дауыссыз дыбыс жылысып,
келесі сөздің
құрам ы на енеді. Олай болатын себебі, бір бу-
наққа енген сөздер тұтасып, бір сөз сияқты бу-
ындалады, ал буын - сөз басында болмаса, дау-
ыстыдан басталмайды.
Ж ы лы сқан дауыссыз жаңадан көрші болып
жатқан дауыстылардың ыңғайына қарай әр түрлі
реңге (аллоф он) ауысады. Мысалы:
а л-т а л-м а
(алты алм а), ал-т ә-йел (алт ы эйел), ал-т еш -кі
(алты ешкі), ал-т о-рақ (алты орақ), ал-т ө-рүк
(алты орік), ал-тү-рү (алтыүры), ал-тү-кү (алты
үкі), ал-ты-лақ (алты лақ), ал-ті-шік (алты ішік).
Енді осы сөздерді жеті сөзімен тіркестіріп айтып
көрейік
\ Ж е-тал-ма, же-тә-йел, же-теш-кі, же-
Сонда дауысты-дауыссыз тіркесінен пайда
болған барлы ғы 83 сөз бұл күнде)тілімізде қол-
даныста бар^Олар (алфавит бойынша):аз,
ай, ақ,
ал, аң, ап, ар, ас, ат, ау, аш;әз, эй, эк, эл, эм, эн, эр, эу;
ез, ей, ек, ел, ем, ен, ец, еп, ер, ес, ет, еш;оз, ой, оқ, ол, он,
оң, оп, ор, ос, от; оз, өй, ок, өл, өн, өп, өр, ос, өт, өш; үқ,
үл, үн, үр, үт, үу; үз, үй, үк, үн, үп, үр, үт, үу, үш; ыз, ық,
ым, ың, ыс, ыт; із, ій, іл, ім, ін, іс, іш.
Кесте дауысты-дауыссыз тіркесін нақты та-
нуға мүмкіндік береді. Әр дауысты-дауыссыз
тіркесінен 19 соз жасалмайтыны аны қ болды.
то-рақ, же-то-рүк, же-тү-рү, же-тү-кү, же-ты-
лақ, же-ті-шік.
Бұл жерде
алты,
ж е т/с ө зд е р ін ің құрамын-
дағы
т
ф он ем асы н ы ң д ы бы сты қ болмы сы н
кейінгі сөздің бас дауыстысы айқындайды.
Айту (орфоэпия) бұзыла бастаған қазіргі
тұста бунақтағы мұндай сөздердің кірікпей, бас-
басына айтылуын норма деп қарауға болмайды.
Қазақ тілінде дауыстылар араға дауыссыз
дыбыстар салмай, өзара тікелей тіркесе алмайды.
Кейде өлеңнің буын саны үшін сөз бен сөздің
арасында қатар келген дауыстыларды түсірмей
сақтап айту керек болады. Алайда бұл тіркес бола
алмайды.
Олай болса, дауыстылардың тіркесі көрші
буындардың тіркесі болып шығады да, буын-
дардың өзара үндесуі
Достарыңызбен бөлісу: |
