П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


 3 . 6ІЛ -7 » 6 ІЛ Г І^ 6 ІЛ Г ІЛ ІК -> 6 ІЛ Г ІЛ ІК Т І



Pdf көрінісі
бет344/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   340   341   342   343   344   345   346   347   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1 3 . 6ІЛ -7 » 6 ІЛ Г І^ 6 ІЛ Г ІЛ ІК -> 6 ІЛ Г ІЛ ІК Т І
14. біл—>білдір—>білдірт
15. біл—>бідгіз—>білгіздір->білгіздірт
16. біл—>білік—>
17. біл->біліс
Осы 17 созжасамдықтізбектің эрқайсысы тіке- 
лей 
біл
түп негіз етістіктен туындаған. Ал әр 
созжасамдық тізбекте қанша туынды түбір болса, 
солар ғана іштей бір-бірінен тікелей ж асалған. 
Ал осы созжасамдық ұядағы 33 туынды түбірдің 
бәрі бірінен-бірі туындаған создер емес екені 
корініп тұр, бірақ олардың бәрі 
біл
негізгі түбір 
салт етістіктен туындаған. Сондықтан осы ұяда- 
ғы 33 туынды түбір создің бәрі 6/лтүбірінен та- 
раған, туындаған түбірлес создер. Сойтіп түбірлес 
создер деген ұғым жалпы, ғылымда белгілі. Ал 
әр түбірлес создер тобы ны ң белігіл бір түп негіз 
созден тараған сөзжасамдық ұяға қатысты екені- 
не мэн беріле бермейді. Созжасамдық ұя бір түп 
негіз сөзден туындаған түбірлес создің құрамын 
толы қ аш ып корсетеді, өйткені эр созжасамдық 
ұя бір түп негізден тараған, туы ндаған түбірлес 
сөздер тобынан құралады. А ны ғырақ айтсақ, бір 
созж асамдық ұяда бір түбірден тараған, орбіген 
бір топ түбірлес сөздер ғана болады да, сөзжасам-


264
СӨЗЖАСАМ
дық ұяға түбірлес емес сөздер қатыспайды. Я ғни 
бір сөзж асам ды қ ұяда түрлі негізгі түбірден 
өрбіген бірнеше туынды түбірлес сөздер болмай- 
ды, сөзжасамдық ұя тек бір түрлі түбірлес сөздер- 
ден ғана тұрады. Өйткені бір сөзжасамдық ұяда 
бір негізгі түбір болады да, одан өрбіген түбірлес 
сөздер ғана болады. Басқаша айтқанда, әр сөзжа- 
самдық ұяны ң өзіне ғана тән түбірлес сөздері 
болады.
Бұдан ш ы ғаты н қорытынды: тілде қанш а 
сөзжасамдық ұя болса, сонша түбірлес сөздердің 
түрлері бо л ад ы . С о н д ы қ та н тілде тү б ір л ес
сөздердің түрлері өте көп. Олардың бір-біріне 
қатысы жоқ. Сөзжасамдық ұя бір түбірлес сөздер- 
ден тұратын болғандықтан, сөзжасамдық ұяның 
бір белгісі ретінде оны ң құрам ы ны ң өзіндік 
түбірлес сөздерден тұратынын таны ған дұрыс.
Сөзжасамдық ұядағы түбірлес туынды түбір 
сөздердің бәрі де сөзжасамдық жұрнақтар арқы - 
лы жасалады. Қазір синтетикалы қ тәсіл арқылы 
ж асалған түбірлес туынды түбірлерден тұратын 
сөзжасамдық ұя сөз болып отырғандықтан, сөзжа- 
самдық ұядағы түбірлес туынды түбірлердің бәрі 
сөзжасамдық ж ұрнақ арқылы жасалған түбірлес 
туынды түбірлерге жатады.
С өзж асам ды қ түрлі ұялардың құрам ы нан 
тілдегі сөзжасамдық жұрнақтардың бәрін кезде- 
стіруге болады . Ә рине, тілдегі созж асам д ы қ 
ж ұрнақ атаулыны ң бәрі бір сөзжасамдық ұядан 
орын алуы м үмкін емес, бірақ тілдегі барлы қ 
сөзжасамдық ұя оны толық қамтиды. Олай бол- 
са, әр сөзжасамдық ұяда қызмет атқаратын сөзжа- 
самдық жұрнақтар көлемі түрі ж ағы нан әр түрлі 
бола береді, бірақ бұл бірсыпыра ж ұрнақтардың 
бірнеше ұяда қолданылуын ж оққа шығармайды. 
Бұл тұрғы да қалы птасқан қатал заңды лы қ ж оқ. 
Оны төменде келтірілген, әр түрлі сөзжасамдық 
ұяны ң түбірлес туынды сөздерінің құрам ы нда 
қолданылып тұрған жұрнақтардан көруге бола- 
ды. Мысалы:


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   340   341   342   343   344   345   346   347   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет