Административный процессуальный кодекс

22

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Административный процессуальный кодекс

министративные  дела  по  искам  об 

оспаривании 

административного 

акта,  о  защите  права,  об  исполне-

нии обязанности, о проверке закон-

ности действия (бездействия) и др.;

4)  ввести  раздел  «Особенности 

производства по отдельным катего-

риям административных дел», куда 

будут  отнесены  отдельные  виды 

производств,  характеризующиеся 

признаком «государственная адми-

нистрация против лица», т.е. дел, в 

которых государственный орган вы-

ступает истцом, а гражданин ответ-

чиком. Это производство по искам о 

защите  избирательных  прав  граж-

дан  и  общественных  объединений, 

участвующих  в  выборах,  референ-

думах,  об  оспаривании  решений, 

действий  (бездействия)  местных 

исполнительных  органов,  наруша-

ющих  права  граждан  на  участие  в 

уголовном  судопроизводстве  в  ка-

честве  присяжного  заседателя,  по 

делам  об  оспаривании  законности 

нормативных,  правовых  актов,  по 

делам  о  принудительной  госпита-

лизации  гражданина  в  психиатри-

ческий  стационар,  о  направлении 

гражданина,  больного  алкоголиз-

мом,  наркоманией  и  токсикомани-

ей  на  принудительное  лечение  в 

наркологическую  организацию,  о 

принудительном  лечении  гражда-

нина,  больного  заразной  формой 

туберкулеза  и  уклоняющегося  от 

лечения,  по  искам  об  оспаривании 

нотариальных  действий  или  отказ 

в  их  совершении,  о  признании  ор-

ганизации,  осуществляющей  экс-

тремизм  или  террористическую 

деятельность  на  территории  Ре-

спублики Казахстан и (или) другого 

государства,  экстремистской  или 

террористической,  в  том  числе  об 

установлении изменения ею своего 

наименования,  а  также  о  призна-

нии  информационных  материалов, 

распространяемых  на  территории 

Республики  Казахстан,  экстремист-

скими или террористическими, о вы-

дворении иностранца или лица без 

гражданства за пределы Республи-

ки Казахстан за нарушение законо-

дательства  Республики  Казахстан, 

обращение  прокурора  о  признании 

актов  и  действий  органов  и  долж-

ностных лиц незаконными.

Дела  такой  категории  долж-

ны  рассматриваться  администра-

тивными  судами,  поскольку  они 

связаны  с  обеспечением  защиты 

конституционных  прав  граждан,  в 

отношении  которых  государствен-

ным  органом  ставится  вопрос  об 

ограничении их прав.

5)  в  целях  эффективного 

управления  и  повышения  уровня 

прозрачности  деятельности  орга-

нов государственного управления, 

действенной  защиты  прав  уста-

новить  обязательный  досудебный 

порядок  урегулирования  спора,  в 

случаях, когда это предусмотрено 

законами.

Хотелось бы привести цитату не-

мецкого правоведа: «Обязательная 

досудебная процедура не ограничи-

вает доступ к правосудию, справед-

ливо  обратное:  защита  прав  граж-

данина расширяется!».

Развитие  внесудебных  форм 

разрешения  будет  способствовать 

усилению ответственности государ-

ственных органов при принятии ре-

шений и издании актов на предмет 

его  правомерности  и  целесообраз-

ности,  повышению  требований  к 

уровню работы юридических служб 

государственных органов путем из-

учения  правомерности  решения, 

целесообразности его принятия. 

6)  рассмотрение  администра-

тивных споров по первой инстанции 

отнести  к  подсудности  специали-

зированных  межрайонных  админи-

стративных судов, созданных в 2004 

году

1

, с установлением альтернатив-

ной подсудности – районный (город-

ской)  суд,  что  корреспондируется 

с  положениями  Концепции:  «В  бу-

дущем  также  на  базе  действующих 

административных  судов  необходи-

мо  создание  системы  администра-

тивной  юстиции,  рассматривающей 

публично-правовые  споры  с  пере-

дачей  дел  об  административных 

правонарушениях в подведомствен-

ность судов общей юрисдикции»

1

;

7)  с  целью  исключения  судеб-

ной  волокиты  закрепить  разумные 

сроки  на  стадии  предварительного 

производства, определяемые судом 

самостоятельно с учетом правовой 

и  фактической  сложности  админи-

стративного  дела,  достаточности 

и  эффективности  действий  суда 

(представление доказательств, при-

нятие мер обеспечения, назначение 

экспертизы и т.п.). 

8) урегулировать спор на основе 

взаимных  уступок,  заключив  миро-

1 Указ Президента Республики Казахстан от 

24 августа 2009 года № 858 «О Концепции 

правовой политики Республики Казахстан 

на период с 2010 до 2020 года» (с 

изменениями и дополнениями от 16.01.2014 

г.) // ИС ПАРАГРАФ. – 2015.

вое  соглашение,  что  будет  иметь 

важное и принципиальное значение 

для  развития  административного 

судопроизводства;

9)  предусмотреть  получение 

гражданами  квалифицированной 

юридической  помощи  и  механизм 

реализации этого института;

10)  в  целях  оперативного  рас-

смотрения административного дела 

исключить  институт  оставления 

дела без движения;

11)  ввести  меры  процессуаль-

ного  принуждения  и  реагирова-

ния:    предупреждение,  удаление 

из  зала  судебного  заседания,  при-

вод,  судебный  штраф  и  основания 

их применения. При этом судебный 

штраф  не  будет  являться  админи-

стративным взысканием;

12)  сократить  процессуальные 

сроки подачи иска и рассмотрения в 

соответствии со спецификой адми-

нистративных дел;

13)  образовать  в  областных  и 

Верховном  Суде  самостоятельные 

коллегии по административным де-

лам, которые: 

- при рассмотрении дела в апел-

ляционном и кассационном порядке 

проверяют законность и обоснован-

ность решения суда первой инстан-

ции в полном объеме; 

- в порядке надзора проверяют 

вступившие в законную силу судеб-

ные  акты  местных  судов  только  в 

случае соблюдения кассационного 

порядка их обжалования и только в 

исключительных случаях, когда это 

имеет значение для формирования 

единообразной  судебной  практики 

(если  принятые  судами  решения 

противоречат  сложившейся  судеб-

ной практике) либо их исполнение 

может  привести  к  тяжким  необра-

тимым  последствиям  для  жизни, 

здоровья  людей  либо  для  эконо-

мики  и  безопасности  Республики 

Казахстан.

Таким  образом,  первостепен-

ной  задачей  административного 

судопроизводства  должна  быть 

правовая  защита  граждан,  спра-

ведливое  и  прозрачное  судеб-

ное  разбирательство,  что  будет 

способствовать  росту  доверия 

граждан  к  правовой  и  судебной 

системе  в  целом.  Деятельность 

административных  судов  в  ином 

формате  является  закономерной 

и  олицетворяет  очередной  этап 

поэтапного  реформирования  су-

дебной системы страны. 

23

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Әкімшілік құқық

Бекзат ШОҚАНОВА

Маңғыстау облыстық сотының судьясы

Мемлекет  басшысының  респу-

блика  судьяларының  VI-съезінде 

берген  тапсырмаларын  орындау 

мақсатында  Қазақстан  Республи-

касы  Жоғарғы  Соты  Әкімшілік 

процестік  кодекстің  жобасы  әзір-

леп,  ол  2015  жылдың  наурыз  ай-

ында  жергілікті  соттарға  және 

мүдделі  мемлекеттік  органдарға 

толықтырулар мен ұсыныстар беру-

ге жолданған болатын.

Жаңа 

Әкімшілік 

процестік 

кодекстің  жобасына  сәйкес,  жеке-

леген  қоғамдық  институттар  мен 

азаматтардың  билік  органдары-

мен  өзара  іс-қимылы  заңнамалық 

тұрғыдан  реттелетін  болады.  Бұл 

жұмыс  істейтін  мамандандырылған 

ауданаралық  әкімшілік  соттардың 

(МАӘС)  негізінде  Қазақстанда  әкім-

шілік  әділет  жүйесін  құру  міндетін 

іске  асыруға  мүмкіндік  береді. 

МАӘС-тің  қарауына  арыз  иелерінің 

құқықтары  мен  бостандықтарын 

бұзған  немесе  оны  жүзеге  асыруға 

ƏКІМШІЛІК ПРОЦЕСТІК 

КОДЕКС ЖОБАСЫНДАҒЫ 

СУДЬЯНЫҢ РӨЛІ

кедергі  келтірген,  қандай  да  бір 

міндеттер  заңсыз  жүктелген  неме-

се  жауапкершілікке  заңсыз  тартқан 

мемлекеттік  билік,  жергілікті  өзін-

өзі  басқару  органдарының,  лауа-

зымды  тұлғалар  мен  мемлекеттік 

қызметшілердің шешімдері мен әре-

кеттеріне  (немесе  әрекетсізді гі  не) 

шағым  түсіруге  қатысты  қозғалған 

істерді жатқызу ұсынылады.

Әкімшілік 

процестік 

кодекс 

әкімшілік  құқық  бұзушылық  туралы 

істерді қарауды ғана емес, атқарушы 

билік, жергілікті өзін-өзі басқару ор-

ганы,  олардың  лауазымды  тұлғасы 

немесе  қызметшісі,  басқа  да  субъ-

ект  болып  табылатын  дауларды 

құқықтық реттеуге бағытталған. 

Бұған 

сайлауларға, 

рефе-

рендум дарға  қатысатын  азамат-

тар  мен  қоғамдық  бірлестіктердің 

сайлау  құқықтарын  қорғау  тура-

лы  арыздар  бойынша  іс  жүргізу, 

мемлекеттік  билік,  жергілікті  өзін-

өзі  басқару  органдарының,  лауа-

зымды  тұлғалар  мен  мемлекеттік 

қызметшілердің  шешімдері  мен 

әрекеттерін  (немесе  әрекетсіздігін) 

даулау  туралы  істер  бойынша  іс 

жүргізу  жатады.  Сонымен  бірге 

нормативтік  құқықтық  актілердің 

заңдылығын  даулау  туралы  істер 

бойынша  іс  жүргізу,  органдардың, 

лауазымды  тұлғалардың  актілері 

мен  әрекеттерін  заңсыз  деп  тану 

туралы прокурордың өтініші де жа-

тады.

Жобадағы  әкімшілік  дауларды 

сотта шешу тәртібі қазіргі күшіндегі  

Азаматтық  іс  жүргізу  кодексінің 

ережелері  мен  Әкімшілік  құқық 

бұ зушылық  туралы  кодексінің  іс 

жүргізу бөлігінен құралғаны көрінеді.

Енді  жаңа  Әкімшілік  процестік 

кодекс  жобасындағы  судьяның 

атқарар рөліне тоқталсақ, әкімшілік 

құқық  бұзушылық  туралы  істердің 

заңды да, әділетті қаралуы судьяға, 

оның  кәсіби  шеберлігі  мен  білім-

білігіне,  заңды  дұрыс  түсініп, 

24

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

қолданылуына тікелей байланысты. 

Сондықтан да судьяның рөлі үлкен. 

Судьяның міндеттері мен құқықтары 

Ата заңымызда толық көрсетілген.

Судья – мәртебесі Конституция-

мен ерекше белгіленген мемлекеттік 

лауазымды  тұлға.  Оның  өкілеттігі 

тек заңда белгіленген негіздер бой-

ынша  ғана  тоқтатылуы,  тәуелсіздігі 

мен оған ешкімнің тиіспеуі сот билігі 

дербестігінің кепілі болып табылады. 

Судьяның  осындай  биік  мәртебесі 

оған  зор  жауапкершілік  жүктейді. 

Оның  шығарған  шешімі  адамның 

тағдырына,  елдегі  заңдылық  пен 

құқықтық 

тәртіптің 

жағдайына 

ықпал  етеді.  Сондықтан,  мемле-

кет нақты адамға осындай жоғарғы 

жауапкершілікті арта отырып, соған 

лайықты  биік  мәртебе  беріп,  одан 

кәсібилікті, іскерлік қасиеттердің бо-

луын, өзінің жұмысын ұйымдастыра 

білуді  талап  етеді,  сондай-ақ  оған 

жоғары  моральдық-этикалық  мін-

дет тер жүктейді.

Судья 

кәсіби 

қызметінде 

тәуелсіз болып, сот әділдігін жүзеге 

асыру  кезінде  заңға  ғана  сүйенуі 

тиіс,  шешім  шығарған  кезде  адал 

әрі  әділетті  болуға  міндетті.  Су-

дья  әдебінің  кодексінде  судья 

қоғам  өкілдерінің  сот  жүйесіне  де-

ген  сенімін  нығайту  мақсатында 

тәртіптің  жоғары  әдептік  стандарт-

тарын  ұстануға  және  жетілдіріп 

отыруға  міндетті  деп  көрсетілген. 

Мұның өзі жеке адамның, қоғам мен 

мемлекеттің  мүдделерін  қорғаудың 

үйлесімді  ұштасуын  қамтамасыз 

ететін  тәуелсіз  сот  әділдігін  жүзеге 

асырудың  негізгі  қағидаларының 

бірі болып табылады.

Жаңа  Әкімшілік  процестік  ко-

декс  жобасында  сот  пен  судьяның 

атқаратын 

рөлі 

төмендегідей 

белгіленген:

1.  Тараптар  тең  процестік  құ-

қықтарды  пайдаланады  және  тең 

процестік  міндеттемелер  алады, 

әкімшілік сот ісін жүргізу барысында 

өз қөзқарасын, тәсілін және оларды 

дербес  және  іске  қатысатын  басқа 

да  адамдардан  тәуелсіз  қорғау 

құралдарын таңдайды.

2.  Сот  процеске  қатысушылар-

дың түсініктемелерімен, мәлімдеме-

лерімен  және  ұсыныстарымен, 

тараптар  ұсынған  уәждер  мен 

дәлелдемелермен  және  істегі  ма-

териалдармен  шектелмей,  дауды 

дұрыс шешу үшін маңызы бар істің 

барлық  мән-жайларын  өзінің  бас-

тамасы   бойынша  анықтайды.  Сот 

оған  ұсынылған  фактілермен,  іске 

қатысушы  адамдардың  құқықтық 

уәждерімен  және  дәлелдемелерді 

зерттеу  туралы  олардың  өтінішхат-

тарымен  байланысты  емес  және 

тараптардан  фактілерді  растайтын 

қосымша  дәлелдемелерді  ұсынуды 

талап ете алады. 

3.  Судья  талап  қою  бары-

сында  жол  берілген  формальды 

қателердің жойылуына, айқын емес 

талап қоюға, процестік әрекеттердің 

жасалу немесе жасалмау салдарын 

түсіндіруіне және нақтылауға, тиісті 

дұрыс мәлімдемелердің қойылуына, 

толық  емес  нақты  мәліметтердің 

толықтырылуына,  сондай-ақ  мән-

жайларды  анықтау  және  бағалау 

үшін  маңызы  бар  түсіндірмелердің 

ұсынылуына  (қисынды  шаралар) 

ықпал етуге міндетті. 

4. Іске қатысушы адамдар сотқа 

дауға  байланысты  мән-жайларды 

зерттеуге  және  дәлелдемелерді 

жинауға көмектесуге міндетті.

5.  Бірінші  сатыдағы  сотта  әкім-

шілік  істерді  судья  жеке-дара 

қарайды және шешеді, ол сот аты-

нан әрекет етеді.

6.  Апелляциялық  сатыдағы  сот-

та  әкімшілік  істерді  облыстық  және 

оған  теңестірілген  соттың  әкімшілік 

істер  жөніндегі  апелляциялық  сот 

алқасы  қарайды,  оның  құрамында 

кемінде  үш  судья,  олардың  біреуі 

төрағалық  етуші  болады.  Судья 

жеке-дара  шағымды  және  на-

разылықты қарайды.  

7.  Кассациялық  сатыдағы  сот-

та  әкімшілік  істерді  облыстық  және 

оған  теңестірілген  соттың  әкімшілік 

істер  жөніндегі  кассациялық  сот 

алқасы  қарайды,  оның  құрамында 

кемінде  үш  судья  болады,  осы 

соттың  төрағасы  не  оның  тапсыр-

масы  бойынша  судьялардың  біреуі 

төрағалық етеді.

8.  Қадағалау  сатысындағы  сотта 

әкімшілік  істер  Қазақстан  Республи-

касы  Жоғарғы  Сотының  әкімшілік 

істер  жөніндегі  қадағалаушы  сот 

алқасының  кемінде  бес  судьясы-

нан  тұратын  алқалы  құраммен 

Қазақстан  Республикасы  Жоғарғы 

Соты  Төрағасының,  аталған  алқа 

төрағасының немесе оның тапсырма-

сы  бойынша  судьялардың  біреуінің 

төрағалық етуімен қаралады.

Қорыта айтқанда, жаңа Әкімшілік 

процестік  кодекс  жобасы  және 

ондағы судьяның атқаратын рөлі су-

дьялар қауымдастығының көңілінен 

толықтай шықты деп ойлаймын.  

  

Судья – мәртебесі Конституция-

мен ерекше белгіленген мемлекеттік 

лауазымды  тұлға.  Оның  өкілеттігі 

тек заңда белгіленген негіздер бой-

ынша  ғана  тоқтатылуы,  тәуелсіздігі 

мен оған ешкімнің тиіспеуі сот билігі 

дербестігінің кепілі болып табылады. 

Судьяның  осындай  биік  мәртебесі 

оған  зор  жауапкершілік  жүктейді. 

Оның  шығарған  шешімі  адамның 

тағдырына,  елдегі  заңдылық  пен 

құқықтық 

тәртіптің 

жағдайына 

ықпал  етеді.  Сондықтан,  мемле-

кет нақты адамға осындай жоғарғы 

жауапкершілікті арта отырып, соған 

лайықты  биік  мәртебе  беріп,  одан 

кәсібилікті, іскерлік қасиеттердің бо-

луын, өзінің жұмысын ұйымдастыра 

білуді  талап  етеді,  сондай-ақ  оған 

жоғары  моральдық-этикалық  мін-

деттер жүктейді.

  

Судья кәсіби қызметінде тәуелсіз 

болып,  сот  әділдігін  жүзеге  асы-

ру  кезінде  заңға  ғана  сүйенуі 

тиіс,  шешім  шығарған  кезде  адал 

әрі  әділетті  болуға  міндетті.  Су-

дья  әдебінің  кодексінде  судья 

қоғам  өкілдерінің  сот  жүйесіне  де-

ген  сенімін  нығайту  мақсатында 

тәртіптің  жоғары  әдептік  стандарт-

тарын  ұстануға  және  жетілдіріп 

отыруға  міндетті  деп  көрсетілген. 

Мұның өзі жеке адамның, қоғам мен 

мемлекеттің  мүдделерін  қорғаудың 

үйлесімді  ұштасуын  қамтамасыз 

ететін  тәуелсіз  сот  әділдігін  жүзеге 

асырудың  негізгі  қағидаларының 

бірі болып табылады.

   БАСЫМДЫҚТАР

Әкімшілік құқық

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

25

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Қылмыстық процесс

II-ТАРАУ

Лаура

 АГЫБАЕВА 

Следственный судья как новый 

субъект уголовно-процессуальной 

деятельности .................................................26

Акбулат КУРМАНТАЕВ 

Особенности рассмотрения судом  

уголовных дел в согласительном 

производстве ................................................31

Светлана ЯКОВЛЕВА

 

Структура и содержание краткой части 

протокола главного судебного разбира-

тельства, изготовленного 

электронным способом  ..............................34

Айдос АТЖАН 

Назначение наказания по уголовным 

делам ..............................................................36

Ақгүл ҚАРАСАЕВА

 

Алқабилердің қатысуымен қаралатын 

істердің өзекті мәселелері .......................... 39

Асхат САБЫРОВ

 

Сот отырысына қатысу үшін алқабилер 

алқасын іріктеу тәртібі .................................41

Абай РАИСОВ

 

Рассмотрение уголовных дел 

с участием присяжных заседателей .........45

Арайлым

 МЫНЖАНОВА 

Осуществление правосудия только 

судом...............................................................48

Ерден ӘРІПОВ

 

Қылмыстық істердің апелляциялық 

тәртіпте қаралуының кейбір 

ерекшеліктері ................................................52

Ғалымжан НҰРЛЫҚҰЛОВ

 

Соттың істі прокурорға жіберуде 

қолданатын заң нормасын 

ары қарай жетілдіру .....................................55

26

ЗАҢГЕР №7 (168), 2015

Следственный судья

Лаура АГЫБАЕВА

Судья Верховного Суда Республики Казахстан, 

кандидат юридических наук 

Казахстанская  модель    уголов-

ного  судопроизводства  с  1  января 

2015 года  начала работать по ново-

му кодексу. Одной из основных его 

новелл является введение институ-

та  следственных судей, учитывая, 

что процессуальной судебной функ-

ции  характерна    состязательность 

и  то,  что  суд  -  орган,  отделенный 

от  обвинения  и  защиты,  не  связан 

обвинительной установкой и ведом-

ственными  интересами.  Поэтому 

именно судебный порядок осущест-

вления  контроля  при  досудебном 

производстве  способствует  более 

эффективной защите прав и свобод 

граждан.

Исходя  из  конституционных  по-

ложений,  основной  задачей  госу-

дарства является создание условий 

для ограждения от любых видов по-

сягательств на права и свободы че-

СЛЕДСТВЕННЫЙ СУДЬЯ 

КАК НОВЫЙ СУБЪЕКТ 

УГОЛОВНО-ПРОЦЕССУАЛЬНОЙ 

ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

ловека и гражданина путем исполь-

зования  внутренних  механизмов  и 

процедур, совершенствованием де-

ятельности органов, от которых за-

висит  эффективность  проводимой 

работы.

В  русле  развития  оптимальной 

модели  судопроизводства  5  июля 

2008 года  с принятием Закона  РК 

«О  внесении  изменений  и  допол-

нений  в  некоторые    законодатель-

ные  акты  Республики  Казахстан  

по  вопросам  применения  мер  пре-

сечения в виде ареста, домашнего 

ареста»,    введенного  в  действие 

с  30  августа  2008  года,  впервые  в 

Казахстане  санкционирование  аре-

ста было передано от прокуратуры 

судам,  что  соответствует  между-

народным  стандартам  в  области 

прав  человека.    Приоритетом  раз-

вития 

уголовно-процессуального 

права, определенного   Концепцией 

правовой  политики  Республики  Ка-

захстан  на  период  с  2010  до  2020 

года,  является  дальнейшая  после-

довательная  реализация  осново-

полагающих  принципов  уголовного 

судопроизводства,  направленных 

на защиту прав и свобод человека.

Эффективная  реализация  су-

дебного  контроля    на  этапе  досу-

дебного  производства  и  действи-

тельное  создание  комплекса  над-

лежащих процессуальных гарантий 

прав и свобод личности в уголовном 

процессе  без  введения  института  

следственного  судьи  объективно 

немыслима.

Институт  следственного  судьи 

с теми или другими особенностями 

существует  во  Франции,  Бельгии, 

Испании,  Латвии,  Нидерландах, 

Швейцарии  и  других  странах.  Ряд 

27

жүктеу/скачать 7,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: