ХРИСТИАНДЫҚТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

55 
дейін сақталды. Христиандық дін әуел бастан Христостың уағыздарымен бірге 
өзін аскеттік дін ретінде айқындады: «Кімде-кім менің артымнан ергісі келсе, 
өзінен бұрылып, өз крестін алып, менің артымнан жүрсін» (Мф.16,24). «Еру» 
сөзінің мағынасы оған ұқсауды білдіреді. Мұнда апостол болып күнәлардан 
арылған, Құдайды сүйген, жақындармен жақсы қатынаста болған және еш 
жыныстық қатынас жасамағандар болды. 
Қиыншылық көру көне христиандардың күнделікті өмір әдетіне айналды. 
Бірақ тиым салынғандардың алдыңғы сатысында өмірінде ешбір жыныстық 
қатынас жасамау болды. Апостол Павелдың негіздеген уағыздарына Августин 
Философ, Тертулиан, Киприан Карфагенский, Климент Александырлық, Ориен 
және Лактанций өз еңбектерін арнаған. Монахтықтың басынан бастап-ақ 
руханилық (оқыту, басқару) секілді маңызды принциптер құрылды. 4-ші ғасыр 
көптеген басшылардың аттарын берді: Аммун Нитрийский, Макари 
Египетский, Макарий Александрийский, Пимен және т.б. Скиттік шөлдің 
негіздеушісі Ұлы Пахомий болды. Яғни 4-ші ғасыр монахтығы тақуалық, 
жартылай тақуалық (келиоттық, скит) және жалпы тұрғындық өзіндік 
формаларын қалыптастырды. Православтық монахтық ерекше рухани дәстүрді 
қалыптастырды. Ережелерді қалыптастыра отырып монахтардың өмірі туралы 
жарғылар жазылды. Монахтық әкелер күнәмен күресудің аскеттік жүйесін 
жасады. Әсіресе монахтық, жалпы православтық мәдениетті қалыптастырды.
Христиандық әдет-ғұрыптың мазмұны болып адамның мінез-құлқы 
табылады. Христиандық этика (мінез-құлық) Құдайлық ақиқатқа негізделеді. 
Ол адамды құдайлық қасиеттерге бейімдейді. Адам өз еркіндігімен киеліліктің 
жоғарғы сатысына шыға алады, бірақ сонымен қатар күнә мен жамандықтың 
түбіне түсе алады. Оның алдында екі жол бар: өмір жолы және өлім жолы. Тура 
жолды табуда этика заңдары, этика сезімі және санасы маңызды рөл атқарады. 
Этика заңы-бұл адам рухындағы ұят деп аталатын құдайдың дауысы. Ұяттық 
сезім адамзат этикасының негізі болып табылады. Бірақ бұл ұяттық сезімнің өзі 
жеткілікті емес, сыртқы бір жол көрсетушіге мұхтаждық бар. Мұндай жол 
көрсету заңы адамзатқа екі түрде берілді. Олар: дайындық түріндегі-Мұсалық 
заң, 2-шісі толық - Евангелдік заң. 
Христиандық махаббат – бұл, адамды Құдайға жақындататын сезім. Иса 
пайғамбар мынадай өсиет қалдырған: «Мен сендерді қалай сүйсем, сендер де 
бір-біріңді солай сүйіңдер». Бұл өсиет тек достарды ғана емес, дұшпандарды да 
сүйюді уағыздайды. Жақынға деген махаббат адамның өз-өзін сүюден 
басталады, ал ол адамның тәңірге деген сүйіспеншілігінен бастау алады. 
Христианның Құдайға деген махаббаты тек этикалық жағынан шыңға жетуді 
емес, сонымен қатар оның рухани болмысының негізі болып табылады.
Құдай бізге шіркеулік өмірде ашылады. Құбыжық әлем мен адамның өзі де 
құдайдың бір жаратылысы. Құдай баласының қалауы бойынша Құдайды тану 
дарынды болуы мүмкін. Көне өсиетте Құдайдың көрінуі туралы Иаков былай 
дейді: «Мен құдайды бетпе-бет көрдім, содан менің рухым сақталды» 
(Болмыс.32,24-30). «Бетпе-бет» Құдай Мұсамен сөйлескен (Исх.33,11; 
Втор.34,10). Жаңа өсиетте Құдай адамдармен өзінің баласы арқылы сөйлеседі. 

56 
Евангелде былай делінеді: кімнің жүрегі таза болса ол Құдайды көреді 
(Мф.б,8). Құдайдың қасиеттері: Даналық, Мейірімділік, Күштілік және т.б. 
адам ақылына сиымды болып келеді. Құдайға деген сенім адамға тек ақылмен 
ғана емес, жүрекпен де Құдайды қабылдауды негіздейді. Жаңа өсиеттің барлық 
кітабында Құдай қасиеттері туралы айтылған. Жаңа өсиетті оқи отырып адам 
ақыл және жүрекпен Құдайдың қасиеттерін таниды. Христиан үшін құдайды 
көру тек шіркеуде ғана болады. Шіркеу заңдылықтарымен өмір сүрген 
христиан, өзін құтқаруға жеткілікті түрде Құдайды таниды.
Адам Құдайдың жаратылысы бола тұра, Құдаймен қарым-қатынасқа түсу 
арқылы және өз тағдырына бағынышты құдайдың жоспарын жүзеге асырады. 
Адам Құдаймен қарым – қатынасқа бейім. Құдайдың адамға деген махаббаты 
онтологиялық бейболмыстық қатынаста болуға мүмкіндігі бар. Құдаймен 
қатынастың бір формасы құлшылық болып табылады. Діндар адам құдаймен 
қатынасында шынайы құлшылық кезінде естиді деп сенеді. Адамның ақыл ойы 
жаратылған нәрсені ғана қамти алады. Сол себептен рационалды түрде 
құлшылықты түсініп болмайды.
Христианның бүкіл өмірі құлшылықпен өтуімен қатар шіркеудің барлық 
құпиялары лайықты құлшылыққа байланысты. Құлшылықсыз рухани өмір бос. 
Адам құлшылық арқылы тек қана Құдайға жақындаспайды, сондай-ақ өзінің 
туыстарының арғы дүниесінің тағдырына да әсер етеді. Сол себептен 
құлшылық өлі мен тіріні Құдаймен құпия қарым-қатынаста ұстайды. Мұнымен 
қатар христиандықта бұл әлемді киелі де әулие адамдардың құлшылықтары 
сақтап тұр деген түйін бар.
Католицизм сөзі грек тілінен шығып «жалпы, жалпыға ортақ» деген 
мағынаны білдіреді. Римдік шіркеуден шығып өзіне тән доктрина мен 
литургияны (шіркеу құлшылықтарын) қамтиды. Бірақ та католиктердің 
басқалардан өзгешелігі Киелі Рух, Әке Құдай мен Бала Құдайдан шығады 
деуде. Православтардан айырмашылығы адам жер бетінде мұхтаждық көріп 
Құдайдың өсиеттерін орындай білсе, о дүниеде үлкен бақытқа жетеді деген 
сенімдері бар. Бұған керісінше батыс христиандары бұл дүниемен ол дүниелік 
жазаның үйлесімділігін көреді. Орта ғасырда католикшілдік қатаң тәртіптегі 
шіркеу ұйымын құрды. Онда сенім бостандығы мүлдем жоқ етіліп адамзатты 
ритуализм, клерикализм және қажымас қайсар шіркеу иерархиясының үстемдігі 
басым болды. Католикшілдік бірте-бірте ақсүйектік мемлекетке ұқсай бастады. 
Католикшілдіктің ішкі монархиялық құрылымы шіркеудің өзін нақты адамға 
бағытталған бюрократиялық механизмге айналдырылды. 
Католиктер Құдай мен адам қатынасын юридизм тарапынан қарастырады; 
христиан жазадан құтылу үшін жақсы амалдар жасау керек. Адам өзінің 
күнәсінің тазалануынан гөрі одан құтылу жолының құралын ойлайды. Бұған 
қоса жердегі өмірде жүзеге асырылып тазартылмаған және аяқталмаған 
күнәлардың ақысы өтеліп, уақытша азап орны ретіндегі күнәдан арылу жайлы 
ойдан шығарылған, догматикалық дәрежедегі тәлімнің өзгешелігі айтарлықтай. 
Католиктік доктринаға сай Құдайға тән нәрселердің бәрін өзіне қайтару керек. 
Католикшілдікте күнәдан арылу идеясынан индулгенция ілімі-күнәдан және 

57 
дүниелік азаптан құтылу, крест жорығына қатысу, белгілі уақыттарда 
құрбандық шалу, құлшылықтар, қасиетті жерлерді зиярат жасау формасында 
болады. Индульгенция рәсімі папаның бекітуімен іске асады. Бұл процесте 
күнәдан арылу мен азап шегу белгілі мерзімде (40 күн) созылады. Оның ең 
жоғарғы мерзімі 150 жылды қамтиды.
Римдік христиандық шіркеу - бұл римдік епископ папаның басқаруында 
болған күрделі иерархиялы институт. Оның негізгі жиналысы конклавта – 
рухани бай болған 150-ге жуық кардиналдарды сайлайды. Папа күнделікті 
жиналысында Римдік құпияға сүйенеді. Сондай-ақ өзінің көмекші 
институттары шіркеулік өмірде барлық жағынан басқаратын діни қызметкер ат 
салысады. Олардың әрбірі өзіне тән іспен айналысады. Католиктік шіркеу 
православтық шіркеумен құрылым жағынан бір-біріне ұқсас келеді. Онда: 
митрополиттер, архиепископ және епископтар, қасиеттілік жүйесі монахтық 
өмір т.б. Монахтар ортақтаса отырып басшыға бағынып ең ескі бенедиктік 
орден, біраз аты белгілі августиндік, францизкандық және доминикандық, 
сондай-ақ жақсы мақсат құралды растайды деген ұранмен әлеуметтік саяси 
қатынастар әсерлі болған иезуит орденін айтуға болады. Римдік топпен 
папаның негізгі қасиеттерін білу католиктік доктринаның негізгі өзегі. Мұндай 
көзқарастың қалыптасуына папаның мистикалық билігін қабылдау ықпал еткен. 
Олар шіркеудың қасиеттілігімен Құдайдың белгісі болып табылады. Папа 
евхаристия құпиялығына теңелуі мылқау әдіспен евхаристияда нан мен шарап 
түрінде міндетті түрде Христос қатысатыны сияқты адамдар арасында өзінің 
қоғамдық қызметін адам мүшесі арқылы жалғастыра отырып папаның 
болмысының астында жасырын түрде болады. Иисус пен папаның өзара 
қатынасы шіркеудің шынайы болмысының мәнін католиктік позицияда 
айқындай түседі. Демек шіркеу үздіксіз үнемі папаның жасауымен сол жерде 
және сол арқылы рухын жаңартады. 
Жоғарыда айтылған папа жайлы ілім шіркеудің табиғатына сай келеді. 
Рухани құпиялық және адамдық мәнде қарастырылуы мен қатар заңды тұрғыда 
әспеттеуде. 1965 жылға дейін католиктік шіркеудің құрылысының қалыптасуы 
тек христиандық сенімнің туының астында біріккен. Ватикан соборында (1962-
1965) шіркеу ілімі Құдайды түсіндіру бағытында болып жалпы жердегі 
түсінікті Құдай мен бауырластық қоғамы деген ұғымда болды. Яғни мұны 
Құдай адамдары негізін қалаған еді. (М.Ж.Гийу). 
Ескі дәуірде батыс діндарлары мен схоласттары түйіндеген римдік – 
католиктік шіркеуінің ресми көзқарасы бойынша аян және сенім басты ілімге 
айналды. Бұл істі дамытып қорытындаған ортағасырлық әулие Фома 
Аквинский болды (1225-1274). Ф.Аквинскийдің аян жайындағы ілімі 1-ші 
ватикан соборында католиктік шіркеуді ресми түрде қабылдады. Бұл жайлы 
догматикалық конституцияда былай делінеді: «Құдай аяны туралы», құдай 
жаратушы, өз сөзін қорғаушы, адамдарға жаратылған әлемде өзіне әрдайым 
куәлік беруде, бұдан бөлек құтылу жолдарын ашу, құдай барлық нәрсенің 
бастауы мен аяғы, адам санасына жаратылған заттар арқылы сәулене алады. 

58 
Сондай-ақ Ф.Аквинский былай дейді: жаратылыста аян адам ақыл ойына 
сай келетін құдайдың өзі Исамен оның сөздерінде көрінеді. Мұны сенім ретінде 
қабылдау және орындау адам баласына берілген сый деп таниды. Католиктік 
шікеуде 2-ші ватикан соборынан соң (1962-1965) өзгерістер ене бастады. Бұл 
собор ескі римдік тілден ұлттық тілге ауысуымен ерекшеленеді. 
Католикшілдіктің адамгершілік негіздері батыста топтық сипатқа ие болған 
христиандыққа қарама-қарсы келетін әрекеттермен құндылықтарды сынауға 
мүмкіндік тудырады. Оларға: неке бұзу, соғыстар, аборт жасату, клондау, 
сексуалды революция және т.б. Бұл мәселеде папа Иоанн Павелдің (2005ж-
сәуір) орны ерекше. Оның негізгі ойы жамандық саясатта бейбітшілік процесін 
жандандыру болып табылады. 
Қазіргі католиктік православты шіркеуге қатынасын қайта атап өткен жөн, 
оның догматикалық дұрыстығын, литургиялық өмірінің толықтығын, 
апостолдық және қасиетті әкелікке берілуін мойындайды. 1996ж Папа Иоанн 2-
ші циркулярға(бұйрық) қол қойғаны маңызды, соған сәйкес триадология, 
Қасиетті рух туралы оқумен қатар көне шығыс әкелердің ілімдеріне сәйкес 
түсідірілуі керек. Христиандықта екінші ірі бөліну 16-шы ғасырда болды, ол 
М.Лютердің атымен байланысты. Протестантизмнің басы - өткен христиандық 
дәстүрді мойындамау, мирасқорлық және католиктік шіркеудің теріс сипаты, 
сонымен қатар барлық Шіркеулік өсиеттен, үздіксіз шіркеулік тарихи 
болмыстан бас тарту. Шіркеу 1-ші ғасырда пайда болған, енді ол апостолдық 
білімнің діни оқуының тазалығына қайтып келуі арқылы қайта дамуы міндетті. 
Әсіресе Киелі Жазбаның тікелей және терең мағынасына назар аударуы. 
Шіркеу – тек діндарлардың жиылысы, оның іші көз жеткісіз және құпия, ал көз 
көрерлігі тек көз жеткісіздің нышанын көрсетеді. Протестантизмде Шіркеудің 
көзге көрінетіні мен көрінбейтіні арасындағы шынайы байланысты түсіндіру. 
Құдаймен Жеке сұхбаттасу – сенімнің жалғыз негізі болады. Шіркеудің 
көмегісіз сенімнің негізін табу. Протестантизм салтсыз құбылыс, сондықтан 
Киелі 
Жазбадағы 
“жеке-ақыл-парасат” 
жылдам 
көбейеді. 
19-20ғғ 
протестантизмнің шеңберінде көптеген секталар пайда болды. Олардың ішінде 
«Исаның шәкірттері», «7-і күннің адвентистері», «Иегова куәгерлері», 
«Христиандық ғылым» және т.б.
Аталған секталарда ең бастысы – Мессияның келуіне сенім, ақырзаманды 
болжау, ал кейбіреуінде Құдай туралы тіпті христиандық емес түсініктің 
қалыптасуы, Исаны адам ретінде қабылдауы. Қазіргі көптеген секталар 
коммерциялық сипатқа ие.
Қазақстандағы христиандықтың жағдайына келер болсақ, православтық 
сенушілердің 
саны 
екінші 
орында. 
Бүгінде 
республикамыздың 
территориясында 222 приходтар мен 8 шіркеу бар деп есептелінеді. 
Қазақстанда алғашқы католиктер 1246 ж. пайда болды. Олар римдік алғашқы 
шіркеу 
қызметшілерінің 
тапсырмасымен 
Ұлы 
хандарға 
католиктік 
миссионерлердің келуімен байланысты. Қазақ жерінде алғашқы католиктік 
және протестанттық қоғамдық бірлестіктердің пайда болуына поляктардың 
Сібірге айдалуы және неміс-католиктер мен Ресейдің европалық бөлігінен жер 

59 
аударылуы септігін тигізді. Католикшілдікке қайта құрушылыққа байланысты 
қиын жағдай туды. Оған көптеген немістердің республикамыздан кетуі себеп 
болды. Қазіргі таңда Қазақстанда католиктік шіркеулер жаңаруда, әсіресе 
республикамыздың солтүстік облыстарында айқын байқалады, сенушілердің 
саны 150 мыңға жуық. Республикамызда протестантизм әртүрлі бағытта 
таралған. 

жүктеу/скачать 0,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: