В казахстанской практике имеют место случаи

50

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Учитывая,  что  целью  наказа-

ния,  кроме  восстановления  соци-

альной  справедливости,  является 

исправление осужденного и пред-

упреждение  совершения  новых 

преступлений,  то  личность  подсу-

димого должна быть изучена с та-

кой  полнотой,  чтобы  у  суда  была 

возможность не только обоснован-

но  решить  вопрос  о  виновности 

или  невиновности  подсудимого, 

но и с такой же степенью обосно-

ванности  избрать  в  соответствии 

с  законом  справедливую  меру 

уголовного наказания. Отсутствие 

данных,  полно  и  всесторонне  ха-

рактеризующих личность обвиняе-

мого, может привести к вынесению 

явно несправедливого приговора.

Ясно,  что  наказание  носит 

строго  личный,  персональный  ха-

рактер  и  применяется  к  лицу,  со-

вершившему  преступление,  и  по 

своему  содержанию  заключается 

в  лишении  или  ограничении  прав 

и свобод осужденного, и фактиче-

ски связано с ущемлением право-

вого статуса осужденного. Чем бо-

лее тяжким является совершенное 

лицом  преступление,  тем  более 

строгим  должно  быть  наказание. 

Закрепленная  в  уголовном  зако-

нодательстве  система  наказаний 

позволяет  избрать  в  каждом  кон-

кретном  случае  тот  объем  право 

ограничений  личного  или  имуще-

ственного  характера,  который  бы 

соответствовал  тяжести  совер-

шенного преступления и личности 

виновного.

Наказание в виде лишения сво-

боды,  как  более  строгий  вид  нака-

зания из предусмотренных законом, 

назначается лишь в случаях, когда 

исправление  осужденных  и  преду-

преждение совершения новых пре-

ступлений  невозможно  при  назна-

чении менее строгих видов наказа-

ния. Но наибольшим объемом кары 

обладает  такой  вид  наказания,  как 

лишение свободы, то есть изоляция 

осужденного  от  общества  на  уста-

новленный в приговоре суда срок.

При  назначении  наказания  в 

виде  лишения  свободы  срок  его 

определяется  в  пределах  санкции 

статьи  (или  ее  части),  по  которой 

квалифицировано  деяние,  по  кото-

рому  лицо  признано  виновным,  а 

также  с  учетом  его  достаточности 

для  достижения  целей  наказания. 

Судом  в  обязательном  порядке  в 

приговоре указываются мотивы на-

значения  вида,  размера  или  срока 

наказания.

Итоговым  актом  применения 

права,  которым  подводится  ре-

зультат  всему  предшествующему 

производству  по  уголовному  пра-

ву,

  является  судебный  приговор. 

Одним  из  условий  постановления 

законного  приговора  является  со-

ответствие  описательно-мотиви-

ровочной  части  приговора  по  ма-

териалам  дела,  исследованным  в 

судебном заседании.

Оценка  доказательств  есть 

мыслительная  логическая  дея-

тельность, происходящая в созна-

нии  судей,  невидимый  процесс, 

внешне проявляющийся в процес-

суальных  действиях,  который  на-

правлен на всестороннее, полное, 

объективное  рассмотрение  дока-

зательств  по  делу.  Судьи  получа-

ют  сведения  об  обстоятельствах, 

имеющих  значение  для  дела,  пу-

тем личного восприятия всех дока-

зательств в судебном заседании, и 

только  на  основе  своего  восприя-

тия делают выводы по делу. Таким 

образом, обвинительный приговор 

как  следствие  внутреннего  убеж-

дения,  может  быть  принят  толь-

ко в том случае, если виновность 

подсудимого  находит  полное  под-

тверждение  в  материалах  дела, 

проверенных  в  судебном  заседа-

нии.

Суд  не  вправе  вместо  непо-

средственного 

восприятия 

до-

казательств  ограничиться  изуче-

нием  и  оглашением  письменных 

материалов  дела,  которые  были 

зафиксированы  при  проведении 

расследования. Для этого судом не-

посредственно  заслушиваются  по-

казания  свидетелей,  потерпевших, 

подсудимых,  а  также  производится 

осмотр и исследование имеющихся 

вещественных  и  письменных  дока-

зательств.

Одним из принципов уголовного 

процесса является принцип, соглас-

но  которому  действия  и  решения 

суда могут быть обжалованы в по-

рядке,  установленном  законом.  То 

есть  вышестоящий  суд  проверяет 

правильность установления факти-

ческих  обстоятельств  дела  и  при-

менения  уголовного  закона.  Так, 

основанием  для  отмены  (измене-

ния) приговора суда первой инстан-

ции является не любое нарушение 

уголовно-процессуального 

зако-

на,  а  такое,  которое  повлияло  или 

могло  повлиять  на  постановление 

законного,  обоснованного  и  спра-

ведливого приговора судом первой 

инстанции.

Вышестоящим  судом  при  рас-

смотрении  дела,  проверяется  со-

блюдение общих начал назначения 

наказания  при  постановлении  при-

говора:

- соответствие избранного нака-

зания тяжести преступления и лич-

ности осужденного;

-  правильность  применения 

норм уголовного закона при назна-

чении наказания;

-  соблюдение  норм  уголовно-

процессуального  закона,  регла-

ментирующих  порядок  изложения 

в приговоре решения о мере нака-

зания  и  конкретных  обстоятельств 

дела,  которые  при  этом  учитыва-

лись.

При  обнаружении  ошибок  и 

нарушений  закона,  допущенных 

судами  первой  инстанции  при  на-

значении  наказания,  вышестоящие 

судебные  инстанции  принимают 

предусмотренные  законом  меры  к 

их устранению. Признав неправиль-

ными выводы суда об объеме обви-

нения, форме вины или форме со-

участия осужденного в совершении 

Нормами закона предусмотрено, что без 

изменения квалификации преступления или 

объема обвинения снижение назначенного судом 

первой инстанции наказания в пределах санкции 

уголовного закона в соответствии со статьями 

УПК может иметь место только в тех случаях, 

когда оно по своему виду или размеру является 

несправедливым вследствие чрезмерной 

суровости или чрезмерной мягкости. Именно в 

этом пункте возникают вопросы

Отправление правосудия

51

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

преступления,  о  наличии  отягчаю-

щих  ответственность  и  наказание 

обстоятельств,  вышестоящий  суд 

обсуждает  вопрос  о  возможности 

или  необходимости  снижения  на-

казания осужденному и приводит в 

постановлении  мотивы  принятого 

решения.

Несоответствие  выводов  суда, 

изложенных  в  приговоре,  фактиче-

ским  обстоятельствам  дела  ведут 

к  отмене  приговора  суда  первой 

инстанции  вышестоящей  инстан-

цией  полностью  или  в  части.  Если 

вышестоящим  судом  установлено, 

что  назначенное  судом  первой  ин-

станции  наказание  не  выходит  за 

пределы, предусмотренные статьей 

УК,  по  которой  квалифицированы 

действия  осужденного,  но  опреде-

лено с нарушением требований УК 

о  назначении  наказания,  то  такой 

приговор  суда  также  подлежит  из-

менению, либо отмене, как неспра-

ведливый и незаконный. 

Нормами  закона  предусмотре-

но,  что  без  изменения  квалифика-

ции  преступления  или  объема  об-

винения снижение назначенного су-

дом первой инстанции наказания в 

пределах  санкции  уголовного  зако-

на в соответствии со статьями УПК 

может иметь место только в тех слу-

чаях, когда оно по своему виду или 

размеру является несправедливым 

вследствие  чрезмерной  суровости 

или чрезмерной мягкости. Именно в 

этом пункте возникают вопросы.

Как  нам  кажется,  нельзя  защи-

тить  права  и  свободы,  обеспечить 

достойную  жизнь  и  свободное  раз-

витие человека и гражданина, если 

судебные решения не будут закон-

ными, обоснованными и справедли-

выми, если они будут опираться не 

только  на  достоверно  установлен-

ные  факты,  но  и  с  учетом  эмоцио-

нального  состояния  и  давления  со 

стороны участников процесса. Пра-

восудие  не  может  быть  признано 

состоявшимся только в том случае, 

если  по  делу  не  выявлена  правда, 

истина и не известно точно и убеди-

тельно,  за что на самом деле под-

судимый  признан  преступником  и 

подвергнут уголовному наказанию.

Мы  считаем,  что  если  судом 

первой  инстанции  правильно  ква-

лифицировано  деяние,  по  которо-

му лицо признано виновным, кроме 

того,  если  при  назначении  наказа-

ния срок наказания определен пра-

вильно  в  пределах  санкции  статьи 

(или ее части), по которой квалифи-

цировано  деяние,  с  учетом  требо-

ваний норм общей части УК, учтены 

общественная  опасность  деяния  и 

все  данные  о  личности  виновного, 

то снижение или увеличение назна-

ченного  судом  первой  инстанции 

наказания, только с учетом мнения 

потерпевшей  стороны  либо  сторо-

ны обвинения ставит под сомнение 

принцип  независимости  судей  и 

подчинение их только закону.

Считаем, что в целях укрепления 

провозглашенного 

Конституцией 

РК принципа независимости судей, 

лежащего в основе осуществления 

любого  из  видов  правосудия,  не-

обходимо  создать  такие  условия, 

при которых суд смог бы принимать 

процессуальные  решения,  основы-

ваясь только на нормах и требова-

ниях  закона,  принимать  решение 

по своему внутреннему убеждению, 

без постороннего вмешательства и 

эмоционального давления, к приме-

ру, как со стороны обвинения, так и 

с потерпевшей стороны.

Ведь  первостепенной  и  наря-

ду с этим приоритетной задачей в 

концепции совершенствования су-

дебной системы является обеспе-

чение  судейской  независимости. 

Принцип  независимости  судей  и 

подчинения их только закону есть 

проводник  законности  и  справед-

ливости в правосудии, который не-

обходим  для  создания  правового 

государства. Как отмечает Чезаре 

Беккариа  в  трактате  «О  престу-

плениях и наказаниях»: «…Только 

законы могут устанавливать нака-

зание  за  преступления…  Неспра-

ведливо наказание, выходящее за 

пределы закона».

Потому  предлагаем  законода-

тельно  утвердить,  что  если  судом 

первой  инстанции  все  обстоятель-

ства  уголовного  дела  установлены 

в  полном  объеме,  судом  деяние 

квалифицировано  правильно  и  на-

казание назначено в пределах санк-

ции  статьи  Особенной  части  УК,  с 

учетом требований норм Общей ча-

сти  УК,  изменение  приговора  суда 

первой инстанции, путем снижения 

либо увеличения срока назначенно-

го наказания, невозможно.

Мы считаем, что если судом первой инстанции пра-

вильно квалифицировано деяние, по которому лицо 

признано виновным, кроме того, если при назначе-

нии наказания срок наказания определен правильно 

в пределах санкции статьи (или ее части), по которой 

квалифицировано деяние, с учетом требований норм 

общей части УК, учтены общественная опасность дея-

ния и все данные о личности виновного, то снижение 

или увеличение назначенного судом первой инстан-

ции наказания, только с учетом мнения потерпевшей 

стороны либо стороны обвинения ставит под сомне-

ние принцип независимости судей и подчинение их 

только закону.

Суд не вправе вместо непосредственного 

восприятия доказательств ограничиться 

изучением и оглашением письменных материалов 

дела, которые были зафиксированы при 

проведении расследования. Для этого судом 

непосредственно заслушиваются показания 

свидетелей, потерпевших, подсудимых, а также 

производится осмотр и исследование имеющихся 

вещественных и письменных доказательств

Принцип независимости

52

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Ерден ӘРІПОВ

Қарағанды облыстық сотының қылмыстық 

істер жөніндегі апелляциялық сот алқасының төрағасы

Қылмыстық процесс

ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕРДІҢ 

АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ТƏРТІПТЕ 

ҚАРАЛУЫНЫҢ

КЕЙБІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Елімізде  қылмыстық  құқықты 

ізгілендіруге, 

қылмыстық-процес-

тік  заңнаманы  жаңғыртуға  ба-

ғыт талған  ауқымды  жұмыс,  ең 

алдымен,  қылмыстық  сот  өнді-

рісін  оңтайландыруға  және  оның 

тиімділігін  арттыруға  тиек  бол-

ған 

Қазақстан 

Республикасы 

Президентінің  2009  жылғы  24 

тамыздағы  №  858  Жарлығымен 

бекітілген  «Қазақстан  Республи-

касының  2010  жылдан  2020  жылға 

дейінгі  кезеңге  арналған  құқықтық 

саясат  тұжырымдамасы  туралы» 

бағдарламасына негізделген.

Аталған  тұжырымдаманы  нақты 

іске  асыру  мақсатында  жаңадан 

Қылмыстық,  Қылмыстық-процестік 

және  Әкімшілік  құқық  бұзушылық 

кодекстері 

қабылданып, 

2015 

жылдың  1  қаңтарынан  бастап  қол-

данысқа енді.  Қылмыстық-процестік 

заңнама,  қылмыстық  іс  бойынша 

сотқа  дейін  іс  жүргізу,  қылмыстық 

процеске  енгізілген  жаңа  тұлға  – 

тергеу  судьясы,  айыптаушы  мен 

қорғаушы тараптардың арасындағы 

процестік  келісім  Құқықтық  сая-

сат  тұжырымдамасында  айтылған 

идеялардың  заңнамалық  тұрғыдан 

қамтамасыз етілуі деп түсінген жөн. 

Заңдағы  бұл  өзгерістерден  қыл-

мыстық істерді апелляциялық сатыда 

қарау тәртібі де тыс қалған жоқ.

Қылмыстық-процестік  кодекстің 

58-бабының 

2-бөлігінің 

талап-

тарына  сай,  тек  қана  алқабилер 

қатысқан  соттың  үкімдеріне,  қау-

лыларына  шағымдарды,  наразы-

лықтарды  апелляциялық  тәртіппен 

қараған  кезде  –  кемінде  үш  судья 

құрамындағы  алқа  жүзеге  асыр-

са,  жаңа  Қылмыстық-процестік 

кодекстің  52-бабының  2-бөлігіне 

сәйкес, соттың аса ауыр қылмыстар 

туралы,  сондай-ақ  алқабилердің 

қатысуымен  қаралған  істер  бой-

ынша  үкімдеріне,  қаулыларына 

шағымдарды, 

наразылықтарды 

қарау  кезінде  алқаның  төрағасы 

және кемінде екі судьясы бар құрам 

алқалы түрде жүзеге асырады.

Бұрынғы  процессуалдық  заңда 

тек  қана  қылмыстық  іс  бірінші 

сатыдағы  сотта  қаралғанда  қатыс-

қан,  сотталған,  ақталған,  олардың 

қорғаушылары,  өкілдері  мен  заңды 

өкілдері,  жәбірленуші  (жеке  ай-

ыптаушы),  олардың  өкілдері,  сол 

сияқты  азаматтық  талап  бойынша 

ақы  талапкері,  жауапкер,  олардың 

өкілдері 

ғана 

апелляциялық 

тәртіпте  шағымдануға  құқылы  бол-

са,  жаңа  Қылмыстық-процестік 

кодекстің  414-бабының  1-бөлігіне 

сай,  бірінші 

сатыдағы  сотқа 

қатыспаған  тұлғаларға  да,  бұрын 

болмаған,  үкім  жарияланғаннан 

кейін де, апелляциялық тәртіпте сот 

53

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Сот ісін жүргізу

актілеріне  шағымдану  мүмкіндігін 

берді.

Ал,  бұрынғы  Қылмыстық  іс 

жүргізу  кодексінің  399-бабының 

3-бөлігінің 

талаптарына 

сай, 

қылмыстық  істер  бойынша  бірінші 

сатыдағы  соттың  актілеріне  мер-

зімі  өткеннен  кейін  берілген  апел-

ляциялық  (жеке)  шағым,  нара-

зылықтарды  қараусыз  қалдыру 

аталған  соттардың  құзыретінде 

болса,  Жаңа  қылмыстық-процестік 

кодекстің  418-бабының  3-бөлігіне 

сай  мұндай  құқыққа  апелляциялық 

сатыдағы  соттың  судьясы  да  ие 

болды. 

Процеске 

қатысушының 

өз 

құқықтары  мен  заңды  мүдделерін 

қорғау  жөніндегі  мүмкіндігін  шек-

тейтін  заң  бұзушылық  кезінде  (сот 

отырысының хаттамасын уақытылы 

дайындамау, іске қатысатын, сот ісін 

жүргізу  тілін  білмейтін  адамға  сот 

актісінің көшірмесін аудармасыз та-

быс ету, сот актісінің қарар бөлігінде 

шағым  жасау  мерзімін  көрсетудегі 

ағаттықтар), 

сондай-ақ 

оның 

шағымды  уақытылы  беруіне  неме-

се наразылық келтіруіне объективті 

түрде  кедергі  келтіретін  өзге  де 

мән-жайлар  болған  кезде,  аталған 

Кодекстің 419-бабының 3-бөлігі, сот-

ты  апелляциялық  (жекеше)  шағым 

берудің, наразылық келтірудің өткізіп 

алынған мерзімін қалпына келтіруге 

тікелей  міндеттейді.  Бұл  –  проце-

ске  қатысушылардың  құқықтары 

мен  заңды  мүдделерін  қорғауға 

бағытталған  жаңа  процессуалдық 

заңнаманың  тағы  да  бір  жағымды 

ерекшелігі.

Судьяның 

өткізіп 

алынған 

мерзімді  қалпына  келтіруден  бас 

тарту  туралы  қаулысына  тиісті 

облыстық немесе оған теңестірілген 

сотқа  шағым  жасауға,  наразылық 

білдіруге болады, ол өткізіп алынған 

мерзімді  қалпына  келтіруге  және 

осы  Кодекстің  420-бабында  және 

421-бабының  2-бөлігінде  жазылған 

талаптарды сақтай отырып, шағым, 

наразылық  бойынша  істі  қарауға 

құқылы.  Соттың  апелляциялық 

шағым,  наразылық  берудің  өткізіп 

алынған  мерзімін  қалпына  келтіру 

туралы қаулысымен келіспейтін про-

цеске  қатысушылар  апелляциялық 

сатының отырысы басталғанға дейін 

немесе  онда  өз  дәлелдерін  беріп, 

осы  қаулының  күшін  жою  туралы 

өтінішхат  беруге  құқылы.  Осын-

дай  өтінішхат  қанағаттандырылған 

жағдайда,  апелляциялық  саты 

өзінің  қаулысымен  апелляциялық 

шағымды,  наразылықты  қараусыз 

қалдырады.

Бұрын-соңды  қолданыста  бол-

ма ған, жаңа заңның бұл новеллала-

ры қылмыстық істердің қаралуының 

кейінге  қалдырылуын  азайтудың 

бірден-бір кепілі.

Бұрынғы  Қылмыстық-процестік 

кодекстің  405-бабында  апелляция-

лық  сатыдағы  сот  апелляциялық 

шағымдар,  наразылықтар  бойынша 

істе  бар  және  қосымша  ұсынылған, 

апелляциялық  сатының  отыры-

сында  зерттелген  материалдар 

бойынша  iстiң  нақты  мән-жайын 

анықтаудың 

және 

қылмыстық 

заңды  қолданудың  дұрыстығын,  іс 

бойынша  iс  жүргiзудi  жүзеге  асы-

ру  кезiнде  қылмыстық  іс  жүргізу 

заңы  нормаларының  сақталуын, 

бiрiншi  сатыдағы  сот  үкiмiнiң 

не ме се  қаулысының  әділдігін,  заң-

дылығы  мен  негiздiлiгiн  толық 

көлемінде  тексеретіндігі  бекітілсе, 

жаңадан  қолданысқа  енгізілген 

Қылмыстық-процестік 

кодекстің 

426-бабы  жоға рыда  аталған  бап-

тағы  апе л  ляция лық  сот  сатысы-

ның  қыл мыстық  істерді  толық 

көлемде 

тексеру 

құзыретіне 

шектеу  қойып,  іс  апелляциялық 

тәртіпте  қаралғанда  үкімді  өздері 

туралы  шағым,  наразылық  беріл-

меген  адамдарға  қатысты  өзгертуге 

немесе оның күшін жоюға шағымға, 

наразылыққа  қатысы  бар  адамға 

қатысты  үкімнің  күші  жойылған  не-

месе  ол  өзгертілген  жағдайда  және 

қылмыстық  құқық  бұзушылықты 

бірлесіп 

жасаған 

басқа 

да 

сотталғандардың  әре кеттерін  сара-

лауды сәйкес келтіру үшін ғана жол 

берілетіндігін бекітті.

Жаңа 

Қылмыстық-процестік 

кодекстің  істі  апелляциялық  саты-

да  қарау  тәртібін  реттейтін  429-

бабы бірнеше елеулі өзгерістермен 

толықты. 

Атап 

айтқанда, 

төрағалық  етуші  сот  отырысына 

қатысатын  адамдарға  олардың 

істі  апелляциялық  сатыда  қараған 

кездегі  процестік  құқықтарынан 

басқа,  оның  ішінде  процестік 

келісім 

немесе 

медиациялық 

тәртіппен  татуласуға  қол  жеткізу 

туралы  келісім  жасасу  құқықтарын 

түсіндіреді.  Егер  бірінші  сатыдағы 

сотта  процестік  келісім  немесе 

медиациялық  тәртіппен  татуласуға 

қол жеткізу туралы келісім жасалған 

болса,  сот  көрсетілген  келісімдер 

шегінде 

заңдылықты 

тексеріп, 

оларға  сәйкес  іс  тоқтатылуға  жата-

тын немесе тараптардың татуласуы-

на орай тоқтатылуы мүмкін негіздер 

анықталған 

кезде, 

439-баптың 

3-бөлігін басшылыққа алып, үкімнің 

күшін  жою  және  істі  тоқтату  тура-

лы  қаулы  шығарады.  Сол  сияқты, 

егер  процеске  қатысушы  бірінші 

сатыдағы  соттың  үкіміне,  қаулыға 

апелляциялық  шағым  жасаудың, 

наразылық 

білдірудің 

өткізіп 

алынған мерзімін қалпына келтіру 

туралы  қаулысының  заңдылығын 

тексеру  туралы  өтінішхат  мә-

лімдесе,  онда  бұл  өтінішхат 

қарсылық  білдірулерді  шешкен 

бойда қаралуға жатады. 

Апелляциялық 

саты 

өткізіп 

алынған  мерзімді  қалпына  келтіру 

туралы  қаулыны  заңсыз  деп  таны-

са,  оның  күшін  жою  және  мерзімі 

өткізіп  алынып  берілген  шағым, 

наразылық бойынша апелляциялық 

іс  жүргізуді  тоқтату  туралы  қаулы 

шығарады.  Егер  өткізіп  алынған 

жүктеу/скачать 7,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: