Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды

71
«Жетістік тарихы» кітабы
жүрді. Алдымен бала қуыршаққа айналды – эмоциялар жоғалды, атын 
атап шақырғанға қарауын қойды, бізді де көрмейтін болды. Содан кей-
ін – айналасындағының бәрін қирататын бейне бір Мауглиге ұқсап бара 
жатты... 
Никитаның  папасы  –  кәсіпқой  фотограф.  Ол  ұлының  ғұмырының 
алғашқы күндерінен бастап оны фотоға және үй видеосына түсірді, со-
ның  арқасында  немеремнің  жетілуінің  барлық  сатылары  сақталған, 
оларды көруге және салыстыруға болады.
Біз психиатрдан кеңес алмақ болдық, бірақ ол дәрігер тек 4 жастан 
асқан балаларды қабылдайды, ал уақыт күтпейді. Қалпына келтіру үшін 
неғұрлым қолайлы жас 18 айдан 5 жасқа дейінгі жас шамасы болып та-
былады. Алматыға САТР орталығына бардық. Біз диагноздың анықталға-
нын асыға күттік, білместіктен одан кейін проблема шешімін табады деп 
ойладық. Ол кезде мен аутизм дегеннің не екенін әлі елестетіп көрме-
генмін. Институтта оны оқыған жоқпыз. Оның үстіне өзімнің көп жылдық 
практикамның барысында да мен бұрын ондай балаларды кезіктірме-
гем. САТР қаралу сәтіне Никита сөйлемейтін, көзге тік қарамайтын. Тек 
гиперактивті  ғана  емес,  сонымен  қатар  агрессивті  болды.  Сенсорлық 
проблемалардың асқынғаны сондай, бала жанасқанға төзбейтіні былай 
тұрсын, өзіне киім кигізуге де мүмкіндік бермеді. Өз бетімен тамақ же-
меді. Жас шамасы бойынша базалық машықтары қалыптаспады. Ас қо-
рытуда проблемалар орын алды. Тамақты көрінеу талғап жеді. Нәресте-
лерге арналған сүт негізіндегі пакеттердегі ботқалар – сол уақытта оның 
бар рационы осы болды. 
Бала өте ауыр болды. Біз тіпті бөлек қыдыратын болдық. Көпшілігі 
немеремді  қалыпты  қабылдады,  жанашырлық  танытты,  бірақ  «Мына-
ны әкетіңіз» деген сияқты реакция да болды. САТР тексерілудің нәтиже-
сі көптен күткен диагноз – аутизм және «бала ешқашанда сөйлемейді, 
ешқашанда мектепке бармайды» деген үкім болды.
Мен былай пайымдадым: егер бар нәрсе сынса, демек ненің сынға-
нын табу және жөндеу керек. Мен маман емеспін, менде дайын рецепт-
тер  болған  жоқ,  оларды  іздеу  керек  болды.  Кездейсоқтық  көмектесті 
– мен ауырып қалдым да, Никитаға күтуші шақыруға тура келді. Біздің 
жолымыз болды, күтуші ағылшын тілін біледі екен, және ол Ғаламтор-
дан биомед туралы ағылшын тіліндегі ақпаратты бірінші болып тапты. 
Шет елдерде бірнеше ондаған жылдар бойы биомедті пайдалану жақ-
сы нәтиже беріп келеді. Содан кейін орыс тіліндегі ақпарат пайда болды. 
Мен компьютер сатып алдым, Ғаламторды қосқыздым да, енді өздерінің 
аутист балаларын емдеуде сондай-ақ алғашқы қадамдарын жасап жүр-
ген аналардың сайтын өзім тауып алдым. 

72
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
Биомед  деген  не?  Бұл  аутизмді  емдеудің  альтернативті  биомеди-
циналық тәсілдемесі. Тіректену негізінде, бұл глютенсіз және казеинсіз 
диета,  оған  қоса  дәрумендік-минералды  үстемелер.  Глютен  –  бидай-
дың, қарабидайдың, сұлының, арпаның құрамында болатын протеин, 
желімтік ретінде белгілі. Казеин – сүттің құрамында болатын протеин. 
Ондай балалардың асқазан ішек тракты ол протеиндерді ақырына дейін 
ыдыратпайды, нәтижесінде қорытылмаған қалдықтар қалады, олардың 
морфийге ұқсас құрылымы бар. Аутизм диагнозы бар адам опиаттардың 
әсеріне түседі, яғни, «еріксіз есірткіқұмарға» айналады, бұл «шизофрени-
яға ұқсас» жүріс-тұрысқа, галлюцинацияларға ұласып, онымен коммуни-
кацияны одан сайын қиындатады. Бірақ, өз кезегінде, бұл организмдегі 
басқа бұзылушылықтардың салдары.
Зерттеулер  аутизм  спектріндегі  балаларда  бұзылушылықтар  мен 
аурулардың  бірқатары  төрт  есе  жиі  байқалатынын  көрсетеді:  ішек  бұ-
зылушылықтары; иммунитеттің бұзылушылықтары; детоксикация жүй-
есінің  бұзылушылықтары;  метаболизмнің  бұзылуы  және  мальабсор-
бция  – оның  кезінде  тағамдағы нәрлі  заттектер  қалыпты сіңірілмейтін 
және нәрлі заттектердің (дәрумендердің, минералдардың және басқа) 
тапшылығы орын алатын жағдай). 
Сондықтан,  мидың  жағдайына  нәрлі  заттектердің  созылмалы 
жетіспеушілігі мен токсиндермен улану себеп болады. Жаклин Мак-Кен-
длесс аутизмі бар балалар туралы өзінің тап осылай: «Милары ашыққан 
балалар» деп атағаны кездейсоқ емес. Бұл кітаптың басты тақырыбын 
Ғаламтордан оңай табуға болады.
Аутистерде басым бөлігінде алмасу үдерістері бұзылған, соның нәти-
жесінде  организмде  токсиндер  пайда  болады.  Мұның  бәрі  баланың 
жүріс-тұрысына ықпал етеді. Мысалы, жынды секілді қарқылдап күлу ор-
ганизмде ашытқының көп көлемінің орын алғанының белгісі, сөзі ауыр 
металдардың жүгінен және вирустық жұқпалардың салдарынан жие бұ-
зылады. 
Биомедті ресми медицина мойындамайды, бірақ базалық медици-
налық білімім маған оны бірден қабылдауға көмектесті, мен мұның ал-
дамшылық еместігін түсіндім. Ол түгелдей классикалық медицинаға сүй-
енеді.  Оған  дейін  Никитаның  проблемалары  бөлек-бөлек,  шашыраған 
пазлдар секілді көрінетін. Биомедті зерделеудің барысында олар біртін-
деп біртұтас сурет болып құрала бастады және ақыр аяғында аурудың 
жалпы көрінісі түзді. 
Адам организмі – биохимиялық машина, онда үнемі әлдебір нәрсе 
бірдеңенің әсерінен бірдеңеге айналып жатады. Басқаша айтқанда, ор-
ганизм – оркестр, және оркестрде бәрі де маңызды. Осыдан келіп бүкіл 

73
«Жетістік тарихы» кітабы
организмнің жұмысын қалпына келтіру міндеті туындайды. Ем кешенді 
болуға тиіс. Алайда, психиатрлар, аутизмді таза психиатрлық ауру деп са-
нап, өз пациенттерінің тән денсаулығына назар аудармайды. Бар әлем 
мойындамай  отырғанымен  Биомедтің  көмегімен  аутизм  емделмейді, 
тек денсаулық бірте-бірте қалпына келтіріледі.
Нәрлі  заттектердің  жеткіліксіздігінің  және  токсиндермен  уланудың 
дәрежесі  әркімде  дара,  сондықтан  симптомдардың  шашыраңқылығы 
өте ауқымды. Баланы иммунологта, эндокринологта, гастроэнтерологта, 
нефрологта мұқият тексерту, бірқатар талдамалар тапсыру, зат алмасу 
тізбегіндегі осал буындарды анықтау керек болды. Ұзақ, шығынды, шы-
дамдылықты,  ал  кейде  жай  ғана  ата-ананың  жүректілігін  талап  ететін 
жол.
Біздің отбасымызда мен – лоцман, ал кеме капитаны – мамасы. Па-
пасы – табыскер. Мен – жаратылысым жағынан батып кетпес үшін, май 
шайқайтын  бақамын,  мамасында  бұл  қасиет  одан  да  күшті  дамыған. 
Бізде алауыздық болмады. Мен, мамасы және күтуші қатарынан орга-
низмді биомедтің көмегімен қалпына келтіре және Никитаны жетілдіре 
отырып, арбаны бір жаққа тарттық. 
Тактика – диета, микроэлементтер, хелирлеу (бұл ерекше препарат-
тардың көмегімен ауыр металдарды байлау және оларды организмнен 
шығару), вирусқа қарсы ем – өзінің жемістерін әкелді. Алғашқы белгілер 
пайда болды, бала біраз жөнге келіп қалды. Бірақ сөздің дамуы әзірге 
білінбеді.  Біз  әзірше  үлкен  нәтижелерге  үміттену  ерте  екенін  түсіндік. 
Денсаулықты  қалпына  келтіру  –  бұл  еңбектің  жартысы  -  ғана,  баланы 
жан-жақты  дамыту  сауықтыру  емесі  оны  біліммен  жетілдіру  емі.  Са-
бақ кез келген ауа-райы жағдайында болады деген ойға көндігуі үшін 
онымен  күн  сайын  айналыса  алатын  мамандарды  іздей  бастадық.  Та-
маша логопед-дефектологты таптық. Ол әйел бәрін түсінді және онымен 
жұмыс істеуге әзір болды. Алуан түрлі машақат: айқай да, жұлынған шаш 
тұлымдары да болды. Мен әжемін ғой, шыдаймын, ал логопедке оның 
керегі  не?  Иппотерапиямен  айналыстық.  Логопедпен,  дефектологпен 
және психологпен сабақтар әлі күнге дейін жалғасуда. Қазір онымен йога 
бойынша жаттықтырушы жеке айналысады, сүйектерін түзетеді.
Бізге  ол  ешқашанда  сөйлемейді  деген  тұжырым  жасаған.  Баста-
пқыда мен толық сауығу туралы армандаған да жоқпын. Тым болмаса, 
өзін киіндіруге мүмкіндік берсе, қасықты ұстаса, атын атағанда қараса… 
Қазіргі стратегиялық мақсат – баланы толық қалпына келтіру. Мектепте 
білім беру. Бүгін Никита сөйлеседі, 4-ші сыныпқа көшті. Аутизм жоқ, бірақ 
дизлексия және дисграфия бар. Бұл енді проблемалардың басқа деңгейі. 
Оған өлеңді жаттау әлі қиын, бірақ компьютерді оңай жаратады, жақсы 

74
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
фотоға түсіреді, онда композиция сезімі, әлемге деген қызық көзқарасы 
бар. Қару-жарақ туралы бәрін біледі. Қару өлтірмейді, адам өлтіреді дей-
ді.
Біртіндеп, агрессивті баладан (бір жылдың ішінде ол бүкіл пәтердің 
талқанын шығарды) ол тыныш, біртоға балаға айналды, бірақ әзірге әлі 
де күңкілдеуді шығарған болатын – бұл онда пубертаттық кезеңнің осы-
лай көрінгені.
Әрине, проблемалар көп болды және болып қала беруде. Мысалы, 
ПМПК бізге балабақшаға жолдама берді, бірақ бізге диета керек. «Біз 
бірнеше сағатқа келіп тұрсақ бола ма?», - деп сұраймын да, жоқ деген 
жауап аламын. Нәтижесінде балабақшаға бала тура мектептің алдында 
барды.  Балабақша  «мықтылардың»  балаларына  арналған,  бірақ  онда 
әлімжеттік үстем екен. Бұл туралы былай білдік. Никита қымбат ойын-
шықтарға  қызығушылық  танытты,  оларды  сұрай  бастады.  Содан  кейін 
мүлдем дерлік сөйлемейтін бала: «Ақша жоқ, ойыншық жоқ, балабақ-
шаға барудың керегі не?»-дегенді айтты.
Бізге қосымша білім керек. Бірақ біз қайда барсақ та, бізді алмады. 
Есесіне біз тамаша мектепке, сөйлейтін сыныпқа түстік. Педагогтар ұжы-
мы жұпыны материалдық мүмкіндіктер жағдайында балалар үшін өте 
көп шаруа істейді. Мектепте балалармен қосымша айналысатын психо-
лог және логопед жұмыс істейді. Сынып жетекшісі Айнаш Советовнаға 
өте разымыз. 
Немереммен  үнемі  араласамын,  бізде  жиі  даулар  болады.  Мен 
оған өте қуанамын. Әрине, сөзінде бұзылушылықтар бар, бірақ бәрі де 
түсінікті. Рас, кітап оқығысы келмейді. Бопсалауға тура келеді. Өзіне ауыр 
берілетін нәрселерді жасағанды оның суқаны сүймейді. Бұл объективті 
нәрсе.
Аурудың  кесірінен  Никитаның  өмірінде  балалық  шақтың  бір  бөлігі 
ізін қалдырмады, ертегілер болған жоқ, нәтижесінде ол кішкентай шал 
секілді. Бірақ Никита көңіл-күйді ұғады, сезеді. Ол әжесін мақтан тұтады: 
«Бұл менің Ира апам. Ол – менің досым». «Ол сенің әжең бе?» деген 
сұраққа қарсылық білдіріп: «Жоқ, ол әже емес, ол кәрі емес».
Жол өте қиын болды. Мен өз еркіммен емдеудің жолына түсіп ком-
пьютерге үңіліп, әлеуметтік және жеке басымның қамынан мектелдім. 
Бірақ  бұл  өмірдің  басқа  бір  қыры.  Балалардың  ілгері  басқаны  жақсы. 
Мен немереме көмектесуімді жалғастыра беремін. Қазір өзім үшін де 
уақыт пайда болды, мен йогамен айналысамын, декупажбен әуестене 
бастадым. Ата-аналармен көп араласамын (негізінен интернет арқылы), 
тәжірибемен бөлісемін, кеңес беремін. Менің ұраным: «Істеуге тиіс нәр-
сеңді істе, не болса сол болсын».

75
«Жетістік тарихы» кітабы
МеН өзІМНІҢ ІШКІ үНІМе ҚҰЛАҚ САЛДЫМ
Наталья Данилова түсірген фотосурет
Марина Издургановна Буханцова мен оның ұлы Антон – 
алматылықтар. 2014 жылдың маусым айында Антон, дәрігер-
лердің болжамдарына қарамастан, беделді техникалық жоғарғы 
оқу орнын бітірді. Дипломдық жұмысын қорғауда ол 100 ұпайдан 
93 ұпай жинады. Олардың бұл шыңға қарай қалай бірге 
ілгерілегені жайында Марина Издургановна әңгімелейді.
Антон – тұңғыш әрі жалғыз бала. Мен оны ешкіммен салыстыра 
алмаймын. Өз сезімдеріңді дәл тауып айту қиын. Бұл сүйіспеншілік 
болды ма? Білмеймін. Қорқыныш, әсіресе, ол үшін таңдау жасау ке-
рек болған уақытта болды. 
Диагнозды оған перзентханада қойды. Бірақ, алдымен жүктілік ту-
ралы айту керек шығар.
9-шы  аптада  мен  ауырып  қалдым,  абсцесс  басталды,  мені  ауру-
ханаға жатқызып, антибиотиктер еге бастады. Өзімнің мамандығыма 
байланысты мен антибиотиктердің қатерін жақсы білдім.  Электрон-
дық-медициналық аппаратура және қоршаған ортаны қорғау жөнін-

76
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
дегі маманмын. ЛМУ-де бізге бірегей пәндерді оқытты, біз табиғатта 
бар барлық биофизикалық өрістерді, олардың адамның организміне 
ықпалын зерделедік. Тәнтануды оқыдық. Студенттік ғылыми қоғамда 
мен бас миының ритмдерімен, гипноздың жоғарғы жүйке қызметіне 
ықпалымен айналыстым. Бізді университетте ойлауға, талдау жасауға 
және  жалпылауға  үйретті,  айналада  бар  ақпаратпен  жұмыс  істеуге 
бағдарлады. Мұның бәрі маған өмірімде өте керек болды.
Мен бас дәрігерге де, емдеуші дәрігерлерге де өзімнің жүктілігім 
жайында бірден ескерттім, зиянсыз емдеу әдістерін қолдануды өтін-
дім. Олар  ауызша уәде берді, бірақ мен тағайындамалар картасынан 
маған антибиотиктер егетінін кездейсоқ оқып қойдым. Күшті стресс 
болды, бірақ сол сәтте  өзімді қолға алдым, басты шешімім: ертең мен 
сауығып шығуға тиіспін. Организм бағынды, мені расында екі күннен 
кейін шығарды.
Мен антибиотиктерді онша ұзаққа созбай қабылдау кесірін тигіз-
бес  деп  үміттендім.  Дегенмен  әйелдер  консультациясында  өзімнің 
гинекологыма  ескерттім  де,  мені  тәуекелдік  тобына  қосуды  және 
қосымша  тексеру  жүргізуді  сұрадым.  Ол  менің  «білгіштігіме»  қатты 
таңғалды. Ал шындығында мен бар болғаны поликлиниканың қабы-
рғаларындағы  ақпаратты:  «Жүктілік  уақытындағы  тәуекел  фактор-
ларын» мұқият оқып шықтым. Содан кейін, менің дүниетанымымда 
анамнан ішкі ұстаным қалған еді: кез келген химия – зиян. Ол бауы-
рым  екеумізді  әрдайым  халық  амалдарымен,  шөптермен,  шаюмен 
емдеді, біз ылғи да картоптың буымен тыныстайтынбыз. 
Гинеколог менің өтінішімді орындап, қосымша тексерістер тағай-
ындап отырды. Менің жағдайым қауіп туғызбады.  Жүктілікті жақсы 
көтердім, ұйқы мен тәбет қалыпты болды, шаршаған жоқпын. Ұрық 
та сондай-ақ қалыпты жетіліп келе жатты. Бір ғана проблема – менің 
бойым кішкентай, қиын босанады деген қорқыныш болды, бірақ ке-
сарлық  тілік  туралы  мәселе  көтерілмеді.  Мен  тәртіпті  болашақ  ана 
болдым.
Су  қайтқаннан  кейін,  біз  күйеуім  екеуміз  перзентхана  жақын 
болғандықтан ақырындап жаяу бет алдық, Бұл жұмадан сенбіге қа-
раған түн еді. Сол түні көп әйел босанды. Мен келіп түскен уақытта, 
менің үлбірегімді тесті де, палатаға жіберді, «Күт, қазір толғата бастай-
сың», - деді. Толғақ басталды, мен айқайлағым келмеді, айқай баланы 
шошытуы мүмкін дегенді бір естігенім бар-ды. Үйреткендей тыныста-
дым,  ұйықтадым,  ояндым,  қайтадан  тыныстадым  және  шыдадым. 
Сағат 5.30-дан 8.00-ге дейін маған ешкім жақындаған жоқ. Медиктер 

77
«Жетістік тарихы» кітабы
мен туралы ұмытып кетті, мен оларды өзім іздей бастадым. Ауруха-
нада  кезекті  ауысым  болып  жатты.  Олар  мені  көрген  уақытта,  жүз-
дерінде  үрей болатын, әбігерге түсіп, стимуляторды еге бастады және 
маған айқайлай бастады. Үш сағаттан астам бала сусыз болды, толғақ 
кезінде ол ішімде қатты аунақшыды, ақыр соңында   босану басталды, 
бірақ біраз уақыттан соң ол үнсіз қалды. Мен тыныстаймын, шыдай-
мын, есімнен танамын, есімді жинаймын да, дәрігерлердің жүздерін 
көремін (олар көп болып жиналды – анестезиолог, хирург,  акушер) 
–  олардың  жүздері  тұнжыраулы  еді.  Осы  сәтте  менде  іштей  айқай 
туды:  «Мен баладан айырылып қалуым мүмкін!». Не істеймін? Мен 
жалғызбын, әлем бір жаққа жоғалып кетті. Мен жалбарына бастадым: 
«Құдайым,  көмектес!  Менің  баламды  құтқар!».  Бұл  саналы  түрде 
емес еді, шарасыздықтан болды. Сонда үдеріс басталды... Бұл бірін-
ші бұрылыс нүктесі болды. Бірақ Антон айқайламады, бірден неона-
толог жетіп келді. Жан сақтау шараларына бірден кірісіп кетті. Ұлым 
5-ші қабатта жан сақтау бөлімшесінде, мен – бірінші қабатта жаттым. 
Дәрігерлер  маған  оның  жағдайын  айтпады.  Босанғаннан  кейін  екі 
сағаттан соң мен ауырғанды да, шаршағанды да сезбей, балама өзім 
бардым, түтіктерге оралып кювезде жатқанын көрдім. Соңынан шала 
туған нәрестелердің бөлімшесіне ауыстырды. Бұл ережелерге қайшы 
еді, бірақ оған тек сонда ғана көмектесе алатын. Әрине, шала туған 
балалардың жалпы аясында ол маған ең әдемі бала болып көрінді. 
Өйтіп салыстырудың кері әсері болмас деген сенімді туғызды. 
Дүйсенбіде  емдеуші  дәрігер  маған  баладан  бас  тартып  өтініш 
жазуға  кеңес  берді,  себебі  осылай  босандырудан  кейіін  онда  не-
врологиялық  сипаттағы  көптеген  босану  жарақаттары  болды:  «Ол 
–  өсімдік.  Өзіңізді  де,  күйеуіңізді  де  аясаңызшы.  Сіздер  жассыздар, 
басқа балаларды туасыздар, ал егер мына баланы қалдырсаңыздар, 
онда басқаларына сіздердің күштеріңіз де, уақыттарыңыз да болмай-
ды». Ол адамға мен сенетінмін, бұл дәрігер менің жақын құрбым бол-
ды. Шынын айтқанда, мен оның маған не деп тұрғанын түсінбедім. 
Мен 20 жасымнан бала туралы армандадым, енді міне, 27 жасымда 
ол дүниеге келді. Жүктіліктің алғашқы күнінен бастап мен оның Антон 
екенін білдім және оны күттім. Құдайдан оны құтқаруды өтінгенімді 
ұмытқан жоқпын, және мен бұл баладан бас тарта алмас едім. сана-
лы түрде болмаса да, бірақ мен өзіме тек осы баланың керек екенін 
білдім. 
7-ші күні маған онымен бірге үнемі болуға рұқсат етті, әкеліп, ма-
нежге жатқызды. Ұйықтап жатты, ал мен айналсоқтап, осы керемет-

78
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
ке қарап жүрдім де, оның қашан оянатынын күттім. Оянған осы сәт 
– екінші бұрылыс нүктесі. Ол бір көзін ашты да, мен қуланған саналы 
жанарды көрдім және өзім де жымиып күлдім. Өсімдікте ондай ойлы 
жанардың  болуы  мүмкін  емес,  онда  интеллект  болды.  Мен  осыны 
қармандым, және бұл басқа күйге бөледі. Күш келді, мен ол уақытта 
22 тілік пен жіктерге қарамастан (маған бір апта жатасың деп айтқан 
еді),  өзімнің  шаршағанымды  мүлдем  сезбедім.  Соғыстағы  секілді 
жоғары мобилизация дәрежесі болды. 
Біз  16  тәулік  жаттық.  Алғашқы  күндерден-ақ  мен  интеллект  ұй-
қыға кетпеу үшін қолымнан келгеннің бәрін жасадым. Күйеуім, оған 
өзі сене қоймаса да, маған көмектесті. Мен нәрестеге ертегі оқыған 
уақытта, күйеуім таңғалды: «Керегі не? Ол бәрібір ештеңе түсінбейді 
ғой!»
 Антон көп әрі қатты жылады, оның жоғары бас сүйек ішіндегі қы-
сымы болды. Оған түрлі процедуралар жасады, әлі күнге дейін оның 
төсінде  электрофарезден  күйіктер  қалып  қойды.  Сауатты  дәрі-дәр-
мектік терапия тағайындалды. Мен дәрігерлерге бұл үшін өте разы-
мын. Біз үшін сол кезеңде онсыз болмайтынын әрқашан түсінетінмін. 
Сирек дәрі-дәрмектер керек болды, оларды Ресейден, Молдавиядан 
алғыздық, әріптестеріміз қан тапсырды. Мұның бәрімен күйеуім ай-
налысты, мен тек оған не істеу керектігін айтып отырдым. Күйеуіме 
алдын ала болжамды хабарлаған уақытта, ол мұны қабылдаған еді, 
өйткені менен айырып қалғысы келмеді.
Диагноз 2-ші күні қойылды: БЦП бойынша тәуекелдік тобы. Оны 
қараған  барлық  невропатологтар  6  айға  қарай  біржола  бір  пікірге 
келді:  басқа  аурулардың  көбісімен  –  парапарез,  гиперкинез  және 
басқаларымен ұштасқан БЦП. Антонның жағдайы үнемі өзгеріп оты-
рды.  Түрлі  уақытта  бір  проблемалар  кетіп,  басқалары  пайда  болып 
отырды. Алдымен ол қолдарын ашпады, аяқтарын айқастырды, онда 
қол-аяқтың спастикасы болды. Мен қолдарын ашқызғым келді, менің 
өтінішім бойынша күйеуім кішкентай ағаш алақан кесіп әкелді, мен 
оны  ұлымның  алақанына  таңып  қойдым.  Бізге  поликлиникада  көр-
сеткендей созғыладым, массаж жасадым. Біз өте сауатты инеші-тера-
певті кезіктірдік, оның процедураларынан кейін ұлым жұдырықтарын 
аша  бастады.  9  айда  тыныш  түндер  пайда  болды.  Жылына  бір  рет 
бізге тегін массаж – 10 процедура тиесілі болатын. Бір бұл аз болды. 
Ол мұздаған тауық секілді еді, бір рет мен басқа бір сәбиді қолыма 
алып едім, ол бүкіл кішкене денесімен маған жабысып алғанда мен 
айырмашылықты сездім. Қатты мойын қисықтығы, Грэф синдромын 

79
«Жетістік тарихы» кітабы
анықтағандай. Бірнеше мәрте клондық тырысқақтар болды, өліп бара 
жатқан секілді көрінетін, терісі сұр тартады, сонда сенің алдыңда мүл-
дем  басқа  мақұлық.  Алғаш  рет  мен  дәрігерлер  келіп  жеткенше  ай-
қайлаумен болдым, бірақ олардың келу сәтіне қарай ұстама басыл-
ды,  тек  аузының  бұрышында  көбік  қалып  қойды,  тек  көбікке  қарап 
олар маған сенді. Кіндік жарығын алғанымен омыртқаның  барлық 
бөлімдерінде жарақаттар болды. Біз мамандарды іздедік. Олар қол-
дарынан келгенін жасады, бірақ жағдайды біржолата түзетуге олар-
дың күші жетпеді. 
Мұның бәрі түбегейлі әлеуметтік өзгерістердің аясында жүріп жат-
ты: КСРО ыдырады, экономикалық жағдаят күрделі болды. Талондар 
бойынша берілетін өнімдерге ұзынға созылған кезектер. Сүтке кезекті 
күйеуім түнгі сағат 3-тен бастап алатын … 
Бірінші жылда біз көптеген әйгілі және әйгілі емес невропатологтар-
мен  таныстық,  жалпы  балалар  ауруханаларында  жаттық,  Уақыт  өткен 
сайын бала аурудың  жаңа түрлерін «жинай» берді, тіпті нағыз көкжө-
телмен де ауырды, ал мен ұйқының қанбауынан, үзіліссіз іштей қорқу-
дан, ұсақ және қажетті істердің бітпейтін тізбегінен (қатаң тамақтандыру, 
дәрі-дәрмек беру, инъекциялар жасау және т.б. режимі) мәңгірген ро-
ботқа айналып бара жатқан едім . Күйеуімнің негізгі рөлі «ақша табушы, 
әкелуші және қоректендіруші» болды, бірақ ол да мен әбден титықтаға-
нымды көрген уақытта күтім жасауға көмектесті. Балақайдың бас сүйек 
ішіндегі қысымының күшті болғаны сондай, оның көзінің ағы көгеретін 
және көзі шарасынан шығып бара жатқан секілді көрінетін. Кезекті тек-
серген кезде невропатолог менен: «Сіз балаңыз есірткіқұмарға айналады 
деп қорықпайсыз ба: ол бір жылдан астам қабылдап жүрген «тыныштан-
дырғыштың» дозасы онда сондай үлкен?», - деп сұрады.
Мен  мүгедектіктен  құтылуға  болатын  шығар  деп  өте  үміттендім 
және жәрдемақыға тіркелмедім, бірақ болмады … 
Үйде біз ауруханалардың арасындағы аралықтарда көрінетін бол-
дық. Әбден шаршағаннан мен бір жолы баламды тіземде ұстап оты-
рып ұйықтап қалдым, оның қалай құлап қалмағанын білмеймін. Мен 
бұдан әрі көмексіз қалуға болмайтынын, оның қауіпті екенін түсіндім. 
Күйеуім  ауыра  бастады,  оның  да  ұйқысы  қанбайтын.  Мен  Антонды 
Молдавияға күйеуімнің әке-шешесіне апардым. Атам мен енем – ша-
руалар, қатал адамдар, олар үшін ешқандай бас сүйек ішіндегі қысым 
жоқ еді,  олар мені ерігіп жүр деп ойлап, кінәлады. Қалыпты, дені сау, 
мықты сәби. Олардың 36 жүздік бақшасы болды, мен ұлымды аула-
да арбашада қалдырып, өзім бақшамен айналыстым. Бір рет қызанақ 

80
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
жүйектерінен қайтып келсем, арбашаның ішінде ұлым жоқ. Осы сәтке 
дейін  ол  еңбектемейтін,  тек  аунайтын.  Антон  осы  сәттен  жерде  ең-
бектей бастады. Онда бір ай тұрамыз деп ойлағанбыз, бірақ Днестр 
маңындағы соғыстың салдарынан көпке бөгеліп қалдық, содан кейін 
біздің артымыздан күйеуім келді.
Ең жағымсыз сезім – дәрігерлер ортасының қастығы. Невропато-
логтар менің ұлымды есептен шығарып тастады, олар өздерінің дұры-
стығына сенімді болды және мені тіпті тыңдағылары келмеді. Дәрі-
герлер есіме түскен уақытта жүрегім қысылып, қысымым көтеріледі. 
Мен оларға баламның қалай жетіліп келе жатқаны туралы әңгімеле-
ген кезде мені көңіл аудара тыңдаған және естіген тек екі маманды 
ғана  атай  аламын.  Мен  олардың  айтқанына  сүйендім,  дегенмен  өз 
пікірімді  ұстандым,  дәлірек  айтқанда,  өзімнің  емдеу  тәсілдерімді 
олардың пікірімен салыстырып отырдым.
«Балбұлақта»  профессор  Чемерис  ұлыма  диспорт  екті.  Бұл  өте 
күшті токсин, оны еккен бұлшық етті сал тартқызады. Ол 1-2 ай әрекет 
етеді, және осы уақыттың ішінде орасан зор жұмысты тындыру қажет. 
Бұлшық ет сал күйінде қалғанша, оны созғылау, оның конфигурация-
сын өзгерту керек. Ол үшін маманды жалдадық, ол массажды күнара 
жасап тұрды, бұлшық етке өз денесінің бүкіл салмағымен күш салып, 
оны жазды. Антон бәріне шыдады.
Үйде шөптер мен Павлов микстурасы, цетраль, бор таусылмайтын. 
Ол препараттардың болғаны жақсы еді. Мамандар дәрі үйлесімділігін 
сәбидің жас шамасына және салмағына орай мөлшерлеп дайында-
ды. Бұл айран немесе сүт секілді, біздің күнделікті ішетініміз болды.
Мен қолыма түскеннің бәрін парақтап,ерекше көңіл қоя оқыдым. 
Күйеуімді  тауға  шөптерді  жинауға  жұмсадым.  Невропатологтардан 
олардың  бере  алғанының  бәрін  суыртпақтадым.  Олардың  ұсыныста-
маларын, жаңа таблеткаларын  балама берерден бұрын, оларды өзім 
қабылдадым.
Алғашқы  жылдары  маған  ұлымның  күлкісі  демеу  болды.  Ойлап 
көріңізші,  үнемі  бірдеңе  істейміз,  ал  нәтиже  болса,  жоқ,  ашынуға 
жақын  қаласың,  бірақ  кенеттен  басқаша  қарады,  басын  көтерді, 
бұрын жасамаған бір нәрсе жасады. 
Антон 8 жасқа толғанда ит асырадық. Ол ұлымды ұйықтауға үйрет-
ті, өзінің жұмсақтығымен, жылуымен еркінсіді, бұл оның жүйке жүй-
есі үшін өте қажет болатын.
Мен  моториканы  дамытуға  тырыстым.  Дәрігерлер  мидың 
зақымдалған учаскесінің қасында ұсақ моторика үшін жауап беретін 

81
«Жетістік тарихы» кітабы
орталық болады, егер оны дамытса, онда бұл зақымдалған аймаққа 
ықпал етеді дегенді айтты. Мен оны қайда апармадым десеңші. ИЗО-
студияға біз сонау обсерваторияға баратынбыз, өйткені онда Антонды 
жақсы білетін маған таныс әйел сабақ беретін. Ол қарындашты дұрыс 
ұстай алмайтын, бояумен сурет сала алмайтын – еркін қимылдау ке-
рек болатын, ал оның спазм құрсаған бұлшық еттері оған мүмкіндік 
бермейтін. Бірақ ол А12 форматының қағаз парақтарын түрлі-түсті қа-
рындаштармен қоймай бояйтын. Балалар оған қағазды түрлі бояулар-
мен бояп беретін, ол оны жыртып, түрлі-түсті бөліктерінен коллаждар 
жасайтын.  9  жасында  ол  акварель  бояулармен  біздің  иттің  суретін 
салды. Табандылығы мен еңбекқорлығы барлық оқытушыларды қай-
ран қалдыратын. 
Алдымен  Антошканы  БЦА  бар  балаларға  арналған  балабақшаға 
жіберді, одан кейін ПМПК 2-ші интернатты тағайындады («О не де-
геніңіз, ешқандай мектеп болуы мүмкін емес!»). ал ол 4 жасында оқы-
ды, ал 5 жасында жаза бастады. Әрине, ол беттің бұлшық еттерінің 
спастикасынан анық оқи алмады, бірақ өзі бәрін түсінетін. Біздің ло-
гопедпен жолымыз болды, ол бір ғажап нәрсе жасады – оған спасти-
калық  кекештенуден  100%  құтылуға  көмектесті  және  дизартриядан 
арылтты.
Интернаттағы үш жыл (1-ші сыныптан 3-ші сыныпқа дейін) ұлым-
ның жетілуіндегі кемшілік болды. Ол интернатта оқытқаннан әлдеқай-
да көп білетін және жасай алатын. Ол өзін түсінетін адамдардың орта-
сында өсті, өзінде әлдебір нәрсенің дұрыс еместігі оның ойына кіріп 
шықпайтын,  көңілді  бала  болатын.  Бірақ,  екінші  жағынан,  интернат 
маған қимылдауға біраз еркіндік берді. Бұрын ешқандай мансап ту-
ралы тіпті ой да болмаған еді. Мен ұлымды ешкімге сеніп тапсыра ал-
мадым, жақындарымыз, тіпті менің анам да, оны ұқпайтын. Ал ақша 
әрине  жетіспеді,  қарызданып  өмір  сүрдік.  Күйеуіме  отбасымызды 
жалғыз қамтамасыз ету  қиын болды. Сондықтан, мен сол уақытта Че-
хияға ауысуға талпыныс жасадым. Мен отбасымыз үшін база құруға 
тырысып, сонда тұрып жаттым. Чехияда ашық қоғам, бұл көп нәрсені 
айқындады.  Онда  мүгедектерді  норма  ретінде  қабылдайды,  ондай 
адамдарды жасырудың керегі жоқ. Мен Антон үшін абыройлы өмірді 
қаладым, бірақ күйеуім қатты ауырып қалды да, бұл істі тастауға тура 
келді.
Интернаттан мен оны өз шешіміммен алып кеттім, бәрі үшін өзім 
жауап бермін деп қолхат жазып бердім. 4-ші сыныпқа Антон № 117 
мектепке барды, бұл мектеп директоры Зура Жунусовна Магзумова-

82
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
ның бізге сенгенінің арқасында болды. Орта мектепте оқыған бір жыл 
мүмкіндіктері шектеулі және интеллекті сақталған баланың оқи ала-
тынын, тіпті жақсы оқи алатынын көрсетті. Әлбетте, менің тарапым-
нан әкімшілікпен, мұғалімдермен және 4-ші «в» сыныптың оқушыла-
рының ата-аналарымен көп қатынастар болды.
Оқу  жылының  ортасына  қарай  барлық  тараптардың  толық  өза-
ра бейімделуі орын алды және біз 165-ші техникалық лицейге оқуға 
түсуге дайындала бастадық. Емтихандар сәуір айында өтті және бес 
пәннен, соның ішінде психологиялық тестілеуден тұрды. Құжаттарды 
тапсырғанда, мен тек дәрігерге ғана емес, сонымен қатар директорға 
да, оқу ісінің меңгерушілеріне де баланың белгілі бір қабілеттері бар 
екені  туралы  ескерттім  және  «Жібересіздер  ме?»,  -  деп  сұрадым. 
Оңды жауап алған соң, біз барлық балалармен бірге емтихандарды 
тапсыра бастадық. Оқушылардың болашақ құрамы ресми қабылда-
уға дейін анықталды, өйткені емтихандардың нәтижелері бірден жа-
рияланып отырды. Ұлым көшбасылардың қатарында болатын, бірақ 
жиналыста оның аты аталмады. Ата-аналар мен балалар менен «Сіз-
дер неге жоқсыздар?», - деп таңдана сұрап жатты. Сонда директор 
бізді онда емтихан комиссиясының бүкіл құрамы отырған өзінің ка-
бинетіне шақырып, 10 жасар балаға қарап былай деді: «Сен түсінесің 
бе, кейбір балалар жылап жатыр, өйткені бірнеше ұпайға жете алмай 
қалды да, оқуға түспеді, ал сенің жағдайың басқа – сенің ұпайың өт-
пелік  ұпайдан  жоғары,  бірақ  біз  сені  қабылдай  алмаймыз,  өйткені 
сенің  елеулі  ауруың  бар…».  Сол  жерде  болған  барлық  педагогтар 
көздерін жасырды және неге баланы әуел баста емтиханға жіберген-
дерін түсіндіре алмады. 10 жасар балаға ересек адамдардың осын-
дай қылығының себебін түсіндіру мүмкін емес еді. Әншейін, ерекше 
бала бір айлық емтихан сайысына шыдай алмайды деген ой болған …
№111 гимназияға бізді нағыз ұстаз әрі адамгершілігі жоғары – Вла-
димир Николаевич Кривобородов қабылдады. Ол былай деді: «Егер 
осындай  балаларға  көмектеспесек,  онда  кімге  көмектесу  керек!?» 
Владимир Николаевичқе біз өмір бойы алғысымызды айтамыз. Тағы-
да емтихандар, бала оларды оп-оңай тапсырды. Құжаттарды тапсы-
рған  уақытта,  директор  кабинетіне  оқу  бөлімінің  меңгерушілерін 
шақырып алып, мұндай оқушыға көңіл бөлу және ол талаптанып білім 
алуы үшін бәрін жасау керек дегенді айтқаны есімде.
Міне, екі кәсіптік және адами позиция – екі көзқарас. Өкінішке қарай, 
мүгедек балалардың жақсы білім алуға қол жеткізуіне қатысты Кривобо-
родовтың позициясы 21-ші ғасырдың басында айрықша болды. 

83
«Жетістік тарихы» кітабы
Ұлыма гимназияда қиын болды. Ондағы балалар оңай болмады. 
Алғашқы  жан  жарасын  қасында  жүрген  өзінің  жақын  досы  салды. 
Онда не болғанын мен әлі күнге дейін білмеймін, бірақ бүкіл сынып 
хабардар болатын. Антон маған ештеңе айтпады, баланы кешірді. Ол 
жалпы ешкімге де кек сақтамайды.
Ұлымның  тағдыры  көп  себептерге,  бірақ  99%-ға  –  біздің  ата-ана 
ретіндегі әрекеттерімізге байланысты болды. 1% – Магзумова және 
Кривобородов секілді түсініп қарайтын адамдармен кездесулер.
Мен бұрын Антонның үлесін жете бағаламайтынмын, ал ол сондай 
тырысты! Оған берген барлық тұнбаларды, дәрі-дәрмектерді қыңқ ет-
пей ішіп жүрді.  Анасын қуантқысы келді. Тіпті гимнастикамен айна-
лысқанда да қабақ шыту болмады.  Онда жалпақ табан және спазм 
болды, оның кесірінен жүру ауыр, ол кез келген тастан қашатын, олар 
көзіне жас келетіндей ауыртатын. Ал Ыстықкөлде мен оны жалаңаяқ 
жүруге мәжбүрледім, бұл проблеманы тек осылай ғана шешуге бола-
тын. Осылай әркез азаптану, ауырсыну арқылы  менің тілімді алатын.
Мен  өз  бетіммен  шеше  алмайтын  проблемаларды  еңсеру  үшін,  
саналы түрде белгілі бір жағдаяттар қалыптастырып отырдым. Мыса-
лы, № 1 міндет – оның денесінде координацияны қалпына келтіру. 
Ол үшін конькиді, роликті меңгеру керек. Бірақ Антон үшін бұл қиын 
болды,  оны қаламады. Мен оны бірге ойнауға, коньки немесе ролик, 
скейт,    велосипед  тебуге  тартатын  балаларды,  оның  қатарластарын 
іздедім. Ұлымның керемет жұғысымды бала болғаны көмектесті, ол 
шек-сілесі қата күлетін, көңіл көтере білетін, сондықтан балалар әр-
дайым оған жақын болғылары келетін. Бұл тәсілді мен екеуміз бірге 
шыға  алмайтын  әр  төмпешік  кезінде  пайдаланып  отырдым.  Жалпы 
стратегиядағы  осы  «топ  жина»  тактикасы  мінсіз  жұмыс  істеді.  Яғни, 
мен ұлымды жетілдіру және тәрбиелеу үдерісін өз бетімен жібере ал-
мадым, автопилотта ештеңе де жасалмады, бәрі де саналы әрі ойла-
стырылған, бір сөзбен айтқанда –  «қолмен басқаруда» болды.
Антон  19  жасқа  толған  уақытта,  біз  доктор  Матвиевскиймен 
таныстық.  Дәрігер  бізге  гиперкинезді  тоқтатуға  көмектесті.  Ұлымда 
оның тәнінде бақылаудан тыс қимылдар болатын, ол теңселетін. Еңсе-
руге  келмейтін  жағдай  деп  саналады,  клетканың  ядросының  терең 
зақымдалуы емделмейді. Бірақ мен гиперкинездің біресе үдейтінін, 
біресе  толастайтынын  көрдім,  ал  ойнағанда  ол  мүлдем  байқалмай-
тын, осыны байқау маған үміт ұялатты. Матвиевскийдің орталығында 
Антон аутист баламен жұмыс істеу арқылы өзін өзі тартып шығарды. 
Матвиевскийдің  әдістемесі  осындай:  басқаға  көмектескенде,  өзіңе 

84
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
көмектесесің.  Оның  орталығында  ата-аналар,  өз  балаларын  тартып 
шығара отырып, өздері де физикалық, рухани, интеллектуалдық, мен-
талдық, психикалық деңгейлерде өзгереді.
Дұрыс  сүйетін  ата-аналар  өздерінің  ерекше  баласы  үшін  өмірге 
разы. Олардың алдында үлкен міндет тұрады: оған қалай көмектесуге 
болады? Ізденістер басталады, ал бұл олардың өмірін өзгертеді.
Біз Антонмен өзіміздің «кедергілі жүгірісімізді» бастаған уақытта, 
ерекше  балалар  мен  олардың  ата-аналарының  проблемаларымен 
айналысатын МЕҰ-ның айтарлықтай саны әлі бола қоймаған. Айбек 
Думбаев пен оның «Жан» қоғамын таптым, бірақ онда маған көмек-
тесе алмады. «Әлем көмек» Қоғамдық қорына ерікті болып бардым, 
содан  кейінірек  осы  қордың  басшысы  болдым,  ал  құрылтайшылар 
қорды  жапқан  уақытта,  біз  «Эдельвейс»  қоғамдық  қорын  аштық. 
Мүгедек  балаларға  көмектестік,  бірақ  Антонға  біздің  қор  ешқандай 
көмек  көрсете  алмайтын,  БЦП  емдеуге  арналған  «ғарышкердің  ко-
стюмі» оған тағайындалмаған еді.
Маған ұлымның өмірі үшін қорқыныш түрткі болды, бәрі де шырма-
лып қалғандай көрініп, үнемі мен дұрыс істеп жүрмін бе деген күмән 
тындады. Мүмкін, баланы қинаудың керегі жоқ шығар? Егер көз ал-
дымда  оңды  мысалдар  болса,  менде  қорқыныш  болмас  еді.  Қазір 
олар көп, Ғаламтор арқылы әлемдегі кез келген тәжірибені табуға бо-
лады. Ал мен көзі ашылмаған марғау секілді күмәндар арқылы алға 
жүрдім. Сонымен қатар ішкі дауысым «Осылай істе!», - дейтін. Ұлым 
баспалдақтан баспалдықты еңсеріп, жетіле берді.
Менің әдістерім мен көзқарастарымнан басқа отбасылармен біз 
толық екі айырылдық, күйеуімнен және кездейсоқ адамдардан басқа 
пікірлестерім жоқ болды.
Биыл Антон 23 жасқа толады. Мен енді оған ықпал ете алмаймын, 
өзі сұрамаса, ақыл айтпауға тырысамын, әйтпесе, ол бірден тұйықта-
лып қалады. Бірақ егер менің пікірімді сұраса, мен әрине, оны айта-
мын, ол менің сөздеріме құлақ салады.
Қазір ол бөлек тұрады. Бұл мен үшін кезекті сын болды. Мен оның 
өзімнен қаншалықты қажығанын түсіндім. Мен сондай мақтан ете қо-
ятын ерекше ештеңенің жоқтығын түсіндім.
Біз әрдайым ұлымыздың  басқалардан артық та емес, кем де емес, 
және басқалардың істеген іс-шараларын ол да атқара алады деп ұғын-
дырып келдік,  Әрине, біз мұның арман екенін түсінетінбіз, бірақ біз 
мүгедек  баланы  басқаша  қалай  ынталандыруға  және  табандылық, 
еңбекқорлық дарытуға, жетілуге деген ұмтылысын баптауға болаты-

85
«Жетістік тарихы» кітабы
нын білмедік, өмірдің оған берген еншісін өзінің тәнімен, ақылымен, 
эмоцияларымен жұмыс істеуге мәжбүр етудің басқа жолын көрмедік. 
Бізде,  перзентханадан  бастап,  кім  кінәлі  екенін  талқылауға  уақыты-
мыз да, күшіміз де болмады. Бірақ қалай болса да, тіпті ол жай мо-
ральдық  демеу  болса  да,  түсінуге  және  көмектесуге  талпынған  әр 
адамның аты-жөні менің есімде жақсы сақталып қалды. 
Перзентханадағы  дәрігердің  болжамына  қарамастан  өтіп  келе 
жатқан барлық жолды  (емделу, білім алу және оңалту бойынша) ҚАР-
СЫ ТҰРУ деген бір сөзбен жеткізуге болады. Бір кедергіден өттік деп, 
әрі қарай талмай, үлкен үмітпен жүріп келеміз, қанша дегенмен, қоғам 
өзгеріп келе жатқан секілді көрінетін, бірақ әрбір келесі кезеңде – кол-
леджде, университетте – біз тап сондай кедергілерге тап боламыз. Қазір 
мен мүгедек балалардан кімдердің және қандай ережелер бойынша 
оқуға гранттар алатынын білмеймін, бірақ менің балалық шағынан мү-
гедек, 14 жасында әкесінен айырылған, оқыған, машықтанған, ғылы-
ми  қызметпен  айналысқан,  практикаларын  өткерген  және  сонымен 
бір мезгілде емделіп жүрген балам қандай да бір қайырымдылық қо-
рынан да, мемлекеттен де бір де бір грант алған жоқ!
Университет  ректоры  грант  беру  туралы  кезекті  өтінішке  ол  сту-
дент өте жақсы оқысын, жоғары ұпай алсын, сонда барып грант алады 
деп жауап берді. «Неге мен оны аяуға тиіспін? Бізде барлығы да тең 
құқылы, мүгедектердің баршасымен бірдей құқықтары бар …».
Бәрі  дұрыс  –  тең  құқықтар,  және  ешкім  де  аяуды  сұрамайды, 
әңгіме  мүмкіндіктері  шектеулі  адамның  қабілеттеріне  сәйкес  оқуға 
және  сапалы  білім  алуға  мүмкіндік  беру  туралы  болып  отыр.  Аппа-
раттық  тестілеу  физикалық  шектеулері  бар  студенттің  дайындық 
деңгейін  анықтай  алады  ма?  Мен  оқу  пәндерін  студенттің  өзінің 
таңдау құқығымен қисындық тестілеудің көмегімен ғана  құқықтарды 
теңестіруге болады деп ойлаймын.
Ана  және  өз  баламның  ғұмырлық  қорғаушысы  ретіндегі  өзімнің 
тәжірибемнен, сондай-ақ өзімнің кәсіби тәжірибемнен проблемалар-
дың шешімін өзімнің қалай көретініммен бөлісе аламын:
Ата-аналарды емдеу үдерісіне қосу қажет – бұл жерде ата-аналар 
күтім  жасау  мен  жетілдіруші  сабақтардың  қажетті  машықтарына  ие 
болуға және оны үйде істеуге тиіс.
Ата-аналарды өз балаларын оңалтудың қарапайым әдістемелері-
не үйрету.
Ата-аналардың  санасына  дәстүрлі  ем,  ол  ең  алыс  шетелде  және 
қандай қымбат болмасын, ауру баланы ертегідегідей дені сауға ай-

86
Ата-ананың қолынан келмейтін іс болмайды
налдырмайтынын,  тек  ата-аналардың  өздерінің  бірінші  кезекте  мү-
гедек  баланың  интеллектін  жетілдіру  бойынша  күн  сайын  тынбай 
еңбектенуі, жемісін әкелуі, ал көптеген жағдайларда, әлеуметтік-бюд-
жеттік тұтынушыдан еңбекші (оның күші мен мүмкіндіктеріне қарай) 
азаматты жасауы мүмкін екенін сіңіру қажет.
Мектеп  оқушыларына  өз  денсаулығы  мен  өз  психикасының 
жағдайы  үшін  жауапкершілік  дарытып,  мектеп  оқушысының  өз  ор-
ганизмінің осы аспектілеріне қалай өз бетімен қамқор бола алатыны 
туралы білімдер беру қажет. Бұл жерде ешбір жағдайда батыстың не-
месе американдықтардың, оның үстіне тегін ұсына алатынына сүйе-
нуге болмайды. Біздің халықтарымыздың үздік рухани дәстүрлерінің 
негізіндегі отандық әзірленімдер керек.
Директорлардың, ректорлардың және т.б. мүгедек баланың білім 
алуы туралы жеке дара шешім қабылдау мүмкіндігінен айыру қажет.
Физикалық шектеулері бар балалар үшін қисындық тестілеуді ен-
гізу қажет.
Үзіліссіз  және  тығыз  үшжақты:  денсаулық  сақтау  –  білім  беру  – 
ата-аналар өзара әрекеттесу механизмдерін құру қажет.
Орын  алған  кедергілерге  қарамастан,  табысты  оңалуға  және  то-
лық  әлеуметтендірілуге  қол  жеткізудің  сәті  түскен  ата-аналар  мен 
балаларды топтастыру қажет. Олардың тәжірибесін зерделеу, талдау 
жасау және талдау нәтижелерін инклюзивтік білім беру жайлы енгізу 
әдістемелерін құруда пайдалану қажет.
Дүниежүзілік  Денсаулық  сақтау  ұйымының  2006  жылы  балалар-
дың тууы мен әлсіреген және шала туған нәрестелерді аман алып қалу 
бойынша  жаңа  стандарттарды  енгізуі  туа  біткен  жетілу  кемістіктері 
бар балалардың елеулі өсуіне алып келді. Бұл физикалық даму ерек-
шеліктері  бар  балалардың  тууына,  тәрбиесіне,  емдеуге  және  білім 
беруге тікелей қатысы бар біздің баршамызды үлкен жұмыс күтіп тұр 
және оны мүмкіндігінше белсенді жүргізу керек деген сөз, және бұл 
бүгінгі мемлекеттік бағдарламалардың басым бағыты болуға тиіс.

87
«Жетістік тарихы» кітабы

жүктеу/скачать 16,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: