Т. В. Шевякова Редакциялық алқа мҥшелері

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
34 
 
 
 
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОРЫC МЕКТЕПТЕРІНДЕ ФОНЕТИКА ҦҒЫМЫНА СҤЙЕНЕ ОТЫРЫП 
ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ТӘСІЛ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ 
 
Қ.С. Жайлаубаева – Абай атындағы ҚазҰПУ-нің 
қазақ тілі теориясы және әдістемесі кафедрасының оқытушысы 
 
Қазақ  тілін  орыc  мектептерінде  интеграциялық  тәсіл  арқылы  оқыту  үйренушілерге  алдымен 
фоне-тика ұғымы туралы түсінік беруден басталады. Тіл үйретуде үйренушінің сӛзді дұрыс естуі, 
жазуы, дұрыс оқуы және айтуы ең маңызды мәселе. Әдетте тілдегі сӛзді екі жағынан қарастыруға 
болады,  бірінші  –  мағыналық  жағы,  екінші  –  дыбыстық  жағы.  Қолданылып  отырған  сӛз 
мағынасының  анық,  дұрыс  берілуі  ондағы  дыбыстардың  дұрыс  айтылуына,  ал  сӛздің  дұрыс 
дыбысталуы  сол  сӛздің  мағы-насын  дұрыс  түсініп  айтуға  байланысты.  Дыбыстардан  сӛз,  сӛзден 
сӛз тіркесі, одан сӛйлем құрастыру үшін, үйренуші әрбір сӛзді дұрыс, анық сӛйлеп, сӛз мағынасын 
дұрыс  білдіріп  қана  қоймай,  ӛз  ойын  сауатты  жеткізу  үшін  қазақ  тілінің  дыбыстық  жүйесін  тіл 
үйренуші  жақсы  меңгеруі  тиіс.  Тіл  үйрену-шілерге  үйрену  барысында  тіл  дыбыстарының  мәні, 
қызметі  жӛнінде  мәлімет  берііп  отырылады.  Қазақ  тілінің  дыбыс  жүйесін  түсіндіру  барысында 
дыбыстардың  пайда  болу  жолдары  мен  оларды  дыбыстау  мүшелері,  олардың  атқаратын  қызметі 
туралы  түсіндіріліп  отырылады.  Сондай-ақ,  тіл  айтылайын  деген  ойды  білдіру  үшін 
қолданылатындығы,  сӛз  дыбыстан  тұратындығы,  сӛздегі  әр  дыбыстың  саны  мен  мәні  әртүрлі 
болса, мағынасы да ӛзгеретіндігі айтылады.  
Интеграциялық  тәсіл  арқылы  тіл  дыбыстарының  мәні  және  атқаратын  қызметі  жайлы  тіл 
үйрену-шілерге  ӛздерінің  ана  тілі  болып  табылатын  орыс  тілін  негізге  ала  отырып  жүйелі  білім 
беріледі. Қазақ тілінің дыбыс жүйесін ӛту барысында дыбыстардың пайда болу жолдары, оларды 
дыбыстау мүшелері және олардың сӛйлеу кезіндегі қызметі меңгеріледі. Кӛптеген ғалымдар, атап 
айтсақ:          Д.Н.  Боголвянский,  М.Н.  Феофанов,  В.А.  Истрин  т.б  ғалымдар  тілдің  педагогикалық 
және  психоло-гиялық  негізін  зерттеуге  арналған  әдебиеттерді  қарастыруда  кӛптеген  тіл 
үйренушілердің  жазу  техни-касын,  орфографиялық,  орфоэпиялық  дағдыларын  қалыптастырудың 
маңызды  екендігін  кӛрсетеді.  Орыс  мектептерінде  қазақ  тілінен  сапалы  білім  берудің  кӛптеген 
қырларын  әдіскер-ғалымдар  қарас-тырып,  күннен-күнге  дамытып,  толықтырып  отырады,  әлі  де 
жан-жақты зерттелу үстінде.  
Қазіргі  кезде  бірнеше  пәнді  біріктірген  сабақты  кӛру  таңданарлық  жай  емес,  сондай-ақ 
жоғарыда-ғы  үлгіде  кӛргеніміздей  бір  сабақты  бір  немесе  екі,  кейде  үш  пән  мұғалімі  бірігіп 
ӛткізетін  сабақтар-ды  да  кӛріп  жүрміз.  Мұндай  сабақтардың  мақсаты  –  білім  жүйесін  меңгеру, 
белгілі бір мәдени кезең-ге «кіру», сол кезеңмен диалогқа кірісу, оның әлемдік бейнесін қабылдау, 
түсіну,  белгілері  мен  рәміз-дерін  түсіну,  үйрену.  Қазіргі  кездегі  мұғалімдердің  педагогикалық 
тәжірибелерінде мынадай интегра-циялық байланыс түрлері пайда болды: бірізділік, параллельдік 
және  аралас.  Материалдың  белгілі  бір  түрмен  байланысы  сабақтың  мазмұнын  және  оның 
құрылысын  анықтайды.  Интеграциялық  байланыс-тың  бірізділік  түрін  мына  схема  түрінде 
кӛрсетуге болады: 
 
                                                                               
әдебиет 
                                                                              
музыка 
                  Аралас  сызықтар                                  
 
бейнелеу 
                                                                                  
 
Театр 
 
Ӛнер  мен  оқу  пәндерінің  әр  түріне  қатысты  материалдардың  бірізділік  түрімен  байланысқан 
сабақ-тарда  ӛзіндік  блоктар  ұйымдастырылған.  Олар  тақырыптық,  кӛзқарастық  немесе 
эстетикалық «ара-лық сызықтарды» біріктіреді, және олардың ӛзара байланысын белгілейді.   
Қазақ тілі сабағындағы интеграциялық байланыстың екінші бір түрі – қазақ тілі, әдебиет және 
ӛнердің  басқа  да  түрлерінің  (оқу  пәндерінің)  параллель  байланысы.  Олар  сабақтың  әр  кезеңінде 
қай-талау  арқылы  оқытылады.  Құрылысы  жағынан  мұндай  сабақтар  алдыңғыға  қарағанда 
күрделірек  бо-лып  келеді,  себебі,  интеграцияның  бұл  түрі  синтездеудің  жоғары  деңгейін  талап 
етеді. Онда ӛнер-дің әр түрі бір-бірін толықтыра кӛркемдік құбылыстар туралы, уақыт пен кезең 
туралы  тұтас  кӛріністерді  қабылдауға  мүмкіндік  тудырады.  Балалар  ӛздері  алған  білімдерін 
тәжірибе  жүзінде  қолдана  бастай-ды,  себебі  алған  білімдерін  қолданбалы  ӛнерде  кӛрсету  ӛте 
ыңғайлы әрі оңай іске асады. Қазақ тілін меңгерту мен меңгеруден тұратын оқу процесінің негізгі 
мәселелері А.Байтұрсынов, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев, Т.Шонанұлы, Ш.Сарыбаевтан басталып, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
35 
 
күні бүгінге дейін әдіскер-ғалымдардың наза-рынан тыс қалған емес. Ғалым Т.Шонанұлы ӛзге ұлт 
ӛкілдеріне қазақ тілін оқытудың негізін қалау-шылардың бірі екендігі белгілі. Ғалым еңбектерінде 
тілді  практикалық  жолмен  меңгертуге  басты  назар  аударып,  қазақ  тіліндегі  дыбыстардың  дұрыс 
айтылуын, дыбысталуынан бастап, біртіндеп дыбыс үндестігі туралы мәлімдеме бере келе, содан 
соң  оқу  техникасын  меңгертуге  арналған  жатты-ғулар  жұмысын  ұсынып  отырады.  Т.Шонанұлы 
қазақ  тілінде  жазуды  фонетикалық  қағидаға  негіздей-ді,  яғни  «Сӛз  қалай  айтылса,  солай 
жазылады»  −  деген  пікірді  ұстанған.  Ғалым  орфографияны  дұрыс  меңгерту  үшін,  қазақ  тілінің 
дыбыс  үндестігі  мен  дыбыс  жүйесінің  ерекшеліктерімен  таныстырудың  қажеттілігіне  үлкен  мән 
береді  Әдіскер-ғалым  Ш.Сарыбаевтың  еңбектеріне  сүйенсек,  ол  ӛз  еңбекте-рінде  тілді  орыс 
бӛлімдерінде оқыту үшін фонетиканы тӛмендегідей тақырыптарға бӛліп үйретуді ұсынады:  
а) дыбыстау мүшелермен таныстыру; 
ә) дыбыстарды оқыту; 
б) дауысты, дауыссыз дыбыстарды бір-бірінен айыра таныту;  
в) дауысты дыбыстардың жіктелуін оқыту;  
г) дауыссыз дыбыстардың жіктелуін оқыту;  
ғ) осы үлкен тақырыпқа байланысты талдау жүргізу. 
Ғалымның  бұл  пікірлері  –  бүгінгі  күні  де  орыс  мектептерінде  қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі 
жүйе-сінде ӛзінің орны бар құнды қазына болып табылады.  
Орыс  мектептерінде  қазақ  тілін  үйретуде  олардың  оқу,  жазу  техникасын  қалыптастыру 
заңдылы-ғының  маңызды  екенін  Д.А.  Журкин,  А.П.  Журавлев,  Г.Ковтун  т.б.  ғалымдар  ӛз 
еңбектерінде  атап  кӛрсетеді.  Сондай-ақ,  ауызекі  сӛйлеуді  үйрену  үшін  тіл  үйренуші  тілдік 
тұлғалардың бір-бірімен тір-кесу, қолданылу тәртібін түсініп, іс жүзінде қажетіне қарай пайдалана 
білуге  үйрету  керектігін  айта-ды.  Ал  жаңа  материалды  меңгеру  анализ,  синтез  жұмыстарын 
жүргізу, салыстыру, белгілерін ажыра-ту, ортақ белгілерін табу, біріктіру сияқты жұмыс түрлерін 
орындау арқылы іске асырылады. Бұл үшін оқушыларға «Не? Қалай? Неге? Қалай ойлайсың? Неге 
бұлай, басқаша емес?» сияқты сұрақтар-ды қою арқылы оқушылардың сабаққа деген белсенділігін 
арттыру жұмыстары жүргізіледі. 
Осы  тұрғыдан  алғанда  қазақ  тілін  үйретуде  тілдің  дыбыстық  ерекшеліктерін  меңгертудің 
маңызы  зор.  Дыбыстарды  дұрыс  дыбыстау,  сӛздерді  дұрыс  айту,  орфографиялық  және 
орфоэпиялық  норма-ларды  меңгертудің  жолдарын,  әдіс-тәсілдерін  нақтылау  ғылыми  тұрғыда 
қарастырылуы  қажет.  Ӛзге  ұлттарға  қазақ  тілін  меңгерту  міндетті  түрде  дыбыстар  жүйесінен 
басталады. Дыбыстардың пайда болу жолдары, дыбыстау мүшелері, дыбыстардың айтылу, естілу 
жағдайына  аса  мән  беріледі.  Ӛзге  ұлттарға  ана  тіліндегі  дыбыстармен  салыстыра  айтқызып, 
дыбысталуына ерекше тоқталады. Дыбыс-тардың ӛзгеріске түскенін байқатып, оның мағынасына 
кӛңіл аударылады. Дауысты, дауыссыз  дыбыстардың  тіркесуі,  дауысты  дыбыстардың жуан және 
жіңішке болып, сондай-ақ дауыссыз дыбыс-тардың қатаң, ұяң, үнді болып бӛлінетіні түсіндіріледі.  
Әдетте тіл үйренушілер сӛзді жаттап алып сӛйлейді. Сӛйлемді дұрыс құрастырғанымен, ойын 
дұрыс  жеткізе  алмайды.  Сӛйлем  құрастыру  үшін  түбір  сӛзге  белгілі  заңдылықтар  негізінде 
қосымша-лар  жалғау  арқылы  ойды  дұрыс  жеткізе  алады.  Жоғарыда  айтылғандардан  келіп,  қазақ 
тілінің дыбыс-тар жүйесін меңгертуде дыбыс үндестігіне ерекше назар аудару қажеттігін кӛреміз.  
Орыс  мектептерінде  қазақ  тілін  үйретуде  дыбыс  үндестігі  туралы  түсінік  беріліп,  оның  буын 
үндестігі, дыбыс үндестігі, ілгерінді және кейінгі ықпал болып бӛлінетіні туралы мәлімет беріліп 
қана  қоймай,  әр  түрлі  тапсырмалар  орындатып,  жаттығу  жұмыстарын  жүргізу,  мәтінмен  жұмыс 
түрлері  ұйымдастырылады.  Сӛздегі  буындардың  не  бірыңғай  жуан,  не  бірыңғай  жіңішке 
болатындығы,  осы-ған  байланысты  буын  үндестігі  дегеніміз,  дауысты  дыбыстардың  үндестігі 
екенін  меңгертіп,  жаттық-тыру  жұмыстары  арқылы  бекітіледі.  Дауысты  дыбыстардың  жуан, 
жіңішке  болып  келетініне  қарай  буын  үндестігі  бойынша  сӛздегі  буындардың  жуан,  жіңішке 
буынды  болатындығы  түсіндіріледі.  Буынның  жуан  не  жіңішкелігіне  қарай  үндесіп  не  жуан,  не 
жіңішке  нұсқаларының  жалғануы  және  де  кейбір  жағдайда  осы  заңдылықтың  ескерілмей 
жалғанатындығын тапсырмалар орындату барысында түсіндіріліп, меңгертіледі.  
Қазақ  тіліндегі  дыбыс  үндестігі  заңына  сай  сӛздердегі  соңғы  дыбыстарға  жалғанатын 
қосымша-ның  алғашқы  дыбыстармен  үндесіп  жалғануына  жаттықтырып,  дыбыс  үндестігінде 
ілгерінді және кейінді ықпалдың болатындығына ерекше мән берілуі қажет. Дыбыс үндестігіндегі 
ілгерінді,  кейінді  ықпалдың  тіркескен  дыбыстардың  бір-біріне  ықпал  етіп  айтылуындағы  және 
жазылуындағы  ӛзгеше-ліктерге  ерекше  тоқталып,  оны  әртүрлі  тапсырмалар,  жаттығулар 
орындату, мәтінмен жұмыс жүргізу арқылы, әр түрлі ӛрнек, кестелер, сызбалар қолдана отырып, 
дұрыс ұғындырып, түсіндіру керек. Сон-дай-ақ, байырғы қазақ тіліндегі сӛздер бірыңғай жуан, не 
бірыңғай  жіңішке  келеді.  Сондай-ақ,  аралас  буынды  кірме  сӛздердің  де  кездесетіні  белгілі. 
Мысалы:  кітап,  мұғалім,  жеңімпаз  т.б.  Бұл  кірме  сӛз-дерге  қосымша  жалғауды  үйретуде  соңғы 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
36 
 
буынға  мән  берілетіндігін  сӛз  ету  керек.  Қазақ  тіліндегі  дыбыс  үндестігі  ӛзге  тілдерден  мүлде 
бӛлек. Бұл заңдылық тек қазақ тіліне ғана тән. Қазақтың байыр-ғы сӛздері ғана дыбыс үндестігіне 
бағынады.  
Үйренушіге қазақ тілін үйрету барысында сӛз бен қосымшаның жігінде немесе сӛз аралығында 
дауыссыз  дыбыстардың  бірін-бірі  ӛзіне  ұқсатып  әсер  етуін  дыбыс  үндестігі  деген  ережені 
ұғындырып түсіндіру арқылы меңгерту керек. 
Орыс  мектептеріндегі  тілді  үйренушілер  ӛз  ойын  дұрыс  жеткізе  білу  үшін  тілдегі  белгілі 
заңды-лықтардың  қыр-сырын  жетік  білуі  қажет.  Бір-бірімен  түсінісуге,  жауап  беруге,  ӛзара 
ұғынысуға,  қарым-қатынас  жасай  білулеріне  грамматикалық  заңдылықтар  бүкіл  тілдік  қарым-
қатынастың ӛзегі болып табылады.  
Соңғы  жылдары  қазақ  тілін  орыс  мектептерінде  оқытудың  практикалық  тәжірибесі 
жинақталып,  теориялық  еңбектер  жариялануда.  Бұл  еңбектердің  –  нақты  әдістемелік  бағыттары 
тілді  үйрететін  кез-келген  дәрісханаға  қолайлылығы,  лингводидактикалық  жағынан  дамыған  аса 
құнды  еңбектер.  Сондықтан  да  олар  қазақ  тілін  ӛзге  ұлттарға  үйрету  және  оқыту  жұмыстарын 
жүргізуде тиімді пайда-ланылып жүр.  
 
Резюме 
Обучение казахскому языку в русских школах интеграционном методом помощью фонетики. 
 
Summary 
With the help of phonetic learning the Kazakh language in Russian schools the integration method. 
 
ПРОБЛЕМЫ ВОСПРИЯТИЯ ИНОСТРАННОЙ РЕЧИ 
 
Т.Н. Гасанова – Азербайджанский университет языков 
 
«Язык это не набор разрозненно существующих звуков, слов, интонаций, предложений, частей 
речи и т.п.». «Язык – это исторически возникший и развивающийся сложный знаковый механизм 
общения», писал Б.Н. Головин (1, с. 7).   
Объектом  исследований  для  других  ярусов  языка,  как  для  грамматики,  так  и  для  лексики 
является смысловая сторона языка, которая определяется ее социальной функцией. Ее физическая 
функция остается вне объекта лингвистов, изучающих эти аспекты. Между тем, среди остальных 
подразделе-ний  языкознания  именно  фонетика  занимается  и  физиологическими  проблемами 
языка.  При  этом  социальная  природа  человека  не  только  не  игнорируется,  но  даже  становится 
объектом отдельных научных работ, считает Л.Р. Зиндер (2). В последние годы положение сильно 
изменилось. Возрос интерес лингвистов к межпредметным связям и прикладным областям науки, 
появились  различные  отрасли  науки,  объединяющие  несколько  областей  (психолингвистика, 
семиотика) расширились воз-можности кибернетики. 
В данной работе мы затрагиваем очень интересное явление – «слух». Потому что проблемы в 
вос-приятии  иностранной  речи  непосредственно  связаны  с  проблемами  речи  вообще,  и  уровнем 
восприя-тия речи на родном языке в частности.  
Не  вдаваясь  в  анатомо-физиологические  особенности  слухового  органа,  Е.В.  Назайкинский 
рас-сматривает  слух,  как  «…органическую  совокупность  связанных  друг  с  другом,  но  в  то  же 
время,  дос-таточно  автономно  функционирующих  систем,  каждая  из  которых,  пользуясь  общим 
механизмом  слуха,  выбирает  из  всей  сенсорной  материи  лишь  свой  специфический  материал  и, 
обрабатывая его, анализируя, превращает в соответствующие тому или иному типу деятельности 
образы восприятия, представления, в мыслительные единицы, всякий раз особого содержания» (3, 
с. 172). 
Лингвисты  не  забывают  о  степени  влиянии  слуха  на  восприятие  речи  Д.Кристал,  Л.Р.  Зиндер, 
Ф.Вейсалли, Д.Брейзил исследовали психологическую сторону развития речи. Ф.Вейсалли детально 
изучил  слуховой  аспект  и  придерживается  мнения,  что  для  получения  более  точной  картины 
изучаемо-го  предмета,  различные  аспекты  речи  следует  изучать  с  помощью  экспериментов,  Л.Р. 
Зиндер  отмечал,  что  еще  во  второй  половине  ХІХ  века  психологами  Брока  и  Вернике,  было 
установлено, что в лобной части левого полушария находится двигательный центр речи, слуховой 
центр  расположен  в  височной  доле  левого  полушария.  В  коре  головного  мозга  расположены  два 
центра,  отвечающие  за  образование  и  восприятие  речи.  Каждый  полушарий  делится  на  4  части: 
теменная,  лобная,  височная,  и  затылочная.  Эти  полушария  имеют  множество  извилин.  Каждый 
полушарий  отвечает  за  определенные  виды  дея-тельности  человека.  И.П.  Павлов,  описывая 
различные  виды  речевой  деятельности  человека,  отмечал,  что  каждая  из  этих  полушарий 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
37 
 
представляет ‖грандиозную сигнализационную доску (4, с. 231).              
А.И.  Соловьева приходит к выводу, что усвоение звукового строя иностранного языка всегда 
зави-сит  от  того,  какой  речевой  слух  выработался  у  человека  на  основе  усвоения  родного  языка 
(5).  
Язык  –  наша  речь  сложная  система.  Говоря  о  человеческом  языке,  мы,  прежде  всего, 
подразумева-ем нашу речь, то есть звуковое оформление нашего языка. На восприятие речи могут 
влиять  различ-ные  факторы.  Индийский  лингвист  С.Комар  изучил  персептивные  особенности 
речи и влияние фоне-тических особенностей изучаемого языка на восприятие, и  понимание речи 
людьми,  не  являющимися  носителями  языка.  Проблемы  восприятия  речи  в  определении  границ, 
так  называемых  акустических  единств  –  units.  Он  также  считает,  что  контекст  играет  большую 
роль  в  понимании  слова.  С.Комар  пишет,  что  психолингвисты  обычно  соглашаются  с  тем,  что 
процесс  зависит  от  двух  видов  информа-ции  –  с  одной  стороны  восприятия  избранных  на 
сенсорном  уровне  –  чувственное  восприятие,  и  с  другой  стороны  смысловое  восприятие 
контекста, включающего высокий уровень знания лексики, грамматики (6, с. 298). Изучив уровни 
понимания  иноязычных  речевых  сообщений  на  слух  и  способы  их  формирования,  С.Комар 
считает что, понимание иноязычной речи является результатом сложной аналитико-синтетической 
деятельности.  В  основе  этого  лежит  процесс  приема  и  переработки  сигна-лов,  зависящий  от 
психологических  (степени  соответствующих  механизмов  восприятия  на  слух),  лингвистических 
(языковой подготовки слушающих и языковой трудности аудиотекстов) и экстра-лингвистических 
(темпа  речи,  наличия  опорного  восприятия,  количество  представленных  факторов).  Контекст 
имеет  каркас,  в  рамках  которого  лингвистические  единства  согласовываются  и  делятся  на 
фонемы,  морфемы,  фразы,  ударения  и  мелодику.  Интонация  передает  сложные  оттенки  работы 
созна-ния  и  участвует  в  их  формировании,  подобно  тому,  как  слово  участвует  в  формировании 
мысли (6). 
Восприятие спонтанной речи носителей языка, особенно в начале обучения, усложняется тем, 
что на обработку услышанного приходится тратить некоторое время и приложить усилия. Потому 
что  постоянно  приходится  переводить  услышанное.  В  процессе  коммуникации  это  создает 
проблему.  Для  формирования  коммуникативной  компетенции  необходимо  развитие  слухового 
восприятия  иностран-ной  речи.  Использование  фонетического  метода  в  обучении  взрослых 
иностранным  языкам  в  постсо-ветском  пространстве  ввел  Л.В.  Щерба.  Преимущество  этого 
метода  было  в  сознательном  усвоении  иностранного  языка  (7).  Применение  подобного  метода 
основывается  на  поэтапном  и  методическом  обучении.  Возникает  необходимость  в  изучении 
психологических возможностей человека.                
Различия  в  работе  полушарий  головного  мозга  человека  впервые  обнаружил  американский 
уче-ный,  Р.Сперри.  Во  время  вынужденной  операции,  ему  пришлось  рассечь  межполушарные 
связи. Он обнаружил, что эти полушария  могут функционировать отдельно, пишет В.Роттенберг 
(8,  с.  55).  Пси-хологи  разделяют  области  функций  каждого  полушария:  левый  полушарий 
управляет  словами,  язы-ком,  логикой,  рациональностью,  аналитическим  мышлением, 
сознательностью.  Правый  полушарий  отвечает  за  слух,  музыкальное  восприятие,  невербальную 
информацию,  неосознанную  интуицию,  обоняние,  чувствительность,  образами  и  другие 
невербальные  сигналы.  Поэтому  левое  полушарие  считают  логико-вербальным,  а  правое 
пространственно-образным. Но четкого разделения в работе полушарий нет.       
В.Ротенберг считает что, музыка является классическим примером невербальной информации. 
При  этом  ее  звучание  активизирует  работу  левого  полушария.  Подобная  реакция  будет  у  тех 
людей, которые не испытывают чувства полного погружения в мелодию, пытаясь, анализировать 
восприни-маемое – «проверить алгеброй гармонию» (8, с. 56).      
Несмотря на слаженность музыки, не все ее адекватно воспринимают. Почему так происходит? 
В чем причина? Немногие  люди имеют, музыкальный слух.  «Слух  музыкальный – совокупность 
спо-собностей,  необходимых  для  сочинения,  исполнения  и  активного  восприятия  музыки. 
Подразумевает высокую тонкость восприятия как отдельных музыкальных элементов, или качеств 
музыкальных  зву-ков»  (9).  Музыкальный  слух  считается  абсолютным,  если  человек  способен 
определять абсолютную высоту звука, относительным, если определяет и воспроизводит мелодию 
и  внутренним,  если  может  ясно  представить  услышанную  мелодию  в  нотах.  Развитием 
музыкального  слуха  занимается  отдель-ная  дисциплина  –  сольфеджио.  В  процессе  музыкальной 
деятельности музыкальный слух развивается активно.   
Недавние  исследования  показали  непосредственную  связь  между  восприятием  музыки  и 
матема-тическими способностями. Это в свою очередь помогает развивать логическое мышление. 
Развитие науки и техники открывает новые возможности для экспериментального изучения слуха 
и  возможно-стей  человека.  В  Сан  Диего  А.Патель  провел  всестороннее  исследование 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Филология» сериясы, №2 (40), 2012 г. 
 
38 
 
психофизиологических  аспектов  человеческого  мозга  и  доказал  присутствие  параллели  в 
возникновении  и  воспроизведении  музыки  и  речи  (10).  Он  изучил  возможности  восприятия 
человеческим мозгом мелодики и ритма речи и музыки. Об этой работе положительно отозвались 
лингвисты  и  психологи.  О.Сакс  называет  А.Патель  пионером  в  исследовании  возможностей 
человеческого мозга. Мы не  претендуем на  столь  высокую планку в  нашем  исследовании,  но те 
грани  взаимосвязи  музыки  и  речи,  которые  исследова-ли  мы,  дают  нам  право  утверждать,  что 
наша  работа  актуальна.  Мы  считаем,  что  возможности  вос-приятия  иностранной  речи  у  людей, 
изучающих  язык,  зависят  от  степени  развития  музыкального  слу-ха,  особенно  чувства  ритма. 
Владение  всеми  видами  речевой  деятельности  на  родном  языке  базирует-ся  на  сформированных 
речевых механизмах, которые функционируют без особых усилий человека. При овладении новым 
языком  человек  должен  в  значительной  мере  заново  овладеть  слухо-артикуля-ционной  базой 
(говорение),  графемно-фонемными  связями  (при  чтении  и  письме).  Трудности,  связан-ные  с 
изучением  иностранного  языка  обусловлены  системными  различиями  родного  и  изучаемого 
языков. 
О.Сакс спрашивает: «Что же появилось раньше – речь или музыка?» (11). На этот вопрос можно 
отве-тить однозначно – конечно, речь. Это доказано сходствами в речи и музыки народов мира. Ж.Ж. 
Руссо  считает,  что  произношение  языков  определяет  мелодию  каждой  нации:  «…всякая 
национальная  музыка  в  основном  заимствует  свой  характер  у  языка,  и  должен  добавить,  что 
характер главным образом обнаруживается в просодии языка…» (13, с. 184). 
Тезис  Ж.Ж.  Руссо,  высказанный  еще  в  XVIII  веке,  и  сегодня  является  актуальным  источником 
для различных исследований, как в лингвистике, так и в других областях науки изучающих речь и 
музыку.  
Можно  сказать,  что,  начиная  с  XIII  века,  философия  языка  базируется  на  взглядах 
французского философа, поэта и музыканта Ж.Ж. Руссо (1712-1778). Именно он впервые написал 
о взаимосвязи музыки и речи, отметив, что музыка каждой нации основывается на характере языка 
этого народа. Придавая большое значение ритму, как в языке, так и в речи, он писал: «Размер для 
мелодии, почти то же что синтаксис для речи; ведь именно синтаксис определяет соединение слов, 
отличает фразы одну от другой и придает смысл и связь целому» (с. 184). 
Будучи социально обусловленными, фонетические процессы протекают в неразрывной связи с 
психикой человека. Психология имеет особое значение для фонетики в силу того обстоятельства, 
что  объективные  акустические  различия  между  звуками  могут  быть  лингвистически  значимыми 
только в том случае, если они воспринимаются носителями данного языка.  
При  решении  проблемы  происхождения    языка,  следует  с  самого  начала  разграничить 
различные  степени  этой  комплексной  проблемы.  Прежде  всего,  нужно  выяснить  предысторию 
формирования  общественного  языка,  то  есть  вопрос  о биологических  предпосылках  речи.  Далее 
выяснить  какие  объективные  условия  жизни  формировавшегося  человека  могли  породить  и 
реально  породили  потребность  во  взаимном  общении.  Затем  необходимо  уяснить,  что  могло 
послужить  исходным  мате-риалом,  на  основе  которого  формировалась  речь,  способная 
удовлетворить  возникшую  потребность  во  взаимном  общении  (75).  О.Есперсен  изучает 
закономерности  развития  речевой  интонации  у    детей  первых  двух  лет  жизни  современными  на 
тот период электроакустическими методами исследования. Это и воздействие на восприятие речи 
различных  стилей,  влияние  темпа  речи,  тембра  голоса,  присут-ствие  билингвизма  или  даже 
полиглотства.  
Из  вышеизложенного  можно  сделать  заключение,  что  речь  и  музыка  имеют  очень  много 
общего, как в звучании, так и в функциях, значениях, записях и в выражениях эмоций. Если речь 
жизненно необходимое  явление  для человечества,  то с  точки зрения эмоционального выражения 
чувств,  музыка  является  неотъемлемой  частью  человеческого  существования.  Сходство  между 
музыкой  и  речью  заключается  в  том,  что  и  речь  и  музыка  являются  средствами  общения  между 
людьми, и речь и  музыка имеют определенное содержание; как речь без всякого содержания не 
есть речь, так и музы-ка, лишенная содержания, не есть музыка», пишет Б.М. Теплов (с. 13).  

жүктеу/скачать 1,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: