Диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми нєтижелерін жариялауѓа арналѓан басылымдар тізіліміне енгізілген Ќр бѓм бѓсбк 19. 03. 2009 ж


Международное право и сравнительное правоведение



Pdf көрінісі
бет23/25
Дата31.01.2017
өлшемі8,75 Mb.
#3099
түріДиссертация
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25

145
Международное право и сравнительное правоведение
противоправном поведении или преступлении);
-  судебная  бухгалтерия  (услуги  правоохрани-
тельным органам, участие в рассмотрении свыше 
80  уголовных  дел  о  мошенничестве,  отмывании 
денег, средствах, полученных преступным путем); 
-  разрешение  конфликтов  (контроль  за  рас-
четами  по  контрактам,  арбитражные  услуги  по 
контрактам  на  поставку  товаров  и  услуг,  кон-
сультирование); 
- раскрытие внутренней информации (конфи-
денциальный процесс в рамках Закона о защите 
государственных служащих, раскрывающих ин-
формацию  о  нарушениях  правил  поведения  на 
рабочих местах) и др. [2].
Наиболее важным аспектом в борьбе с корруп-
цией во всех развитых странах является превен-
тивная деятельность, и Канада не является исклю-
чением.  Для  профилактики  коррупции  МГРУК 
ведет работу по таким направлениям, как: 
1. Соблюдение ценностей и этики при госза-
купках. Кодекс поведения при государственных 
закупках  (Кодекс  ценностей  и  этических  норм 
для госслужащих) гарантирует, что госслужащие 
и  поставщики  руководствуются  одними  и  теми 
же принципами, определяющими, какое поведе-
ние считается приемлемым при заключении кон-
трактов с госведомствами.
2.  Обучение  персонала.  Обучение  включает 
в  себя  повышение  квалификации  специалистов 
(комплексные программы для должностных лиц, 
проводящих закупки, и руководителей) и инфор-
мирование об обязательствах (участники процес-
са должны сообщать руководству о случаях мо-
шенничества или противоправного поведения). 
3. Механизмы, обеспечивающие соблюдение 
принципов честности и прозрачности: 
- кодекс поведения при госзакупках; 
- должность омбудсмена по госзакупкам; 
-  совет  по  урегулированию  споров  по  кон-
трактам  —  апелляционная  инстанция  по  всем 
спорам, касающимся контрактов; 
- мониторинг соблюдения принципов честно-
сти. Мониторинг обязателен для всех контрактов 
по закупкам стоимостью свыше 250 тыс. долл., 
за его проведение непосредственно отвечает не-
зависимое лицо, назначаемое первым заместите-
лем министра. 
4. Раскрытие информации: 
- для контрактов стоимостью меньше 25 тыс. 
долл.  информация  размещается  на  интернет-
сайте в открытом доступе; 
- внутреннее раскрытие информации (о про-
тивоправном  поведении,  серьезных  нарушени-
ях,  нанесших  вред  общественным  интересам 
или  интересам  организации,  в  которой  рабо-
тает  нарушитель).  Старшее  должностное  лицо 
(Organization’s  Senior  Officer)  защищает  конфи-
денциальность сотрудника, раскрывшего инфор-
мацию, проводит расследование нарушений [4]. 
Контроль  осуществляется  при  помощи  таких 
инструментов, как соблюдение политики закупок, 
управленческие  схемы,  надзор  (мониторинг,  ау-
дит), расследования. Политика закупок состоит из 
35 документов, основными из которых являются: 
1.  Политика  в  отношении  заключения  кон-
трактов.  Основа  для  заключения  контрактов  с 
соблюдением  принципов  доступности,  конку-
ренции и честности. Определяет ряд конкретных 
требований и ограничений, касающихся делеги-
рования, заключения контрактов в чрезвычайных 
ситуациях, прав отдельных министерств, обеспе-
чивает соблюдение торговых соглашений. 
2. Политика в отношении делегирования пол-
номочий.  Обеспечивает  необходимый  финансо-
вый и операционный контроль в ходе процесса 
принятия решений о расходовании государствен-
ных средств [4, с. 40].
Делегирование  полномочий  должно  обнов-
ляться не реже раза в год, для чего необходимы 
образцы подписей, процедура проверки их под-
линности,  а  также  меры  контроля,  способные 
предотвратить  ненадлежащее  использование 
делегированных  полномочий.  При  назначении 
ответственных лиц, задействованных в процессе 
расходования средств, такие функции, как про-
ведение закупок, составление актов о получении 
товаров или оказании услуг, определение объемов 
платежей, сверка счетов и подготовка платежных 
требований,  заверение  платежных  требований                                                                                          
в соответствии с Законом «Об управлении госу-
дарственными  финансами,  о  составлении  и  ве-
дении национальных счетов Канады и о контро-
ле  над  государственными  корпорациями»  от  9 
сентября 2003 г., должны быть переданы разным 
людям.  Если  в  силу  каких-либо  обстоятельств 
такое разделение оказывается невозможным, не-
обходимо принять другие контрольные меры. 
Внутренний контроль осуществляется при по-
мощи  различных  инструментов.  Один  из  них    - 
разделение полномочий: менеджер проверяет на-
личие фондов и удостоверяет факт оказания услуг 
и получения товара в соответствии с контрактом, 
а финансовый директор заверяет платежные до-
кументы.
Учитывая  вышеизложенное,  считаем,  что 
переход  к  централизованной  системе  государ-
ственных закупок и создание соответствующего 
государственного  органа  (министерства,  агент-
ства и т.д.) позволит решить основные проблемы 
казахстанского  законодательства  в  сфере  госу-
дарственных закупок.
Во-первых, наличие крупного специализиро-
ванного органа упростит процедуру обучения и 
повышения квалификации сотрудников, отвеча-
ющих за государственные закупки, что, в свою 
очередь,  будет  способствовать  единообразному 
применению  законодательства  и  недопущению 
нарушений.

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
146
Во-вторых,  относительно  большое  количе-
ство квалифицированных сотрудников позволит 
проводить  их  регулярную  ротацию  без  ущерба 
для  качества  осуществления  закупок.  Данная 
мера представляется необходимой по объектив-
ным причинам. В частности, работники заказчи-
ков и организаторов, осуществляющие закупки, 
находясь в своей должности на протяжении не-
скольких  лет,  постоянно  контактируют  с  пред-
ставителями  определенных  поставщиков.  Как 
результат,  зачастую  между  ними  возникают  от-
ношения, которые влияют на объективность ор-
ганизатора закупок и являются причиной нару-
шения  принципа  добросовестной  конкуренции 
среди потенциальных поставщиков. 
В-третьих,  централизованная  система  зна-
чительно  увеличит  эффективность  контроля  за 
процессом  осуществления  государственных  за-
купок, что в совокупности с применением прин-
ципа  ротации  позволит  значительно  сократить 
проявления коррупции, еще одной важной про-
блемы в сфере государственных закупок. 
По  оценкам  экспертов,  во  всем  мире  на  го-
сударственные  закупки  уходит  около  70%  всех 
расходов  из  государственного  бюджета.  Есте-
ственно,  что  появляется  огромное  количество 
желающих заработать, и не всегда это желание 
реализуется в законных формах [1].
В  результате  перехода  к  централизованной 
системе  государственных  закупок  будут  реше-
ны  как  проблемы  организационного  характера, 
эффективности закупок, так и проблемы корруп-
ции в данной сфере.   
Единственным  существенным  недостатком 
централизованной системы, может явиться избы-
точная бюрократизация процесса закупок и уве-
личение сроков его проведения. Однако с учетом 
развития информационных технологий и возмож-
ностью осуществления электронного документо-
оборота этот недостаток будет минимальным.
Использованная литература
1. www.zakon.kz
2. www. region-press.kz.
3. Колнооченко Е. Антикоррупционные меры при госзакупках: опыт Канады. Учебное пособие. 
– М., 2005. - 39 с.
4. Белова С.А. Госзакупки за рубежом: общее и особенное. - М., 2008. - 114 с.
Автор мақалада Канаданың мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыру саласындағы тәжірибесін 
қарастырып, соның негізінде Қазақстандағы қазіргі тандағы мемлекеттік сатып алу жүйесімен 
салыстырады.
В статье автор рассматривает опыт Канады в сфере организации государственных закупок и 
на основании этого сравнивает ее с действующей системой государственных закупок в Республике 
Казахстан.
In the article the author considers the Canadian experience in the field of public procurement and on 
this basis it considers the active system of public procurement in the Republic of Kazakhstan.
түйін сөздер: мемлекеттік сатып алу, жемқорлық, келісім.
ключевые слова: государственные закупки, коррупция, контракт.
кеywords: public procurement, corruption, сontract.
● ● ● ● ●

147
Бүкіләлемдік  үрдіс  ретінде  жылдан  жылға 
адам құқықтарын қорғау тетігі күрделеніп келеді. 
Ұлттық  деңгейде  бұзылған  адам  құқықтары 
халықаралық  деңгейлерде  қорғалуда.  Сонымен 
қатар, адам құқықтарының саны көбейіп, сапа-
сы да артып келеді. Мысалы, олардың қатарына 
«Интернетке құқық» пен «таза ауыз суға құқық» 
қосылды.  Классикалық  болып  есептелетін 
құқықтар  қатарына  енген  «жақсы  басқарылу 
құқығы»  әзірге  Еуропада  ғана  мойындала-
ды
1
.  Мұндай  құқықтардың  шегі  адамзат  ме-
кен  ететін  ортаның  тарылуына,  адамға  қажетті 
ресурстардың  азаюына  және  т.с.с.  жаһандық 
факторларға байланысты ұлғая түсетіні сөзсіз. 
Осындай құқықтардың ішінде жеке құқық түрі 
болып есептелмесе де, белгілі құқықтық салдары 
мол құбылыс пен тәжірибе бар. Ол – адамдардың 
аты-жөні,  не  оларға  деген  адам  құқығы.  Есiм 
алу  құқығы  жеке  мүлiктiк  емес  игiлiктер  мен 
құқықтар  қатарына  жатады  және  азаматтық 
құқық объектілерінің бірі болып табылады. Оған 
қатысты қоғамдық қатынастар негізінен арнайы 
заңнама нормаларымен реттеледі.
Адам  әлеуметтік  тұлға  болған  соң  міндетті 
түрде оның жеке сәйкестендіру деректері бола-
ды.  Адам  баласы  туылған  сәттен  бастап  оның 
жақын  туыстары,  ата-анасы,  кем  дегенде  ана-
сы  ат  қояды
2
.  Осындай  жағдайларда  берілген 
есімдер мемлекеттік органдарда міндетті түрде 
ресімделіп, заңды қолданылып, ол адам өмірден 
өтсе  де  қала  береді.  Қажетті  жағдайларда 
тиісінше  қорғалады.  Сондықтан  олардың  адам 
өмірінде  алатын  рөлі  үлкен.  Есімсіз  адам  бол-
майды.  Олар  мейлінше  дәл  және  формальды 
дұрыс ресімделуі қажет. Бір әріптік қатенің кемі 
бір адамзаттық салдары болады деп тұжырымдау 
да артық емес. Сондықтан адам есімдерінің адам 
құқықтарының категориясы ретіндегі мәселелері 
мақаланың объектісі болуы тегіннен-тегін емес.  
Қазақстан  Республикасының  қос  тілді 
мемлекеттілігі жағдайында адам аттары мәселелері 
үлкен болып отыр. Ресми құжаттардың бәрін орыс 
тілінде  ресімдеу  салдарынан,  әсіресе,  ұлты  қазақ 
азаматтар зардап шегіп келеді. Өз жерінде, өз елінде 
өз есімдерін ресімдеу рәсімі өзге тілде жүргізу де 
мемлекеттіліктің бір теріс қыры болар.
Жалпы адам аттары мәселелері барлық мем-
лекеттерде  де  кездесіп  жатады,  бірақ  олардың 
табиғаты, себебі мен салдары өзгеше болар. Мы-
салы, Ресейде әлі күнге дейін орыс тіліндегі Коро-
лев, Алешин, Федоров, Кушнарев және т.с.с. фа-
милиялар «ё» әрпіне бола толық шешімін тапқан 
жоқ. Онда осы әріпті қолдану не қолданбау үлкен 
құқықтық мәселеге айналып отыр
3

Адам аттарын ресімдеу ат беруден басталатыны 
белгілі. Осы істе орын алып отырған кемшіліктер, 
бірінші  кезекте  тілдіктер,  өткен  кезеңмен  байла-
нысты.  Сондықтан    оларды  Қазақстан  Республи-
касының  кеңестік  дәуірінен  іздейміз.  Ол  кездің 
мұндай  саясаты  мен  тәжірибесі,  тек  қазақ 
есімдерінен ғана емес, онда мекендеген бүкіл ұлттар 
есімдерінен де байқалады. Мысалы адам аттарында 
Примашев Нұрзада Маханбетұлы,
ҚР Заң шығару институты Лингвистика орталығының 
бастығы – бас сарапшы, заң ғылымдарының кандидаты
 
АДАм ЕСІмІН ҚҰҚыҚ кАтЕГОРИяСы РЕтІНДЕ РЕСІмДЕуДІҢ 
кЕЙбІР АСПЕктІлЕРІ

Түрлі  себептерге  байланысты  мойындала  бермейтін  құқықтардың  да  бар  екенін  көрсету  артық  болмас.  Мысалы, 
Қазақстан Республикасында адамның соматикалық құқықтары жайлы не теориялық ұстанымдар мен көзқарастар, не 
тәжірибелік еңбектер жоқ.

Тарихи дамуына орай, ондай аттар мекен еткен жеріне не географиясына, әдет-ғұрпына, дініне, діліне, тұрмысына 
және т.с.с. факторларға қарай беріледі. Адамға ат беруді немесе адам аттарын зерттейтін ғылымды антропонимика 
(грек. – адам және есім) деп атайды. Соңғы кездері Ресейде бұл ғылым «именология» деп те аталып жүр.  

Бір адамның құжаттары біресе е, біресе ё арқылы ресімделгендіктен, сот органдарымен қоса бұл мәселемен ғылыми-
зерттеу мекемелері - Орыс тілі институттары да айналысатын көрінеді. Жоғарыда келтірілген фамилиялы Қазақстан 
Республикасының азаматтары да жеткілікті.
Из практики законотворчества на государственном языке

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
148
орыс тіліндегілердің өз ерекшеліктері де жеткілікті 
болды. Кеңес заманында Владлен, Велиор, Октябри-
на, Ким, Домна, Урюркос, Олимпиада сияқты 1917 
жылғы қазан революциясы мен оның көсемдеріне, 
кеңестік  мемлекеттің  маңызды  оқиғаларына  және 
т.с.с. тығыз байланысты адам есімдері болған. Орыс-
тардан ешқашан қалыспаған қазақтар да Советбек, 
Панаркүл, Колхозбай, Совхозбек, Рево, Люция,  Ка-
налбек, Посевной және т.с.с. аттарды шұбыртып қоя 
берген. Араларында Фестиваль, Партизан дегендер 
де болды. Өткен ғасырдың 80-90 жылдары оларға 
Изаура да келіп қосылды. 
Бұл  құбылыс  тәуелсіз  мемлекет  тәжірибесінде 
қазір екі тілді қолданушыларда да жалғасуда. 90-шы 
жылдарда  басым  болған  аттардың  орнына  қазір 
Диас,  Диар,  Адис  сияқты,  ал  қыздарға  қазақта 
жоқ Аделя, Азиада, Акида, Аруана, Гүміш сияқты 
есімдер беріліп жатыр. Ал Адеми, Адэль, Адыль, 
Анара  сияқты  қателі  есімдердің  пайда  болуына 
қоғам мен мемлекет кінәлі деп білемін. Өкінішке 
орай,  мұндай  мысалдарды  нақты  сипаттауға  не-
месе  лексика-морфологиялық  талдау  жасауға 
ғылыми-ресми тілдің лексикасы жетіспейді.
Адам  құқығы  болып  табылатын  есімдерді 
ресімдеуге еріккендікпен қарайтындар өзге мем-
лекеттерде  де  бар  екен.  Мысалы,  ғаламторда 
орыс  тілді  Ресей  азаматтарына  Россия,  Дель-
фин,  Луна,  Север,  Принц,  Князь,  Махмудахма-
динежад
4
  және  т.с.с.  есімдер  берілгені  туралы 
ақпараттар  жеткілікті.  Олардың  шарықтау  шегі 
баланың  толық  аты-жөнінің  Майкл  Евгеньевич 
Шаленко-Джексон
5
 болғаны шығар.  
Кеңес Одағы кезінде орыс тілінде іс жүргізу 
саясаты  ол  тілде  сөйлейтін  ұлттан  басқасының 
барлықтарына кері әсерін тигізгені рас. Бұл сая-
сат әсіресе азаматтардың аты-жөндерін ресімдеу 
ісінде  орын  алды.  Үш  элементті  орыстық  аты-
жөн барлық азаматтарға таңылды
6
. Онымен қоса 
жергілікті  халықтың  аты-жөндерін  орыс  тіліне 
транскрипциялау арқылы ресімдеуде жіберілген 
қателерде де шек жоқ.
Өткен  ғасырдың  90-шы  жылдарынан  бастап 
адамның  аты-жөнінің  орыстық  үлгісінен  бас 
тарту  тәуелсіз  мемлекеттерде  өзінше  жүргізіле 
бастады. Сондықтан аты-жөн мәселелері бойын-
ша,  жалпы  кеңестік  республикалардан  кезінде 
оқ  бойы  озық  тұрған  Прибалтика  елдерінен
7
  
басқасының  бәрінде,  әсіресе  Орта  Азия  мен 
Әзірбайжанда,  кең  орын  алып,  өзекті  болып 
отыр.  Латын  әрпіне  көшкен  Өзбекстан  да  ескі 
тәжірибеден арыла қойған жоқ. Ал Әзірбайжанда 
70 пайыздан астам азаматтар -ов, -ев деген фа-
милиялармен жүр екен
8
.
Адам  аттарын  қазақ  тіліне  сай  дұрыс 
ресімдеу  орыстану  процесіне  қатты  ұшыраған 
Қазақстан  Республикасы  үшін  де  маңызды. 
Кеңестік  дәуірде  азаматтық  хал  актілерін  жазу 
органдарында  көбіне  орыс  тілділер  жұмыс  жа-
сады.  Біреулер  біліп  жасаған,  біреулер  білмей 
жасаған  қателердің,  шын  мәнінде,  құжаттары 
қате  ресімделген  адамдардың  құқықтарын 
бұзылғандығын  бәрі  біле  бермейді.  Жергілікті 
халықтың  аттарын  бұрмалап  ресімдеуде 
мемлекеттік  саясаттың  да  белгілі  бір  астары 
болғаны белгілі. 
Қазақстан  Республикасы  адам  құқықтарын 
құраушы, 
адамның 
құқықтық 
тағдырын 
айқындаушы  салада  бірізділікті  ендіре  ал-
май  келеді.  Кезінде  бұл  процестің  құқықтық 
негіздері де жасалды. Мысалы, оған «Ұлты қазақ 
азаматтардың  тегi  мен  әкесiнiң  атын  жазуға  бай-
ланысты  мәселелердi  шешу  тәртiбi  туралы» 
Қазақстан  Республикасы  Президентiнiң  1996 
жылғы 2 ақпандағы № 2923 Жарлығын, «Неке және 
отбасы  туралы»  1998  жылғы  17  желтоқсандағы 
Қазақстан Республикасының Заңын, Қазақстан Ре-
спубликасы Үкiметiнiң 1999 жылғы 22 мамырдағы 
№  620  қаулысымен  бекітілген  «Қазақстан  Респу-
бликасында  азаматтық  хал  актiлерi  жазбаларын 
өзгерту, қалпына келтiру және жою туралы ереженi, 
азаматтық хал актiлерiн тiркеу кiтаптарының ны-
сандарын  және  осы  кiтаптардағы  жазбалардың 
негiзiнде  берiлетiн  куәлiктердiң  нысандарын 
және  Қазақстан  Республикасында  азаматтық  хал 
актiлерiн тiркеу тәртiбi туралы ережелердi» және 
т.б.  нормативтік  құқықтық  актілерді  келтіруге 
болады.  Бірақ,  олардың  бір  кемшілігі  байырғы 
халық  үшін  үш  элементтік  орыстық  аты-жөнді 
бекітуінде. Осы нұсқаның өзінде де қазақ ұлтына 
сай  келмейтін  жағы  бар.  Мысалы,  бізде  әмбебап 
ретінде  орысшадағы  «отчество»  дегенге  сәйкес 
балама  ретінде  қолданылатын  «әкесінің  аты»  де-
ген  ұғым  бар.  Бірақ  олар  тең  емес.  Ұлты  қазақ 
азаматтарға ұлы дегенді қосып жазғанның өзінде 
қателік бар. Мысалы, менің әкемнің аты Маханбет, 
сондықтан  оны  тиісті  жолда  «Маханбетұлы»  де-
ген мүлдем дұрыс емес. Сол сияқты нормативтік 
құқықтық  актілерде  кездесетін  «әкесінің  атын 

Бұл азаматтың ата-анасы Иран Ислам Республикасының Президенті Махмуд Ахмадинежадты пір тұтса керек.

Бұл азамат атақты әнші Майкл Джексон қайтыс болған күні туылыпты.

Осындай саясаттың арқасында қазақ тілінің табиғатында жоқ ұғым «азаматша» пайда болды.

Мысалы, Латвияда орыстардың фамилияларына латыштарға тиесілі үрдіс бойынша -ovs, -evs, -ins сияқты суффик-
стер  жалғанады  екен.  Ол  жерде  тұрғылықты  тұратын  орыс  ұлтты  Латвия  азаматтарының  төлқұжаттары  ла-
тыш тілінде, яғни Иванов, Петров және Сидоровтар тиісінше Ivanovs, Petrovs, Sidorovs нұсқасында ресімделеді. Олай 
ресімдеуге ренжігендер болған шығар, бірақ наразылық білдіріп кетіп жатқандар байқалмайтын сияқты.

Лайсан Л. Новые «азербайджанцы» со «старыми» фамилиями // www. 1news.az.17.11.2011.

149
Из практики законотворчества на государственном языке
өзгерту»  деген  тіркесте  сауатсыздық  белгісі  деп 
білемін. Бала әкесінің атын еш уақытта да өзгерте 
алмайды.  Бұл  жерде  мәселе  атта  емес,  басқа  әке 
екендігінде екенін бәрі де түсінеді, бірақ еш амал 
қолданбайды не бастамайды.
Мамандардың  деректері  бойынша  қазақтардың 
аты-жөндерін ресімдеудің 16 нұсқасы бар екен. 
Әр  нұсқаның  басын  бір  ұстап  оларды  көбейте 
бергенше  біреуіне  ғана  тоқталатын  уақыт 
жетті. Мемлекеттік тіл саласындағы саясаттың, 
халықты  тіркеудің  бірізділігін  қамтамасыз  ету 
үшін қазақ ұлтты азаматтардың аты-жөндерінің 
байырғы  толық  нұсқасы  -ұлы,  -қызы  деген 
жалғаулар  арқылы  ресімдеген  дұрыс.  Сонда 
бірізділікпен қатар, қазақтардың аты-жөндерінің 
олардың  әдет-ғұрпына,  әдебіне  сыйыспай-
тын  нұсқалары  да  жойылатын  болады
9
.  Туған 
жерлерінің «туын» ұстап «Тарази», руынан айы-
рыла алмаған, пәленшенің түгеншесі, тегі, әулеті 
және т.с.с. деп он бес нұсқамен жүрген азамат-
тарды бірауыздылыққа келтіріп, бір ғана жолмен 
ресімдеу  тек  мемлекеттің  ғана  қолынан  келеді. 
Олай етпесек он бес нұсқаның қырық бес болып 
кетпейтініне ешкім кепілдік бере алмайды.
Өкінішке  орай,  Қазақстан  Республикасында 
адам  аттарын  ресімдеу  талаптарында  бірізділік 
болмай  отыр.  Бұл  істе  өз  аты-жөнімізді  дұрыс 
ресімдей  алмай,  «қызыл  шеке  болып,  ырылда-
сып  жатқанымыз»  көршілерге  ыңғайлы.  Ал  өзге 
ұлттардың құжаттарында мін жоқ сияқты (кейде са-
уатсыз шенеунік жіберетін грамматикалық қателер 
болмаса),  оларды  басқаша  да  ресімдеу  мүмкін 
емес. Олардың заңдылықтарыда қатаң сақталады. 
Қазақ тілінің ыңғайына да салуға құқық жоқ, олай 
етуге ой мен мүмкіндік те жоқ. Сондықтан, мыса-
лы, Червоноселецкий Вячеслав Федорович
10
 деген 
толық  аты-жөнді  қазақ  тіліне  сай  «Шербоносе-
летский Биашеслаб Пеодоробиш» деп ресімдеген 
жағдайда, құқықтық арыз-талаптардың немесе өзге 
салдардың пайда болуы сөзсіз. Бірақ тәуелсіздіктің 
жиырма  жылында  ондай  оқиға  болмаған  шығар. 
Яғни,  байырғы  халықтардан  басқа  орыс  және 
орыс тілді азаматтардың аты-жөндерін ресімдеуде 
еш  қателіктер  жіберілмейді.  Ал  қазақтардың 
және  түркі  тілдес  өзге  ұлттардың  аты-жөндері 
бұрмаланған  күйі  қалуда.  Мысалы,  Тлеоф  Рама-
зан  Батьерханович
11
  деген  азаматтың  өз  есіміне 
деген  құқықтарының  бұзылғандығы  ешкімді 
ойландырмайды.  Тлеоф  Асель  деген  тегі  де,  аты 
да  қате  ресімделген  қарындасымызды  қайтеміз? 
Сол сияқты Авданбаев, Ещанов, Илеува, Ищано-
ва,  Колхозова,  Тлеува,  Тлекжвнова  деген  тектер 
ресімдеуі  қиындықтың  емес,  сауатсыздықтан 
бұрмаланғандардың үлгісі болар. 
Әрине  жіберілген  қателер  заң  бойынша 
өмірбақилық емес. Бірақ оларды сот арқылы түзету 
күрделі. Әрі уақыт та тапшы. Бұл саладағы уәкілетті 
органның да оларды түзетуге мүдделі еместігі де 
бар
12
.  Сондықтан  қате  ресімдер  тәжірибесі  одан 
әрі  жалғасуда.  Тәуелсіздік  жылдарында  дүниеге 
келген азаматтардың аты-жөнін ресімдеуде де сан-
сыз  қателіктер  жіберіліп  жатыр.  Мысал  ретінде 
алынған 2010 және 2011 жылдардағы мемлекеттік 
білім гранты иегерлерінің тізімінде қазақ есімдерін 
қате  ресімдеудің  сан  түрлі  нұсқалары  кездеседі. 
Олардың  көпшілігі  «қазіргі  заманғы»  есімдерде 
жіберілген. Мысалы, «Айнұр» деген қысқа, ықшам, 
жеңіл есім осы нұсқасында - 205/131, «Айнұра» - 1, 
«Айнур» - 96/161, «Айнура» - 32/47, «Айнүр» - 1 
адамда бар екен, яғни бес әріпті есім бес нұсқалы 
болып  отыр.  Бұл  шек  емес!  Еш  қиындығы  жоқ 
«Әсел» деген есім алты нұсқада ресімделеді екен. 
Көрсетілген  тізімде  оның  «Әсел»  деген  дұрыс 
нұсқасы - 133/173, «Асел» - 186/19, «Аселя» - 3/4, 
«Асель» - 159/151, «Әсель» - 1/10, «Әселя» - 1 рет 
кездеседі. Былтырғы жылғы тізімде 632 «Гуль» де-
ген түбірлі есімдер де бар. Мұндай жалғаулы қате 
есімдерді  санау  да  мүмкін  емес.  Қазақ  есімінің 
мұндай  бұрмаланған  көпнұсқалыларына  Мөлдір, 
Іңкәр,  Гүлнәр  сияқты  есімдерді  жатқызуға  бола-
ды.  Келтірілген  мысалдардағы  қателіктер  олар 
тек  қыздардың  есімдерінен  кетеді  деген  жаңсақ 
ой  туғызбауы  қажет.  Ұлдардың  есімдерінде  де 
қателіктер  жеткілікті.  Мысалы,  «Әбілқайыр»  де-
ген  аттың  «Әбілхайыр»,  «Абилкаир»,  «Абилха-
ир», «Абилхайр», «Абильхаир» сияқты нұсқалары 
кездеседі. Бұл бір-екі есімдердің бір ғана шектел-
ген  деректегі  мысалдары.  Ал  бүкіл  Республика 
бойынша  қате  ресімдеулерден  мысал  келтірмек 
түгілі, елестетудің өзі қиын. 
Осы  мақаланы  дайындау  күні  ғаламторда 
жарияланған  бір  ақпарат  осы  саладағы  тағы 
да  бір  үлкен  мәселенің  жатқанын  көрсетті. 
Ол  шет  елдерден  елге  оралып  жатқан  азамат-
тарды  («оралман»  деген  ұғымның  өзі  қате) 
тіркеуде жіберіліп жатқан қателіктерге қатысты 

Мысалы, отбасы әдеп-ғұрпына сай шартты түрдегі «Бақыткеліні Айдын» есімді азаматтың атасының атын айтуға 
құқығы жоқ. Осы негізінде қазір қолданыстағы нұсқаға салып «Бақыт Айдын» десек ата есімі мәселесі тағы шығып 
тұрады. Және де мұндай адамның аты-жөнінен есімінің қайсы екені белгісіз болады. Сонымен қатар, мұндай есімдердің 
ұлға да, қызға да берілетіндігінен олардың ұл не қыз адам екенін ажырату мүмкін емес.
10 
Ойдан шығарылған, шынында ондай фамилияның болып қалуы да ғажап емес.
11 
Нақты  адам.  Бұл  азаматтан  алдын  ала  кешірім  сұраймын.  Бірақ  оның  аты-жөнін  ресімдеудің  өрескел  қателерін 
көрсету үшін алғаным ағаттық болмас.
12 
Жақында  төлқұжатымды  ауыстырғанда  «Маханбетович»  дегенді  «Маханбетұлы»  деп  ресімдеу  туралы  өтінішім 
орындалмады. Сотқа жүгінуге көп уақыт керек.

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет