Список использованных источников

 

234 

ғана  физикалық  капиталға  (құрал-сайман,  ғимараттар  және  өндіріс  инфрақұрылымы),  20%  - 

табиғи  капитал,  қалған  64%  әлеуметтік  және  адам  капиталымен  байланысты  екенін  дәлелдеді. 

Дамыған елдер жалпы ұлттық өнімнің 40% тиімді білім жүйесін дамытудың қорытындысы. 

 

Кесте 1 – Өндірістік факторлар құрылымындағы адам капиталының үлесі 

 

Өндірістік қорлар 

Табиғи ресурстар 

Адам капиталы 

АҚШ 

19 

5 

76 

Еуропа 

24 

2 

74 

Ресей 

20 

50 

30 

Қазақстан 

21 

68 

11 

 

Қазақстанның  бүгінгі  даму  қарқыны  ТМД  елдерінің  ішінде  алдыңғы  қатарда,  кейбір 

көрсеткіштері  шығыс  Еуропа  елдерінің  деңгейіне  жеттік  дегенімізбен,  2008  жылғы  Елбасы 

жолдауындағы, «...біздің ауыл тұрғындарының еңбек өнімділігі батыс елдеріндегіден 20 есе кем» 

деген тұжырымдамасы мен Кеден одағындағы ЖІӨ Белоруссиядан 1,5 еседей көп бола тұрса да, 

Қазақстанның  тауар  айналымының  осы  елден  үш  есе  кем  болуы,  яғни  біздегі  адам  капиталы 

деңгейінің сол Белоруссиядан 4-5 есе төмендігін, экспорттағы шикізат үлесінің 90 пайыздан астам 

болуы стратегиялық тұрғыдан көп мәселелерді қайта қарауды талап етеді. Болашағы жоқ ел ғана 

өзін-өзі сынап, кемшіліктерін түзете алмайды. 

БҰҰ-ның  даму  Бағдарламасының  (ПРООН)  дерегі  бойынша  Еуропаның  экономикасы 

дамыған  елдеріндегі  денсаулық  пен  білімге  жұмсалатын  қаржы  ЖІӨ-нің  8,1%  және  8,5%-ын 

құрайды. 

Еуропа елдеріндегі денсаулыққа бөлінетін орташа қаржы АҚШ-пен (6,5%) шамалас 6,44%-

ға тең. Әлемде денсаулыққа орташа 5,5% бөлінеді. 

АҚШ,  Жапония,  Швейцариядағы  жалпы  капиталдың  75-80%  адам  капиталының  үлесінде. 

Қазіргі  кезде  дамыған  елдердегі  экономикадағы  белсенді  азаматтардың  50%,  АҚШ 

тұрғындарының үштен екісі ой еңбегімен айналысады. 

Тұтастай  алғанда,  Жапония  өзіндегі  табиғи  байлығын  адам  ресурсын  дамытуға  жұмсады. 

Нәтижесінде,  энергия  көздері  ауысқанда  еш  зардап  шекпеді.  Олар  елдегі  ең  басты  ресурс  адам 

екенін ерте түсінді.  

Адам  капиталы  турасында  Жапония  ешкімге  дес  бермеді.  Ертеден  білімге  ерекше 

құрметпен қарайтын осы елде үлкен мөлшерде сауатты, білімді және қабілетті жұмыс күші бар. 

Жапондар  еңбекқор,  жұмысына  аса  жауапты.  Мұғалімді  қатты  бағалайды.  Жер  тарлығынан 

туындаған  шағын  үйлері  қарапайым  Жапонға  көршілермен  қарым-қатынасқа  мән  беруді, 

өзгелерді құрметтеуді үйретті. 

Елде адам капиталын  дамыту үшін толассыз шаралар жасалды.Бастауыш пен орта білімге 

қойылатын  талап  жоғары;  математика  мен  ғылымға  қатты  көңіл  бөлінеді.  Ата-ана  баласының 

білімін қадағалау деңгейі дүниедегі ең жоғарылардың бірі.  

Сонымен қатар жапон жұмысшылары мен менеджерлері білімін нақты жұмыс орнында әрі 

қарай  шыңдай  түседі.  Шындығында,  ілімге  нағыз  серпін  беретін  тап  сол  жұмыс  орны. 

Қызметкерді  жан-жақтышыңдау,  комплексті  дамыту  кез-келген  компанияның  қасиетті  борышы 

саналады.  Компаниялар  шетелге  оқуға  қызметкерлерін  аса  көп  мөлшерде  жібереді.  Жоғары 

позициядағы менеджерлер де тұрақты тестілеуден  өтеді. 

Ғылыми  зерттеулердің  ошағы  да  сол  компаниялар.  Ғылыми  жаңалықтардың  негізгі  бөлігі 

университеттерде  емес,  компанияларда  жасалады.  Көптеген  компаниялардың  жеке  ғылыми 

лабораториялары бар.Сыртқы жаңалықтарға және бәсекелестікке ашық; ынталандыру бар. Жапон 

компаниялары шетел конференцияларына тұрақты қатысады, дүниедегі ең күштілермен тұрақты 

тәжірибе  алмасу  жолға  қойылған.  Қызметкерлердің  кәсіби  дамуына  ақшааямайды.  Бажайлап 

қарасақ,  артықшылық  әркімде  бар  екен.  Мәселе  оны  көруде,  түйсінуде  жатыр.  Бізде  де  білімге 

деген ерекше құрмет бар. Ел табысын білімге жұмсайтын әрекет те бар. Бірақ асығу керек. Алып 

жобаларға кіріскен абзал. Дүние кейпі секунд санап өзгеруде. 

Адам  капиталы  рейтингіндеҚазақстан  124  елдің  ішінде  37-ші  орыналды.Қазақстанада  м 

капиталын  дамыту  және  қолдану  бойынша  Дүниежүзілік  экономикалық  форум  (ДЭФ) 

рейтингінде 124 орынның ішінде 37-ші орыналды, депайтылған ДЭФ ресмисайтында. 

Қазақстан  жалпы  рейтингте  100  баллдан  74,56  балл  алды.  Бұлретте  15-ке  дейінгі  жас 

топтарыжағынан  Қазақстан  88,08  балл  мен  үшіншіорында,  жасы  15-тен  24  аралығында  –  34-ші 

(74,27 балл), 25-тен 54 аралығында   — 43-ші (66,23 балл), 55-тен 64 аралығында  – 12-ші (81,12 

 

235 

балл)  және  65  және  одан  да  жоғары  санаттағы  топта  34-ші  (64,57  балл)  орында,  Ресей  26-шы 

орында, Украина – 31-ші, Армения – 43-ші, Қырғызстан – 44-ші, Әзербайжан –63-ші, Тәжікстан – 

65-ші, Молдова – 71-ші орында. 

Тізімдегі алғашқы үшорында Финляндия, Норвегия және Швейцария, соңғы үш орында — 

Мавритания,  Чад  және  Йемен.Рейтингі  124  елдің  жас  жағынан  бес  категориясының  білім 

деңгейін, машығы мен жұмыспен қамтамасыз етілуін бағалайды. 

Пост  индустриалдық  қоғамға  өту  жағдайындағы  елдің  интеллектуалдық  ресурсының 

қарқынды  өсу  механизмі,  өндірістің  ғылымға  негізделген  жоғарғы  технологиялық  түрлерін 

меңгеру мен оны өндіріске ендіру, адам ресурстарын тиімді басқару әдістері нақты дайындықты 

қажет етеді. Сондықтан Қазақстанда адам капиталын дамытудың тиімділігін арттыратын ғылыми 

негізі  мен  механизмдерін  дайындауда  оның  мәдени-гуманитарлық,  әлеуметтік-экономикалық, 

индустриалды-инновациялық  құрамдарын  жүйелі-синергетикалық  тұрғыдан  зерттеу  маңызды 

болып табылады. 

Адам  капиталын  тез  қарқынмен  дамыту  –  ол  біріншіден,  Қазақстанға  басқа  елдермен 

дамыған  технологияның  есебінен  еңбек  өнімділігін  арттыру  арқылы  бәсекелесуге  мүмкіндік 

береді, екіншіден – ол таусылмай жаңарып отыратын ресурс және үшіншіден – болашақ ұрпақтың 

жиналатын капиталы. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Семенов А. М., Бункина М. К. Экономический человек, 2001 

2.  Мухамеджанова  А.  Г.  Человеческий  капитал  Казахстана:  формирование,  состояние, 

использование. 2000г 

3. ОҚО статистикалық материалдары 2009-2013 жж. «ЮКО и ее регионы» / Шымкент/2014 

ж. 

 

Жусупова Г.Б. 

ст. преподаватель 

Костанайский государственный университет им. А.Байтурсынова 

Казахстан, г. Костанай 

 

ЭКОНОМИЧЕСКИЙ  КРИЗИС - СУЩНОСТЬ И ПРИЧИНЫ  

 

Мировой  экономический  кризис,  в  очередной  раз  заставляет  пересмотреть  традиционные 

представления о причинах таких кризисов и стимулирует разработку концепции, направленной на 

предотвращение  их  возникновения  в  будущем.  Сегодня  на  поверхности  мы  наблюдаем  сбои  в 

функционировании  финансовых  систем  развитых  стран,  но  что  их  вызвало?  Почему  самых 

разных государств всегда были подвержены кризисным явлениям? 

Что считали причинами экономических кризисов в прошлом? К. Маркс говорил о кризисе 

перепроизводства.  Данный  тезис  не  выдерживает  критики,  поскольку  количество  ошибок  в 

планировании  выпуска,  частота  вытеснения  с  рынка  одних  предприятий  другими,  число 

банкротств  перед  кризисом  точно  такие  же,  как  и  задолго  до  него.  Кроме  того,  сразу  после 

кризиса уровень производства возрастает, значительно превышая докризисный. 

Сейчас гораздо важнее в сложившейся ситуации выявить не только причины возникновения 

экономического кризиса, но и найти пути скорейшего, насколько это возможно, выхода из него. 

Большое  количество  вовлеченных  стран  уделяют  особое  внимание  разработке  и  проведению 

антикризисных  мер  и  мероприятий,  но  в  настоящий  момент  трудно  предсказать,  как  долго 

продлится кризис и какой характер он примет. 

В  этой  статье  исследованы  основные  причины  современного  экономического  кризиса,  а 

также представлены пути выхода из него, исходя из мнений мировых экспертов. Особое внимание 

уделено сложившейся ситуации в Казахстане. 

Кризисы в ритме циклического развития. Понятие и функции кризиса, его динамика.  

Кризисы  неизбежны:  регулярные,  закономерно  повторяющиеся  кризисы  являются 

непременной  фазой  цикличного  развития  любой  системы.  Они  начинаются  тогда,  когда 

потенциал развития главных элементов преобладающей системы уже в основном исчерпан и в то 

же время родились и начинают борьбу элементы новой системы, представляющей будущий цикл. 

Кризис рыночной экономики характеризуется резким спадом производства, который начинается с 

 

236 

постепенного  сужения,  сокращения  деловой  активности.  Постепенное  сокращение  деловой 

активности,  замедление  темпов  роста  в  экономической  литературе  называется  рецессией.  Более 

высокие темпы сокращения экономической активности характеризуют спад рыночной экономики. 

Низшая точка этого спада есть кризис. Кризис создает предпосылки для трансформации системы - 

либо  перехода  ее  в  новое  качественное  состояние,  либо  гибели,  распада  и  замены  новой,  более 

эффективной  системой.  Амплитуда  колебаний,  глубина  кризисов  меняются,  зависят  от 

взаимодействия циклов разной продолжительности. 

Функции кризиса.  

Кризисы  при  всей  своей  болезненности,  необходимый  элемент  прогресса.  Кризис 

выполняет  в  динамике  волнообразного,  противоречивого  движения  систем  три  важнейшие 

функции: 

-  резкого  ослабления  и  устранения  (либо  качественного  преобразования)  устаревших 

элементов  господствующей,  но  уже  исчерпавшей  свой  потенциал  системы  –  разрушительная 

функция; 

-  расчистку  дороги  для  утверждения  первоначально  слабых  элементов  новой  системы, 

будущего цикла - созидательная функция;  

-  испытание  на  прочность  и  передача  в  наследство  тех  элементов  системы,  которые 

накапливаются, переходят в будущее – наследственная функция. 

Следовательно, кризис, при всей его болезненности, - прогрессивен. 

Динамика кризиса. Кризис переживает несколько стадий в своей динамике: 

-  латентный,  скрытый  период,  когда  его  предпосылки  назревают,  но  еще  не  прорываются 

наружу; 

- период обвала, взрыва, стремительного обострения всех противоречий, резкого ухудшения 

всех показателей динамики количественно преобладающей. 

-  период  смягчения  кризиса,  создания  предпосылок  для  его  преодоления,  перехода  к  фазе 

депрессии,  обеспечивающей  временное  равновесие  между  потерявшей  свою  былую  силу 

системой и утвердившейся, показавшей свою силу новой, которая на фазе оживления становится 

господствующей, преобладающей и готовится к новому скачку своего подъема 

[1]

.  

Фазы цикла.  

Термин экономический цикл означает следующие один за другим подъемы и спады уровней 

экономической  активности  в  течение  нескольких  лет.  Отдельные  экономические  циклы 

существенно  отличаются  друг  от  друга  по  продолжительности  и  интенсивности.  Нет  точной 

формулы  для  прогнозирования  длительности  и  временной  последовательности  экономических 

циклов. Тем не менее, все они имеют одни и те же фазы. 

Рецессия  (сокращение)  –  состояние  экономики, когда  валовой  национальный  продукт  при 

неуклонном  снижении  становится  меньше,  что  свидетельствует  о  спаде  производства  или 

замедлении  темпов  его  развития.  Кризис  рыночной  системы  хозяйства  характеризуется  резким 

спадом  производства,  который  начинается  постепенно  с  сокращения  деловой  активности  (реже 

заключаются  торговые  сделки,  уменьшается  объем  деловых  операций,  осуществляемых  как  в 

кредит, так и за наличный расчет).  

Рынок,  впитавший  беспрепятственно  все  производимые  товары,  в  какое-то  время 

оказывается  переполненным;  товары  продолжают  поступать,  между  тем  спрос  постепенно 

уменьшается, отстает от предложения, и наконец, прекращается вовсе. Тревога распространяется 

по  всему  рынку.  Спрос  исчезает,  между  тем  всюду  еще  имеются  громадные  запасы  товаров,  и 

множество  предприятий  продолжают  работать  на  полную  мощность  в  силу  инерции  и 

выбрасывают на рынок все новые и новые массы товаров. Следует стремительное падение цен. 

Поистине героические усилия предпринимаются, чтобы спасти положение. Но все средства 

бесплодны.  Многие  предприятия  не  в  силах  выдержать  резкого  снижения  цен.  Начинаются 

ликвидации  и  крахи.  Прежде  всего,  гибнут  банки  и  кредитные  учреждения.  Доверие  субъектов 

рыночного хозяйства друг к другу подрывается. Все требуют расплаты наличными. Векселя, еще 

вчера  не  возбуждавшие  никаких  сомнений,  приобретают  ценность  простой  бумаги.  Ссудный 

процент  повышается.  Разоряются  самые  крупные  предприятия,  останавливаются  машины, 

закрываются  фабрики.  Толпы  безработных  появляются  на  улице.  Начинается  голод,  эпидемия 

самоубийств

[2]

 . 

Депрессия.  

 

237 

Фаза  депрессии,  наступающая  после  спада,  может  иметь  весьма  продолжительный 

характер. Уровень производства сохраняется стабильным, но очень низким. Сохраняется высокий 

уровень  безработицы.  Но  падение  цен  приостанавливается,  падает  ссудный  процент, 

стабилизируются товарные запасы. 

Депрессия представляет собой фазу (более или менее продолжительную - от полугода до 3 

лет)  приспособления  хозяйственной  жизни  к  новым  условиям  и  потребностям,  фазу  обретения 

нового равновесия. 

Итак,  спад  прекратился,  но  тенденция  к  росту  еще  не  наметилась.  Производство 

осуществляется  на  суженной  базе,  но  началось  рассасывание  товарных  запасов.  Доверие 

предпринимателя  к  конъюнктуре  восстанавливается  с  трудом,  он  осматривается,  не  рискуя  еще 

вкладывать  значительные  средства  в  бизнес,  хотя  цены  и  условия  хозяйствования 

стабилизируются.  При  классическом  варианте  эта  фаза  характеризуется  падением  нормы 

процента до самого низкого уровня в пределах данного цикла 

[3]

. 

Оживление.  

Следующая фаза - оживление – сопровождается: 

· незначительным повышением уровня производства; 

· цены на сырье и материалы повышаются; 

· растет ссудный процент; 

· начинают расти цены на акции. 

· некоторым повышением потребительского спроса; 

· начинаются капиталовложения предприятий в оборудование и здания; 

· постепенно начинают повышаться цены на товары и услуги; 

· сокращается безработица; 

Оживление, фаза восстановления, когда деловой мир отваживается на первые шаги вперед и 

обнаруживает,  что  они  вполне  оправданы.  Оживление  охватывает,  прежде  всего,  отрасли, 

поставляющие  средства  производства.  Поощряемые  успехом  других,  создаются  новые 

предприятия.  Условно  говоря,  оживление  завершается  достижением  предкризисного  уровня  по 

макроэкономическим показателям. Затем начинается чистый рост. 

Подъем (Бум).  

Подъем  (бум)  -  фаза,  при  которой  ускорение  экономического  развития  обнаруживается  в 

волнах  новаций,  возникновении  множество  новых  товаров  и  новых  предприятий,  в  росте 

капиталовложений, курсов акций и других ценных бумаг, процентных ставок, цен и заработной 

платы.  Процветание  может  характеризоваться  устойчиво  высоким  спросом,  большим 

количеством рабочих мест и повышением уровня жизни. Или оно может быть отмечено быстрым 

инфляционным скачком цен и спекуляции, на смену которым приходит очередной спад. 

Подъем  зачастую  приобретает  ажиотажный  характер.  Уровень  производства  превосходит 

достигнутый  в  предыдущем  цикле.  Лихорадочно  растут  цены.  Безработица  сокращается  до 

минимальных размеров при одновременном существенном росте заработной платы. 

Резко  возрастает  спрос  на  продукцию  отраслей,  определяющих  тенденции  в  движении 

научно-технического  прогресса.  В  связи  с  расширением  масштабов  производства 

инвестиционных товаров значительно возрастает спрос на сырьевые ресурсы, и цены на них тоже 

растут. На фазе подъема усиливаются диспропорции, заложенные на фазе оживления 

[4]

. 

Вместе  с  тем,  нарастает  напряженность  банковских  балансов,  увеличиваются  товарные 

запасы.  Экономика  подходит  к  следующему  витку.  Подъем,  выводящий  экономику  на  новый 

уровень в ее поступательном развитии, заканчивается «новой бездной краха». 

Неправильным  было  бы  также  полагать,  что  между  потрясениями,  то  есть  в  фазах 

оживления и подъема, деловой мир напоминает море в ясную погоду. Нет, на нем довольно часты 

волнения, «барашки» в виде частичных, малых, промежуточных спадов. 

Современные кризисы, происходящие на фоне инфляции, не сопровождаются, как это было 

раньше, падением цен 

[5]

.  

 

Список использованных  источников: 

1. Виссарионов А. «Уроки кризиса» // Экономист, 1999, №2,  

2.  Кондратьев  Н.Д.  Большие  циклы  конъюнктуры  и  теория  предвидения.  М:  Экономика, 

2002. 

3. Леонтьев В.В. Межотраслевая экономика. М.: Экономика, 1997. - 103 с. 

 

238 

4.  Классики  кейнсианства.  Т.  2.  Хансен  Э.  Экономические  циклы  и  национальный  доход. 

М.: Экономика, 1997  

5. Мау В. Политическая природа и уроки финансового кризиса // Вопросы экономики, 1998. 

- №11.  

6.  Журнал  «Экономист»  Выпуск  4  2009  г.  Ю.  Пахомов,  С.  Пахомов  «Корни  кризиса. 

Мировой финансовый кризис: цивилизационные истоки». 

7.  Журнал  «Вопросы  экономики»  Выпуск  1  2009 г.  Л.  Суэтин  «О  причинах  современного 

финансового кризиса». 

8.  Журнал  «Вопросы  экономики»  Выпуск  4  2009  г.  Г.  Фетисов  «О  мерах  преодоления 

мирового кризиса и формировании устойчивой финансово-экономической системы». 

9. Экономическая и философская газета.- №51.- декабрь 2008 г. 

10. Деловой Казахстан.- №50.- 26 декабря 2008 г. 

11. KIT.- №23 -24.- 2008 г. 

12. Интернет – ресурс: www.pravda.ru 

13. Интернет – ресурс: www.utro.ru 

14. Интернет – ресурс: официальный сайт Д. Медведева: www.kremlin.ru 

 

Имаш Б.А.  

Сулейменова И.А. 

Әуезов ат.ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

АЙМАҚТЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ САЯСАТЫН ІСКЕ АСЫРУ ЖОЛДАРЫ  

 

Бүгінгі  күні  еліміз  өз  дамуының  жаңа  кезеңіне  аяқ  басты.  Елбасымыз  Н.  Ә.Назарбаев 

Үкіметтің  кезектен  тыс  мәжілісіндегі  сөзінде  Үкіметтің  және  барлық  мемлекеттік  органдардың 

басты  міндеті  –  халқымыздың  әл-ауқатын  жақсартуды  қамтамасыз  ету  екенін  атап  өтті.  Таяу 

бесжылдықта Қазақстан табысы жоғары деңгейлі елдер тобына енуі қажет. 2016 жылға қарай ІЖӨ 

деңгейі  жан  басына  шаққанда  кемінде  15  мың  долларға  жетуі  тиіс.  Бұл  үшін  экономика  жыл 

сайын кемінде 7 пайыздық өсім көрсетуі керек[1]. 

Ел  экономикасындамытудыңкепілі  –  ғылым  мен  инновацияғабастыназараудару. 

Инновациялық 

экономика 

бұлғылым 

мен 

білімніңқоғамныңқарқындысұраныстарынажауапберетінжаңалықтардыңүзіліссізағынынқолданыс

қаенгізеалатын  экономика  болыпсаналады.  Алдымыздатұрғаншешілуітиісміндеттердіңмәні  – 

шикізатэкспортынаемес, 

инновациялықдамуғанегізделгенэкономикалықөрлеудің 

аса 

жаңамоделіне, жаңасапасынакөшу. 

Зияткерлiк меншiктi пайдалану мен құқықтарын қорғау инновациялық қызметтi дамытудың 

маңызды  факторы  болып  табылады.  Құқықтық  қатынас  субъектiлерiнiң  құқықтары  мен 

мүдделерiнiң теңдестiру есебiнен зияткерлiк меншiктiң тиiмдi шаруашылық айналымы зияткерлiк 

меншiк  жемiсiне  сұраныс  пен  ұсыныс  бiрлiгiн,  ғылыми-техникалық  зерттеулердi  дамытуды, 

оларды өнеркәсiпте iске асыруды, бәсекеге қабiлеттi жаңа тауарлар мен қызмет көрсету өндiрiсi 

мен тұтынуды қамтамасыз ете алады. 

Дүние  жүзінде  жаһандану  үдерісінің  күрделенуіне  байланысты  бәсекеге  қабілетті 

экономиканы  қалыптастыруда  әрбір  мемлекет  өзінің  ұлтттық  инновациялық  жүйесін  дамытуға 

басымдық беріп отыр. Әлемдік экономиканы жаһандандыру аясында Қазақстан мынадай бiрқатар 

проблемалар да кезiгедi: экономиканың шикiзаттық бағыттылығы, әлемдiк экономикамен елеусiз 

ықпалдастық,  өндiрiстiк  және  әлеуметтік  инфрақұрылымның  дамымағандығы,  кәсiпорындардың 

жалпы  техникалық  және  технологиялық  артта  қалуы,  ғылыми-зерттеу  және  тәжiрибелiк-

конструкторлық жұмыстарға шығыстардың төмендігі және т.с.с. Бұл проблемаларды шешу үшін 

Қазақстан  қоғамдық  әл-ауқатының  iргесi  болуға  қабiлетті  бiлiмдерге  негiзделген  бәсекеге 

қабiлетті экономиканы құруы керек.  

Жоғарыда  айтылғандарды  ескере  отырып  ҚР-ның  ұлттық  инновациялық  жүйесін 

қалыптастыру  мақсатында    мемлекеттік  бағдарламаның  іске  асқан,осыған  байланысты  қор 

қызметiнiң  басты  мақсаты  Қазақстан  Республикасында  инновациялық  белсендiлiктiң  артуына, 

жоғары технологиялы және ғылымды көп қажет ететiн өндiрiстердi дамытуға жәрдемдесу болуы 

тиiс. 

 

239 

 Бағдарламаның  жалпы  құны  2005-2015  жылдарға  139  795,13  мың.теңге,  оның  iшiнде, 

республикалық  бюджеттен  -  77  272,3  мың.теңге  және  жергiлiктi  бюджеттен  -  2  112  мың.теңге 

құрайды  және  кем  дегенде  60  410,83  мың.теңге  сомасында  отандық  және  шетелдiк  капиталды 

тарту жоспарлануда [2].  

 

Кесте  1  –  Қазақстан  Республикасының  ұлттық  инновациялық жүйесiн  қалыптастыру  және 

дамыту жөнiндегi 2005-2015 жылдарға арналған бағдарлама шегінде бөлінген қаржыкелтірілген, 

мың.теңге 

 

Шығындар, 

барлығы, 

оныңішінде 

 

 

Инновациялық 

инфрақұрылым 

Венчурлік қорлар құру 

және инновациялық 

жобаларды және 

ҒЗТКЖ-ны 

қаржыландыру 

Басқа іс-

шаралар 

 Барлығы: 

139 795, 13 

7544,80 

126 787,23 

5 463,10 

республикалық бюджет 

77 272,30 

5 282,80 

66 526,40 

5463,10 

жергіліктібюджет 

2 112,00 

2112,00 

- 

- 

жекекапитал 

60410,83 

150,00 

60260,83 

- 

2015жылға 

20885,98 

- 

20383,98 

502 

республикалық бюджет 

8668,6 

 

8166,60 

502 

жергіліктібюджет 

- 

- 

 

 

жекекапитал 

12217,38 

- 

12217,38 

 

    

Инновациялық  қызметтi  дамытуға  арналған  қаражаттан  басқа  ғылыми-техникалық 

бағдарламалардың  және  маңызды  жобалардың  шеңберiнде  республикалық  бюджет  қаражаты 

есебiнен  қолданбалы  ғылыми  зерттеулердi  қаржыландыру  сақталады.  Салалық  ғылыми-

техникалық  бағдарламалар  бойынша  орындалған  қолданбалы  ғылыми  әзiрлемелердiң  бiраз 

көпшiлiгi ҰИҚ және технологиялық парктер арқылы одан әрi коммерциялизацияланатын болады. 

Осы  ретте,  республикалық  бюджеттен  инновациялық  инфрақұрылымды  дамытуға, 

инновациялық  жобаларды  және  инновациялық  қызметтi  дамыту  жөніндегі  басқа  iс-шараларды 

қаржыландыруға, сондай-ақ қолданбалы ғылыми-зерттеулердi, оның iшiнде ғылыми-техникалық 

бағдарламалар  арқылы  қаржыландыруға  бөлiнетiн  жыл  сайынғы  қаражат  көлемi  тиiстi  жылға 

бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады. 

Бүгінгі  күні  Қазақстанда  мемлекеттік  экономикалық  саясатты  іске  асыру  барысында 

инновацияның  маңызына  баса  назар  аударылады.  Арнайы  экономикалық  аймақтар  және 

технопарктер  түріндегі  инновациялық  инфрақұрылымды  дамыту  бойынша  бірқатар  шаралар 

жүзеге  асырылып,  ұлттық  жоба  шеңберіндегі  инновациялық  бағдарламаларды  қаржыландыру 

бойынша  ғылыми  және  білім  беру  мекемелерінің  арасында  конкурстар  өткізілуде.  Ғылыми-

техникалық  қызметтер  нәтижелеріне  деген  құқықтарды  реттеу  саласындағы  құқықтық 

қалыптарды  өзгерту  әрекеттері  жасалып  жатыр.  Шілде  айының  аяғында  Үкімет  осы  бағыттар 

арнасында 

Қазақстан 

Республикасының 

2020 

жылға 

дейінгі 

инновациялық 

даму 

тұжырымдамасын мақұлдады (бұдан әрі – Тұжырымдама). Бірақ, бұл шаралардың барлығы үзінді 

түрінде  жасалып,  аймақтардағы  қалыптасқан  инновациялық  әрекеттегі  ерекшеліктер  мен 

үрдістерді  толық  есепке  алмайды.  Инновациялық  іс-әрекеттерді  қолдау  және  ынталандыру 

саласындағы  үйлестірілген  мемлекеттік  аймақтық  саясатты  отандық  ғылыми  және  білім  беру 

мекемелерінің,  өнеркәсіптік  кәсіпорындар  мен  ғылымды  қажет  ететін  шағын  компаниялардың 

қазіргі кездегі бар ресурстық әлеуетіне сүйеніп іске асыру қажет.  

Кәсіпорындардың  инновациялық  белсенділіктерінің  төмендігі  ұлттық  проблема  болып 

табылады. Республика деңгейінде инновациялық белсенділік 4%-ды құраса, инновациялық даму 

бойынша көшбасшы – ОҚО – тек 6,2% ғана. Сонымен қатар, енгізіліп жатқан инновациялардың 

басты бөлігі қаржы институттары мен арнайы құрылған даму институттарының қаражаттарының 

есебінен  қамтылмай,  кәсіпорындардың  жеке  қаражаттары  және  мемлекеттік  қаржыландыру 

есебінен іске асырылып жатыр. Бұндай жағдай нарықтық экономикада орын алмауы тиіс. 

Сонымен  қатар,  Тұжырымдамадағы  механизмдер  аймақтар  деңгейінде  көп  жағдайда 

нәтижелі  болмайды.  Ұлттық  деңгейдегі  инновациялық  жүйесінің  шеңберінде  экономика 

субъектілерінің әрекеттері ірі инновациялық жобалар шеңберінде іске асырылып жатса, аймақтық 

деңгейде ғылыми ұйымдар, университеттер мен өнеркәсіптік инноватор-кәсіпорындар арасында, 

 

240 

ғылыми білім өндірушілер мен инновациялық жобаларды әзірлеушілер арасындағы шаруашылық 

арақатынас  үзіліп,  жүзеге  асырылуға  дайын  инновациялық  жобаларды  қаржыландыру  бойынша 

қиындықтар туындайды.  

Ұлттық  инновациялық  жүйесінің  ұлттық,  аймақтық  және  салалық   деңгейін  үйлестіретін 

жүйенің және аймақтық деңгейдегі  жұмыстағы нысандалған тәсілдемесінің жоқтығы ұсынылған 

Тұжырымдаманың кемшіліктерінің бірі болып табылады. 

Аймақта қомақты инновациялық өзгерістер өткізу аймақтың инновациялық даму саясатын 

іске асыратын тиісті басқару органдар жүйесін талап етеді. Қарағанды облысындағы және басқа 

аймақтардағы  қазіргі  өкімет  органдарының  құрылымы  қойылған  аймақтық  инновациялық  даму 

міндеттеріне толық түрде сай келмейді. Осыған байланысты тұжырымдама жобасы келесі жайды 

есепке  алған:  «Әрбір  өңір  мен  ведомствода  басшының  ғылымды,  технологиялар  мен 

инновацияларды  дамыту  мәселелері  үшін  жауапты  жеке  орынбасары  болады.  Бұл  адамдардың 

ерекше  мәртебесі  болады  және  олар  Ғылым  мен  технологиялар  жөніндегі  ұлттық  кеңестің 

құрамында өз ведомстволарының атынан өкілдік етеді». 

Аймақтық  инновациялық  даму  мәселелерін  жеке  басшының  орынбасары  шеше 

алмайтындығы  іс  жүзінде  байқалған.  Осыған  байланысты,  біз  облыс  әкімдіктерінің  жанындағы 

Ғылым және инновация басқармасын құруды ұсынамыз. Сонымен қатар, ұлттық және аймақтық 

инновациялық жүйенің міндеттерін анық бөлу қажет. Үкімет деңгейіндегі  инновациялық жүйенің 

міндеттері  жеткілікті  зерттеліп,  анық  болғандықтан,  аймақтық  инновациялық  жүйенің 

міндеттерін қарастырамыз, олар: 

-

 

аймақтық деңгейде инновациялық жүйені қалыптастыру; 

-

 

ұлттық басымдылықтарды есепке ала отырып, аймақтағы ғылым мен инновациялардың 

дамуының басымдылықтарын анықтау; 

-

 

аймақтық  өсу  нүктелерін,  аймақтық  инновациялық  кластерлердің  қалыптасу  бағыт-

тарын анықтау; 

-

 

аймақтық  өкімет  құзыреті  шеңберінде  түрлі  шаралармен  инновациялық  іс-әрекет-

шілікті ынталандыру; 

-

 

аймақтық  инновация  нарығының  қалыптасуын  ынталандыру,  инновациялық  жобалар 

мен инновациялық өнімге аймақтық тапсырысты қалыптастыру [3]. 

Мемлекеттік  органдар  мен  және  жекеменшік  секторының  бірлесіп  іске  асыратын 

атқарымдары  –  инновацияларды  қаржыландыру.  Инновацияларды  қаржыландырудың  түрлі 

кезеңдерінде  өзіне  тән  ерекшеліктері  болады.  Мысалы,  инновациялық  процестің  алғашқы 

кезеңдерінде  мемлекеттік  қаржыландыру  көздерінің,  бизнес-періштелердің,  венчурлық 

қорлардың, ал кейінгі кезеңдерде – кәсіпорындардың жеке қаражаты мен несиелік ресурстардың 

маңызы зор.  

Бүгінгі  күні  облыста  венчурлық  қор  жоқ.  Облыстың  мемлекеттік  алғашқы  кезеңдердегі 

инновацияларды  қаржыландырудың  басты  құралында  –  ғылыми-техникалық  саладағы  шағын 

кәсіпорындардың 

дамуларына 

жәрдемдесу 

бағдарламаларына 

қатысу 

белсенділігі 

төмен.Сонымен, келесі қорытындыларды жасауға болады: 

«Қазақстан  Республикасының  2020  жылға  дейінгі  инновациялық  даму  тұжырымдамасы» 

аймақтық инновациялық даму мәселелерін толық есепке алмайды, нақтырақ айтқанда: аймақтың 

инновациялық  дамуын  басқару  жүйесін;  облыста  іс  жүзінде  инновациялық  іс-әрекетті 

қаржыландыру  құрылымдары  мен  құралдары  жоқ.  Бұл  факті  шағын  бизнестің  белсенділігінің 

жеткіліксіздігін түсіндіреді [4]. 

Біздің көзқарасымыз бойынша, облыс әкімдігінің «ОҚО 2020  жылға дейінгі инновациялық 

іс-әрекетті  дамыту»  мақсаттық  бағдарламасын  әзірлеп,  қабылдауға  мүмкіндігі  бар.  Облыстық 

мақсаттық  бағдарламаның  мақсаты  –  ғылымды  молынан  қажет  ететін  технологияларды 

жылдамдатып енгізу мен коммерцияландыру негізінде облыс экономикасының дамуының кезең-

кезең бойынша инновациялық жолына өтуіне экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық 

жағдай туғызатын аймақтық жүйені құру. 

Бағдарламада өндірістік-технологиялық, ақпараттық және қаржылық құрамдас бөліктерден 

тұратын  инновациялық  инфрақұрылымды  құрып,  дамыту  бойынша  шаралар  жиынтығы 

қарастырылуы керек. 

Мемлекеттік  органдардың  азаматтық  қоғам  өкілдері  ретіндегі  ғалымдардың  қоғамдық 

бірлестіктерімен  өзара  тиімді  іс–қимылы  жөнінде:  отандық   ғылымды  дамытудың  өзекті 

мәселелерін  талқылау  жөнінде  үндесу  алаңдарын  құру,  қоғамдық  тыңдаулар  ұйымдастыру; 

 

241 

ғылыми  қоғамдастықтың  мемлекеттік  органдармен  және  даму  институттарымен  өзара  іс–қимыл 

тетігін  тұжырымдау;  азаматтық  қоғам  институттары  өкілдерін  ЖҒТК–ның  құрамына 

енгізу;қоғамдық  ғылыми  ұйымдар  өкілдерін  ғылыми–техникалық  және  инновациялық  қызмет 

саласындағы  алқалардың,  ғылыми–техникалық  кеңестердің  және  өзге  де  консультациялық–

кеңестік органдардың құрамына енгізу жолымен пәрменді шаралар қабылдау қажет. 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: