Қазақстанның «АҚ жол» демократиялық партиясы xxi-ғасырдағы Алаштың Ақ жолы Астана – 2014 ж

74

майды, осындай жұрттың тіршілігін көркейтетін жұмыстармен та-

былады»-  деп  қорытындылайды.  Оның  мақалалары  ұлт  ертеңіне 

қатысты өзекті мəселелерді бүгежектемей, халыққа əрқашан ашық 

жеткізіп отырғандығымен де бағалы.

Ол əсіресе кооперацияға аса маңыз берген. Өйткені, деректер-

ге қарағанда Смағұл Омбының ауыл шаруашылығы институтының 

кооперация факультетінде білім алып, 1918-1920 жылдары «Цен-

тросибирь» кооперативтер бірлестігінде қызмет етеді. Сондықтан 

да болар кооперацияға қатысты əжептəуір еңбектер жазды. Соның 

ішінде «Кооперация һəм қазақ шаруасы» (1924) атты жеке кітапша 

болып басылған еңбегін Д.Қамзабекұлы: «Қазақстанның экономи-

касын өркендету жөніндегі ғылыми-көпшілік еңбек деп бағалады». 

Алаштықтар  Қазақстанның  сол  тұстағы  шаруашылық  жайын 

саралай отырып, соған орай тəуелсіздік кепілі болатын бірнеше ба-

сты  қағидаттарды  атап  көрсетіп,  экономикалық  дамудың  бірқатар 

жолдарын  да  мегзеді.  Соның  басты  бірі - жер  мəселесі.  Алаш 

тұжырымдамасының бес ұстанымының бастысы: «Бірінші ұстаным: 

жер,  жер  жəне  жер.  Жерсіз  Отан  жоқ.  Əлихан  Бөкейхановтың 

ұйғарымы бойынша: «Қазақтың байырғы жерін қашан қазақтар өз 

бетінше ғылым мен техникаға сүйеніп толық игермейінше, жер же-

кеменшікке де, қоныстанушыларға да берілмейді». 

Осы ұстаным бүгінгі егемен елімізде де маңызын жойған жоқ. 

Өйткені,  жер  көлемі  жағынан  ҚР  əлемде 9-шы  орын  алғанымен, 

елімізде жер пайдалану, оны құқықтық тұрғыдан шешу, заңдастыру 

нарықтық қатынастар жағдайында өте күрделі жағдайда шешілгені 

белгілі. Талай дау-дамайдан соң, Парламенттік тыңдаулардан кейін 

жерді жеке меншікте иелік етуге, оның ішінде ауыл шаруашылығы 

жерлері жекеменшікке берілетіні туралы заң қабылданды. Алай-

да  бұл  шешім  дұрыс  па  əлде  бұрыс  па  ол  уақыттың  еншісіндегі 

жағдай деп білеміз. Өйткені, қазіргі заманда жерді талапайға салу 

фактілері бар екені жасырын емес. Əсіресе, астық мол алынатын 

құнарлы  жерлерден  молынан  қарпып  алған  қолы  жеткендердің, 

тіпті  келімсектердің  барын  халық  біліп  отыр.  Қаншама  жер  уча-

скесін меншігіне алып, пайдаланбай жатқан «пысықайларда» жет-

кілікті  көрінеді.  Бұл  жағдай  елбасының  құлағына  да  жеткенінен 

хабардармыз.

75

Мысалы, 26 қараша 2013 жылы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан 

Назарбаев Астананың бас жоспарын талқылаған кезде пайдаланы-

лмай жатқан жер телімдерін мемлекетке қайтаруды талап етіп:

“Бүгінде елорданы кеңейтіп, халқының санын 2-3 миллионға 

жеткізу  жобасы  жоқ.  Сондықтан,  бірнеше  мəселені  шешетін  кез 

келді. Мысалы, қала сыртында жеке тұлғалар арзан бағамен сатып 

алған  алаңдар  көп.  Қазір  ол  жерлерді  кейін  құрылыс  салу  кезін-

де  сатып  жіберіп,  мемлекет  есебінен  “жеңіл  жолмен”  ақша  табу 

үшін  пайдаланбай  отыр.  Жер  телімдерін  мемлекеттік  мақсатта 

пайдалану  үшін  тексеруді  жалғастыруды  прокуратураға  арнайы 

тапсырамын. Біз олардың иелері кім екенін білетін боламыз жəне 

дəрежесіне,  лауазымына  қарамастан,  жер  телімдері  мемлекетке 

қайтарылатын болады”, – деді Президент.

Жоғарыда  Смағұл  Садуақасов  Голощекиннің  өлкені  шикі-

зат  базасы  ету  бағытына  қарсы  шығу  саясаты  бүгінгі  Қазақстан 

жағдайында  əлі  де  маңызды.  Өйткені,  Қазақстанда  жұмыс  істеп 

жатқан көптеген шетелдік компанияларды еркіне жіберсең əлі де 

болса бізді тек шикізат базасы ретінде пайдаланғысы келетіні жа-

сырын емес. Оған дəлел болатын деректер толып жатыр. 

Ə.Н.Бөкейханов,  М.  Дулатов,  С.Садуақасовтар  үміт  артып 

насихаттаған  кооперация  мəселесі  де  қазіргі  нарықтық  эконо-

мика  заманында  көкейкестілігін  жоғалтқан  жоқ.  Алайда  оның 

нəтижесі қандай? Бұл жөнінде профессор М.Кемел былай деп жа-

зыпты: «Смағұл Сəдуақасов кооперацияны елге қарапайым тілмен 

түсіндіруге тырысып, арнайы көркем шығарма да жазғанын айттық. 

Сол еңбекте кейіпкерінің аузына мынадай сөз салады: «Біз, міне, 

бəріміз де жаспыз! Бір-екі ауылдың арасында қыдыруды білеміз!.. 

Баяғыдан бері қыдырумен келеміз… қыдырумен ата-бабамыз өтті. 

Қыдырумен  əке-ағамыз  өтті!  Бəрі  де  əуелде  біздей  бозбала  еді! 

Осы күні қартайып шал болды. Ертең өледі… Біз де бүгін бозбала! 

Ертең біз де шал. Бізге де өлім! Біз осы күні не істеп жүрміз! Ертең 

неге  жарамақпыз?  Біз  неге  оянбаймыз?  Біз  неге  ұйқыдамыз?» – 

депті. Осы сөз бүгін де өзекті емес пе?! Бүгін де осылайша ағысқа 

ерумен  болмаса  ата-анасының  байлығымен  тоқтықтан  есіріп 

жүргендеріміз  аз  ба?!  Смағұл  Сəдуақасовтың  экономикалық 

тұжырымдары  біздердің  əрбірімізді,  біздерді  қоршаған  ортадағы 

адамдарымызды ойландыра жүруі тиіс» - дейді

76

Қорыта  келгенде  айтарым,  Алаш  қайраткерлерінің  экономи-

калық  мəселелер  ж өніндегі  ұстанымы,  шығармашылық  мұрасы 

əлі  де  көкейкестілігін  жоғалтқан  жоқ,  сондықтан  да  олардың 

еңбектерін  зерттеп,  зерделеу  уақыт  талабы.  Ал  одан  тағылым 

алып,  оны  бүгінгі  жас  ұрпақ  санасына  сіңіруге  ат  салысу  біздің 

оқытушылар, ғалымдар қауымы үшін де ардақты міндет, абырой-

лы іс деп түсінемін.

Қолданылған əдебиеттер тізімі:

1.  Р.Нұрғали. 7 томдық шығармалар жинағы. Астана: «Фолиант» бас-

пасы, 2005. 3 том, 102 б.

2.  Энциклопедия «Айқап» / Бас редактор Р. Нұрғалиев, Алматы: «Қазақ 

энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1995. 83 – 85 б.

3.  С.Смайыл. Қазақ əдебиеті, 2009. 26 маусым, 5 б.

4.  Шоқайұлы М. Таңдамалы шығармалар жинағы. 2 том.Алматы, Жа-

зушы, 1999. 387 б.

5.  Т.Шонанұлы. Жер тағдыры – ел тағдыры. 2 – басылуы (Көмекші оқу 

құралы). Алматы, «Санат», 1995. 6 б.

77

3-ші номинация:

«АЛАШ» КӨШБАСШЫЛАРЫ 

ЖҰМЫСТАРЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМНЫҢ 

ƏЛЕУМЕТТІК ЖАҢҒЫРУЫ, ЕУРОПАЛЫҚ ЖОЛМЕН 

ДАМУЫ МƏСЕЛЕЛЕРІ ЖƏНЕ ОЛАРДЫҢ ҚАЗІРГІ 

ЗАМАНҒЫ ҚАЗАҚСТАН ҮШІН ӨЗЕКТІЛІГІ»

78

Шаяхмет Ақылбек  Қожаұлы

Ахмет Байтұрсынов атындағы 

ҚМУ Медиа-орталығының 

 директоры, жазушы,

филология  ғылымдарының  

кандидаты

ЕЛІМ ДЕП ЕҢІРЕП ӨТКЕН...

Қазақ  елінің  тəуелсіздік  жолындағы  азапты  сапарында 

«Қазағым»  деп  тəні  өртке  шарпылған, «Алашым»  деп  жаны 

дерттен алқынған перзенттердің бірі - көрнекті ғалым, білікті ау-

дармашы, ұлағатты ұстаз, белгілі қоғам қайраткері Елдес Омарұлы 

əділетсіздікпен арыстандай алысқан, жолбарыстай жұлысқан бір-

туар тұлға еді.

Елдес Омарұлы Қостанай өңірінің Тобыл болысында, қазіргі 

Таран ауданына қарасты Қожай ауылында 1892 жылы туған. Əкесі 

Омар ерте хат таныған, ауылдағы сауатты кісілердің бірі болған. 

Елдес əуелі Ыбырай Алтынсарин ашқан Қостанайдағы екі жылдық 

қазақ-орыс мектебінде білім алып, кейін Орынбордағы мұғалімдер 

институтын үздік бітіріп шығады.

Қарт мұғалім Қапаш Шуақаевтың айтуына қарағанда, Елдестің 

арғы аталары Орта жүздің Қыпшақ руының ішіндегі Қарабалықтың 

белгілі билері болған. Қоржынкөл ауылының маңайында ертерек-

те Қаракөз деген елді мекен болыпты. Кейінгі жылдарға дейін сол 

жерде  диқандар  бригадасы  тұрған.  Қаракөз  Омардың  туған  ше-

79

шесі екен. Жаугершілік жылдары қалмақтан тұтқынға келген қыз 

екен деген де əңгіме бар.

Елдес аға өзі қызмет атқарған жылдары елдегі балаларды да 

оқуға алдырып, адам қылуды көздеген, талаптанған жастарға қолдау 

жасап,  қолқабыс  беріп  отырған.  Осы  кісінің  жəрдемімен  оқып 

шыққан,  кейін  оқуларын  Орынборда  жалғастырған  қостанайлық 

жастардың өзі бір төбе. Олардың ішінде Ахмет Тəшбаев, Жүсіпбек 

Жақаев, Қайдар Ибрашев секілді кезінде ел басқарған азаматтар-

мен  бірге  Рақатқызы  Күлəй,  Күлқадиша,  Күлəйім,  Қатира  есімді 

қостанайлық қыздар да болған.

Елдестің  туған  шешесі  Шолпан  жастай  қайтыс  болады.  Ал 

Омар  атайдың  екінші  əйелі  Ғалия  бертінде, 1953 ж.  қайтқан. 

Қаратомарға  жерленген.  Омардың  үш  ұл,  бір  қызы  болған. 

Елдестің  інісі  Ескендір  сұм  заманның  құрбаны  болып  кетсе, 

Ғалиядан  туған  Əбдеш  аурудан 1948 жылы  көз  жұмған.  Бүгінде 

жасы  тоқсанға  келген  Биғанша  Райысқызы  Елдесті  көзі  көрген 

кісі. Омарқызы Мəруаш болса Қайыңдыкөл ауылында (қазіргі Бе-

линский атындағы АҚ) тұрып, тоқсаныншы жылдары қайтыс бол-

ды. Ұлы Отан соғысы басталған жылдары Омар ақсақал жетпістен 

асқан  екен.  Сол  жылдардың  өзінде  көнекөз  қария  ауыл  адамда-

рына майданнан келген хаттарды, газеттерді оқып беріп отырған. 

Кіші баласы Əбдешті ағаларының ауыр жолын қумасын деп əдейі 

оқытпайды.  Өмірінің  соңғы  күні  жайнамаз  үстінде  өтіп,  намаз 

оқып жатқан кезінде өмірмен қоштасады.

Аңдаған  адамға  ағаның  өмір  жолы  да  тар  жол,  тайғақ  кешу-

ден  құралғанын  байқау  қиын  емес.  Елдестің  сүйіп  алған  жары 

Эльза  Адамовна  Берте  Ташкенттегі  неміс  елшісінің  қызы  екен. 

Олар  тұңғыш  ұлдарының  атын  Кенехан  қояды.  Сол  тұстағы  до-

стары  оны  еркелетіп  Генрих  десе,  орыс  жолдастары  Андрей  деп 

атаған, сүйтіп батыр атасының атын еншілеген жігіттің үш бірдей 

есімі  болыпты.  Кенехан  Ұлы  Отан  соғысы  жылдарында  əскери 

ұшқыш болып, фашистерге қарсы шайқасады. Ал əкесі тағдыр аза-

бы балаға тимесін деп сақтық жасады ма екен, кім білсін, əйтеуір, 

оның туу туралы куəлігінде баланың аты-жөнін Генрих Берте деп 

жаздырады.  Асыл  ағаның  артта  қалған  жалғыз  ұрпағының  одан 

кейінгі тағдыры белгісіз.

80

Елдес  ағаның  қазақ  тарихында  алтын  əріптермен  жазылып 

қалуға тиісті үлкен еңбегі оның Ахмет Байтұрсыновпен бірге 1926 

жылы  Əзірбайжанның  астанасы  Бакуда  өткен  тюркологтардың, 

яғни, түркітанушылардың бірінші құрылтайына (съезіне) қатысуы. 

Мұнда ол қызықты баяндама жасайды, баяндамасы мамандар та-

рапынан жақсы бағаға ие болады. Елдес аға Оқу комиссиясының 

мүшесі болған жылдарда да өнімді еңбек етеді, қазақ мектептері 

үшін арнаулы оқулықтар жазып, бірқатар кітаптарды орыс тілінен 

қазақ  тіліне  аударады.  Ғалымның  көптеген  кітаптары  Орынбор, 

Ташкент, Қызылорда қалаларында жарық көреді. Бұл кітаптардың 

біразы тілтануға, қазақ тілінің грамматикасына арналса, енді біра-

зы  хрестоматиялық  негізде  құрастырылған.  Қалай  болған  күнде 

де ғалым қазақ мектебі үшін ауадай қажет оқулықпен қамтамасыз 

етуге  өзі  де  жан  аямай  кірісіп,  өзге  кісілерді  де  осы  мақсатқа 

жұмылдыра  білген.  Қазіргі  уақытта  кейбір  тілші-ғалымдарымыз 

бен  аудармашылар  орыс  тіліндегі  көптеген  сөздердің  баламала-

ры  мен  қазақша  атауын  дəл  таба  алмай,  бас  қатырып  жүрсе,  əрі 

ұстазы, əрі досы болған Ахмет секілді Елдес аға да көптеген қазақ 

сөздерін ұтымды əрі шебер қолданады. Мəселен, Ақаң публици-

стиканы көсем сөз, афоризмді ділмар сөз деп атаса, Елдес аға ана 

тілінде жарық көрген геометрия оқулығын пішіндеме, тригономе-

трияны кескіндеме деп аударған. Ал математиканы есеп-қисап деп 

атаған.

Евней  Букетов  атындағы  Қарағанды  Мемлекеттік  Универ-

ситетінің  профессоры,  физика-математика  ғылымдарының  кан-

дидаты  Сəрсенғали  Əбдіманапов: «Ана  тілі»  газетінде  (доңыз 

жылы,  шілденің 20-ы)  жарық  көрген  «Математика  қазақшалауға 

көне  ме?»  деген  мақаласында  кезінде  математикадан  алғашқы 

оқулықтар мен оқу құралдарын жасаған Елдес Омарұлы еңбегіне 

үлкен баға беріп, оның «Пішіндеме» оқулығында теорема – түйін, 

биссектриса – жарма, радиус – өре, хорда – керме, параллелограмм 

–  қиықша,  пропорционал – құрылымдас,  фигура – пішін,  трапе-

ция – қостабан деп аталып, қазаққа өте түсінікті тілде жазылғанын 

атап көрсетеді.

Елдес  ағаның  тағы  бір  інісі,  бұл  күндері  Қазақ  техникалық 

университетінде  қызмет  атқаратын  ғылым  докторы,  академик 

81

Марат Қапашұлы Шуақаев өзінің монографиялық еңбегін атақты 

атасына  арнады.  Марат  Мəскеудегі  Орталық  кітапханадан  Ел-

дес  ағаның  бірнеше  кітабының  көшірмесін  де  алып  келді.  Сол 

тұста  Қазақ  Мемлекеттік  баспасының  заказы  бойынша  басылған 

бұл  кітаптар  таңдай  қақтырмай  қоймайды.  Мəселен, 1923 жылы 

Орынборда жарық көрген «Физика» кітабы (бірінші басылым) 400 

беттен тұрады. Ал 1928 жылы Қызылордада шыққан «Пішіндеме» 

(геометрия) кітабының бірінші жəне екінші бөлімдері (екі кітап) 

6000 дана таралыммен жарияланған. Кітаптағы гравюраларды А. 

Иванов деген орыс суретшісі орындапты. 

Елдес ағаның өз қолымен жасаған «Əліппесі» баспадан кітап 

болып  шығып  үлгірмеген.  Оны  кезінде  ауыл  ақсақалы  Асылбек 

Тəшбаев  оқып  көріп, «бұл  кітапта  қазақтың  біріңғай  байлары 

мен  билерінің  сөздері  мысалға  келтірілген  екен,  мына  күйінде 

кітап болып шығуы екіталай ғой!» дегенінде, ғалым: «болашақта 

бізге  осындай  кітаптар  қажет  болады,  жата  берсін,  керек  тастың 

ауырлығы жоқ!» деп жауап беріпті. Қолжазба күйінде қалған тағы 

бір  оқулық  əдебиет  танытуға  арналған.  Онда  ғалым  Өтебайдың 

«Ақ  алтын»,  Қалқаманның  «Сырдария»,  Ілиястың  «Құлагер», 

Сəбит Мұқановтың «Өмір ертегісі» жəне «Теміртас», Бейімбеттің 

«Бекберген мектебі» секілді шығармаларынан үзінділер келтіреді.

Ғалымның  шешендік  үрдісі  де,  оның  сөйлеген  сөздері  мен 

жазған мақалаларында анық байқалады. Мəселен, «Араб таңбасы» 

туралы еңбегінде «ескішілдік деген не?» деген сауал қойып алып, 

іле-шала: «Ескішілдік  деген  бұрыннан  үйреншікті  болып,  бойы-

на сіңіп қалған əдет. Үйренген əдеттен бұрылып шығуға болмай-

ды. Бұрын орысша оқып, үйреніп қалған қазақ жігіттері қазақша 

жаза  алмайды.  Пішіндемеде  кездесетін  түрлі  атауларды  қазақ 

əрпімен белгілесек, олар бұрын түйе көрмеген жылқының түйеден 

үріккеніндей  осқырынып  қарайды...  Міне,  ескішілдік  деген  осы. 

Өзінің үйреніп қалғанынан басқаға осқыра қарайтындық», – дей-

ді. Осынау сөздер күні бүгін де мағынасын жоймаған, біздің қазақ 

қауымына арнап айтылған сөз секілді əсер етеді. Кезінде қазақ зи-

ялылары осындай сөздерге құлақ қоймағаны өкінішті, əрине!

Елдес  Омарұлының  Мемлекеттік  қауіпсіздік  комитетінің 

мұрағатындағы (3626 іс, 61-ші  бума) 1935 жылдың 10 маусы-

82

мында өз қолымен толтырған жеке парақшада (личный листок по 

учету кадров) 1892 жылы 29 ақпанда шаруа отбасында туғанын, 

Орынбордағы  Қырғыз  мұғалімдер  мектебіне 1907 жылы  түсіп, 

оны 1911 жылы  бітіріп  шыққанын,  ал 1918-19 жылдары  Ала-

шордада  қызмет  атқарғанын  атап  жазған.  Осы  құжаттағы  арна-

улы  сауалдарға  Елдес  аға  орыс  тілінде: «работал  председателем 

Кустанайского отделения Алаш-Орды и комиссаром Алаш-Орды 

по Кустанайскому уезду в 1918-19 г.г. Постановлением коллегии 

ОГПУ осужден по ст. 58, пар 10 и 11, заключением в концлагере 

10 лет. Находился в заключении с 1929 г. по 1933 г. В июле 1933 

г. освобожден досрочно», – деп жауап берген. Ал еңбек тізімінде 

негізгі мамандығын оқытушы жəне əдеби қызметкер деп қосарлап 

көрсеткен.  Осыдан-ақ  Елдес  Омарұлының  Қазақстанның  оқу-

ағарту ісіне қыруар еңбек сіңіргенін көреміз.

Қазақша  жазу  туралы  жаңа  ережелерді  де  Елдес  аға  дайын-

дап,  оған  Қазақстан  Республикасының  сол  тұстағы  оқу  комис-

сары  Нұғыман  Балаұлы,  қазақ  комиссиясының  бастығы  Ахмет 

Байтұрсынұлы жəне қазақ комиссиясының жаршысы (секретарь) 

Елдес Омарұлы қолдарын қойған. Ғалымның орыс тілінде жазған 

«О  сочетании  звуков  казахского  языка»  деп  аталатын  еңбегінде 

қазақ тіліндегі 43 дыбысқа, соның ішіндегі 9 дауысты жəне 34 да-

уыссыз дыбысқа терең талдау жасалған.

Жиырмасыншы жылдардың аяғында Елдес Омарұлы қазақтар 

араб  жазуын  қолданғаны  дұрыс  па,  əлде  латын  əрпіне  көшуі 

қажет  пе  деген  пікірталаста  сөйлеген  сөзінде  араб  таңбасының 

артықшылығын ғылыми деңгейде дəлелдейді.

«Тағы  да  жазуға  келгенде,  біздің  оңнан  солға  жазуымыз 

əбден  дұрыс,  өйткені,  адамның  табиғаты  жаратылысында  со-

лай. Мəселен, жіп иіргенде қазақтың əйелдері оңнан солға қарай 

иіреді. Солдан оңға қарай иіруге олардың табиғаттары көнбейді, 

ыңғайлары келмейді. Жазу да осы сияқты. Тек біздің орысша жа-

зып үйреніп қалғандарымыз ғана оңнан жаза алмайды. Сонан соң, 

солдан жазуды мақтап, жорта жылдам жазылады деп, тəжірибесіз 

демагогтікке салынады» – деп жазады. 

Елдес  Омарұлы: «Мəскеуге  барған  қазақтың  жігіттері  мен 

əйелдерінен қай ұлттан боласың деп сұрасаң, қазақпын деуге ар-

83

ланып, жапонмын дейді», – дей келіп: «Бұл не?! Қазақтан жирен-

гендік. Ақылы соған өлшенгендік. Латын əрпін аламыз деушілер 

де қазақтың қазіргі əрпінен жиренеді. Ол олардың орысша үйреніп 

қалған  əдеттерінен  шыға  алмай,  сырты  сұлуға  еліктегенінен 

шыққан əдет» – деген қорытынды жасайды.

«Еңбекші қазақ» газетінің 1931 ж. 24 шілдедегі санында Бах-

тияр деген ақын «Жаңа əліп жолында» деген өлеңінде:

«Арабшы, жаңа əліпші

Екі жақ боп тартысты.

Ахмет,Елдес, Мұхтарлар

Арабқа  жұмсап  бар  күшті» – деп  жазғанында  да  сол  кездегі 

саясат пен уақыттың табы бар.

Елдес: «Біз  латынның  əрпін  аламыз  дегенше,  Иауропаның 

(Европа  дегені)  мəдениетін  қалай  аламыз  деп  кеңесуіміз  керек. 

Мəдениетсіз  біреудің  іші  қуыс  тонын  киюден  пайда  шамалы. 

Біз, не нəрсенің де сəніне қызықпай, дəніне қызығуымыз керек... 

Орынсыз  латыншаны  ортаға  салғанша  өз  əріптеріміздің  кем-

шілігін  толықтыралық,  соны  қолданалық.  Бізді  мəдениетке  жет-

кізбей жүрген түрік əліпбиі емес, сондықтан оны жазықсыз құрбан 

қылудың орны жоқ» (Қазақ білімпаздарының тұңғыш сьезі. Бірін-

ші қырғыз ғылыми сьезінің еңбектері. Қазақ мемлекеттік баспасы. 

Орынбор, 1925 ж.) – деп пайдасыз айтысты тоқтатуға шақырған. 

  Елдес  Омарұлының  қазақ  жəне  орыс  қарым-қатынастарына 

байланысты пікірі де турашылдығымен ерекшеленеді. Орынборда 

1922 жылы «Қазақ календарында» жарық көрген «Қазақ тарихы-

нан» деген мақаласында («Қазақ тарихы» №1, 2008 ж): «Кенеса-

ры, Наурызбай, Есет, Сырым əрқайсысы əр жерде болып, жалпы 

қазақтың басын қоса алмаған соң, істері берекелі болмаған. Амал-

сыз Арқадағы ел орысқа қарап қалған. Ол кездегі Сыр елі Қоқанға 

бағынған.  Ұлы  жүз  бен  қырғыздар  шекарасы  шектес  Қытайға 

қосылып  кетуге  ыңғайланған.  Сөйтіп,  қазақ  баласы  бұрынғыдай 

өз алдына ел болмақ түгіл əрқайсысы əр патшалыққа тозып кете 

жаздады.  Осыдан  шошынып  жəне  Кенесары,  Сырымдардың 

тəжірибесінен  жалпақ  далада  жайылып  жатқан  қазақтың  бала-

сын бір жерге жиып, əскер түзеп, іс қылуға болмайтынын түсініп, 

Сырдағы Досбол би Арқадағы қазақтың хандарына, билеріне хат 

84

жазып, бұларды Сырға шақырған. Досболдың есебі, қазақ өз алды-

на ел бола алмағанымен, əр патшалыққа тозып кетпей, қайда болса 

да бір жерде болуы еді. Бұған Арқаның орысқа бағынған ханда-

ры  түсінбей,  Досболдың  сөзін  аяқсыз  қалдырды.  Бірақ,  онымен 

Досболдың тілегі болмай қалған жоқ. Көп ұзамай Сыр елі де орысқа 

қарады, қазақ Қытайдан өз алдына ел бола алмағанымен, тозбай, 

түгелімен бəрі бір патшалыққа қарады. Қазақ бытырамай түгел бір 

жерде болса, түбінде өз алдына ел болмасқа мүмкін емес. Арқаның 

қазағын Сырға шақырған Досбол, соны біліп шақырып еді. Досбол 

болашақты сəуегейлікпен емес, қырағылықпен болжаған» – деген 

пікірін білдіреді.

Асыл  ағаның  бірбеткейлігі,  ел  үшін  қоң  етін  кесіп  беруге 

дайын мінезі, əрине, сол тұстағы жағымпаздар мен «шолақ белсен-

ділерге» ұнай қоймағаны анық. Журналист Шəрбану Бегімқұлова 

«Қазақстан əйелдері» журналында жарық көрген арыстарымыздың 

бірі Телжан Шонановқа арналған мақаласында Елдес ағаның Тел-

жанмен  достығын  баяндап,  оның  осы  достығы  үшін  күйгенін  де 

ашып жазады:

«ҚазМУ-нің  сол  кездегі  директоры  Ошков  Елдес  Омарұлын 

да  əшкерелеуге  асығады.  Оны  Университеттің  тілдер  кафедра-

сы 1937 жылғы 13 қазанында  өткен  мəжіліске  салады.  Кафедра 

мəжілісінде  əрі  директор,  əрі  тілдер  кафедрасының  меңгерушісі 

Ф.Т.  Ошков,  биология  факультетінің  деканы  Митрофанов, 

оқытушылар И. О. Байков. М. Б. Байкова, И. О. Папоротная, Рат 

жəне  Омаров  қатысады.  Мəжілісте  биология  факультетінің  екін-

ші  курс  студенттерінің  оқытушысы  Омаров  «халық  жауы»  Шо-

нановты  ерекше  қорғаштағаны  жайлы  арыз  тыңдалыпты.  Осы 

арыздың негізінде кафедра мəжілісі болған күнгі бұйрықпен Ома-

ров  «контрреволюционер  Шонановтың  ашық  қорғаушысы»  деп 

қызметінен  босатылған.  Мұнымен  де  тынбай,  Е.  Омаровтың  от-

басын ҚазМУ-дың ғылыми қызметкерлері тұратын жатақханадан 

да  «Шонановтың  ашық  қорғаушысы»  болғаны  үшін  қуып 

шығады».

Шынында да, Елдес аға қазақ тілінің, қазақ əрпінің ғана емес, 

жүрегі қазақ деп соққан, елім деп еңіреген талай ердің қорғаушысы 

болған, ажал алдында да қаймықпай, тура сөзін айта білген.

85

Ел басына қара бұлт үйірілген ауыр жылдарды Елдес Омарұлы 

өзінің жан аямас достары Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, 

Жүсіпбек  Аймауытов,  Мағжан  Жұмабаевтармен  бірге  өткізеді. 

Осы бесеуіне ашылған № 6 іс бойынша, 1929 жылғы 16 тамызда 

Біріккен саяси басқарманың Шығыс бөлімі бастығының көмекшісі 

Саенко  Қылмыстық  кодекстің 207 статьясын  басшылыққа  алып, 

қаулы шығарады. Мəскеудің атышулы Бутырь түрмесіне де, Елдес 

аға өз əріптестерімен бірге түседі. Ал 1929 жылы 24 қарашада Бірік-

кен  саяси  басқарманың  Шығыс  бөлімінің  бастығы  Міржақыпты 

14-ші  камераға  алып  кеткеннен  кейін  бұған  дейін  бір  камерада 

отырып  келген  Ахмет,  Мағжан,  Жүсіпбек,  Елдес  жəне  тағы  бір-

неше  адамды  бір-бірінен  бөлектеп,  жеке  камераға  отырғызуды 

сұраған құжат та архив деректерінде сақталған.

Елдес  Омарұлы  қызық  күндерді  де  достарымен  бірге  көріп, 

қысылтаяң заман қияметін туған даланың аяулы перзенттерімен, 

Алаштың ардақты ұлдарымен бірге тартады. Елдестің Мағжанмен, 

Ахметпен жəне басқа қазақтың біртуар ұлдарымен түскен сурет-

тері де табылды.

Дүкенбай  Досжановтың 1992 жылы  Қазақстан  баспасынан 

жарық  көрген  «Абақты»  деп  аталған  кітабында  ғалым  туралы 

нақты деректер келтірілген. Жазушы архивтен тапқан деректерге 

қарағанда, 1930 жылы 4 көкекте Біріккен саяси Бас басқарманың 

алқасы  Ахмет,  Міржақып,  Жүсіпбекке  қоса  барлығы  он  үш  кісі-

ге  ату  жазасын  қолдану  туралы  қаулы  қабылдайды.  Кейінірек 

Мағжан,  Елдес  жəне  Дамулла  Битілеуовке  ұйғарылған  ату  жаза-

сы концлагерьде он жыл отыруға алмастырылады. Елдес бұл мер-

зімді Мағжан жəне Міржақыппен бірге Қиыр солтүстікте, Карелия 

орманының ішінде өткізеді.

Тағдыр тəлкегі ме, мақсат бірлігі ме, əйтеуір, Алаш асылдары 

қайда да бірге жүргенге, өмір тауқыметін бірдей көргенге ұқсайды. 

Орынборда бас қосқан қазақ зиялылары ұлтты аман сақтау үшін, 

жалпықазақ съезін шақырайық деген пəтуаға келгенде, Алашорда 

мүддесі  үшін  құрылған  ұйымдастыру  алқасындағы  бес  адамның 

бірі Елдес Омарұлы.

Əлихан  Бөкейханов,  Ахмет  Байтұрсынов,  Міржақып  Дула-

тов,  Сағындық  Досжановтардың  жанынан  табылған  Елдес 1918-

86

19  жылдары  Алашорданың  Қостанай  уезіндегі  комиссары 

болғанын жоғарыда айтқанбыз.

Қазақтың  Ломоносовы  атанған  ағаның  «Ломоносов»  деген 

бүркеншік аты да болған. Ал, «Тайбағар» деген атпен «Жас қазақ» 

журналына (1924 жыл  № 5-7) «Қазақ  салты»  жəне  «Дағдылы 

жол  мен  айлалы  жол»  деген  мақалаларын  бастырған.  Бірқатар 

шығармаларын «Əділ» деген бүркеншіқ атпен жариялаған.

Керекуде  шығып  тұратын  «Дауа»  газетінің 1994 ж.  №1 (на-

урыз)  санында  жазушы  Рамазан  Тоқтаровтың  «Күні  бардың 

күншілдігі  жоқ»  деп  аталған  мақаласы  басылды.  Онда  оқу-

ағарту жұмысында жүрген ірі мемлекет қайраткерлері мен қазақ 

зиялыларының іргелері ажырамай, үнемі бірге бас қосқаны айты-

лады.  Жазушы  осы  мақаласында  арыстарымыз  өздерінің  оңаша 

отырыс-мəжілістерінде  бірін  бірі  қосалқы  аттарымен  атағанын 

жазады. Мысалы: Міржақып – Қоңқақ, Мендешев – Шұбар, Сəкен 

– Долан, Елдес – Жорғақ.

«Жұлдыз»  журналының 1996 жылғы  маусым  айындағы  са-

нында  Міржақып  Дулатовтың  қызы  Гүлнар  апайдың  «Ардақтап 

өтем  əкемді»  деп  аталған  естелігі  жарық  көрді.  Осы  естелігінде 

апай Елдес ағасын ерекше ыстық сезіммен еске алады:

«...  Бұл  кісіні  Елдес  аға  дейтін  едім.  Папам  екеуі  қатты 

қалжыңдасатын, қуақы сөйлейтін, өзі күлмей, жұртты күлдіретін 

қасиеті  болатын.  Кейін  дəрігерлік  институтта  оқып  жүргенімде 

Елдес  аға  мен  Ісмет  Кеңесбаев  сонда  орыстарға  қазақ  тілінен 

сабақ берді. 1935 жылдары жиі көріп тұрдым. Папамның ең жақын 

жолдасымен ұшырасқанымда көз алдымнан бұлдырлап, алыстағы 

сағымдай,  тілесең  де  оралмайтын  бақытты  бала  кезім  елестеп 

өтетін.  Əкемді  бір  көруге  зар  болған  сағынышым  одан  сайын 

күшейіп, жүрегімді сыздататын.

Елдес  аға  өзінің  досы  Міржақып  қайтыс  болғанын  естігенде 

Кеңесбаевқа: «Ісмет, бүгін мен үшін қаралы күн, аза тұтамын, ая-

улы  Міржақып  Дулатов,  жан  жолдасым  дүние  салғанын  естідім, 

менің сабағымды өзің жүргізе сал», – депті. Мұны маған алпысын-

шы жылы Ісмет ағаның өзі айтты. Елдес аға, папам жəне басқа он 

төрт кісімен бірге 1988 жылы ноябрьде, алпыс жылдан соң ақталып 

шықты», – деп жазады Гүлнар апай.

87

Гүлнар апай Елдес ағаның зайыбы Эльзаны жəне Міржақыптың 

үзеңгілес серіктерінің бірі, қазіргі Қостанай облысының Қарабалық 

өңірінде  туып-өскен  Ғаббас  Нұрымовтың  үйінде  болғанында  те-

бірене  жазады.  Ғаббас  тұңғыш  рет  Алаш  маршын  орындаған. 

Кейін Совнаркомда жауапты қызмет атқарған, білікті аудармашы 

болған ардагер ағаларымыздың бірі.

Елдес  ағаның  інілері  Қазақстанның  еңбек  сіңірген 

мұғалімдерінің  бірі - Қапаш  Шуақаев  пен  Қостанай  облысының 

тұрғыны  Абай  Қошаловтың  айтуына  қарағанда,  алғаш  сотталған 

жылдары  Елдес  аға  тозақта  болғандай  қүй  кешкенін,  кейін  елге 

оралғанда  айтқан  көрінеді. «Адам  ит  жанды  деген  өтірік  екен, 

адам иттен де төзімді болады екен. Іш ауруынан адамдар шыбын-

дай  қырылғанда  да  аман  қалғандар  болды.  Егер  жүз  тал  кендір 

талдасаң, бір күрешке быламық береді, жұтқан жұтамайды деген-

дей,  жүруге  шамам  келмесе  де,  жатып,  кендір  талдап,  быламық 

ішіп, ес жидым» – дейді екен.

Ел адамдарының сөзіне қарағанда, 1921 жылғы аштықта Ел-

дес  сол  тұстағы  қазақ  зиялыларымен  тізе  қосып,  Торғай  облы-

сы  қазақтарын  аштықтан  аман  алып  қалу  үшін  көп  күш-жігер 

жұмсаған. Семей байларынан үйір-үйір жылқы алғызып, көп адам-

ды аштықтың аранынан арашалап қалған.

Елдес Əлихан мен Ахаңды қазақ ұлтының көсемдері деп та-

ныса, олар да Елдес десе ішкен асын жерге қоятын. Елдес «Пішін-

деме»  мен  «Кескіндеме»  жарық  көргеннен  кейін  ең  алғашқы 

бағаны  да  солардың  аузынан  естіген.  Геометрия  мен  тригено-

метрияны  тəржімалауға  болады  деген  үш  ұйықтасақ  ойымызға 

келмепті,  сен  қазақ  ұғымына  сай  балама  тапқан  екенсің, – деп 

екеуі бірдей балаша мəз болған. Сондықтан да, Елдес математи-

каны  қазақшалау  барысында  тағы  да  арқа  тұтар  екі  ағасын  алға 

салып,  солармен  ақылдасып  алуды  жөн  көрген.  Біреуіне  арнайы 

хат  жазып,  ақыл  қосуын  сұраса,  екіншісімен  көзбе-көз  кездесіп, 

пікірлескен.  Ахмет  Елдестің  аудармаларын  жəне  жаңа  балама-

ларын  қуана  құптаған  болатын.  Сол  жолы  Елдеске  Əлиханның 

өзіне жазғанындай ғылымның түрлі саласында жаңа сөздер жаса-

уда өзіңнен асқан ешкім жоқ болып тұр, Елдес! – деп арқасынан 

қаққан.

88

Əлихан  Ахмет  Байтұрсыновқа  жазған  хатында: «Елдесім 

жақсы жігіт. Бұрын да жақсы еді. Енді онан да сүйікті болып кетті. 

Бір күні Шəңгерей маған: «Мен сені жақсы көрем. Білесің бе? – 

деді. Мен: «Жоқ!» – дедім. Шəңгерей маған: «Сен шын қазақсың 

ба? Сені қазақ деп жақсы көрем!»– деді. Физиканы оқып қарасам, 

Елдесім де қазақ екен», – деп жазыпты.

Мұхтар Əуезовтің жан достарының бірі болған Елдес Омарұлы 

Мұхтардың  алғашқы  əйелі  Райханнан  туған  қызы  Мұғамила 

апайды жас кезінде Мұхаңның өтініші бойынша Семейден ертіп 

əкеліп,  жазушының  отбасына  тапсырған  екен.  Ұлы  жазушы  Ва-

лентина  Николаевнадан  туған  тұңғыш  ұлдарының  есімін  Елдес 

Омарұлының құрметіне Елдес деп қойған. Өкінішке орай, нəресте 

бір жасқа толмай шетінеп кеткен.

Көлемі үш жүз беттен құралған қазақ əдебиеті туралы жазушы 

еңбегінің алғаш орыс тілінде пікір жазған да Елдес Омарұлы. Онда 

Елдес аға жазушының еңбектеріне жақсы баға береді. Сол пікірге 

назар аударайық:

«ОТЗЫВ о научных работах М. О. Ауэзова («История казах-

ской  литературы»,  редактирование  полного  собрания  сочинений 

Абая с критическим очерком и др.)

История литературы М. О. Ауэзова (около 300 стр. Казгоси-

здат, 1927, Ташкент) представляет собой первый опыт системати-

зации и научного анализа образцов устного творчества казахского 

народа, не только на казахском языке.

Автор в этой книге разбирает образцы народной поэзии, клас-

сифицируя их по жанрам, причем им охвачены также и периоды 

индивидуального творчества вплоть до Абая, т.е. до начала новой 

казакской литературы. 

Историко-литературный анализ материалов произведен на ос-

нове культурно-методического метода.

Данный труд М. О. Ауэзова является весьма ценным не только 

в отношении тюркологии вообще.

М. О. Ауэзовым же проредактировано научно полное собра-

ние  сочинений  Абая  в  размере  около 600 стр.,  и  снабжено  био-

графическими и критическим очерками, и соответствущими при-

мечаниями  и  комментариями.  Этот  труд  М.  О.  Ауэзова  одобрен 

научно-методическим Советом Казнаркомпроса.

89

Оба эти труда М. О. Ауэзова, а также и ряд журнальных статей 

по вопросам литературы рекомендуют автора, как серьезного на-

учного работника по казахской литературе и тюркологии вообще.

Помимо  научно-исследовательской  работы  М.  О.  Ауэзов  из-

вестен как писатель-драматург и беллетрист. Все его драматиче-

ские произведения включены в репертуар Казгостеатра и являют-

ся  самыми  популярными  среди  соответствующих  произведений 

на казахском языке. Одна из его пьес «Каракоз» удостоена первой 

премией на всеказакском конкурсе художественных пьес. О дру-

гой его пьесе «Энлик и Кебек» имеется критическая статья Т. И. 

Седельникова на русском языке, напечатанная в журнале «Жизнь 

национальностей» за 1923 г. в №№ 3-4.

М. О. Ауэзов кроме того имеет ряд художественных новелл, 

напечатанных в различных периодических изданиях Казагыстана. 

(түпнұсқада осылай жазылған) Один из его ранних рассказов «Без-

защитная» переведен и на русский язык и включен в сборник изда-

тельства «Огонька». Недавно вышла в свет историческая повесть 

«Кыйлы  Заман».  Преподаватель  Востфака  САГУ  по  казахскому 

языку Омаров»

Жазушы  Бейбіт  Сапаралы  «Егемен  Қазақстан»  газетінде 

жарияланған  «Арыстар  өмірінің  асыл  үзігі»  деген  мақаласында 

(20  мамыр,1997  жыл): «1934-1937 жылдар  аралығында  Алматы-

да  Қазақтың  Ұлт  мəдениеті  ғылыми-зерттеу  институты  (КНИ-

ИНК) жұмыс істеп, əдебиет пен фольклор, тіл, тарих, сурет сызу 

мəселелері  бойынша  қомақты-қомақты  еңбектер  тындырғаны 

белгілі.  Тап  осы  ғылыми-зерттеу  ордасы  аясында  Ахмет 

Байтұрсынұлы,  Елдес  Омарұлы  ауқымды  арнада  келісім-шарт 

бойынша жұмыс істегенін институттың сақталып қалған (көрнекті 

ғалым, тіл маманы – түрколог Сəрсен Аманжоловтың жеке архиві-

нен табылған болатын – Б. С.) ресми кіріс-шығыс қағазы арқылы 

анықталған  болса,  жаңадан  табылған  Əлихан  ақсақал  хатының 

мазмұны сол деректерді үсті-үстіне айғақтап, бекітіп беріп тұр», 

– дейді.

Жазушы-ғалым  Тұрсын  Жұртбай  «Жұлдыз»  журналында 

(№1,2010  жыл)  жарық  көрген  «Ұраным – Алаш»  атты  эссесінде 

тергеуші  Логачевтің  Елдестен  алған  жауабын  келтіреді: «Ала-

90

шорда»  көсемдерінің  арасындағы  «сүйкімді  сері»  атанған  Елдес 

Омаровтың  еріксіз  жазылған  жоғарыдағы  «естелігі»  Əлиханның 

көзқарасы  мен  жан  дүниесін  тереңірек  түсінуге  мүмкіндік  бе-

реді... «Өзінің шыққан əлеуметтік-таптық тегіне қарамастан, қазақ 

халқының барлық түтін иесі өз жерін емін-еркін пайдалануы тиіс» 

деген талаптың түпкі астарында: қазақ жері – қазақтардың ұлттық 

байлығы деген үлкен мағына бар еді» – деп жазады.

Елдес  өз  жауабында: «Ал  ауылдағы  таптық  жіктеуге  келсек, 

оны  мен – Омаров,  қазақ  халқының  көпшілік  бөлігі – байларға 

байлаулы болғандықтан да, онымен ашық күресе алмайды, байдың 

ықпалындағы кедей өзінің үкімін ауқаттыларға қарсы жүргізе ал-

мады деп ойладық» – деген түсініктеме берген.

Елдес ұлт мүддесін көздеп:«Қазақстанда ешқандай басы артық 

жер жоқ, сондықтан да еліміздің Еуропалық бөлігіндегі губерни-

яларынан  қоныс  аударушыларды  көшіріп  əкелу  туралы  əңгіме 

болуы  мүмкін  емес.  Төңкеріске  дейін  де,  төңкерістен  кейін  де, 

Қазақстанға  қоныстанған  орыс  тұрғындары,  жергілікті  халыққа 

жер бөлініп берілгеннен кейін, оның ыңғайына қарап, ең соңынан 

барып  жерге  орналастырылуы  керек.  Егер  де  жергілікті  қазақ 

халқының талабын қанағаттандыру үшін, қажет болса, онда орыс 

тұрғындарын  Қазақстаннан  көшіріп  жіберу  қажет» – деп  кесіп 

айтқан.  Яғни,  Алаш  арыстарының  жерге  деген  көзқарасы  бірдей 

болғаны Елдестің осы сөзінен-ақ айқын аңғарылады.

Алаш арысы туралы мұрағатта сақталған құжаттар сыр шер-

теді:  Қазақ  ССР-інің  Жоғарғы  соты 1989 жылы 22 тамызда  бер-

ген анықтамада: «Дело по обвинению Омарова Елдеса, 1892 года 

рождения,  уроженца  Кустанайского  округа  Тобольской  волости, 

казаха,  беспартийного,  до  ареста  работавшего  преподавателем 

Казпедвуза,  пересмотрено.  Определением  судебной  коллегии  по 

делам Верховного суда Каз.ССР № 11 от 4 ноября 1988 года По-

становлением  коллегии  ОГПУ  при  СНК  СССР  от 4 апреля 1930 

года и 13 января 1931 года в отношении Омарова Елдеса отменены 

и дело производством прекращено за отсутствием в его действи-

ях  состава  преступления.  Омаров  Елдес  реабилитирован», – деп 

жазылған. 

Асыл ағаға «жаптым жала, жақтым күйеден» құтылу үшін ал-

пыс жыл, бір адамның тұтас ғұмыры қажет болған.

91

Азаттық  аңсаған  есіл  ер  абақтыға  сан  қамалып,  азап  тартып 

жүріп, соңғы рет 1937 жылдың 22 қарашасында тұтқынға алына-

ды.  Ол  кезде  Елдес  аға  өзінің  отбасымен  Алматы  қаласындағы 

Виноградов  көшесіндегі 95-ші  үйде  тұратын. 37 жылдың 1 

желтоқсанында Алматы облыстық НКВД бөлімінің үштігі тергеп-

тексермей-ақ, оны ату жазасына кеседі.

Ия,  қатарластары  «қазақтың  Ломоносовы»  деп  атаған  Елдес 

ағаның екінші ғұмыры енді басталды. Оны соңғы тұтқындағанда 

жендеттер Елдес ағаның үйінен 72 кітап пен қолжазба алған. Алма-

тыда «Арыс» қорын ұйымдастырып, ғалым еңбектерін іздестіріп 

жүрген  жас  ғалымдар  Амаңқос  Мектептегі  мен  Бейсенбай 

Байғалиев келешекте ғалым шығармаларын бастырып шығаруды 

мақсат етіп отыр.

Сəкен Сейфуллин көзі тірісінде Елдес Омарұлына үлкен баға 

берген. Ол өзінің естелігінде: «Бұл туралы маған, қысты күні Ах-

мет Байтұрсыновтан қай жағынан болса да кем емес деп жүрген 

Елдес Омарұлы келіп, біраз сөз айтты. Оған да мен мəселені газет 

бетіне,  көптің  талқысына  сал  деген  едім.  Ол  ауырып  қалды...» – 

деп жазған.

Елдес Омарұлының орыс тілінде жазған негізгі мақалаларының 

бірі -Ахмет Байтұрсыновтың еңбектерін талдауға арналған. Онда, 

Ахметтің қазақ əліппесін жасаудағы, қазақ жазуын жаңғыртудағы 

төл еңбегіне жан-жақты тоқтала келіп, ақын, аудармашы, көркем 

сөз бен көсем сөз шебері, педагог жəне қоғам қайраткері есебінде-

гі талантына шынайы баға береді.

«Ахмета Байтурсыновича знает вся киргизская степь, его все 

уважают, любят, и как будто высоко ценят его талант. Но его не-

дооценивают.  Его  мы  знаем  и  ценим  как  поэта,  публициста,  об-

щественного деятеля, педагога, но он почему-то не укладывастся 

в нашем мозгу как ученый, сделавший весьма ценные открытия в 

области киргизской грамматики» –дейді.

«Ахметті барлық қазақ даласы біледі, оны сыйлайды, сүйеді, 

бірақ, ол əлі өз бағасын алып біткен жоқ», – деген сөздерді Елдес 

ағаның өзіне байланысты айтуға да болар еді. Қас талант жылдар 

өткен сайын саф алтындай жарқырай бермек.

92

жүктеу/скачать 5,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: