Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының ЕҢбектері

263 
 
 
САЯСАТТАНУ, ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК – ҚҦҚЫҚТЫҚ  
ҒЫЛЫМДАР САЛАСЫНДАҒЫ ӚЗЕКТІ ЗЕРТТЕУЛЕР 
________________________________________________________________________ 
 
АКТУАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ В ОБЛАСТИ ПОЛИТОЛОГИИ, 
ФИЛОСОФИИ И СОЦИАЛЬНО-ПРАВОВЫХ НАУК 
 
 
ӘОЖ  364-7 
 
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ХАЛЫҚҚА ҚЫЗМЕТ КӚРСЕТУ ОРТАЛЫҚТАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН 
ЖЕТІЛДІРУ САЯСАТЫ 
 
Тӛлегенов Ноян Назарҧлы 
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы,  
Астана, Қазақстан 
 
Резюме 
В статье показаны  виды мероприятий для улущения качества обслуживания государственных 
служб 
 
Summary 
The types of measures  for in creasing the quality of state  services are considered in this paper. 
 
Қазақстан Республикасы  тәуелсіздік  алған  алғашқы кҥнінен бастап дербес даму жолын таңдап, 
жылдан жылға әлемдік қоғамдастықта барған сайын зор қҧрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға 
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. 
Бҥгінде экономика мен ӛз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз етіп, біз қағидаттық 
жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мҧның ӛзі Қазақстанның одан әрі дамуын тҧрлаулы, осы заманғы 
және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мҥмкіндік береді. 
Қазіргі  таңда  экономиканың  қарқынды  дамуына  байланысты  мемлекеттік  қызмет  кӛрсетудің  
сапасына  басқа  қырынан  қарау  орын  алуда. 
Бҧған  дәлел,  «Әлеуметтік  -экономикалық  жаңғырту  - 
Қазақстан  дамуының  басты  бағыты"  атты  жолдауында  Елбасы  сапалы  мемлекеттік  қызмет  кӛрсету 
мәселесіне  айқын басымдылық бергенінде. 
Елбасының  18  ақпан  2005  жылғы  Қазақстан  халқына  Жолдауында  сыбайлас  жемқорлыққа 
байланысты  қҧқық  бҧзушылықтың, тӛрешілдіктің,  сӛзбҧйдалық  және ӛзге  де  әкімшілік  кедергілердің 
кӛрінуін  жою  ҥшін  жағдай  жасау  мақсатында,  «Бір  терезе»  қағидаты  бойынша  халыққа  мемлекеттік 
қызмет кӛрсету орталықтарын ҧйымдастыруы еді.  
Президенттің бастамасын іске асыру мақсатында, Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің 5 қаңтар 
2007  жылғы  №  1  Қаулысымен  Қазақстан  Республикасы  Әділет  министрлігінің  «Халыққа  қызмет 
кӛрсету орталықтары» мемлекеттік мекемелері қҧрылып, әр аймақтарда ӛз жҧмыстарын бастады.
 
Бҥгінгі  таңда  ХҚКО  жҧмысын  ҥйлестіру  Қазақстан  Республикасы  Кӛлік  және  коммуникация 
министрлігі ХҚКО ҥйлестру комитетінің (бҧдан әрі - Комитет) қҧзырында.  
Комитеттің  қарамағында  25  «Халыққа  қызмет  кӛрсету  орталығы»  республикалық  мемлекеттік 
мекемелері,  29  қалалық  филиал  (облыс  орталықтарында),  203  аудандық  филиал,  селолық  округтерде 
120  ӛкілдік,  екінші  деңгейдегі  банктерде  49  ӛкілдік,  сауда  –  ойын-сауық  орталықтарында  2  ӛкілдік, 
жалпы саны – 8 671 қызметкерден тҧратын еркін экономикалық аймақтарда ХҚКО-ның 4 пункті бар. 
Кӛлік  және  коммуникация  министрлігімен  мемлекеттік  қызметтерді  кӛрсету  сапасын  жақсарту 
мақсатында  ХҚКО-н  модернизациялау  бойынша,  мемлекеттік  қызметтерді  ҧсыну  бизнес-ҥдерістерін 
оңтайландыру  және  автоматтандыру  бойынша  іс-шаралар  жоспары  әзірленді  және  жҥзеге  асырылып 
жатыр. 
Қазіргі уақытта облыс орталықтарында, Астана, Алматы қалаларында және ірі елді-мекендерде 
28 ХҚКО модернизацияланды, мҧнда Министрлік тарапынан келесідей іс-шаралар жҥзеге асырылды: 
1.  Ең  даулы  және  халық  тарапынан  тҧрақты  шағымдарды  тудыратын  тӛлқҧжаттар  мен  жеке 
куәліктерді одан әрі дайындау ҥшін алғашқы қҧжаттарды (формулярлар) рәсімдеген кезде жаңа амал-
тәсілдер жҥзеге асырылды; 
Осылайша, қҧжаттандырылатын тҧлғаларды сәйкестендіру және фотосуретке тҥсіру ҥшін жҧмыс 
орындарының санын кӛбейту, осы қызметті кӛрсету уақытының 40-60 минуттан 15-20 минут қысқарту 

264 
 
ҥрдістерін  қарастыру  кезек  санын  азайтуға  және  азаматтарға  қысқа  мерзімде  қызмет  кӛрсетуге  оң 
әсерін тигізді. 
2.  ХҚКО-ның  барлық  инспекторларымен  халықты  тіркеу  саласындағы  қызметтер  бойынша 
қҧжаттар  пакетін  қабылдау  механизмі  іске  қосылды,  осыдан  бҧрын  осы  қызмет  тҥрі  тек  уәкілетті 
мемлекеттік органдардың қызметкерлерімен кӛрсетілген; 
3.  «Электронды  ҥкімет»  порталында  интернет  байланысы  арқылы  мемлекеттік  қызметтерді 
орындау статусын қадағалау қызметі енгізілді; 
4.  Интернет  немесе  call-орталығы  арқылы  ХҚКО-на  қабылдауға  уақытты  бекітіп  қою  жҥзеге 
асырылады; 
5.  Банк  кассасының  алдында  мемлекеттік  баж  салығын  тӛлеуге  кезекті  қысқарту  ҥшін  банк 
карточкасы және электронды Ҥкіметтің тӛлемдер шлюзі арқылы тӛлемдерді қабылдау іске асырылады; 
6. Қоғамдық қол жеткізу орындары арқылы (ҚҚЖО) халыққа ең қажетті жылжымайтын мҥлікке 
қҧқықтарды  тіркеу  саласындағы  екі  мемлекеттік  қызметті  алу  уақытын  қысқарту  және  оператордың 
жҧмыс бастылығын тӛмендету ҥшін кейбір ХҚКО-нда іс-шаралар іске асырылды; 
7.  «Қазпошта»  АҚ  арқылы  Астана  қ.  бойынша  клиенттің  қалауы  бойынша  қаланың  кез-келген 
нҥктесіне орындалған қҧжаттарды жеткізу механизмі енгізілді. 
8. Клиенттер қызметкерлердің жҧмысын бағалауға мҥмкіндік алды, бҧл қызмет кӛрсету сапасын 
жедел тҥрде қадағалауға және жҧмыскерлерді жеке дара ынталандыруға жағдай жасайды. 
 Сонымен қатар Министрлікпен ХҚКО жетілдір мақсатында келесідей жҧмыстар атқарылды. 
«Нҧр  Отан»  ХДП,  Экономикалық  қылмысқа  және  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  кҥрес 
агеттігімен  (қаржы  полициясы)  (бҧдан  әрі  –  Агенттік)  және  Министрлікпен  Ӛзара  тҥсіністік  және 
ынтымақтастық туралы ҥшжақты меморандумға қол қойылды. 
Агенттікпен  Қаржы  полициясы  органдарының  дереу  араласуын  талап  ететін  ӛтініштерді 
уақытында қарастыру ҥшін Республиканың аумағында барлық абоненттер ҥшін тегін Агенттіктің (144) 
сенім телефоны мен Министрліктің (117) сенім телефонын қосу механизмі әзірленді. 
Тҧрақты  тҥрде  «mystery  shopping»  технологияларын  қолдана  отырып  тексеру  жҧмыстары 
жҥргізіледі. Олардың нәтижелер бойынша анықталған бҧзушылықтарды жою және кінәлі тҧлғаларды 
жауапқа тарту бойынша дереу шаралар қолданылады. 
ХҚКО-ның  қызметіне  және  мемлекеттік  қызмет  кӛрсету  сапасына  тәуелсіз  мониторинг  ӛткізу 
мақсатында  «Қазақстанның  Азаматтық  Альянсы»  ЗТҦ-мен  Меморандумға  қол  қойылды,  осының 
нәтижесінде  ӛткен  жылмен  салыстырғанда  халық  сенімінің  деңгейі  11%-ға  (2010ж.  -  65%,  2011ж.  - 
76%)  артқандығы  анықталды,  сонымен  қатар  кейбір  ХҚКО-ның  олқы  тҧстары  да  анықталды,  осыған 
орай, осы кемшіліктерді жою жӛнінде іс-шаралар жоспары бекітілді. 
ХҚКО  қызметкерлерімен  азаматтарға  қызмет  кӛрсету  мәдениеті  мен  этикасы кодексі  бекітілді, 
әңгімелесу тҥріндегі еш кедергісіз, яғни барьерсіз қызмет кӛрсету енгізіліп жатыр. 
Республика  аумағында  барлық  абоненттер  ҥшін  тегін  1414  бірыңғай  нӛміріне  қоңырау  шалу 
арқылы  «электронды  ҥкіметтің»  Сall-орталығымен  ХҚКО-ның  Сall-орталығын  біріктіру  жҥзеге 
асырылды. 
Пилот  режимінде  барлық  орталық  мемлекеттік  органдарға  ХҚКО  арқылы  электронды  тҥрде 
азаматтардың  ӛтініштерін  қабылдау  жҥзеге  асырылады,  бҧл  –  Астана қаласына  келу  қажеттігін  және 
жҥгіну уақытын қысқартуға мҥмкіндік береді. 
ХҚКО  қызметін  бақылауды  жетілдіру  және  халықпен  кері  байланысты  қамтамасыз  ету 
мақсатында  Комитетте  Ситуациялық  орталық  ашылды.  Осы  ситуациялық  орталық  ХҚКО-н  on-line 
режимінде видео мониторинг жҥргізуге бағытталған. Бҧл, ӛз кезегінде, жҧмыс барысында туындайтын 
даулы  мәселелерге  дереу  тҥрде  араласуға,  сыбайлас  жемқорлық  кӛріністерді  қадағалауға  мҥмкіндік 
жасайды. 
Бҧдан  басқа,  Стиуациялық  орталық  жергілікті  және  орталық  мемлекеттік  органдардың 
басшылықтарымен  азаматтарды  қабылдауға,  ведомствалық  бағынысты  мекемелермен  кеңестер  және 
видео  конференциялар  ӛткізуге,  халықаралық  ҧйымдармен  және  серіктестермен  бірлескен  қашықтық 
оқуларды жҥзеге асыруға мҥмкіндік береді. 
Мобильді ХҚКО 
Қалың бҧқара топтарға, соның ішінде шалғай орналасқан елді-мекен тҧрғындарына мемлекеттік 
қызметтердің қол жетімділігін қамтамасыз ету жӛніндегі Елбасының алға қойған міндеттерін орындау 
шеңберінде, Жамбыл облысының Меркен ауданында, Павлодар облысының Екібастҧз ауданында және 
Атырау облысының Жылыой ауданында пилоттық режимде Мобильді ХҚКО іске қосылды. 
Мобильді  ХҚКО  мемлекеттік  қызметтерді  толыққанды  кӛрсету  ҥшін  ноутбуктер,  принтерлер, 
арнайы фотоаппаратттармен жабдықталған NIVA L маркалы 13 автокӛлікті сатып алу ҥшін бюджеттен 
қосымша 38 млн. тенге бӛлінді. 

265 
 
Бҧл жаһандану ҥдерісі мен техника және технологиялар қарқынды даму уақытында қазақ елінің 
кӛштен  қалмай,  дамыған  елдермен  терезесі  тең  болу  ҥшін  жасалынып  жатқан  шаралар.  Оның  ҥстіне 
артық  қағазбастылық  пен  әуре-сарсаң,  бюрократиялық  кедергілер  мен  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
бағытталған ең тиімді жҧмыс. 
Бҧл  бағытта  қазіргі  таңда кеңінен жҥргізіліп  келе жатқан  «Электрондық ҥкімет»  қызметін  атап 
айтуға болады. 
Ақпараттық  коммуникациялық  технологиялар  қоғам  ӛміріне  етене  араласып  жатқан  бҥгінгі 
заман  ағымы  халыққа  қызмет  кӛрсету  саласының  ертеңгі  дамуы  «Электрондық  ҥкімет»  қызметіне 
тікелей  байланысты  екенін  айғақтап  келеді. Ӛйткені  жең  ҧшынан  жалғасқан  жемқорлықтың  тҥрлі 
кесірін  тартып  отырған  әлемнің  дамыған  елдері  «бәленің  бәрі»  бір-біріне  кҥні  тҥскен  адамдардың 
мҥддесінен туатынын әлдеқашан мойындаған. 
Жҥзбе-жҥз  тікелей  байланысқа  тҥспей,  интернет  арқылы  қашықтан  қызмет  кӛрсететін 
электрондық  ҥкімет  жобасының  халыққа  қызмет  кӛрсету  саласында  сыбайлас  жемқорлықтың  алдын 
алатын әрі қызмет кӛрсетуді мейлінше шапшаңдататын бірден-бір амал ретінде қабылдануы да содан. 
Сондықтан,   ӛркениет  кӛшінен  қалмауға  талпынған  жас  қазақ  мемлекетінің  де  ақпараттық  -
коммуникациялық технологиялар игілігін ел пайдасына жарату ҥшін  «Электрондық ҥкімет» жобасын 
қолға алғаны мәлім. 
Ҥкімет жҧмысындағы ашықтықты арттыру, жеке және қоғамдық маңызы бар мемлекеттік ашық 
ақпараттарды  алуға  азаматтардың  қҧқығын  жҥзеге  асыру,  мемлекеттік  органдар  мен  мекемелердің 
қызметіне қоғамдық қадағалаудың қажетті деңгейі мен азаматтық қоғам бостандығын қамтамасыз ету, 
сондай-ақ азаматтық қоғам институты мен демократияны қалыптастыру  -  «Электрондық ҥкімет» веб-
порталын қҧрудағы Ҥкіметтің кӛздеген басты мақсаты. Бҧл қағидаттарды жҥзеге асыру бағытында ҚР 
Ҥкіметі тарапынан бірқатар маңызды шаралар жасалды. Алғашқы қадам ретінде, 1998 жылы Қазақстан 
Республикасында  ақпараттық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етудің  басты  бағыттары  бойынша  қызметтер 
мен  ҧлттық  ақпараттық  инфрақҧрылымды  қҧру  және  дамыту  жӛніндегі  жҧмыстарға  координация 
жасайтын Комиссия қҧрылды. 
Соңғы  бірер  жылда  әлемді  дҥрліктірген  дағдарыс  біраз  елдің  жоспарын  кҥйретіп,  біразының 
мақсатынан тҥзетулер енгізгені, содан болып, кӛп елдің кейбір шаруаларын кейінге ысырып қойғаны 
да   аян.  Алайда  дағдарысты  еңсеруге  байланысты  шаруасы  шаш  етектен  екеніне  қарамастан, 
Қазақстаның атқарушы билігі электрондық ҥкімет жобасын жҥзеге асыру ісін кейінге қалдырған жоқ. 
Қайта жіті назарда ҧстап, Ҥкімет басшысының ӛзі айрықша кӛңіл бӛліп отыр.  
Осындай  ҥнемі  қаперде  ҧстап,  тиісінше  кӛңіл  бӛлудің  нәтижесі  болар,  «Электрондық  ҥкімет» 
жобасы  нақты  шындыққа  айналып,   қызмет  кӛрсету  ауқымы  да  біртіндеп  ҧлғайып  келеді.  Қазір  бҧл 
бағыттағы  жҧмыстар  алғашқы  ақпараттық  сатыдан  ӛтіп,  екінші,  яғни  мемлекеттік  қызметшілердің 
жауап қайтару әрекеттерін қарастыратын, тҥрлі анықтамалық қҧжаттар беруді жҥзеге асырып жатқан -  
интерактивтік сатыдан, транзакциялық сатыға ӛту кезеңінде тҧрмыз. 
Сӛзіміз  қҧрғақ  болмас  ҥшін,  сарапшылардың  пікірін  де  келтіруге  болады.  Мысалы,  EPAM 
Systems компаниясының вице-президенті Анатолий Гавердовскийдің пікірінше, «электрондық ҥкімет» 
бҥгінгі кҥні посткеңестік кеңістіктегі ҥкіметтің жалғыз бірегей ҧйымы. 
Ол: «Портал халыққа биліктің барлық мемлекеттік және муниципалдық органдарымен бірлесіп 
әрекет етуге мҥмкіндік береді. Менің ойымша бҧл бҥгінгі кҥні Ресейге жетіспей отырған қҧрал. Жобада 
«бір  терезе қағидаты»  жҥзеге асырылған. Бҧған дейін  қандай да бір біріктірілген  анықтамаларды  алу 
ҥшін  тҥрлі  мекемелердің  табалдырығын  тоздыруға  тура  келетін  болса,  бҥгінде  біз  бҧл  жҥйелердің 
барлығын  біріктірдік.  Электронды  қызметтерге  заңды  кҥш  беретін  механизмдер  әзірленіп, 
қызметтердің  ауқымы  барынша  кеңейтілді.  Енді  Қазақстан  Республикасының  азаматы  интернет 
арқылы  принтерден  басып  шығарған  кез-келген  анықтаманың  барлық  мемлекеттік  органда  толық 
заңды кҥші бар», - деп отыр. 
Ал  ҥшінші  саты  -транзакциялық  кезеңде  пайдаланушының  тҧлғасын  қуаттауды  қажет  ететін, 
электрондық портал арқылы қаржылық және заңнамалық операцияларды жҥзеге асыру мҥмкіндіктері 
қарастырылған. 
2009  жылдың  желтоқсан  айында  «Бірыңғай  нотариалды  ақпараттық  жҥйе  «е-нотариат» 
жобасының  Астана  қаласы  бойынша  пилоттық  ӛндірістік  пайдаланылуға  қосылды,  оның  мақсаты 
нотариалды іс-әрекеттер туралы есептің уақтылы және нақтылы болуын және нотариустардың тиімді 
жҧмыстарын  олардың  ҚР  Әділет  министрлігімен,  республикалық  және  ӛңірлік  нотариалды 
палаталармен  ӛзара  іс  қимылдарын  қамтамасыз  ету.   Ӛз  кезегінде  халыққа  сапалы,  қҧқықты 
нотариалды  қызметтер  ҧсынылады.  Бірыңғай  нотариалды  ақпараттық  жҥйені  республиканың  барлық 
ӛңірлеріне ендіру 2010-2012 жылдарға жоспарлануда. 
Жоғарыда  баяндалғаннан  еліміздегі  электрондық  ҥкіметтің  қарқынды  дамуын  кӛреміз.  2010 
жылы  Қазақастан  Республикасындағы  электрондық  ҥкіметтің  дамуына  Біріккен  Ҧлттар  Ҧйымымен 

266 
 
жоғары  баға  берілді.  БҦҦ  Экономикалық  және  әлеуметтік  даму  департаментімен  дайындалған, 
электрондық ҥкіметке жахандық дайындық рейтингісінің жыл сайынғы деректеріне сәйкес, Қазақстан 
соңғы  жыл  ішінде  әлемдік  рейтінгідегі  81  орыннан  Ресейді (59  орында),   Беларуссияны  (64  орында) 
және Украинаны (54 орында) артта қалдырып қарқынды тҥрде 46 орынға кӛтерілгендігі айғақ. Елімізде 
е-ҥкіметтің  қызметтерін  пайдаланушылардың  (заңды  және  жеке  тҧлғалар)  70  мыңға  жуық  саны 
тіркелген. 
Азаматтардың  мемлекеттік  электрондық  жобаларға  қатысуы  «электрондық  қатысу»  (e-
participation)  кӛрсеткіштері  бойынша  жіктеуіште  Қазақстан  елі  2008  жылғы  кӛрсеткіштермен 
салыстырғанда (106 орыннан) 18 орынға кӛтерілген. 
Қорыта  келгенде  айтарымыз,  жоғарыда  аталған  барлық  іс  шаралар  мен  қызметтер  бҧл 
мемлекеттің  қызмет  кӛрсету  сапасын  жақсарту  мақсатында  істеліп  отырған  дҥниелер. ХҚКО  беделін 
арттыру  мен  сапасын  жақсарту  мәселесі  Ҥкіметтің  кҥнделікті  кҥн  тәртібінде  тҧрған  мәселе  екендігі 
баршамызға  мәлім.  Кҥннен  кҥнге  дамып  келе  жатқан  Қазақстан  бҧл  салада  әлемдегі  азулы  елдердің 
қатарынан кӛрінетініне сеніміміз мол. Сол бағытта бізде бар кҥш-жігерімізді аямай тер тӛгуге қашан да 
дайын болуымыз керек. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдаулары 
2.
 
Қазақстан  Республикасы  Кӛлік  және  коммуникация  министрі  А.  Жҧмағалиевтің  Ҥкімет 
отырысындағы жасаған баяндамасы, 2012ж. 
3.
 
www.mtk.gov.kz
 интернет сайты 
4.
 
Халыққа  мемлекеттік  қызмет  кӛрсетудің  ертеңі  -  «Электрондық  ҥкіметтің»  аяқ  алысы 
қалай? Қазақпарат, Астана, 30 қазан, 2010ж. 
 
 
УДК 340.1  
 
ПРОБЛЕМЫ ОРГАНИЗАЦИИ ВЛАСТИ ПРИ ДАЛЬНЕЙШЕМ СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ 
КАЗАХСКОЙ ГОСУДАРСТВЕННОСТИ 
 
Турысбеков Ш.С.  
ЮКГУ им. М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан. 
 
Түйін 
Бұл мақалада мемлекет билігін ұйымдастыру аспектілері қарастырылған. Ӛзектілігі президенттік 
модел бойынша мемлекетті нығайту салалары кӛрсетілген. 
 
Summary 
This article discusses some aspects of the organization of state authorities. There are issues of 
consolidations presidential models of government development. 
 
На  основе  стратегических  планов  развития  происходит  дальнейшее  продвижение  Республики 
Казахстан  во  всех  сферах  жизни,  в  том  числе  на  пути  построения  правового  государства  и 
формирования гражданского общества.  
При  неизбежном  приближении  очередных  президентских  выборов,  развитии  политической 
системы, в том числе президентско-парламентской формы правления, краеугольным камнем остается 
вопрос организации государственной власти.  
Исследование (или дальнейшее развитие казахстанского государства) государства в сфере права 
невозможно без анализа особого значения такого феномена, как власть. Поэтому проблема власти и как 
политико-правовой категории, и как института имеет особенное значение. 
Институт власти не является чисто идеальной формой, он имеет материализованное выражение. 
В  полном  соответствии  с  предлагаемой  концепцией  института  морфологическая  структура  власти 
института  власти  представляется  в  следующем  виде:  1)  материальные  и  духовные  опоры  власти;  2) 
каналы  и  механизмы  осуществления  властного  отношения;  3)  институциональная  форма  власти;  4) 
символическое закрепление власти; 5) Идея, стоящая за властью; 6) представительство.  
Опоры  власти  обеспечивают  действие  специально  создаваемых  каналов  и  механизмов  власти, 
через которые осуществляются властные отношения. Например, формируется президентская вертикаль 
(аппарат  Президента,  правительство,  акимы,  представители  Президента  на  местах  и  т.д.),  через 
которую  властные  отношения  приводятся  в  действие.  Средствами  осуществления  власти  становятся 
система бюрократии, личные связи, издание прямых властных распоряжений.  

267 
 
Идея,  во  имя  конкретно-ситуационного  восстановления  содержания  которой  осуществляется 
власть,  выражается  в  государственной  идеологии,  в  провозглашаемых  миссии  государства  или  его 
особого  места,  роли  в  мире.  С  идеей,  стоящей  за  институтом  власти,  тесно  связаны  его  духовные 
опоры.  Характер  власти  должен  отвечать  духу  народа,  его  культурному  своеобразию,  нравам, 
традициям  т.д.   
Как  известно,  Казахстан  является  президентской  республикой.  Рассматривая  принцип 
разделения  власти  и  работу  механизма  сдержек  и  противовесов,  необходимо  остановиться  на 
особенностях института, или президента-как-института (президентуры).  
Здесь  можно  выделить  некоторые  особенности  становления  и  развития  казахстанской 
государственности,  ориентированной  на  создание  модели  с  сильной  президентурой.  Во-первых,  это 
особое  положение  президента  в  закрепленной  конституцией  системе  разделения  власти  и  механизме 
сдержек  и  противовесов,  которое  позволяет  ему  активно  участвовать  в  формировании  и 
функционировании парламента, правительства и судебных органов, а также органов конституционного 
контроля. Глава государства наделен  арбитражной функцией, возлагающей на президента обязанность 
по  урегулированию  конфликтов  и  сбоев  в  деятельности  парламента  и  правительства  и в  отношениях 
между  ними.  Наделение  президента  весьма  широкими  полномочиями,  включая  правомочия  в  сфере 
делегированного законодательства – издания актов, имеющих силу закона, а также самих законов.  
Также,  особые  взаимоотношения  главы  государства  с  правительством,  когда  президент 
фактически возглавляет исполнительную ветвь власти (дуализм высшей исполнительной власти), при 
юридической  и  политической  ответственности  за  реальное  состояние  дел  правительства  во  главе  с 
премьер-министром.  Введение  дополнительных  цензов  пассивного  избирательного  права  для 
кандидатов  в  президенты  (владение  государственным  языком,  гражданство  «по  рождению», 
образовательный  ценз  и  другие.  Укрепление  стабильности  президентской  власти  посредством 
минимизации оснований и усложнения процедур привлечения к ответственности президента (сведение 
оснований  к  «государственной  измене»,  а  ее,  в  свою  очередь,  практически  к  уголовно  наказуемым 
деяниям,  которые  глава  государства  не  может  совершить  «по  принципу»;  увязывание  итогов 
«неподтвержденного»  голосованием  депутатов  импичмента  президента  с  автоматическим 
прекращением полномочий части депутатов парламента и другие).  
Теоретическая  модель  всенародно  избранного  президента  –  выразителя  общенационального 
интереса,  находящая  подтверждение  в  конституционном  статусе,  на  практике  нередко  еще  более 
упрочивается  через  реальный  политический  и  организационный  вес  администрацией  (аппаратных 
подразделений),  а  также  других  специализированных  исполнительных  структур  «президентской 
власти» в горизонтальном (национальном) и вертикальном (местном) разрезах.  
В  этом  контексте  представляется  очевидным  тот  факт,  что  исследование  политико-правовой 
регламентации  государства  правом  как  основного,  исторически  детерминированного  процесса 
институционального  учреждения  и  гарантирования  свободы  в  обществе,  с  необходимостью  выводит 
теоретический анализ на проблему «право  и власть».  
Право  есть  институциональная  форма  ограничения  власти  в  условиях,  когда  власть  сама  себя 
окультуривает  и  ограничивает.  Получается,  что  привычная  формулировка  о  «правовом  государстве» 
должна быть заменена более точной: «государство, ограниченное правом». Содержание то же самое, но 
такой  формулой  подчеркивается  ограниченность  государства  сферой  права.  И  это  позволяет 
рассматривать  конституирование  и  институционализацию  в  реальной  действительности  правового 
государства.  
Право  также  есть  естественноисторически  выработанная  форма  гарантирования  властью 
справедливости  и  равенства.  Вполне  закономерно,  что  осуществление  Идеи  и  принципов  Права,  как 
непременное  условие  успешного  разрешения  оппозиции  «гражданское  общество  –  государство»,  не 
лишено  коллизий.  Эти  коллизии,  как  представляется,  связаны  с  саморефлексией  власти,  ее 
самооценкой и самопониманием.  
Власть порой считает, что она находится вне права и при этом представляет, что по этой причине 
она – сильная власть. Однако именно распространение власти (или силы) права на саму власть делает 
ее  действительно  сильной  и  более  эффективной.  В  основе  подчинения  власти  силе  права,  в  конце 
концов,  лежит  свободный  акт:  я  подчиняюсь,  поскольку  власть  права  –  через  включенное  в  сферу 
права государство и организованное правовым образом политико-правовое пространство – гарантирует 
мне  практическое  осуществление  Идеи  и  принципов  Права,  поддерживая  справедливость,  порядок, 
развитие  т.д.  
Любая власть, в отличие от просто силы, опирается на символы (поскольку любая легитимность 
символична). А символ предполагает, с одной стороны, очевидность, автоматичность восприятия себя 
как символа, а с другой – знание своего значения, то есть всего комплекса связанных с ним отношений 
и действий, а также смыслов и интерпретаций, актуализируемых в зависимости от контекста.  

268 
 
У власти, бесспорно, должны быть правовые ограничители. Сегодня их роль выполняют нормы 
конституционного законодательства и нормы международного права.  
Продолжение  конституционной  реформы  в  ориентации  на  принципы  правового  государства 
имеет  неоценимое  значение  не  только  для  совершенствования  правовой  системы,  но  и  для  развития 
национальной  культуры  в  целом,  способствует  вхождению  Казахстана  в  семью  цивилизованных 
народов.  Необходимо  избавляться  от  укоренившегося  в  обществе  правового  нигилизма,  принижения 
роли юридических средств регулирования, отступления от достижений правовой культуры. Без этого 
нельзя  обеспечить  развитие  экономики,  культуры,  благосостояние  населения,  защищать  интересы  и 
права людей.  
Деятельности  по  построению  правового  государства  придается  специфическая  тональность, 
связанная,  в  частности,  с  национальным  характером  государственности.  Отказ  от  национальной 
государственности  как  вообще,  так  и  применительно  к  конкретным  условиям  Казахстана 
представляется  преждевременным.  Он  не  согласуется  с  предшествующим  опытом  государственного 
строительства,  игнорирует  принцип  его  преемственности.  Национальная  государственность  еще  не 
исчерпала своих возможностей, не решила стоящих перед ней задач; поэтому нигилистическое к ней 
отношение  является  необоснованным  и  неверным.  Коренной  интерес  казахской  нации  состоит  в 
полноценном  вхождении в  семью  цивилизованных  народов,  что  невозможно без  построения  хотя  бы 
основ  правового  государства. Именно поэтому  доказательство  того,  что  такие  основы можно создать 
путем  обновления  национальной  государственности,  обладает  для  казахской  нации  поистине 
стратегическим значением. 
 

жүктеу/скачать 3,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: