Нәтижелер және оларды талдау

130 

 

 

Кесте  2  –  Шұжық  өнімдерін  белгілі  бір  өңдеулерден  кейінгі  (5  минут  суда 

ұстау) олардағы  натрий нитритінің мөлшері 

 

 

Зерттелуші 

өнім 

 

 

Шығарылған жері 

Нитрит мөлшері 

 

ШРК 

 

% 

 

 

Калибровкалық 

график бойынша 

табылған 

концентрация С, мкг 

Эксперимент 

тік анықталған 

мөлшері,% 

«Батырская» 

ҚР, Қостанай обл., 

«Тобольское - 1» 

ТОО 

 

0,058 

 

0,0019 

 

 

 

 

 

 

0,005 

 

 

«Микоян» 

РФ, «Микоян 

мясокомбинат» 

0,180 

0,0042 

«Сервелат 

Бородинский» 

ҚР, Қостанай обл., 

«Аян - Озат» ЖШС 

0,125 

 

0,0030 

 

«Колинская» 

ҚР, Орал қаласы, 

«Агродпродукт 

ЛДТ» ЖШС 

 

0,057 

 

0,0015 

«Чесночная» 

РФ, Орынбор обл., 

«Желен» ООО 

 

0,085 

 

0,0026 

«Особая» 

ҚР, Ақмола обл., 

«Жібек жолы» ЖШС 

 

0,115 

 

0,0030 

 

Кестеден  көрініп  тұрғандай,  кейбір  шұжық  өнімдерін  5  минут  суда  ұстау 

олардағы  натрий  нитритінің  мөлшерін  азайтатындығын  көрсетеді.  ШРК-мен 

салыстырғанда «Колинская»,«Чесночная» және «Батырская» шұжықтарындағы 

натрий нитритінің мөлшері аз көрсеткішке ие болды. Ал «Микоян», «Сервелат 

Бородинский» және «Особая» шұжықтары ШРК–дан аспады. 

 

Кесте  3-  Шұжық  өнімдерін  белгілі  бір  өңдеулерден  кейінгі  (20  минут  суда 

ұстау) олардағы  натрий нитритінің мөлшері 

 

 

 

 

Зерттелуші 

өнім 

 

 

 

Шығарылған жері 

Нитрит мөлшері 

 

ШРК 

 

% 

 

 

 

Калибровкалық 

график бойынша 

табылған 

концентрация С, 

мкг/мл 

 

Эксперимент 

тік анықталған 

мөлшері,% 

«Микоян» 

РФ, «Микоян 

мясокомбинат» 

 

0,092 

 

0,0021 

 

 

0,005 

 

 

«Сервелат 

Бородинский» 

ҚР, Қостанай обл., 

«Аян - Озат» ЖШС 

0,075 

 

0,0015 

 

 

«Особая» 

ҚР, Ақмола обл., 

«Жібек жолы» ЖШС 

 

0,025 

 

0,0008 

 

Шұжық  өнімдерін20  минут  суда  ұстау  натрий  нитритінің мөлшерін  ШРК 

шамасынанәлдеқайда азайтады. 

131 

 

Сонымен, біздің зерттеулерімізге сәйкес кейбір шұжық өнімдерінде натрий 

нитритінің  мөлшері  шекті  концентрациядан  асып  кетті,  ал  көпшілігінде 

нормаға  жақын  мәндерді  берді.  Бұдан  өндірушілер  шұжық  дайындау  кезінде 

оның құрамына қойылатын талаптарды негізінен орындайды деген қорытынды 

жасауға болады. 

 

Пайдаланылған әдебиет тізімі 

1.  Кузнецов  В.A.,  Шлипaков  Я.П.  Технология  пеpеpaботки  мясa  и  дpугих 

пpодуктов убоя животных. - М.: Колос, 1975. 

2.Шарло Т. Методы аналитический химии. – М.: Химия, 1969. – Т. 1. - 500 с. 

3. ГОСТ СССР 8558.1 – 78. Продукты мясные. Методы определения нитрита. – 

М.: Издательство стандартов, 1993.  

 

 

Важева Н.В.

1 

, Петерс А.А.

2 

1. Научный руководитель, к.п.н., доцент кафедры естественных наук 

2. Студентка 4 курса, кафедры естественных наук, специальность «Химия» 

 

ХИМИЧЕСКИЙ И БИОХИМИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ МЁДА 

 

Мёд  –природный  продукт,  сложная  многокомпонентная  смесь,  в  состав 

которой  входят от  100  до  455  веществ  и  соединений,  таких  как  глюкоза, 

фруктоза  и  сахароза,  декстрин,  вода,  белковые  вещества,  небелковые  азотные 

вещества, органические кислоты, ферменты, витамины, минеральные вещества 

и др. 

Основную  часть  пчелиного  мёда  составляют  углеводы(глюкоза,  фруктоза, 

сахароза, мальтоза и др.), общее содержание которых достигает75%. Глюкоза и 

фруктоза  составляют  80-90%  от  суммы  всех  сахаридов  в  созревшем  мёде, 

сахароза – до 5% [1, 2].  

Моносахариды (фруктоза и глюкоза) образуются из сахарозы под действием 

ферментов, содержащихся в пчелиной слюне [3]. 

 

 

 Рис  1.  Образование  фруктозы  и 

глюкозы 

из 

сахарозы 

под 

действием ферментов. 

 

На  долю  воды  приходится  16-21%.  Также  в  мёде  обнаружены 

микроэлементы,  витамины,  ферменты,  флавоноиды  и  другие  биологически 

активные вещества [1]. 

Мёд имеет кислую среду, т.к. содержит органические (яблочная, лимонная, 

щавелевая, и др., примерно 0,3%) и неорганические (примерно 0,03%) кислоты 

132 

 

[1]. Кислоты находятся в мёде в свободном и связанном состоянии и попадают 

в  него  из  нектара,  пади,  пыльцы,  а  также  образуются  в  процессе 

ферментативных процессов и при окислении углеводов [3, 4]. 

В  связи  с  тем,  что  употребление  мёда  как  лечебного  и  питательного 

продукта  расширяется,  постоянно  совершенствуются  методы  анализа  его 

состава и оценки биологической активности. [5] 

Любой натуральный мёд, при правильном соблюдении условий хранения, 

содержит  следующие  ферменты:  инвертазу,  диастазу,  каталазу,  оксидазу, 

пероксидазу  и  протеолитические  ферменты.  Нагревание  мёда  выше  50-60 

градусов  ведёт  к  разрушению  ферментов,  при  этом  улетучиваются  эфирные 

масла, 

некоторые 

соединения 

образуют 

осадки, 

улетучиваются 

противомикробные  вещества,  образуются  трудно  растворимые  соли,  теряется 

аромат  мёда  и  мёд  превращается  в  обыкновенную  смесь  сахаров.  При 

повышенном содержании воды в мёде - выше нормальных границ - и особенно 

в  теплую  погоду  в  мёде  происходит  ферментация,  при  этом  образуются 

пузырьки  углекислоты,  которые  значительно  увеличивают  его  объём.  Мёд,  в 

котором  произошла  ферментация,  быстро  становится  жидким,  теряет  свой 

специфический вкус и становится кислым.  

Ферменты  имеют  большое  значение  при  определении  происхождения, 

порчи и фальсификации мёда.  

Наиболее изучены амилолитические ферменты. Их суммарную активность 

характеризуют диастазным числом, которое принято выражать вединицах Готе 

или  Шаде.Диастазное  число – это основной  показатель  натуральности  и 

зрелости  мёда.  Чем  выше  этот  показатель,  тем  лучше  мёд. Диастазное  число 

мёда  составляет  в  среднем  15  единиц  Готе  (колеблетсяот  0  до  50  единиц). 

Некоторые цветочные меда отличаются низкой амилазной активностью. 

Инвертазную активность мёда характеризуют инвертазным числом. 

Единица активности фермента соответствует расщеплению 1 г сахарозы за 

1  чферментом,  содержащимся  в  100  г  мёда  при  оптимальных 

значенияхтемпературы и рН. Инвертазное число мёда колеблется от 0,11 до 33 

единиц, всреднем для разных медов—в пределах 2,8—8,5—14 единиц. 

При  проведении  экспертизы  мёда  иногда  выявляются  признаки 

фальсификации,  обнаруживаются  разного  рода  примеси:  сахар,  сахарный 

сироп,  мука  или  крахмал,  сахарная  или  крахмальная патоки,  искусственный и 

сахарный  мёд.  Муку,  крахмал  и  желатин  добавляют  в  мёд  для  создания 

видимой  кристаллизации  и  повышения  вязкости  мёда,  вследствие  чего 

ухудшаются  вкус  и  аромат  мёда,  снижаются  диастазная  активность  и 

количественное  содержание  инвертированного  сахара.  При  добавлении 

сахарной  и  крахмальной  патоки  в  мёд  ухудшаются  его  органолептические 

показатели  (запах  патоки,  высокая  вязкость  и  др.),  также  снижаются 

содержание инвертированного сахара и диастазное число. 

Работы  по  совершенствованию  методов  выявления  фальсификатов, 

определения натуральности мёдапроводятся во многих странах мира. 

133 

 

Для  отличия  натурального  мёда  от  фальсифицированного  прежде  всего 

определяют  диастазное  число,  в  фальсифицированном  мёде  оно  ниже,  чем  в 

натуральном. 

  С  количественной  точки  зрения  диастаза  прямо  связана  с  другими 

ферментами,  содержащимися  в  мёде.  Так  как  методы  определения  диастазы 

более  доступны,  чем  методы  определения  других  ферментов,  по  ней  судят  об 

общем  количестве  ферментов  в  мёде.  Помимо  этого,  диастаза  является 

наиболее стойкой из всех ферментов мёда, поэтому её отсутствие или наличие в 

незначительных  количествах  указывает  на  нарушение  условий  переработки  и 

хранения мёда. 

  В данной работе использовался метод определения диастазного числа по 

Шаде. 

Метод  основан  на  колориметрическом  определении  времени  окончания 

ферментативной  реакции  расщепления  заданного  количества  субстрата,  по 

достижению  раствором  оптической  плотности,  соответствующей  активности 

диастазы мёда, и последующем вычислении диастазного числа. 

Единица  диастазной  активности  определяется  количеством  ферментов, 

содержащихся  в  1  г  меда  и  расщепляющих  0,01  г  крахмала  за  1  ч  при 

температуре 40 °С. 

  Испытание раствора пробы 

В  пробирку  вместимостью  20  см

3

  помещали  10  см

3

 раствора  мёда.  В 

другую  пробирку  -  10  см

3

 раствора  крахмала.  Обе  пробирки  закрывали 

пробками  и  помещали  в  термостат  или  на  водяную  баню  с  регулятором 

температуры, установленным на (40,0±0,2) °С. Через 15 мин выдерживания при 

температуре (40,0±0,1) °Сиз второй пробирки отбирали 5 см

3

 раствора крахмала 

и  переносилив  первую  пробирку  с  раствором  мёда.  Реакционную  смесь 

перемешивали  и  начинали  отсчет  времени  по  секундомеру.  Через 

периодические  промежутки  времени 

 из  пробирки  отбирали  по  0,5 

см

3

 реакционной  смеси  и  быстро  добавляли  к  5  см

3

 рабочего  раствора  йода  в 

коническую  колбу  вместимостью  50  см

3

.  Добавляли  дистиллированную  воду 

установленным объемом.  

Затем  быстро  измеряли  оптическую  плотность  каждого  раствора  (

)  по 

отношению  к  дистиллированной  воде  на  спектрофотометре  при  длине 

волны 

 660 нм. 

 

Испытание контрольного раствора 

Определяли значение оптической  плотности контрольного раствора (

), 

заменив 

объем 

раствора 

крахмала 

на 

соответствующий 

объем 

дистиллированной воды. 

При анализе каждой пробы выполняли два параллельных определения. 

Обработка результатов 

Значение  оптической  плотности  каждого  раствора 

 вычисляли  по 

формуле 

 , (4) 

134 

 

где 

 -  оптическая  плотность  каждого  раствора  пробы  с  определенным 

промежутком времени выдерживания; 

 -  соответствующая  оптическая  плотность  каждого  контрольного 

раствора. 

Строили  градуировочный  график,  откладывая  на  оси  ординат  значение 

оптической  плотности  каждого  раствора  (

),  а  на  оси  абсцисс  - 

соответствующее  этому  значению  время  реакции  (

)  в  минутах. 

Градуировочный график должен быть линейным в заданном диапазоне. 

Для  каждой  пробы  по  градуировочному  графику  находили  значение 

времени 

реакции 

(

), 

соответствующее 

значению 

оптической 

плотности 

 0,301. 

Значение диастазного числа 

 , ед. Шаде, вычисляли по формуле 

 , (5) 

где 300 - коэффициент пересчета; 

 - время реакции, найденное по формуле (5), мин. 

За результат испытаний принимали среднеарифметическое значение двух 

параллельных  определений  диастазного  числа,  полученных  в  условиях 

повторяемости,  если  абсолютное  расхождение  между  параллельными 

определениями  не  превышает  предела  повторяемости.  Значение  предела 

повторяемости   приведено в таблице 1. 

Таблица 1 

 

При  превышении  предела  повторяемости 

 целесообразно  провести 

дополнительное определение значения диастазного числа и получить еще один 

результат.  Если  при  этом  абсолютное  расхождение  (

)  результатов 

трех определений не превышает значения критического диапазона 

 (3), то 

в  качестве  окончательного  результата  принимали  среднеарифметическое 

значение  результатов  трех  определений  диастазного  числа.  Значение 

критического диапазона 

 (3) приведено в таблице 1. 

При невыполнении этого условия проводили повторные испытания. 

Абсолютное  расхождение  между  результатами  испытаний  диастазного 

числа,  полученными  в  двух  лабораториях  в  условиях  воспроизводимости,  не 

135 

 

должно  превышать  предела  воспроизводимости

.  При  выполнении  этого 

условия  приемлемы  оба  результата  испытания  и  в  качестве  окончательного 

результата  может  быть  использовано  их  среднеарифметическое  значение. 

Значение предела воспроизводимости  приведено в таблице 1. 

Результат  испытаний,  округленный  до  первого  десятичного  знака,  в 

документах, предусматривающих его использование, представляли в виде: 

 , ед. Шаде, при 

 0,95, 

где 

 -  среднеарифметическое  значение  результатов  определений 

диастазного числа, ед. Шаде; 

 -  границы  абсолютной  погрешности  результатов  определений,  ед. 

Шаде. 

Характеристика погрешности испытаний 

Границы  абсолютной  погрешности  результатов  испытаний,  получаемых 

согласно  данному  методу, 

 ,  при  доверительной  вероятности 

 0,95, 

приведены в таблице 1. 

В  данной  работе  анализировались  меда,  представленные  на  ярмарках 

города Костаная из Мендыкаринского, Узункольского и Фёдоровского районов. 

Были  взяты  пробы  мёда  сортов  таких  растений,  как  гречиха,  донник, 

подсолнечник  и  гречиха,  ранний  донник  и  первоцвет,  также  цветочный  мёд. 

Данные  эксперимента  количественного  определения  диастазного  числа  по 

Шаде  и  Готе  составляют  от  8-16  единиц,  что  соответствует  средним 

показателям литературных данных. 

 

Список использованных источников: 

1.  Crane,  E.//  Abookofhoney.  Oxford  University  Press,  Oxford,  New  York, 

Toronto, Mel-bourne 1975  

2. ГОСТ 19792-2001 Меднатуральный. Техническиеусловия 

3.  Román-Leshkov, Y.,  Chheda, J.,  Dumesic,  J.//  Science  30  June  2006:  Vol. 

312. no. 5782, pp. 1933 - 1937 10.1126/science.1126337  

4.  Bogdanov,  S.,  Lullmann,  C.,  Martin,  P.,  von  der  Ohe,  W.,  Russmann,  H., 

Vorwohl, G., Persano Oddo, L., Sabatini, A. G., Marcazzan, G. L., Piro, R., Flamini, 

C., Moriot, M., Lhereiter, J., Bor-neck, R., Marioleas, P., Tsigouri, A., Kerkvliet, J., 

Ortiz, A., Ivanov, T., D’Arcy, B., Mossel, B. and Vit, P.//Honey quality, methods of 

analysis  and  international  regulatory  standards:  review  of  the  work  of  the 

International Honey Commission. Mitt.Lebensm.Hyg. 90, 108-125. 1999 

 

5.  Звягина  А.  П.  Ветеринарно-санитарная  оценка  качества  и  безопасности 

мёда  Центрально-Черноземного  региона.    Дисс….канд.  вет.наук.-  Воронеж, 

2010. 

 

 

Жұмағалиева Б. М

1

., Байкенов Е. А

2

.,Сәкен А.Қ.

3 

1. Ғылыми жетекшісі, химия ғылымдарының кандидаты, доцент 

2. Ғылыми жетекшісі, химия магистрі, оқытушы 

136 

 

3. Жаратылыстану ғылымдары кафедрасы, «Химия» мамандығының 4 курс 

студенті 

 

ТОПЫРАҚ ҚҰРАМЫНДАҒЫ КӨМІРҚЫШҚЫЛ ГАЗЫН ЗЕРТТЕУ 

 

Топырақ  –  барлық  материалдық  игіліктердің  көзі.  Ол  азық  –  түлік,  малға 

жем, киім үшін талшық, құрылыс материалдарын береді. Топырақ ең маңызды 

байлықтардың  біріне  жатады.  Топырақтың  физикалық  қасиеттері  су,  ауа 

өткізгіштігі, су сақтағыштығы, құрамы мен құрылым ерекшелігіне байланысты. 

Топырақтың негізгі бөлігін құрайтын минералдық құрамы шамамен 85 – 99 % 

болса,  азырақ  бөлігі  топырақ  түзілу  процесінде,  негізінен  осында  өскен 

өсімдіктер  қалдықтары  (шіріген  тамыр,  түскен  жапырақ  т.б.)  ыдыраған  кезде 

синтезделіп түзілетін органикалық (қара-шірінді) заттардан түзіледі (1 – 15 %) 

[1].  Жануарлар  дүниесі  (негізінен  омыртқасыздар)  тіршілігінің  әрекетінен 

органикалық  заттардың  ыдырауы  жылдамдайды.  Адамның  шаруашылық 

әрекеті  (орманды  кесу,  шөп  егу,  жер  жырту,  мелиорация,  органикалық, 

минералды  тыңайтқыштар  қолдану)  топырақ  түзуші  кейбір  факторларға 

(мысалы өсімдікке) әсер етіп, топырақ түзілу процесінің бағытын тез өзгертеді. 

Топырақтың негізгі қызметі – тірі заттың тіршілігі мен қайта қалыптасуын 

қамтамасыз ететін, яғни біздің планетамызда тіршіліктің сақталуын қамтамасыз 

ететін  биосфера  режимін  қалыптастыру  болып  табылады.  Топырақ  – 

биосфераның  негізгі  құрамды  бөлігі,  оның  маңызды  қоры  [2].  Сондықтан 

топырақ  құрамын,  құнарлылығын  зерттеу  бүгінгі  күннің  өзекті  мәселелерінің 

бірі болып табылады.  

Экологиялық таза топырақта микробтар, жәндіктер,  құрттар, кеміргіштер 

тағы сол сияқты басқа да тірі ағзалар көптеп мекендейді. Жалпы статистикалық 

мағлұматтар бойынша 1 гектар топырақтың беткі қабатында орта шамамен 12,5 

миллионнан 2 миллиардқа дейін алуан түрлі омыртқасыз жануарлар, ал 1 грамм 

топырақта  шамамен  10  миллиардқа дейін  микроорганизмдер  өмір  сүреді.  Осы 

ағзалардың  барлығы  оттекті  жұтып,  көмірқышқыл  газын  шығару  арқылы  дем 

алады  [3].  Сондықтан  бір  гектар  топырақтағы  оттегінің  төменгі  мөлшерімен 

салыстырғанда  атмосферадағы  оттегі  мөлшерінен  азырақ,  ал  бір  гектар 

топырақтан бір сағат ішіндегі бөлінген көмірқышқыл газының жоғары мөлшері 

көбірек. (1-кесте). 

Көмірқышқыл  газының  бөліну  жылдамдығы  өскен  сайын,  топырақтың 

биологиялық белсенділігі артып, экологиялық құнарлылығы жақсара түседі. 

Топырақтың  биологиялық  белсенділік  дәрежесін  бағалау  үшін  топырақ 

құрамындағы СО

2

 газының мөлшерін зерттеу қажеттілігі туындайды. 

Топырақ құрамындағы тірі ағзалар неғұрлым көбірек болса, көмірқышқыл 

газы  соғұрлым  көбірек  бөлінеді.  Топырақты  мекендеуші  тірі  ағзалар  бұл 

жағдайда қоршаған ортадағы биоиндикатор рөлін атқарады. Биоиндикаторлық 

көрсеткіш  болып  тірі  ағзалардың  көмірқышқыл  газын  бөлу  жылдамдығы 

саналады.  

137 

 

1-кесте.    Атмосфералық  ауа  және  топырақ  құрамындағы  оттегі  мен 

көмірқышқыл газының салыстырмалы мөлшері, көлемдік пайызбен (%) [3] 

Газы зерттелген 

аймақтар 

О

2

 көлемдік % 

СО

2

 көлемдік % 

Атмосфералық ауа 

21 

0,034 

Топырақтың жоғарғы 

қабаты (15-30 см) 

11-21 

0,034-0,80 

Сондықтан  топырақ  құрамындағы  көмірқышқыл  газын  зерттеу  –  зерттеу 

жұмысының міндеті болып табылады. 

Анализ жүрісі 

Анализ  жүрісі  натрий  гидроксиді  ерітіндісінің  топырақтан  бөлінген 

көмірқышқыл газын сіңіруіне негізделген: 

NaOH + CO

2 

= Na

2

CO

3

 + H

2

O 

Қажетті құрал – жабдықтар мен реактивтер: 

Реактивтер: 

1.

 

NaOH 0,2% 

2.

 

HCl 0.05% 

3.

 

Фенолфталеин 

4.

 

Арнайыыдыс-изолятор 

5.

 

Тіреуіш 

6.

 

Конустық колбалар 

7.

 

Бюретка 

Топырақ  бетіндегі  жасыл  өсімдіктердің  қөмірқышқыл  газын    сіңіріп, 

оттек газын бөлетіні белгілі. 

Осыған  орай  зерттелетін  топырақтың  құрамындағы  көмірқышқыл  газын 

дәл  анықтау  үшін  топырақтың  беткі  бөлігіндегі  жасыл  өсімдіктерден  құтылу 

қажет. 

Ол үшін, біріншіден, осы жасыл өсімдіктерді толығымен қайшымен қиып 

тастайды. Екінші жағынан бұл үрдіс өсімдіктердің көмірқышқыл газын бөліп 

фотосинтезге жұмсамауы үшін жасалатын шара.  

Топырақ  беті  толық  тазарған  соң  сынамаға  алынған  топырақ  химиялық 

стақанға  салынады.  Арнайы  шыны  табақшаға  көлемі  10  мл  0,2  %  пайыздық 

NaOH ерітіндісі құйылады.  

Топырақ  салынған  стақан  мен  NaOH  құйылған  шыны  табақша 

түпқойманың (поддон) үстіне қойылады. Содан соң арнайы ыдыс  – изолятор 

1-суретте көрсетілгендей төңкеріліп қойылады.  

138 

 

 

1 – сурет. Топырақтан көмірқышқыл газының бөліну жылдамдығын 

анықтайтын құрылғы: 

а - ыдыс – изолятор; 

б – сілтісі бар шыны табақша; 

в - түпқойма (поддон); 

г – топырақ салынған химиялық стақан; 

д – тіреуіш. 

Экспозиция  уақыты  4-6  сағат  аралығында  таңдалынады.  Егер 

көмірқышқыл газының бөліну жылдамдығы өте аз болса, экспозиция уақытын 

ұзартуға болады.  

Бастапқы  дайындалған  0,2%  ерітінді  фенолфталеин  қатысында    0,05% 

пайыздық  тұз  қышқылы  ерітіндісімен  титрленеді.  Ыдыс-изолятордың  астына 

қойылған  шыны  табақшадағы  NaOH  ерітіндісі  экспозиция  уақытынан  соң 

титрленеді.  

Көмірқышқыл газының бөліну жылдамдығы: 

?????? =

(?????? − ??????) ∗ 1.1

?????? ∗ ?????? ∗ 100

 

Мұндағы: 

?????? –топырақтан бөлінетін көмірқышқыл газының жылдамдығы, кг/га бір 

сағаттағы;  

??????  - бастапқы дайындалған 0,2% пайыздық NaOH ерітіндісінен алынған 

10 мл сілтіні титрлеуге кеткен 0,05% пайыздық HCl ерітіндісінің көлемі, мл; 

b    -  топырақ  экспозициясынан  кейінгі,  яғни  топырақ  құрамындағы 

көмірқышқыл  газын  сіңіргеннен  кейінгі  NaOH  ерітіндісін  титрлеуге  кеткен 

0,05% пайыздық  HCl ерітіндісінің көлемі, мл; 

1.1  –көлемі  1  мл  HCl  ерітіндісіне  эквивалентті  көмірқышқыл  газының 

(СО

2

) массасы мг/мл; 

S –стақанға салынған топырақтың беткі ауданы, м; 

t – экспозиция уақыты, сағат. 

Топырақ  құрамындағы  көмірқышқыл  газын  зерттеу  үшін  топырақ 

сынамалары  әртүрлі  аймақтардан  алынды:  Әулиекөл  ауданының  бау-бақша 

139 

 

өсірілген  жерінен,  Аманқарағай  орманынан,  Қостанай  ауданының  (Затобол) 

бау-бақша  өсірілген  жерінен,  Новонежен  трасса  бойынан  және  Қостанай 

қаласындағы үй ауласынан.  

Топырақтар  лабораторияға  әкелінген  соң  [3]  әдістеме  бойынша  1-

суреттегідей құрылғыға 8 сағатқа қойылып, мәлеміттері есептелді. 

 

?????? =

(?????? − ??????) ∗ 1.1

?????? ∗ ?????? ∗ 100

=

(38,5 − 22) ∗ 1,1

3,14(0,065)2 ∗ 8 ∗ 100

=

18,15

3,14 ∗ (0,004225) ∗ 8 ∗ 100

=

18,15

10,6132

= 1,7101 кг/га сағатына 

 

Мұндағы: 

S=πr

2 

π=3,14;     r=6,5см=0,065м 

Осыдан, S=πr

2 

=3,14*(0,065)

2

= 0,01326 м

2

(тұрақты) 

??????=38,5мл,  тұрақты  (0,2%  пайыздық  NaOH  ерітіндісінен  алынған  10  мл 

сілтіні титрлеуге кеткен 0,05% пайыздық HCl ерітіндісінің көлемі); 

b  =22мл  (топырақ  құрамындағы  көмірқышқыл  газын  сіңіргеннен  кейінгі 

NaOH ерітіндісін титрлеуге кеткен 0,05% пайыздық  HCl ерітіндісінің көлемі). 

Қалған  сынамалардағы  көмірқышқыл  газының  бөліну  жылдамдығы  да 

осы тәсілмен есептелді. 

2-кесте. Топырақ  құрамындағы бөлінетін көмірқышқыл газының 

жылдамдығы 

\

№ 

Топырақ сынамасының 

алынған жері 

b,HCl, мл 

V–кг/га 

сағатына 

1 

Әулиекөл (бау-бақша) 

22,0 

1,7101 

2 

Аманқарағай (орман) 

21,0 

1,8137 

3 

Затобол (бау-бақша) 

21,5 

1,7619 

4 

Новонежен (трасса жолы) 

26,0 

1,1777 

5 

Қостанай (үй ауласы) 

24,0 

1,502 

 

Алынған  нәтижелерден  (2-кесте)  Аманқарағай  орманынан  алынған 

топырақтағы  көмірқышқыл  газының  бөліну  жылдамдығы  жоғарырақ  1,8137 

кг/га,  сағатына.  Бау-бақша  өсірілген  топырақтардан  бөлінген  көмірқышқыл 

газының жылдамдығы шамалас 1,7101;  1,7619 кг/га, сағатына. Бұл мәліметтер 

орманды  жердің  топырағының  экологиялық  құнарлылығы  жоғары  екендігін 

көрсетеді.  Трасса  бойынан  алынған  сынамалардың  автотранспорттардан 

бөлінген  әртүрлі  газдар  әсерінен  ластануы  нәтижесінен  биологиялық 

белсенділігінің төмен екендігі байқалады.  

Бау-бақша  өсірілген  топырақта  да  микробтар,  жәндіктер,  тірі  ағзалардың 

әсерінен  көмірқышқыл  газының  бөліну  жылдамдығы,  бұл  топырақтардың  да 

құнарсыз емес екендігін көрсетеді. 

140 

 

Сонымен  топырақ  құрамындағы  көмірқышқыл  газының  бөліну 

жылдамдығын  зерттеу  арқылы,  топырақ  құнарлылығына  болжам  жасауға 

болады. 

жүктеу/скачать 11,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: