дауыс бере отырып,  оның негізгі себептерін қоса айтып, 

пікір таластырады. 

       Сондай-ақ,  қазақ  əдебиеті    пəнінен 11-сыныптың  оқушылары  «Абай  жолы»  роман-

эпопесын  талдай  оқығанда,  шығармадағы  қат-қабат  оқиғаларға  оқушылар  əр  қырынан 

үңіледі, бұл оқиғалар сабақта  мазмұндалу сипатында емес, қызу талқылау, өз көзқарастарын 

білдірген  сөз  жарысы  түрінде  өткізіледі.  Бұған  негіз  болып  отырғаны -  ұсынылған  оқу 

мақсаттары мен оны тиімді жүзеге асыру үшін таңдалып алынған белсенді оқыту əрекеттері.  

Мысалы, «Классикалық  шығармалардағы  көтерілген  мəселелерді    түсінеді,  талқылауда  

проблемалық    сұрақтар  қояды»  деген  оқу  мақсатын  жүзеге  асыру  үшін    «Проблемамен 

саудалас» стратегиясы таңдалып алынды. Оқыту əрекеті төмендегідей сипатта жүзеге асты: 

«Қайтқанда», «Қат-қабатта»  тараулары  бойынша    көтерілген    кең  көлемді  мəселелерді 

талқылау үшін, əр оқушы  5 проблемалық  сұрақ  ойлап  жазу,  топта ең үздік деген 3 сұрақты 

таңдап  алып,  өзге  топтарға  қою  тапсырылды.  Оқушыларды  сұрақтарында  «Неге?  Не 

себепті?»  деген  сұрақтардың  болуы  талап  етілді.  Оқушылардың  өздері    ойластырған 

сұрақтарды талқылауы қызу  басталып, төмендегідей талқылау сұрақтарымен өрбіді:  

1. «Құнанбайдың  мықты жері  Тобықты іші болса,  əлсіз жері де Тобықты  іші» дейді.

Неліктен? Себебін   ашып түсіндіріңіз? Пікіріңізге  үш түрлі дəлел келтіріңіз.

2. Абай    Қодар  мен    Қамқа  өліміне    кешікпегенде,  əке      үкімін    өзгерте    алар  ма  еді?

Пікіріңізге  үш түрлі дəлел келтіріңіз.

3. Жиренше Абай ауылына не себепті келді?

804

4. Қодар  сынына  Жиренше  мен  Абай  неге  барды?  Үлкендердің  арасындағы    келелі

кеңестерге, оқиғаларға араласқан кезіңіз болды ма?

5. Əкелер ісі үшін бала жауапты бола ма? Неге?

6. Кейіпкерлер  қабылдаған шешімге қандай баға берер едіңіз? Неліктен?

    Мұндай  диалог  барысында  балаларға  баламалы  мүмкіндіктер  беріліп,  басқа  адамның 

көзқарасын  өзінің  тұжырымдамалық  түсінігін  тереңдетіп,  дамуын    ынталандыратын 

əдістерді қарастыру тиімді. [4, 51-б]  Осыған орай, оқушылардың қызығушылығын ояту мен  

ынталандыру  мақсатында  жауап бергендеріне, пікір білдіргендеріне  хатқалтада салынған  

түрлі-түсті қағаздарды ұсынылады. Бұл оқушылардың пікірталасқа белсенді түрде  қатысуын 

қамтамасыз етті.  «6 Неліктен?»  əдісін   қолдануға  болады. Мəтінде  көтерілген  мəселені  

талқылау барысында   оқушылар  жұптасып  бір-біріне  алты  сұрақтан  қояды. Əрбір  сұрақ  

алдыңғы   жауаптан  туындап  отырады? Осыдан кейін  оқушылар рөлдерімен   алмасады: 

енді   жауап берген оқушы   сұрақ  қойған  оқушыға  тақырып бойынша  алты  сұрақ  қояды.  

     Сынып  болып  талқылау  жүргізгенде,  бірлескен  əрекеттер    этикалық  қағидаларға 

сүйенеді.  Бұл  орайда  қарым-қатынастың  (коомуникацияның)  ережелерін  құрастыруда 

Г.Грайстың  максималары  (этикалық  қағидаларын)  қолданылады.  Этикалық  қағидалар  

алдымен бірлескен  əрекеттерді қамтиды:  

1. Ақпараттың толықтығы  (Бар білгенімізді айту!)

2. Сапа максимасы (Шындықты айту!)

3. Релеванттылық максимасы (Тақырыптан ауытқымау!)

4. Мəнер максимасы (Анық, қысқа, бірізді сөйлеу!)

Сонымен қатар, сыпайылық, əдеп (Басқалардың мүддесін сақтау! Оның жеке əлемінің

шекарасын бұзбау!); кеңпейілділік (Басқаларға жүк артпау!); қолпаштау (Басқаларды

жамандамау!); симпатия (Мейірбандық таныту!) [1,137-б]

     Диалог -  адамгершілікке үйренудің  негізгі құралы.  Тіршіліктің  негізі  қарым-қатынас 

пен  диалогқа орнығады:  басқаның ойымен, пікірімен , көзқарасымен санасу, бөтенді түсіне 

білу,  өзіңді  оның  орнына  қоя  білу.  Оқушыларды  пікірталасқа,  диалогқа  тарту  үшін  

ынталандыру    маңызды орын алады. Жаппай сынып оқушыларын ойлау процесіне енгізу, 

олардың  пікірлерінің  маңыздылығына  айрықша    мəн  бере  отырып,  ойын    өрбітуге  жағдай 

жасау, қолдау көрсету, оқушы  пікірінің  маңызды екеніне иландыру қызығушылықпен қоса 

сенімділік те  ұялатады. Оқушылар көтеріліп отырған мəселе негізінде   кейде «иə» немесе 

«жоқ»  деген    жауап  береді.  Ондай  жағдайда  «Неге  олай  деп  ойлайсыз?»  деп  сұрақ  қою 

арқылы  ойын  өрбітуге  шақыру,  барлық  оқушылардың    ойланып  отыруына , бірге  пікір 

қосуына түрткі болады.  

     Оқушыларды  пікірталас,  диалогтарға    тарту  үшін  оқушылардан  қысқа  жауаптарды 

қабылдамау  жəне  жауаптары  тек  білімді  ғана  көрсететін  сұрақтар  қоймау;  оқушыларды  өз 

білімін  нəтижелі  талқылау  үшін  пайдалануға  ынталандыру,  сондай-ақ  оқушылар  диалогқа 

қатыса  алуы  үшін  қажет  бай  сөздік  қормен  қамтамасыз  ету  керек.  Шəкəрім 

Құдайбердіұлының  «Қалқаман-Мамыр»  поэмасын  талдау  пікірталаспен  өрбіді.  Сынып  екі 

топқа  бөлінді. 1 – жақтаушы  топ; 2 – даттаушы  топ.  Мəселе:  Көкенайдың    қабылдаған 

шешімімен  келісесіз  бе?  Екі  топ  кеңесіп  дəйектеме  əзірлейді.  Мысалы,  жақтаушы  топтың  

дəйектемесі – «Көкенайдың  шешімімен  келісемін,  өйткені  ол  ұрпақ  болашағын    ойлаған 

805

жан».  Даттаушы  топтың  дəйектемесі – «Көкенайдың  шешімімен  келіспеймін,  өйткені    өз 

бөлтірігін жеген қасқыр тəрізді қатыгез жан». Өз пікірлеріне  айғақты дəлелдер ұсынады. 

«Дəйексөз » əдісін қолдануға болады.  

A. Сюжет:  Əңгімелеуші кім? Осы сəтте не болып жатыр? (1 ұпай)   

B.  Интерпретация:  Үзіндінің  немесе  дəйексөздің  маңызы  неде?  Кейіпкер  туралы  не 

айтылады? Тақырып.  Тартыс.  Өңдеңіз. (1-3 ұпай) 

C.  Анализ:  Жоғарыдағы  сұраққа  жауапты  автор  қолданған  əдеби  құралдармен 

байланыстыру. Дикция, детальдар,  суреттеу,  диалог.  (1-3 ұпай) 

Топтарға  дəйексөзді  талқылауға 4 минут  беріледі.Топ  өз  жұмысын  таныстырып  болғаннан 

кейін,  қалған топтардың жұмысын толықтыра алады.  

«Төрт сөйлем» тəсілі ойды сабақтастыру үшін тиімді.  

1. Пікір.  Тыңдаған    материал  бойынша  өзіндік  пікірін  бір  сөйлеммен  айтады.«Менің

ойымша,...» 

2. Дəлел.  Өз  пікірін бір сөйлеммен дəлелдейді «Себебі, мен оны былай түсіндіремін … »

3. Мысал.  Пікірін өмірмен байланыстырып, мысал келтіреді. «Оны мен мына фактілермен,

мысалдармен дəлелдей аламын… » 

4. Қорытынды.  Тақырып  бойынша  қорытынды  шығарады.  Күнделікті  қолданатын  сөз

көлемі    бақылауға  алынады. «Осыған    байланысты    мен    мынадай    қорытынды    шешімге  

келдім»   

      Диалог  қарама-қарсы  отырған  адаммен  ғана  емес,  диалогты    əрбір  адам  өзімен  де 

жүргізеді.  Өзіңмен  диалог  жасау  рефлексия  арқылы  жалғасады.  Ал  оқыту    үдерісіндегі  

барлық  іс-əрекеттердің  негізін  рефлексия  құрайды  деп  те  айтуға  болады.  Диалог  тек 

айтылым дағдысын шыңдау үшін ғана емес, жазылым дағдысын жетілдіруде  де маңызды.   

      Пікірталас  ұйымдастыру – сыни  тұрғыдан  ойлауды  дамыту  негізі.  Оқушы  пікірталас 

кезінде еркін қарым-қатынаста болып, өз позицияларын қалыптастыру жəне қорғау, оларды 

өзге  пікірлермен  салыстыру  əрекетін  жасайды.  Пікірталас  оқушылар  өміріне  шынайы 

проблемаларды  əкеліп,  оларды  əр  түрлі  көзқарас  тұрғысынан  қарастырады,  ең  тиімді 

шешімдерін  табуға  бағыттайды. «Дүние  ойдан  туады»  деп    ұлы  ақын    Абай    айтқандай, 

оқушыларымызды ойланта білсек, диалог пен пікірталас арқылы сыни көзқарас, жаңа ұғым, 

түсінік, жаңа құндылықтар қалыптасады. Осылайша оқытудың нəтижелігі арта түспек. 

жүктеу/скачать 16,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: