ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ

3 (25) • 2012
289
Используя  графический  метод, получим  (см.  рисунок1).
Рис.  1.  Анализ  увеличения  суточного  запаса  элементов  электронных  схем.
Здесь точка    - это точка максимума целевой
функций. Максимальное значение целевой функции
равно   ($/сутки). Таким образом, наилучшим режи-
мом работы предприятия является ежесуточное про-
изводство радиоприемников первой модели в коли-
честве 60 штук и радиоприемников второй модели в
количестве 5 штук. Доход от продажи составит  2500$
в сутки [1].
Проанализируем чувствительность оптималь-
ного решения задачи о производстве радиоприем-
ников. Область допустимых решений задачи  (см.
рис.1) - многоугольник ABCDE. В оптимальной точ-
ке D пересекаются прямые (1) и (2). Поэтому ограни-
чения (2) и (3) являются связывающими, а соответ-
ствующие им ресурсы (суточный объем элементов
электронных схем и производительность первой тех-
нологической линии) - дефицитными.
Рассмотрим экономический смысл этих поня-
тий. Точка максимума целевой функции D соответ-
ствует суточному производству 60 шт. радиоприем-
ников первой модели и 5 шт. радиоприемников вто-
рой модели. В производстве радиоприемников ис-
пользуются однотипные  элементы электронных
схем. Суточный запас на складе этих элементов - это
правая часть связывающего ограничения (2) (950 шт./
сутки). Согласно этому ограничению, на производ-
ство в точке D расходуется   (шт. элементов/сутки) (2).
Чтобы графически определить максимальное
увеличение запаса дефицитного ресурса, вызываю-
щее улучшение оптимального решения, необходи-
мо передвигать соответствующую прямую в направ-
лении улучшения целевой функции до тех пор, пока
это ограничение не станет избыточным.
При прохождении прямой (2) через точку К (см.
рис. 1) многоугольник ABKE  становится областью
допустимых решений, а ограничение (2) - избыточ-
ным. Действительно, если удалить прямую (2), про-
ходящую через точку К, то область допустимых ре-
шений ABKE не изменится. Точка К становится оп-
тимальной, а ограничения (2) и (3) в этой точке ста-
новятся связывающими.
Чтобы численно определить максимальную ве-
личину запаса дефицитного ресурса, вызывающую
улучшение оптимального решения, необходимо: 1)
определить координаты точки  , в которой соответ-
ствующее ограничение становится избыточным; 2)
подставить координаты  , в левую часть соответству-
ющего ограничения.
Координаты точки   находятся путем решения
системы уравнений прямых (2) и (3), т.е. в сутки пред-
приятие будет производить 60 шт. радиоприемни-
ков первой модели и 80 шт. радиоприемников вто-
рой модели. Подставим   и   в левую часть ограниче-
ния (1) и получим максимально допустимый запас
элементов электронных схем   (шт. эл./сутки).
Дальнейшее увеличение запаса элементов элек-
тронных схем нецелесообразно, потому что это не
изменит область допустимых решений и не приве-
дет к другому оптимальному решению (см. рис. 1).
Доход от продажи радиоприемников в объеме, со-
ответствующем точке К, можно рассчитать, подста-
вив ее координаты в выражение целевой функции  ($/
сутки). Список использованной литературы
1. Букан Дж., Кенинсберг Э. Научное управле-
ние запасами. - М.: Наука, 1997. -296с.

ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
290
Н.С. Газизова , п.ғ.к.,
Семей мемлекеттік
педагогикалық институты,
"Философия, құқық және экономика
негіздері" кафедрасының меңгерушісі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨНДІРІСТІК -ИННОВАЦИЯЛЫҚ
ДАМУЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ МАҢЫЗЫ
Нарықтық экономиканың қалыптасуына бай-
ланысты  экономикалық  білімге  деген  сұраныс
күшейді. Экономикалық білім тек экономика мен
басқарудың түрлі саласында қызмет істейтіндірге,
ғалым  экономистерге  немесе  экономика  пәнін
оқытатындарға ғана керек емес, сонымен қатар эко-
номикалық білім күнделікті өмірде кездесетін мәсе-
лелерді  шешуде  қоғамның  әрбір  мүшесіне
қажеттілігін бүгінгі өмір талабы көрсетіп отыр.
Нарықтық экономикаға байланысты, 1990 жыл-
дары елімізде сұраныстың өсуінен экономикалық
білім беру қызметінің ұсыныстары артты, бірақ оның
саласы өте төмен деңгейде еді, оның ішінде "эколо-
гия"  және  "менеджмент" бағытындағы  білім беру
деңгейі.  Экономикалық  бағыттағы  білім барлық
медициналық, техникалық және тағы да басқа жо-
ғары оқу орындарында кадр мамандары, оқу мен
ғылыми кітапханалардың жеткіліксіздігі деңгейін-
де оқытылды. Тіпті,  маманданған,  экономикалық
жоғары оқу орындарының өздері көптеген пробле-
маларға кездесті.1990 жылдардың  ортасында эко-
номикалық жоғары оқу орындарының қаржы жағ-
дайы  салыстырмалы  түрде жақсарып жаңа  білім
беру құрлымдары қалыптасты. Сол жылдары біздің
елімізде шаруашылық пен айналысушы субъекті-
лер жағынан экономикалық сарапшыларға қажет-
тіліктер артты, соған қарамастан ғалым экономис-
терге, жоғары оқу орындары тарапынан бұл сұра-
нысқа лайықты ұсыныс аз болды.
Экономика пәндерін  оқытудың реформалық
идеологиямызға сай нақты жоспарлары мен бағдар-
ламаларының  болмауы,  оқыту құралдарының аз
болуы нарықтық экономика талабына сай білім бе-
рудің  деңгейін  төмендетті.  Бүгінгі  таңда  мектеп
оқушыларына экономикалық білім негіздерін білу
ісі аса өзекті мәселеге айналып отыр. Елімізде на-
рықтық экономика қалыптаса бастады, енді оқушы-
ларға  осы  процестің  дамитындығы  жөніндегі
түсініктерді қалыптастыру қажет. Оқушыларға эко-
номикалық білім беру алдын алу, болжау, ұстаным-
дары негізінде жүзеге  асырылуы тиіс.  Қоғамдағы
экономикалық сауатсыздық экономикалық дағда-
рыстың негізгі себептерінің бірі деуге болады. Жал-
пы білім беру жүйесі қоғамдағы экономикалық сау-
аттылықты көтеруге үлкен мүмкіндік жасай алады,
алдын ала берілген экономикалық білім экономи-
калық дағдарыстан шығудың  бірден бір маңызды
факторларының бірі болып табылады.
Қарапайым  экономикалық  білім  жиынтығы
оқушыларға  тек  ақпараттық  мәні  жағынан  ғана
құнды емес, сонымен қоғамдағы адамның рөлі мен
оның құқығын түсіне білуге негіз болады. Экономи-
калық білім  жас  жеткеншіктің адами қасиеттерін
қалыптастыруға көп мүмкіндік жасайды. Сонымен
қатар экономикалық білім оқушылардың демокра-
тия,  құқықтық мемлекет  азаматтық  қоғам,  адам
құқығы, бәскелестік, нарық сияқты жалпы адамдық
құндылықтарды белсенді қабылдауына септігін ти-
гізеді. Жоғарыда аталған экономикалық білім беру
мәселелеріне қатысты  пікірлер  пәннің  мазмұның
анықтауға мүмкіндік жасайды және төмендегі ұста-
нымдарды басшылққа алуға  септігін тигізеді:бас-
тауыш сыныптан бастап үздіксіз білім беру; белгілі
жас ерекшелігіне сәйкес білімінің оқушыларға пай-
далану  мүмкінігінің  болуы;  экономикалық
білімінің бірте бірте тереңдетіп беруі; ғылым негізін
жергілікті жердің, аймақтың, елдің, экономикасын
білуге    пайдалану;  басқа  пәндермен  пәнаралық,
пәнішілік  байланыста  болуы.(математика, тарих,
информатика т .б.). Мектеп оқушыларды болашақ
қоғамда өмір сүріп, оны түсініп еңбек етуге дайын-
дау керек. Дамыған елдердегі болып жатқан өзгері-
стер туралы мәліметтер жастарға зор әсер етеді. Бұл
мәліметтер оқушылардың ата-аналардың экономи-
калық білім алуға деген ұмытылыстарын арттыра
түсу еді.
Экономикалық білім мен біліктіліктің негізгі
құрамдас  бөлігі  экономикалық  ойлау.  Бұл
біліліктілік, яғни экономикалық ойлау өмірге  на-
қты жол ашуға үлкен көмегін тигізеді. Бала кезден
бастап адам таңдау проблемаларын: үй тапсырма-
сын орындауды қай сабақтан бастау керек, қандай
кітап оқу керек, кіммен дос болу керек, өз мүдесін
қалай қорғау керек, т.б. сияқты шешумен айналыса-
ды. Өз бетінеше осы сықылды таңдау проблемала-
рын шешпесе бала масылдық мәртебесінен шыға
алмайды. Ал экономикалық білім негіздері осы таң-
даудың түрлі жолдары туралы алуан түрлі мәлімет-
тер беретін арнайы қазына болып есептеледі. Осы
бағдарламаларға сәйкес  экономикалық білім  бе-
рудің үш деңгейін бөліп көрсетуге болады. Олар:
1) Оқушыларды экономикалық іс әрекетке әле-
уметтік психологиялық жағынан дайындау.
Мақсат. Жалпы даму өмірмен өзімен танысу,
араласу мәдениеті.
Нәтиже. Нарық жағдайына әлеуметтік психо-
логияға бейімделу.
2) Экономикалық (теориялық) дайындықү
Мақсат.  Өмірге белсенді  араласу  үшін  жаңа
білім саласын меңгеру.
Нәтиже.  Экономикалық  процестерді  ұғыну,
практикалық тапсырмаларды орындай ,білу.
3) Кәсіпкерлік іс әрекетке дайындық.
Мақсат. Нарық талаптарына сәйкес кәсіпкерлік
дағдыларын қалыптастыру.
Нәтиже. Өз ісін ұйымдастырып, жүргізе білу.

3 (25) • 2012
291
Жаңа пәнді оқудың жеке тұлғалық мәні материал-
дық  құндылықтарды  тиімді  пайдалана  білу,  өз
қажеттілігін дұрыс есептей білу және қанағаттанды-
ра білу, болашақта өз шаруашылығын, жанұя бюд-
жетін қанағаттандыра білу.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым
Министрлігі мектептерде экономикалық білім беру
ісіне ерекше көңіл бөлуде.  2000 жылдың  24  ақпа-
нында ҚР Білім және ғылым министрлігі Қазақстан
Республиасы 
мектептерінде 
"Экономика
білімдерінің  негізі"  курсын  оқыту  туралы    №155
бұйрығы шықты. Осы бұйрық негізінде Қазақстан
Республикасы мектептерінде "Экономика білім не-
гіздері" курсын факультативтік негізде жүйелі түрде
оқыту  мақсатында  Қазақстан  Республикасының
жалпы білім беретін мектептерде 2000-2001 оқу жы-
лынан бастап "Экономикалық білім негіздері" кур-
сын сатылап енгізу қамтамасыз етіле бастады. Эко-
номикалық білім саласының басқа мектеп пәндері-
мен  салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Ол
ерекшеліктерінің бірі Қазақстандағы нарықтық эко-
номика кезінде болып жатқан әлеуметтік экономи-
калық  үрдістерімен байланысты. Елімізде  болып
жатқан үрдістерді саналы түрде ұғынып, өз орынын
табу  және  өз  мүмкіндіктерін  жүзеге  асыру
қажеттілігі пайда болады. Экономикалық білімнің
кәсіптік білім мекемелеріне тарауы жылдамдады.
Ол  экономикалық білім мен  кәсіпкерлікке  және
жаппай іскерлік мәдениетін қалыптастыруға сұра-
ныстың пайда болуымен байланысты. Оның үстіне
базистік оқу  жоспарының  негізгі және  қосымша
бөлігінің ешқайсысында экономика арнайы білім
сапасы ретінде  қарастырылған жоқ.
Қазақстан  Республикасындағы көптеген  мек-
тептерде  жаңашыл  мұғалімдерге сүйене отырып,
экономиканы оқыту орта және бастауыш буында-
рында базистік оқу жоспарларының қосымша са-
ғаттары есебінен жүргізілуде. Мектепте экономика
білім негіздерін оқытудың басты мақсаты - оқушы-
ларды экономикалық мәдениетпен, қоғамның эко-
номикалық даму заңдылықтарымен танысу, іскер-
лікке тәрбиелеу, еңбек ете білуге, өндіруге, өзін және
өзгелерді  рухани   материалдық  құндылықтармен
қамтамасыз теу.
Демек  нарқытық  экономикалық  қалыптасу
үрдісінің басталуы бұл үрдістің қалай дамып отыр-
ғандығын түсінетін, оның себептерін меңгеріп, қор-
шаған  ортамен арақытынаста болатын білікті ма-
мандарды қажет етуде. Осы талаптарға сай азамат-
тар тәрбиелеу мақсатында мектепке экономикалық
білім беруді енгізу мәселелері қолға алынуда. Қазіргі
кезеңге дейін экономикалық білімнің кей элемент-
тері экономикалық география, физика, математика
қоғамтану еңбекке баулу сабақтарында пәнаралық
байланысты сақтау негізінде беріліп келгенімен, жеке
пән ретінде немесе білім беру аймағы ретінде қара-
стырылмаған. Мектеп оқушыларына экономикалық
білім беру ісіне мүмкіндігінше жоғары дәрежеде қол
жеткізуге және оны сан салалы бағытта жүргізуге
болады.
Мектепте экономикалық білім негіздерін оқыту-
дың  басты мақсаты- оқушыларды экономикалық
мәдениетпен қоғамның  экономикалық дамуының
дағдылығымен  таныстыру  оларды жеке тұлғаның
дамуы  қалыптасуы  негізінде материалдық  құнды-
лықтарды өндіру мақсатына еңбек ете білуге үйре-
ту, сонымен қатар, өз Отанының патриот азаматын
тәрбиелеу болып табылады. "Экономикалық білім
негіздерін" мектепте оқыту оқушыларды экономи-
калық ұғымдардың мағынасын терең түсініп ұқып-
тылыққа үйретуге  үлкен мүмкіндіктер тудырады.
Өмірде өз орынын таба алатын епті, белсенді, эко-
номикалық  біліммен жақсы хабардар  оқушылар-
ды дайындауды қамтамасыз етеді. Оқушыларға эко-
номикалық білім беру алдын алу, болжау ұстаным-
дары негізінде жүзеге  асырылуы тиіс.  Қоғамдағы
экономикалық сауатсыздық экономикалық дағда-
рыстың негізгі себептерінің бірі деуге болады.
Жалпы білім беру жүйесі қоғамдағы экономи-
калық сауаттылықты көтеруге үлкен мүмкіндік жа-
сай алады. Алдын ала берілген экономикалық білім
экономикалық дағдарыстан  шығудың  бірден  бір
маңызды  факторларының  бірі болып табылады.
Қарапайым экономикалық білім жиынтығы оқушы-
ларға тек ақпараттық мәні жағынан ғана құнда емес
сонымен  қоғамдағы  адамның  рөлі  мен  оның
құқығын түсіне білуге негіз болады. Экономикалық
білім жас жеткіншектің адами қасиеттерін қалып-
тастыруға көп мүмкіндік жасайды.
Экономикалық білім оқушылардың демокра-
тия,  құқықтық мемлекет, азаматтық  қоғам, адам
құқығы бәсекелестік, нарық сияқты жалпы адамдық
құндылықтарды белсенді қабылдауына септігін ти-
гізеді. Мектеп оқушылары болашақта өмір сүріп оны
түсініп еңбек етуге дайындауы керек. Дамыған ел-
дердегі болып жатқан  өзгерістер  туралы, мәлімет
жастарға зор әсер етеді. Бұл мәліметтер оқушылар-
дың ата -  аналарының  экономикалық білім алуға
деген ұмтылыстарын арттыра түсуде.  Экономика-
лық білім мен біліктіліктің негізгі құрамдас бөлігі
экономикалық ойлау. Бұл біліктілік яғни эконми-
калық ойлау өмірге нақты жол ашуға үлкен көмегін
тигізеді.
Экономикалық білім беру - қоғамдық өндірістің
барлық салаларын қамтитын күрделі құбылыс. Эко-
номикалық табыс елдің және жеке адамның ырысы-
ның мол болуы әр адамның белсенді еңбек етуіне,
сөйтіп бақытты өмір сүруге ұмтылуына байланыс-
ты  екендігін  оқушы  зердесіне  құю  үшін  мектеп
ұжымы белсене араласуы керек.
Экономика пәні мұғалімдерін дайындауда бұл
еңбектердің пайдасы өте зор. Болашақ ұстаздарды
жан-жақты  біліммен қаруландыруда экономика-
лық білімнің алатын орны ерекше. Мұғалімнің бой-
ынан экономикалық білімді тұлғаның үлгісін табу
үшін осы ұстаздар тәрбиелейтін оқытушыларға да
үлкен  жауапкершілік  артылады.  Экономикалық
білімді игеру әрбір ұстаз, әрбір оқытушы үшін өте
маңызды.
Экономикалық білім берудегі негізгі мақсат -
қоғам  дамуының  қазіргі  кезеңіне  сай  жастардың
экономикалық ойлауын қалыптастыру. Осының не-
гізінде оқушылар қоғамның әлеуметтік - экономи-
калық дамуында адамның шешуші рөлін ұғынуы.
Қоғам  және  тұлғаның  мүддесі  үшін  қоғамдық
өндіріс пен жаңа қатынастарды қалыптастырудың
мүмкіндіктерін түсіне білуі керек.
Болашақ  мұғалімдердің  кәсіби - экономика-

ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
292
лық бағдарын қалыптастыру жолдарын зерттеуші
А.К.Ахметов, жеке тұлғаның экономикалық тәрби-
есінің  деңгейі негізінде анықтайды.
Қазіргі кезде әлемдік қауымдастық Қазақстан-
ды нарықтық экономика елі ретінде танып осы Тәу-
елсіздік алған қысқа тарихи кезең ішінде Қазақстан
экономикада сілкініс жасады, әлемдік өркениетпен
ықпалдасуда, жаңа  прогресшіл технологияларды
пайдалануда. Елдің әлеуметтік - экономикалық пер-
пективалары  айқындалған.  Осыған  орай  қоғам
өмірінің  жаңа сапасының  негізін  құрайтын және
елдің экономикалық қуатын ұлттық қауіпсіздігінің
аса маңызды факторлары әрі базасы болып табыла-
тын,  қоғамдық  даму  деңгей  өлшемдері  ретінде
қазіргі білім беру жүйесінің, адам капиталаның рөлі
мен мәні арта түседі.
Қазақстандық білім беру жүйесін дамыту оның
әліемдік білім беру кеңістігіне кезең кезеңімен енгі-
зу  жеткіліксіз болып келген бұрынғы  білім  беру
әдіснамасының, құрлымы  мен мазмұнының  жағ-
дайында өтіп жатыр. Білім беру саласында қалып-
тасқан ахуал республиканы дамытудың қазіргі  әліу-
меттік - экономикалық және саяси  жағдайларына
және  жоғары дамыған елдердің  рогресшіл тәжри-
бесіне сәйкес  келетін  құбылыстарды болдырмау,
түбегейлі  ұйымдық, құрлымдық қайта құрулар,
білім берудің мазмұнның жаңарту және мамандар
даярлаудың  сапасын  жетілдіру  қажет  екендігін
көрсетеді.   Еліміздің әлеуметтік -экономикалық дең-
гейін көтеру үшін  білім беру жүйесін, оның ішінде
жалпы білім беруді жаңа сапалық деңгейге көтеру
қажет.  Демек еліміздің болшағына үлес қосып, оны
жаңа  биікке  көтеретін    дара  тұлғалар  -    бүгінгі
оқушылар десек , олардың жетерлік білмінің негізін
қалауға  мектеп  қабырғасында  жүрген  жылдары
жағдай жасауға тиіспіз. Сонда ілеуметтік жағдайы-
мыз  жақсарып  экономикалық  өркендеуге
мүмкіндік туады.   Қазақтың кемел  дарын,  таңға-
жайып талантты ақыны Жұмабаев Мағжан мектеп
жайлы кезінде былай деп жазды: " Әрбір ел келеше-
гіне негізді  балаларын тәрбиелейтін,  даярлайтын
мектебінде салмақ.  Бір елдің тағдыры  мектебінің
құрлысына байланысқан нәрсе. Бұл ескермейтін игі
сөз, өзгермейтін бір шындық"
Дәл қазіргі жағдайда жаңа білім арнасы- эко-
номикалық  білімді мектеп қабырғасынан бастап,
басқа пәндермен қатар оқытқан  жағдайда жалпы
білім берудің жаңа деңгейге көтерілетініне көзіміз
жетіп келеді. Олай дейтініміз, экономикалық білім
- жалпы білім берудің құрамды бөлігі. Сондықтан
қазіргі кезде дүние жүзінің көптеген елдерінің мек-
тептерінде экономикалық білімді жүйелі де сапалы
беруге баса назар аударылуда. Ендеше осы бағытта
ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен жүргізу, эко-
номиканы негізгі курс ретінде жалпы білім беретін
мектептердің оқу жоспарларына енгізу - қажет де-
ген тұжырымға  келеміз.
Экономика  негіздері  сабағында  интерактивті
әдіс арқылы оқытудың мазмұны және психология-
лық ерекшеліктеріне орай таңдап тәжірибеде сынап
қараудың маңызы зор. Бүгін де білім беру саласын-
да оқытудың озық технологияларын қалыптасуына
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамыту, оқу-тәрбие  үлгісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Экономика-
лық білім беруде  инткрактивті әдісті қолдану  ма-
ңыздылығы мұғалім мен  оқушының арасындағы
тығыз байланысы, оқушылардың білім сапасын ар-
ттыруда оқушы тарапынан тек белсенді түрде мең-
герілген білімі болып табылады.

жүктеу/скачать 5,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: