П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет343/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   339   340   341   342   343   344   345   346   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

СӨЗЖАСАМДЫҚ ҮЯ
263
рек, желбіректі, желбірет, желбіреттір, желбіре-
уік, желбірле, желбірлет, желбірлі, желбірсіз, жел-
де, желдей, желден, желденгіз, желдендір, ж ел-
дендірт, желдент, желдесін, желдесінде, желдесін-
дет, желдет, желдеткіз, желдеткіш, желдеттір,
желдетіл, желдетіңкіре, желді, желсіз, желділік,
желдік, желдіксіз, желемік, желеміктен, желкек,
желкектен, желкексіз, ж елкекті, ж елкем, жел-
кемден, желкемдент, желкемдік, желкең, желкеңде,
желкеңдет, жежеңдеткіз, желкеңдеттір, желкенді,
желкенші, желкам, желқамда, желқамдат, желп,
ж елпі, ж елпігіш, ж елпіл, ж елпілде, ж елпілдет,
ж елпілдек, ж елпін, ж елпінгіш , ж елпіндір,
желпіндірт, желпінт, желпіншек, желпіниіекті,
же/тініңкіре, желпініс, желпіңкіре, желпіт, жеи-
пуіш, желпіс, желсіз, желтең, желше, желий, желік,
желіктір, желіктірт, желігіңкіре, желігіс, желік-
пе, желікпешілік, желікпелі, желікпелік, желіктен,
желікті, желіктір, желіктірт, ж еліктіруші,
желікшіл.
М іне, келтірілген мысалда 105 түбірлес сөз 
берілді. Олардың бэрі - бір сөзжасамдық үяның 
қүрамындағы бір негізгі түбірден (
ж ел
) өрбіген 
түбірлес туынды сөздер. Келтірілген түбірлес 
сөздердің бэрінің құрамында ұяға негіз болған 
негізгі түбір сөз 
(жел)
бар. Ол барлы қ туынды 
сөзде көрсетілді.
Бұдан түбірлес сөздер бір сөзж асам дық ұя- 
ның ғана құрам ы на қатысты екені анықталды. 
Олай болса, әр сөзжасамдық ұя әр түрлі түбірлес 
сөздерден тұрды. Мысалы, 
жұрт
негізгі түбірінен 
жасалған сөзжасамдық ұяны алсақ, ол 
жұрттык,
жүртіиа, жүртшылық
деген 3 қанатүбірлес созден 
тұрады, олардың да әрқайсы сы н ы ң құрамында 
негізгі түбір сәз бар, және осы ұядағы түбірлес 
сөздер алғаш қы
ж ел
түбірінен тараған ұядағы 
түбірігес сөздерден мүлдем басқа. Бұл түбірлес 
туынды сөздер ұяға байлаулы екенін, әр ұяның 
озінш е түбірлес создері болаты ны н корсетеді. 
Сөйтіп әр түп негіз созден тараған туынды сөздер 
әр түрлі сөзжасамдық ұяға жататын, әр түрлі 
түбірлес создер болып табылады.
Бұл арада бір созж асам ды қ ұядағы туынды 
түбір сөздердің бір түбірлес сөздер тобын құрай- 
ты нын айта отырып, түбірлес создер арасында- 
ғы ерекшелікке назар аудару қажет.
Созж асамдық ұядағы туынды түбірлердің 
бәрі бірінен-бірі тікелей ж асалған туынды түбір 
болуы міндетті емес. Тек ұядағы созжасамдық 
тізбекте ғана бірінен-бірі тікелей жасалған, біріне- 
бірі негіз болатын создер болады. Ал бір созжа- 
самдық ұяда бірнеше созж асам ды қ тізбек бола
береді де, әр тізбек түп негіз сөзден орбиді. Ал 
созжасамдық ұядағы туынды соз атаулының бэрі 
бірінен-бірі тікелей туындай бермейді. С онды қ- 
тан созжасамдық ұяға ондай талап қойылмайды, 
мұнда бір ұядағы создердің бәрінің құрамында 
бір негізгі түбірдің болуы міндетті шарт болып 
саналады.
М ысалы, 
біл
негізгі тү б ірін ен ж а с ал ға н
түбірлес туынды түбір созден тұратын ұяда 26 
туынды түбір соз бар, олардың бәрі түбірлес 
создерге жатады. Осы түбірлес создердің бір- 
бірінен тікелей туындауы 13 созжасамдық тізбек 
ішіне ғана қатысты. Мұны анықтап корсету үшін, 
осы созж асам ды қ ұядағы тізбектерді ж еке-ж еке 
тізіп корсету қажет:
1. біл—>білім—>білімді—>білімділік
2. біл^білім -^білім сіз—>білімсіздік
3. біл—>білім—>білімдар—>білімдарлық
4. біл—>білім—>білімдар—>білімдарсы
5. біл—>білім->білімпаз—>білімпаздық
6. біл—>бідім—>білімпаз—>білімпаздан
7. біл—>білік—>білікті^бідіктілік
8. біл^білік->біліксіз—>біліксіздік
9. біл—>білгіш->білгіштік
10. біл-*білгіш—>білгішсі
11. біл—>білгір—>білгірлік
12. біл->білгір^білгірсі-»білгірсін


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   339   340   341   342   343   344   345   346   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет