СӨЗЖАСАМДЫҚ ҮЯ
263
рек, желбіректі, желбірет, желбіреттір, желбіре-
уік, желбірле, желбірлет, желбірлі, желбірсіз, жел-
де, желдей, желден, желденгіз, желдендір, ж ел-
дендірт, желдент, желдесін, желдесінде, желдесін-
дет, желдет, желдеткіз, желдеткіш, желдеттір,
желдетіл, желдетіңкіре, желді, желсіз, желділік,
желдік, желдіксіз, желемік, желеміктен, желкек,
желкектен, желкексіз, ж елкекті, ж елкем, жел-
кемден, желкемдент, желкемдік, желкең, желкеңде,
желкеңдет, жежеңдеткіз, желкеңдеттір, желкенді,
желкенші, желкам, желқамда, желқамдат, желп,
ж елпі, ж елпігіш, ж елпіл, ж елпілде, ж елпілдет,
ж елпілдек, ж елпін, ж елпінгіш , ж елпіндір,
желпіндірт, желпінт, желпіншек, желпіниіекті,
же/тініңкіре, желпініс, желпіңкіре, желпіт, жеи-
пуіш, желпіс, желсіз, желтең, желше, желий, желік,
желіктір, желіктірт, желігіңкіре, желігіс, желік-
пе, желікпешілік, желікпелі, желікпелік, желіктен,
желікті, желіктір, желіктірт, ж еліктіруші,
желікшіл.
М іне, келтірілген мысалда 105 түбірлес сөз
берілді. Олардың бэрі - бір сөзжасамдық үяның
қүрамындағы бір негізгі түбірден (
ж ел
) өрбіген
түбірлес туынды сөздер. Келтірілген түбірлес
сөздердің бэрінің құрамында ұяға негіз болған
негізгі түбір сөз
(жел)
бар. Ол барлы қ туынды
сөзде көрсетілді.
Бұдан түбірлес сөздер бір сөзж асам дық ұя-
ның ғана құрам ы на қатысты екені анықталды.
Олай болса, әр сөзжасамдық ұя әр түрлі түбірлес
сөздерден тұрды. Мысалы,
жұрт
негізгі түбірінен
жасалған сөзжасамдық ұяны алсақ, ол
жұрттык,
жүртіиа, жүртшылық
деген 3 қанатүбірлес созден
тұрады, олардың да әрқайсы сы н ы ң құрамында
негізгі түбір сәз бар, және осы ұядағы түбірлес
сөздер алғаш қы
ж ел
түбірінен тараған ұядағы
түбірігес сөздерден мүлдем басқа. Бұл түбірлес
туынды сөздер ұяға байлаулы екенін, әр ұяның
озінш е түбірлес создері болаты ны н корсетеді.
Сөйтіп әр түп негіз созден тараған туынды сөздер
әр түрлі сөзжасамдық ұяға жататын, әр түрлі
түбірлес создер болып табылады.
Бұл арада бір созж асам ды қ ұядағы туынды
түбір сөздердің бір түбірлес сөздер тобын құрай-
ты нын айта отырып, түбірлес создер арасында-
ғы ерекшелікке назар аудару қажет.
Созж асамдық ұядағы туынды түбірлердің
бәрі бірінен-бірі тікелей ж асалған туынды түбір
болуы міндетті емес. Тек ұядағы созжасамдық
тізбекте ғана бірінен-бірі тікелей жасалған, біріне-
бірі негіз болатын создер болады. Ал бір созжа-
самдық ұяда бірнеше созж асам ды қ тізбек бола
береді де, әр тізбек түп негіз сөзден орбиді. Ал
созжасамдық ұядағы туынды соз атаулының бэрі
бірінен-бірі тікелей туындай бермейді. С онды қ-
тан созжасамдық ұяға ондай талап қойылмайды,
мұнда бір ұядағы создердің бәрінің құрамында
бір негізгі түбірдің болуы міндетті шарт болып
саналады.
М ысалы,
біл
негізгі тү б ірін ен ж а с ал ға н
түбірлес туынды түбір созден тұратын ұяда 26
туынды түбір соз бар, олардың бәрі түбірлес
создерге жатады. Осы түбірлес создердің бір-
бірінен тікелей туындауы 13 созжасамдық тізбек
ішіне ғана қатысты. Мұны анықтап корсету үшін,
осы созж асам ды қ ұядағы тізбектерді ж еке-ж еке
тізіп корсету қажет:
1. біл—>білім—>білімді—>білімділік
2. біл^білім -^білім сіз—>білімсіздік
3. біл—>білім—>білімдар—>білімдарлық
4. біл—>білім—>білімдар—>білімдарсы
5. біл—>білім->білімпаз—>білімпаздық
6. біл—>бідім—>білімпаз—>білімпаздан
7. біл—>білік—>білікті^бідіктілік
8. біл^білік->біліксіз—>біліксіздік
9. біл—>білгіш->білгіштік
10. біл-*білгіш—>білгішсі
11. біл—>білгір—>білгірлік
12. біл->білгір^білгірсі-»білгірсін
Достарыңызбен бөлісу: |