П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет95/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

(тіл үндестігі, ерін үндестігі)
оз алдына қарастырылады.
2.1.1. Дауысты-дауыссыз тіркесі
Дыбыстар тіркесі туралы айтқанда, алдымен 
бір буынды сөздердің құрамы жете анықталып, 
содан соң түбір мен қосымш а, сөз бен сөздің 
жапсарындағы дыбыстардың тіркесу заңдылық- 
тары ескеріледі. Бір буынды сөздегі дауысты- 
дауыссыз (жэне керісінш е) моделі көп буынды 
сөздерде де қайталанып жатады.
Дауысты-дауыссыз тіркесінен 
жасалған бір 
буынды сөздер тілімізде көп емес. Оны анықтау 
үшін тіліміздегі 9 дауыстыны 19 дауыссыздың 
әрқайсы сы м ен айтып ш ығу жеткілікті. Оның 
нәтижесін мына кестеден коруге болады.
Дауысты 
а, е 
-н ің дауы ссы здарм ен тіркесу 
мүмкіндігі өзгелерден ж оғары әрі бірдей. А лз, 
р, т 
дыбыстарының дауыстылардан соң сөз аяқтап 
тұру дәрежелері ұқсас.
Әсіресе 
у 
дыбысы аш ы қ 
а, ә, 
қысаң 
ұ, ү
дыбыстарымен ғана тіркеседі.
2.1.2. 
Дауысты-дауыссыз-дауыссыз тіркесі
Қос дауыссы зға аяқталатын (дауысты-дау- 
ыссыз-дауыссыз тіркесі) создер санаулы ғана: 
айт,
апт, аңқ, арс, арт, эйт, ерт, өрт, үлт, үрт, үйт (өйт),
ыңқ, ырк, ырс, ійт, ірк.
Соны ң өзіндеайттарихи 
тұрғы дан 
ай+ыт,
ал 
үйт олай+ет
екені белгілі.
д-ты д-сы з
б
г
ғ
д
ж
3
й
к
қ
л
м
н
ң
п
р
с
т
У
ш
сөз саны
а
-
-
-
-
-
+
+
-
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
12
э
+
+
+
-
+
+
+
-
-
+
-
-
+
-
8
е
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
12
о
+
+
-
+
+
-
+
+
+
+
+
+
-
-
10
о
-
-
-
-
-
+
+
+
-
+
-
+
+
+
+
+
+
-
+
11
Ұ
-
+
+
-
+
-
-
+
-
+
+
+
7
V
+
+
+
-
-
-
+
-
+
+
-
+
+.
+
9
ы
-
-
-
-
-
+
-
-
+
-
+
-
+
-
+
+
+
-
-
7
-
-
-
-
-
+
+
-
-
+
+
+
-
-
-
+
-
-
+
7


ДЫБЫСТАР ТІРКЕСІ
67
Сонымен дауысты, дауысты-дауыссыз және 
дауысты-дауыссыз-дауыссыз дыбыстары түрінде 
бір буынды сөздерді буынның түріне қарай өрнек- 
тесек, мынадай болып шығады:
А (дауысты) буыны - 4 сөз.
А Қ (дауыссыз) буыны - 83 сөз.
А Қ Қ буыны - 15 сөз.
Бұдан қазақ тілінде дауыстыдан басталатын 
бір буынды 100 сөз бар, бұлар көп буынды 
сөздердің бас буынында ғана кездеседі деген 
ұғым туады.
2.1.3. Дауыссыз-дауысты тіркесі
Дауыссыз-дауысты тіркесінен ж асалған бір бу- 
ынды сөздер қазақ тілінде көп емес. Олар: 
ба, бе,
да, де, жэ, же, ма, мэ, ме, не, па, пе, та, те, ша.
Де, же
- етістік, қалғандары шылау, одағай 
сөздер. 
Ма, ме, ба, бе, па,
лежиналып бір сөздің, 
да, де, та, те
жиналып бір сөздің түрлі вариант- 
тарын құрайтынын ескерсек, ҚА (дауыссыз-да- 
уысты) буынды түбірлердің өте аз екенін көреміз. 
ҚА буынды түбірлер тьідің даму барысында бе- 
ріде пайда болған көмекші немесе кірме (жә, ше) 
сөздер.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет