П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет364/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   360   361   362   363   364   365   366   367   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

С ӨЗЖ АСАМ ДЫ Қ САТЫ
281
Алайда 5-6 -сатыдарда сөзж асам ды қ тарам 
кездеспейді.
Қорыта келгенде, тік қатар бойынш а сөзжа- 
самдық саты құрамында 1-2-саты ларда сөзжа- 
самдық тарамның жиі кездесетіні анықталды.
Тік қатардағы сатылардағы әр сатыдағы ту- 
ынды сөздердің саны да түрліше болады. Ең құра- 
мы күрделі, аумағы кең саты - екінш і саты деп 
санауға болады. 60 сөзжасамдық ұяға жасалған 
талдау 2-сатыда 555 туынды түбір сөз ж асалға- 
нын көрсетті. Осы ұялардың 1-сатысында 313 
туынды түбір сөз жасалған, 3-сатысында 199 ту- 
ынды түбір сөз ж асалған. Ал төртінш і сатыда 
тек 46 туынды түбір сөз ж асалған, 5-сатыда 3 
туынды түбір сөз ж асалған. 6-саты бұл ұяларда 
мүлдем болған жоқ.
Бұл талдау ең өнімді саты - екінш і саты 
екенін көрсетті. Екінші орында 1-саты өнімділік 
корсетті. Үшінші оры нға 3-саты 199 туынды 
сөзбен шықты. Қалған сатылардың бэрі онімсіз 
екені анықталды.
Сөзжасамдық ұялардың екінші жэне бірінші 
мен 3-сатылары туынды сөздердің жасалатын 
негізгі орны екені байқалды. Бұл 60 сөзжасам-
ды қ ұяның сатыларыны ң көрсеткіші негізіндегі 
қорытынды. Тілдегі барлық сөзжасамдық ұя тек- 
серілгенде, қандай нэтиже берері белгісіз, бірақ
2-сатының туынды сөз жасаудағы өнімділігі ж о- 
ғары екені ерекше аңғарылады.
С өзж асамды қ сатыны ң тік қатардағы құра- 
мындағы туынды сөздер негізінен түрлі сөз та- 
бына қатысты туынды түбір сөздерден құралады. 
М ысалы, 
аз
деген салт етістік негізіндегі сөзжа- 
самдық ұяны алсақ, оның құрамындағы туынды 
создер зат есім, сын есім, етістік сөз таптары на 
жатады.
М ысалға етістік жэне есім негізіндегі созжа- 
самдық ұялар келтірілді. Екі ұядағы сатылардағы 
туындылардың түп негізі екі соз табына қатыс- 
ты лы ғы на қарамастан, олардан туынды зат есім- 
дер де, туынды етістіктер де, туынды сын есімдер 
де жасалған. Бұл бір сөзден түрлі сөз табына қаты- 
сты туындылардың жасалаты нына байланысты. 
Тілде зат есім сөздерден етістік, сын есім, үстеу 
сөздер жасала беретіні, сол сияқты етістіктен зат 
есім, сын есімдер де ж а с аіа беретіні белгілі. Ол 
заңдылықты мы салға келтірілген сәзж асам ды қ 
ұяларда анықтады. Олай болса, сөзжасамдық ұя-
1 -саты
2-саты
3-саты
аздыр
- етістік
азғын
сын есім 
азғыр
- етістік
аздырыл -
етістік 
аздырт
- етістік 
аздыруіиы
- зат есім 
азғындық
- зат есім 
азғында
- етістік 
азғырушы -
зат есім 
азғырыл
- етістік 
азғырғыш -
сын есім
азғындан
- етістік 
азғындат -
етістік
Келесі м ы салғазй//деген есім түп негізден ж асалған сөзжасамдық ұяны келтірейік.
1 -саты
2-саты
3-саты
заңгер
- зат есім 
заңдан
- етістік 
заңдас -
етістік 
заңды -
сын есім 
заңды қ-
сын есім 
заңқой
- сын есім 
заңсы з-
сын есім 
заңіиы -
зат есім 
заңшыл -
сын есім
заңгерлік -
зат есім 
заңдандыр
- етістік 
заңдастыр -
етістік 
заңдастырыл
- етістік 
заңдылық
- зат есім 
заңқойлық
- зат есім 
заңсыздан -
етістік 
заңсыздық -
зат есім 
заңіиылдық
- зат есім
заңдандырушы -
зат есім 
заңдастырушы -
зат есім
заңсыздандыр -
етістік




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   360   361   362   363   364   365   366   367   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет