когнитивті-семантикалық, лингвомәдениеттік, тұжырымдамалық

№ 3 (112) 2016

237

УДК378.1:37.015.3

Э.А. КЕМЕЛЬБЕКОВА

магистр, старший преподаватель ЕНУ имени Л.Н.Гумилева, Астана, Казахстан

МЕТОДЫ И СРЕДСТВА РЕАЛИЗАЦИИ ПРОЦЕССА РАЗВИТИЯ  КРЕАТИВНОСТИ СТУДЕНТОВ

Статья  посвящена  проблемам  поиска  эффективных  методов  и  средств  развития  креативности  студентов  в 

процессе  обучения  иностранному  языку.  Сегодня  необходимым  условием  качественного  образования  является  такая 

его направленность, которая нацелена на раскрытие и развитие творческого потенциала учащегося, его творческой 

индивидуальности,  креативности.  Креативное  образование  предполагает  обучение  через  творчество,  поэтому  оно 

ориентировано на активизацию творческой деятельности и развитие творческих способностей обучаемых

Ключевые  слова:  креативность,  креативное  мышление,  компетентность,  деятельность,Омега-мэппинг,  Фила-

коучинг, «Шесть Шляп Мышления».

Вxoждeниe Рecпублики Кaзaxcтaн в мирoвoe oбрaзoвaтeльнoe прocтрaнcтвo пoтрeбoвaлo кaрдинaльныx 

рeфoрм в cиcтeмe выcшeгo oбрaзoвaния. В cвязи c этим в вузoвcкoй cиcтeмe идeт пoиcк путeй пeрexoдa к нoвoй 

oбрaзoвaтeльнoй  пaрaдигмe.  Рeчь  идёт  o  дocтижeнии  принципиaльнo  нoвыx  цeлeй  выcшeгo  oбрaзoвaния, 

cocтoящиx в дocтижeнии нoвoгo урoвня oбрaзoвaннocти oтдeльнoй личнocти и oбщecтвa в цeлoм. 

Цeлью  выcшeгo  oбрaзoвaния  Рecпублики  Кaзaxcтaн  являeтcя  пoдгoтoвкa    cпeциaлиcтoв,  oблaдaющиx 

прoфeccиoнaльнoй,  кoммуникaтивнoй  и  инoязычнoй  языкoвoй  кoмпeтeнциeй,  крeaтивным  пoтeнциaлoм  и 

критичecким  cтилeм  мышлeния.  В  cвязи  c  этим  вoзникaeт  нeoбxoдимocть  прeврaщeния  oбрaзoвaтeльнoй 

cрeды  выcшeй  шкoлы  в  eдинoe  твoрчecки  рaзвивaющee  oбрaзoвaтeльнoe  прocтрaнcтвo,  cпocoбcтвующee 

развитию креативности кaк фaктoрa уcпeшнoй caмoрeaлизaции в прoфeccиoнaльнoй дeятeльнocти. 

В cвoeм eжeгoднoм пocлaнии к нaрoду КaзaxcтaнaПрeзидeнт  Н.A.Нaзaрбaeв ocoбo пoдчeркнул, чтo в 

xoдe  мoдeрнизaции  cиcтeмы  oбрaзoвaния  вaжнo  внeдрять  в  прoцecc  oбучeния  coврeмeнныe  мeтoдики  и 

тexнoлoгии, рacширять дocтупнocть oбрaзoвaния для мoлoдeжи [1].

Технология развития креативности студентов – способствует формированию разносторонней личности, 

способной творчески относиться к решению поставленной задачи в профессиональной деятельности. Пути 

реализации  данного  процесса  состоят  в  том,  что  методы  и  средства  технологии  развития  креативности 

студентов  должны  быть  направлены  на  применение  полученных  коммуникативных  и  информационных 

компетенций в качестве источника для творческого поиска решения проблемы [2].

Проблема поиска эффективных методов и средств развития креативности студентов в процессе обучения 

иностранному языку очень актуальна. 

Овладение иностранным языком в условиях новой образовательной парадигмы предполагает формирование 

коммуникативной  компетенции,  т.е.  способности  соотносить  языковые  средства  с  задачами  и  условиями 

общения с учетом социальных норм поведения в процессе коммуникации с представителями других культур. 

Потребность  развития  креативности  студентов  обуславливает  выбор  педагогических  технологий  для 

достижения целей и решения задач, поставленных в рамках учебной дисциплины «Иностранный язык».

При  выборе  методов,  средств  и  приемов  развития  креативности  студентов  при  обучении  английскому 

языку можно активно использовать такие технологии как: 

- развивающие технологии; 

- технологию личностно-ориентированного обучения;

- игровые технологии; 

- технологию коммуникативного обучения иноязычной культуре; 

- технологии проблемного обучения; 

- элементы программированного обучения; 

- элементы интенсивной методики; 

- групповые технологии; 

- теорию поэтапного формирования умственных действий;

- технологию индивидуализации обучения; 

- педагогику сотрудничества; 

- информационно-коммуникационные технологии. 

Методы  и  средства  реализации  процесса  развития  креативности  студентов,  используемые  в  процессе 

обучения иностранному языку базируются на модели смешанного обучения, которая помогает эффективно 

сочетать  традиционные  формы  обучения  и  новые  технологии.  Специфика  дисциплины  «Иностранный 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

238

язык» определяет необходимость более широко использовать новые педагогические технологии, наряду с 

традиционными методами, направленными на формирование базовых навыков практической деятельности с 

использованием преимущественно фронтальных форм работы. 

Большое значение при организации освоения иностранного языка играет мотивация. Она способствует 

активации  мышления,  вызывает  интерес  к  выполнению  того  или  иного  упражнения.  Интерес  является 

главной  движущей  силой  познавательной  деятельности.  Использование  разнообразных  нестандартных 

приемов  обучения  способствует  закреплению  языковых  явлений  в  памяти,  созданию  более  стойких 

зрительных  и  слуховых  образов,  поддержанию  интереса  и  активности  обучающихся  [3].  Рассмотрим 

характеристику  некоторых  современных  педагогических  технологий  в  развитии  креативности  студентов.

Использование  нижеследующих  методов  развития  креативности  студентов  дают  широкие  возможности 

для    стимулирования  личностной,  интеллектуальной  активности,  развивает  познавательные  процессы, 

способствуют формированию компетенций, которыми должен обладать будущий специалист [4].

4D  Стимул  –  это  метод,  позволяющий  получить  большое  количество  разных  идей  за  сравнительно 

короткое время. В его основе лежит широко известный метод случайного стимула, поверх которого наложена 

сетка из четырех параметров – свойства, функции, символы и процессы. 4D Стимул помогает мышлению не 

ограничиваться первой реакцией на стимул, а обратить внимание на его различные стороны. Как результат, 

полученные идеи разнообразнее, а самих идей – больше.

Например,  в  ответ  на  стимул  «яблоко»  мы  скорее  всего  перечислим  его  свойства  –  вкусное,  сладкое, 

красное и т.д. Этот набор свойств может хорошо подойти для решения таких задач, как, скажем, создание 

нового  бренда  или  литературного  персонажа.  Однако  в  других  случаях,  когда  цель  не  в  первую  очередь 

характеризуется  свойствами,  этот  набор  может  оказаться  менее  полезным.  4D  Стимул  направляет  наше 

внимание на различные параметры стимула, которые могут быть полезны для разных типов задач – свойства 

пригодятся,  если  целью  является  создание  некого  объекта,  функции  и  процессы,  если  целью  является 

действие, символы и метафоры, если цель – новое понимание, и т.д.

Омега-мэппинг – это метод создания идей, помогающий находить целостные решения сложных задач. 

Омега-мэппинг  использует  специальную  технику  визуализации  процесса  нахождения  решения,  делая  его 

наглядным  и  структурированным.  Этот  метод  позволяет  находить  быстрое  решение,  профессиональное 

создание идей, создание новых продуктов, проектов и услуг.

Фила  –  это  техника  нахождения  решений,  основанная  на  обращении  к  личностным  пластам, 

сформировавшимся в контакте с людьми, которые позитивно повлияли на творческое развитие личности. Это 

может быть группа – постоянно действующий «совет мудрецов».

Фила-коучинг – это ролевая техника нахождения решений, построенная на основе диалогов с персонажами 

филы. Она хорошо применима для работы со сложными ситуациями, труднодостижимыми целями, задачами 

с  открытым  результатом,  то  есть  везде,  где  решение  не  лежит  на  поверхности  –  как  в  личной,  так  и  в 

профессиональной сфере.

Фила-коучинг – это разговор, в котором один из собеседников задает вопросы, а другой отвечает. Отличие 

от обычного коучинга в том, что на месте коуча находится воображаемый советник, которого студент выбирает 

из числа тех, которые их вдохновляют (это могут быть как современники, так и исторические персонажи).

Задача  фила-коучинга  –  преодолеть  ограничения  стиля  мышления.  Даже  если  просто  студенты  могут 

задавать  вопросы  сами  себе  и  сами  же  отвечать  на  них,  то  это  уже  хорошо,  потому  что  тем  самым  они 

постоянно ставят себя в позицию выбора и поэтому мыслят более креативно. Однако фила-коучинг идет еще 

дальше, предоставляя задавать вопросы другим – выбранным «персональным советникам». Это позволяет 

испробовать стили мышления других, взглянуть на ситуацию с других точек зрения, подключить богатые 

дополнительные ресурсы.

«Шесть  Шляп  Мышления»  (Six  Thinking  Hats)  –  один  из  самых  популярных  методов  организации 

мышления,  разработанных  Эдвардом  де  Боно.  Метод  шести  шляп  позволяет  структурировать  и  сделать 

намного более эффективной любую умственную работу, как личную, так и коллективную. 

Обычно,  когда  студенты  пытаются  думать  над  решением  практической  задачи,  они  сталкиваются  с 

несколькими трудностями. Во-первых, они часто вообще не склонны думать над решением, вместо этого 

ограничиваясь  эмоциональной  реакцией,  которая  предопределяет  их  дальнейшее  поведение.  Во-вторых, 

студенты  испытывают  неуверенность,  не  зная,  с  чего  начать  и  что  делать.  В-третьих,  они  пытаются 

одновременно удерживать в уме всю информацию, относящиеся к задаче, быть логичными, следить, чтобы 

собеседники  были  логичными,  креативными  и  так  далее,  и  всё  это  обычно  не  вызывает  ничего,  кроме 

путаницы и смятения. Метод шести шляп – это простой и практичный способ преодолеть подобные трудности 

посредством разделения процесса мышления на шесть различных режимов, каждый из которых представлен 

шляпой своего цвета.

№ 3 (112) 2016

239

Белая шляпа: информация

Белая шляпа используется для того, чтобы направить внимание студента на информацию. В этом режиме 

мышления их интересуют только факты, они знают ее и задают вопросы какая еще информация им необходима 

и как ее получить.

Красная шляпа: чувства и интуиция

В режиме красной шляпы у обучающихся появляется возможность высказать свои чувства и интуитивные 

догадки относительно рассматриваемого вопроса, не вдаваясь в объяснения о том, почему это так.

Черная шляпа: критика

Черная шляпа позволяет дать волю критическим оценками, опасениям и осторожности. Она защищает от 

непродуманных действий.

Желтая шляпа: логический позитив

Желтая  шляпа  требует  переключить  свое  внимание  на  поиск  достоинств,  преимуществ  и  позитивных 

сторон рассматриваемой идеи.

Зеленая шляпа: креативность

Находясь  под  зеленой  шляпой,  нужно  придумывать  новые  идеи,  модифицировать  уже  существующие, 

искать альтернативы, исследовать возможности, в общем, дается креативности зеленый свет.

Синяя шляпа: управление процессом

Синяя шляпа отличается от других шляп тем, что она предназначена не для работы с содержанием задачи, 

а для управления самим процессом работы. В частности, ее используют в начале задания для определения 

того, что предстоит сделать, и в конце, чтобы обобщить достигнутое и обозначить новые цели.

Некоторые  исследования  дают  основания  считать,  что  в  разных  режимах  функционирования  мозга 

(критика,  эмоции,  творчество)  его  биохимический  баланс  различается.  Если  это  так,  то  вышеуказанные 

методы развития креативности необходимы, так как не может быть одного «биохимического рецепта» для 

творческого мышления.

Данные  технологии  развивают  творческую  активность,  формируют  мыслительную  деятельность,  учат 

отстаивать свою точку зрения, помогают добиться глубокого понимания материала.

Пoдвoдя  итoги  мoжнo  cдeлaть  oпрeдeлeнныe  вывoды.  В  coврeмeнныx  уcлoвияx,  xaрaктeризуя 

cущecтвующиe пoдxoды к педагогическим условиям развития креативности студентов в процессе обучeния 

иностранному языку, нужнo укaзaть нa нeoбxoдимocть иcпoльзoвaния ширoкиx вoзмoжнocтeй современных 

педагогических тexнoлoгий, нaпрaвлeнныx нa рaзвитиe вcex  видoв творческой дeятeльнocти. 

С этой точки зрения рeшeниe этoй зaдaчи трeбуeт иcпoльзoвaния нoвыx мeтoдoв oбучeния иностранному 

языку, нa ocнoвe примeнeния современных педагогических тexнoлoгий, учитывaя иx пoлoжитeльныe cтoрoны 

на развитие креативности. 

Литература

1 Послание Президента Республики Казахстан - Лидера нации Нурсултана Назарбаева народу Казахстана «Стратегия 

«Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства». http://www.akorda.kz

2 Гилфорд  Д. Три стороны интеллекта // Психология мышления / Ред. А. М. Матюшкин. – М.: Прогресс, 1995. – 

С.239-248.

3 Вертгеймер М. Продуктивное мышление. – М.: Директор – Медиа, 2008. – 548 с. 

4 Эдвард де Боно. Гениально! Инструменты решения креативных задач = Serious Creativity A Step-by-Step Approach to 

Using the Logic of Creative Thinking. – М.: Альпина Паблишер, 2015. – 381 с.

References

1 Address of the President of the Republic of Kazakhstan - Leader of the Nation Nursultan Nazarbayev to the people of 

Kazakhstan «Strategy» Kazakhstan-2050 «: a new policy established state». http://www.akorda.kz

2 J. Guilford. Three sides of the intellect thinking // Psychology / Ed. AM Matyushkin. – M.: Progress, 1995. – Р.239-248.

3 M. Wertheimer Productive thinking M. Direct – Media, 2008. – 548 p.

4 Edward de BonoBrilliant! Tools solutions creative tasks = Serious Creativity A Step-by-Step Approach to Using the Logic 

of Creative Thinking. – M.: Alpina Publisher, 2015. – 381 p.

Эльмира  Абденовна  Кемельбекова.  Студенттердің  шығармашылық  қабілеттерін  дамыту  процессін  іске 

асыруға арналған әдістер мен құралдары.

Мақала  шет  тілін  оқыту  үдерісінде  студенттердің  шығармашылық  дамыту  тиімді  әдістері  мен  құралдарын 

іздестіру мәселесіне арналған. Бүгінгі таңдағы сапалы білім жүйесі оқушылардың өзіндік, креативті шығармашылық 

әлеуетінің  ашылуы  мен  дамуының  бағдарына  байланысты.  Креативті  білім  дегеніміз  шығармашылықты  дамыту 

арқылы білім алуды көздейді, сондықтан ол тәлімгерлердің шығармашылық әрекеті мен шығармашылық қабілеттілігін 

дамытуына бағытталған. 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

240

Түйін  сөздер:  креативті,  креативті  ойлау,біліктілік,  әрекет,  теориялық  дайындық,  жеке  адамның  ұстанымы, 

Омега- мэппинг, Фила-коучинг, «Алты Шесть Шляп Мышления».

Elmira Kemelbekova.  Methods and means of realization of the development of students creativity.

The article is devoted to the problemof  Search the effective methodsand means a ofdevelopmentof creativityof studentsin the 

process oflearning a foreign language. Today′s requirements to  educational system of Kazakhstan is training of high qualified 

specialists possessing new creative thinking, mobility, competence, ready for continuous professional growth. In these conditions it 

is necessary to form and develop creative thinking of students. The aim of the work is an analysis of resources to open the essence 

of the concept ”creativity”.

Keywords: creativity, creative thinking, competence, activity, theoretical readiness,individual position,Omega-mapping, Fila 

coaching, «SixThinking Hats».

Поступила в редакцию 10.02.2016.

  

ӘОЖ 37.015.3

Т.Б.  КЕНЖЕБАЕВА 

РһD докторы, доцент анатомия, физиология және дефектология кафедрасының меңгерушісі, 

Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты

БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ЗИЯТКЕРЛІК ӘЛЕУЕТІН ДАМЫТУДА ЗИЯТКЕРЛІК 

ОРТАНЫҢ РӨЛІ

Мақалада  автор  зияткерлік  әлеует  мәселесін  педагогикалық-психологиялық  тұрғыдан  талдай  келе, 

болашақ  мұғалімдердің  зияткерлік  әлеуетін  дамыту  шарттарына  анықтама  беріп,  кәсіби  зияткерлік 

ортаға тән белгілерді негіздейді. Басты шарттардың бірі ретінде зияткерлік ортаның маңыздылығы мен 

оқытушының кәсібилілігіне, яғни құзыреттілігіне баса назар аударады.

Түйін сөздер: болашақ мұғалім, зияткерлік әлеует, дамыту, психологиялық орта, кәсібилік, құзыреттілік.

Ересектердің зияткерлік дамуының өзекті мәселелері заманауи педагогикалық-психологиялық теорияларда 

бірнеше бағыттарда қарастырылып, зияткерлік әлеуетті дамыту мәселесінің теориялық және практикалық 

маңыздылығына өте қатты көңіл бөлінген. Дегенмен, тұлғаның зияткерлік әлеуетін, зияткерлік қабілеттерін 

дамыту  мәселесі  бойынша  қазіргі  ғылымда  көзқарастардың,  түсініктердің,  тұғырлардың  алуан  түрлілігі 

байқалады. 

Әрбір үрдіс қалыптастыру не дамыту шарттарына байланысты болады. Шарт жалпығылыми ұғым, әрқилы 

себептердің, жағдайлардың жиынтығы,  әрі осы жиынтық оқытуға, тәрбиелеуге және дамытуға ықпал етеді.

Себебі,  шарттардың  ықпалы  оқыту,  тәрбие  және  дамыту  үрдістерін  жеделдетіп  қана  қоймай,  оның 

динамикасы мен нәтижелеріне ықпал етеді.

Педагогикалық  тұрғыдан  алсақ,  шарттар  –  мақсатты  құрылған  жағдай,  онда  педагогқа  оқу-тәрбие 

жұмысын тиімді іске асыруға көмектесетін психологиялық-педагогикалық факторлардың (қарым-қатынас, 

құралдар, т.б.) жиынтығы тығыз байланыста болады [1].

А.К.  Маркова  кәсіби  іс-әрекеттегі  тәжірибені  қалыптастыру  мәселелерін  зерттей  отырып,  келесі 

педагогикалық шарттарды ұсынады [2]:

- оқу пәндерінің кәсіби бағыттылығы;

- оқу материалының мазмұны;

- студенттердің қажетті теориялық білімінің болуы;

- олардың өз бетінше жұмыс жасауға қабілеттілігі;

- танымдық қызметке деген қызығушылық;

- студенттердің оқу-танымдық іс-әрекетін біртіндеп күрделендіру;

- оқу-танымдық іс-әрекетіне ағымдық бақылау жасау;

- студенттердің зияткерлік-шығармашылық іс-әрекетінде қалыптасқан тәжірибесіне деңгейлік баға беру;

№ 3 (112) 2016

241

- оқу ісі барысында өзекті мәселелердің болуы;

- оқу ісі барысында кәсіби іс-әрекеттің шынайы жағдайларына ұқсату;

-студенттердің зияткерлік әлеуетінің іс-әрекеттегі тәжірибесін қалыптастыруға жеке-дара талдау жасау.

Студенттердің зияткерлік дамуы шарттарын кәсіби зияткерлік ортаға сипаттама беру арқылы анықтауды 

ұсынады. Кәсіби зияткерлік ортаға тән белгілер төменде аталғандар:

- зияткерлікке бағытталған мотивация;

- өзара келісілген ортақ мақсат;

-  оқу бағдарламасы;

- болашақ кәсіпке бағдарланған іс-әрекеті.

Психологиялық орта ең алдымен студенттердің зияткерлік еңбекке, қызметке психологиялық дайындықты, 

стереотиптерден тәуелсіз еркін ойлауды, ұйымдастырушылық және өз бетінше жұмыс жасауын қамтамасыз 

етеді.

Зияткерлік қабілет, кәсіби зияткерлікті дамыту саласындағы ғылыми зерттеулерге талдау жасау нәтижесінде 

педагогикалық зияткерлік әлеуетін дамытудың негізгі педагогикалық-психологиялық шарттарын анықтауға 

мүмкіндік береді. 

Болашақ  мұғалімдердің  зияткерлік  әлеуетін  дамытуда  оқытушылардың  кәсібилілігі  мен  зияткерлік 

психологиялық ортаның рөлі өте зор. 

Қазіргі  білім  беру  міндеттері  жоғары  мектеп  педагогтеріне  жоғары  талаптар  қояды.  Тіпті  жалпы 

мәдениетінің,  тұлғалық  қабілеттерінің,  өзін-өзі  дамыту,  педагогикалық  шеберлігінің  болуын  талап  етеді. 

Оның  себебі  түсінікті  өйткені,  елімізде  «зиялы  азаматты»  қалыптастыру  жолында  олардың  қоғамдық 

санасына  ықпал  етерлік  инновациялық-гуманитарлық  технологияларды  кешенді  зерттеп,  меңгеруі  қажет. 

Жаһандық талаптарға сай әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың байланысы нәтижесінде психологиялық-

педагогикалық білім мен ғылымның осы бағытта дамуы өркениетті құндылықтарды сақтауға, ізгілікті қоғам 

құруға әсер етеді.

Зияткерлік қоғам қалыптастыру еліміздегі білім мен ғылымның дамуына бағытталған «ҚР Білім беруді 

дамытудың 2011-2020 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасының» әлеуметтік-экономикалық тиімділіктерді 

қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың, «Интеллектуалды ұлт - 2020» бағдарламасының білім беру мен 

ғылыми әлеуетті арттыруға бағытталған кешенді жобасының орындалуына қажетті гуманитарлық ілім мен 

құндылықтарға  негізделген  әдістерді  зерттеумен,  орындалу  құралдарын  әзірлеу  мен  коммуникациялық 

стратегияларды ұсынумен айқындалуда. 

Елімізде  ұлттың  зияткерлік  әлеуетін  арттыруға  бағытталған  мемлекеттік  шаралардың  іске  асырылуы 

мәселені күн тәртібіне қойып отырғанының дәлелі, ең алдымен білім беру жүйесінің әр сатысында жүзеге 

асуын көздеу бағыты бар.

Сондықтан, біздің ертеңіміз, еліміздің болашағы зиялы азаматтардың, қазіргі жастарымыз студенттердің, 

болашақ  мамандардың  қолында.  Оларға  әр  салада  жинақталған  ғылыми,  кәсіби,  мәдени  ақпараттарды 

меңгертіп, мамандардың білімі мен біліктілігін, әр азаматтың зияткерлік, моральдық және мәдени дамуын 

қамтамасыз ету, олардың бойына осы құнды қасиеттерді дарыту жоғары білім алу үрдісінде қалыптасады. 

Оқытушы  шеберлігінің  деңгейі  ең  алдымен  құзіреттілігінің  дамуына  байланысты.  Құзыреттілік  -  оқу 

мен өмір жағдаяттарын шешу кезінде білім алушылардың білім, іскерлік, дағдыны және қызметтің әмбебап 

тәсілдерін  меңгеруінде  көрінетін  білім  берудің  нәтижесі.  Педагогтың  кәсіби  құзыреттілігі  -  маманның 

әлеуметтегі дәл осы уақыттағы қабылданған стандарттар мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби – педагогикалық 

қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік кәсіби 

сипаттама  және  педагогикалық  іс-әрекетті  атқару  үшін  қажетті  теориялық  және  практикалық  дайындық, 

мұғалімнің кәсіпқойлығын білдіреді [3].

Педагогикалық  қызметтің  ерекшелігібір  тар  мамандық  бойынша  құзыретті  болуына  жол  бермейді, 

оқытушының кәсібилігі кәсіби құзыреттіліктің барлық түрінің біртұтастығымен анықталады.

Педагог  қызметінің  түріне  қарамастан  олардың  әрқайсысында  құзыреттілік  екі  негізгі  компоненттен 

тұрады:

1.Оқытушының теориялық дайындығын анықтаушы білімдер жүйесі.

2.Оның  кәсіби  қызметін  іс  жүзінде  атқаруға  дайындығының  негізгі  құраушысы  болатын  ептілік  пен 

дағдылар жүйесі [4].

Педагогтың мәртебесін көтеретін басты күш - оның кәсіби құзырлылығы. Кәсіби құзырлылық маманның 

әлеуметтегі қабылданған стандарттар мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби-педагогикалық қызметін атқаруға 

дайындығы  мен  қабілетін  анықтайтын  кәсіби  білімдер  мен  дағдылар  жиынтығы  немесе  жекелік-кәсіби 

сипаттама.  Кәсіби  құзырлылық  -  мұғалімнің  педагогикалық  әрекетті  өте  жоғары  деңгейде  атқара  алуы, 

педагогикалық қарым-қатынасқа түсе алуы нәтижесінде оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейінің 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

242

жоғары болуын қамтамасыз етуі. Білімнің сапасын қамтамасыз ететін педагогтар қауымы болғандықтан, ең 

алдымен олар сапалы қызмет көрсетуі тиіс. 

Б.А.  Тұрғынбаеваның  пікірінше,  кәсібилік–еңбектің  субьектісі  ретіндегі  адамның  дамуының  жоғары 

деңгейі. Егер «кемелдену» өмірдегі әрекеттің келесі кезеңіне дайындық болса, ал кәсібилік сол дайын болуды 

тиімді деңгейде жүзеге асыра алу деп атап көрсетеді [5]. Оны шешімдер қабылдаумен байланысты белгілі 

бір іс-әрекетті жүзеге асыруға жеткілікті тәжірибенің, білім, білік және дағдылардың деңгейінен бейнелейтін 

мамандардың іскерлік және тұлғалық қасиеттерінің интегралды сипаты ретінде түсінеміз. Кәсіби құзырлы 

педагог–кәсіби білім мен біліктерді игерген; тек қана өз іс-әрекетін жобалауға қабілетті ғана емес, сонымен 

бірге білім беру үдерісінің кез-келген өзгерістеріне жауап беретін, педагогикалық үдерісті басқара білетін 

маман. 

Н.В.  Кузьминаның  (1990)  пікірінше,  педагогтың  кәсібилігі  педагогтың  оқушылардың  мәселені  өнімді 

шешуге  дайындығын  қалыптастыру  өнерін  меңгеруімен,  өзінің  оқу  пәнінің  көмегімен  және  өзінің  ішкі 

мүмкіндіктерін  пайдалана  отырып  оқушы  тұлғасын  дамыту,  келесі  педагогикалық  жүйеге  табысты  енуге 

дайындау біліктерін игеруімен сипатталады [6]. Жалпы айтқанда, педагогтың кәсібилігі оның оқушыларды 

оқуға қалай үйретуді, қалай тәрбиелеуді білетіндігімен, оларды оқығандығының, білімділігінің, тәрбиелілігінің 

бір деңгейінен екінші деңгейіне жылдам және ұтымды тәсілдермен ауыстыра алуы.

Сонымен, бүгінгі таңда технологиялық дайындық педагогтың жалпы кәсібилігінің құрамдас бөлігі және 

оған  басқаша  қасиет,  басқаша  сән,  басқаша  сапа  үстемелейді.  Кәсібиліктің  инновациялығы  зияткерлігін, 

өзгеге ұқсамайтын ерекшелігін қамтамасыз етеді.

Қазіргі білім берудің тиімділігін арттырудың маңызды құралы, қоғам сұранысы – бұл жоғары мектепте 

студенттердің  зияткерлік  әлеуетін  дамыту,  бар  сапаны  пайдалану,  оны  өз  бетінше  жасау  қабілеттері. 

Қазіргі  таңда  көптеген  педагогикалық  технологиялар  белгілі.  Осы  педагогикалық  технологияларды  игеру 

педагогикалық шеберлікті одан әрі жетілдіреді. Соның арқасында оқытушы студенттің зияткерлік әлеуетін 

дамытуға, тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға мүмкіндік туындайды. Болашақ зиялы мұғалімді дайындай 

алады,  одан  әрі  қарай  оқытушының  зияткерлік  қабілеттерін  дамытады.  Себебі  оқытушының  зияткерлік, 

шығармашылық қабілеттері кез келген кәсіби білім беру жүйесін дамытатын негізгі тірегі.

Оқытушының басты рөлі бойынша маман дайындауға қатысты барлық элементтер мен даму сатыларын 

сіңіреді: білім беру стандарттарын әзірлеуден бастап, оқу жоспары, жұмыс бағдарламасы, жеке дәріс мазмұны 

мен тәжірибелік сабаққа дейін толық қамтылады. Педагог білім беру үрдісінің негізгі әрекет етуші тұлғасы 

ретінде  қызмет  етеді.  Сол  оқыту  үрдісін  ұйымдастырады,  студенттермен  нақты  тәжірибелік  байланыс 

орнатуды  қамтамасыз  етеді,  оларды  құндылықтар  жүйесінің  түпнұсқасын  тануға  сезінуге  күш  салады, 

студенттердің зияткерлік іс-әрекеттерін белсенді етеді. Оқытушы өзінің жеке зияткерлік қабілеттерін көрсете 

алғанда,  студенттердің  зияткерлік  белсенділігі  арта  түседі.  В.А.  Сластенин  педагогтің  кәсіби  қызметінің, 

зияткерлік іс-әрекетінің стилін қамтамасыз ету жағдайында тұлғаның мынадай сипаттамасын береді:

- кәсіби педагогикалық ойлаудың кең диапазоны,

- оның категориалды-ұғымдық, тұжырымдамалық аппаратының болуы,

- оқытатын пән саласына бейімделгіштік қасиеті,

- оны жоғары дәрежеде білуі,

- пәндік мазмұнды әрекеттік-коммуникативтік формаға көшіре алуы,

- заманауи технологияны басқара алуы,

- зияткерлік-дамытушылық сияқты түрлі педагогикалық қызметтерді атқара алуы,

- педагогтік талдау іс-әрекетін атқаруы,

- жобалау, сараптама жасау, ғылыми зерттеу әлеуеті [7].

Бұнымен қоса оқытушы ұжымда студенттердің өздерін еркін сезініп, белсенділік танытудан қорықпай, 

әділ  шешімдерін  білдіріп,  мейірімді  қатынас  орнатуға  жайлы  психологиялық  микроклимат  қалыптастыру 

тиіс.

Ең  маңызды  шарт  –  бұл  жалпы  педагогикалық  білім  беру  жүйесінде  педагогтің  белсенді  субъектілік 

ұстанымы. Оның ұстанымы белсенді субъектінің ұстанымы ретінде өз жұмысын жоспарлау, мақсатын құру 

кезеңінде-ақ көріну тиіс. Одан әрі түрлі шарттармен өзгеруді талап ететін бүтін мәселені шешу барысында 

оқытушы болашақ мұғалімдердің бойында тәжірибелік жағдаятты модельдеп, талдап, талқылау іскерлігін 

қалыптастыра алуы тиіс. Тәжірибелік жағдайдағы маңызды міндеттерді өзі жіктеп, оның балама ықтимал 

мүмкіндіктерін тауып, алынған нәтижені бағалап, шешім қабылдай алуы тиіс.

Осыған орай Ю.И. Карамзин оқытушы білім беру іс-әрекетін ұйымдастыру кезінде мына қағидаларды 

басшылыққа алуды ұсынады:

- студенттерге кәсіби әдістердің, оқыту технологияларының барлық мүмкіндіктерін толық ашып көрсетуі;

№ 3 (112) 2016

243

- студенттерге сол әдістердің ішінен таңдау еркіндігін беру;

- олардың бойында «жобалы мәселелерге тән сипатты өз зердесімен танып, оны шешудің тиімді жолдарын 

анықтау қабілеттерін дамыту;

- жоба міндеттерін шешу тактикасы мен стратегиясын саналы түрде таңдау және басқару қабілетін тани білу 

[8]. Бұл болашақ мұғалімдердің зияткерлік іс-әрекетті атқаруына оң ықпал етеді, өзі таңдап, зерделеп, таныған 

мәселені шешу іс-әрекетіне рефлексия жасап, стандарттан тыс шешімдер қабылдауға дағдыландырады.

Көптеген ғалымдардың пайымдауынша, зияткерлік – бұл қоршаған ортада мүмкіндік болған жағдайда 

жарыққа шығатын қасиеттер жиынтығы [9], зияткерлікті «егер, ... онда» қағидасы бойынша қалыптасатын 

қасиеттер деп атауға болады [9,358б.]. Күнделікті өмірде тұлғаның зияткерлік әлеуетін, елемеу жағдайлары 

жиі кездесіп жатады. Бұл жағдайды былайша түсіндіруге болады: зияткерлік тәуелсіз әрекет етуді қалайды, 

ол біреудің ішіндегі бірегейді тудырады, ал қоғам ішкі тұрақтылықты, туындының үздіксіз қарым-қатынасын 

талап  етеді.  В.Н.  Дружинин  зияткерлік  ойлауды  қалыптастыру  арнайы  ұйымдастырылған  ортада  ғана 

жүзеге  асыруға  болатындығын  сипаттайды.  Зияткерлік  ойлау  терең,  тұлғалық  деңгейде  қалыптасуы  үшін 

тек мінез-құлықтық қасиеттер ғана емес, сондай-ақ ол үрдіс арнайы ұйымдастырылған ортаның ықпалымен 

қалыптасып, педагогикалық шартқа тән болуы тиіс [9, 226б.]. 

Ғылымда  кең  қолданысына  қарамастан,  «орта»  ұғымының  бірмәнді  анықтамасы  жоқ.  Жалпы  «орта» 

қоршаған деп түсіндіріледі. 

А.Б. Орлов осы мәселе төңірегіндегі зерттеулерінде білім алушының дамуға қажетті барлық психологиялық 

құралдардың  ашылмағанына  қарамастан,  өз  дамуының  субъектісіне  айналатынын  сипаттайды.  «Білім-

іскерлік-дағды» және білім беру үрдісінің барлық қатысушылары дамытудың құралдары, шарттары болады, 

сонымен қатар оның дамуына жайлы ортаны құрайды [10]. 

Зияткерлік  пен  шығармашылықты  ақиқат  дүние  жағдаяттарынан  тыс  туынды  жасау  деп  танитын  Д.Б. 

Богоявленская [11,187б.], A.M. Матюшкин [12] зерттеулеріне сүйене отырып, Ю.М. Орлов, З.А. Муртазова 

[10, 178б.; 13] мынадай тұжырым жасайды: зияткерлік күрделі қасиет ретінде тұлғаның танымы бойынша 

мәселені оңтайлы шешу ісінде көрінеді. Сондықтан жанама әсер етуші жүйелі ықпалдарды қалыптастыру 

қажет. Осындай талапқа арнайы микроорта шарттарының жиынтығы арқылы ықпал ету әрекеті толық жауап 

бере алады.

ЖОО-да зияткерлік орта қалыптастыру болашақ мұғалімдердің зияткерлік әлеуетін дамытуда маңызды 

шарт болып саналады. Л.C. Выготскийдің ескертуі бойынша, орта «тұлғаны, оның адами қабілетін дамыту 

мәнінде, дамыту көздерінің рөлі ретінде анықталады, яғни орта бұл жерде жағдаятты емес, даму көзі ретінде 

маңызды рөл атқарады» [14].

Тіпті зияткерлігі жоғары адам «зияткерлік емес ортада» көріне алмайды, ол зияткерлік әлеуеті шығармашыл 

емес адам ретінде «өз әлемінде» ғана қалып қояды. Сондықтан, ЖОО білім беру ортасының тұлғаның ішкі 

мүмкіндіктерін, қорын, зияткерлік әлеуетін, қабілеттерін жарыққа шығаруға, талпынысын оятуда атқаратын 

рөлі өте зор. ЖОО-да студенттер тек кәсіби дайындық алып қана қоймайды, ЖОО – бұл ерекше әлеуметтік-

мәдени  орта.  Онда  болашақ  мұғалімдердің  дүниетанымы,  өмірлік  ұстанымдары  қалыптасады,  болашақ 

кәсіби қызметіне  қажетті маманға  тән  қасиеттер сіңіріледі. Бұл  жерде болашақ мұғалім кәсіби-зияткерлік 

қызметтерден жиналған құнды тәжірибеге ие болып, белгілі бір мәдениетке бейімделеді және сол мәдениеттің 

тұтынушысы  атанады.  Зияткерлікті  қозғаушы  күш  –  бұл  сол  іс-әрекетке  деген  қызығушылық.  Сондықтан 

зияткерлік  орта  студенттердің  кәсіби  педагогтік  іс-әрекетке  деген  қызығушылығын  дамытуды  көздейді. 

ЖОО-на дайындау үрдісінде тұлғаның кәсіби бағытын қалыптастыру, таңдаған кәсіби қызметіне деген құнды, 

белсенді қарым-қатынас орнату маңызды болып есептеледі.

Сонымен қатар, жағымды эмоция зияткерлік ойдың туындауына ынталандырады, керісінше, жағымсыз 

эмоция зияткерлікті жаншиды. Сондықтан, зияткерлік білім беру ортасын қалыптастыру үшін қолданылатын 

маңызды  әдіснамалық  тәсілдер  ретінде  оқу  іс-әрекеті  үстінде  жетістікке  жеткізу  жағдайларын  тудыратын 

әдістер алынуы тиіс. 

Дегенмен,  зияткерлік  идеяны  қолдайтын,  марапаттайтын  қоршаған  орта  аса  қажетті.  Зияткерлік  ойды 

жарыққа шығару үшін барлық қажетті ішкі қорды пайдалануға болады, бірақ ортаның қолдауы болмайынша 

индивидтің ішкі дүниесіндегі зияткерлік қабілеттер ашылмауы, танылмауы мүмкін.

Оқу-тәрбие үрдісінде зияткерлік іс-әрекетке үйрету мүмкін емес, тек сондай іс-әрекетке ынталандыратын 

жағдайлар  жасап,  шарттарды  тудыруға  болады.  Студенттерді  зияткерлікке  ынталандыру  сенімді  орта 

қалыптастыруға, педагогикалық үрдісте студент өзін - өзі, өзінің қабілетін еркін танытуға, педагог пен студент 

арасындағы қарым-қатынасты субъект мен субъекттік сипатында дамытуға мүмкіндік береді.

Осыған  орай  А.К.  Осинский  былай  деп  жазады:  «зияткер-шығармашыл  тұлға  қалыптастыруда  «кәсіби 

зияткерлік -шығармашылықпен қуатталған» орта маңызды рөл атқарады [15]. 

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы

244

Тек сол орта өз бетінше зияткерлік іс-әрекетке жеңіл енуіне мүмкіндік жасайды. Онда нәтижені көріп 

қанағаттану, шаршамай орындап шығу, соның арқасында белсенділік пен жақсы көңіл күйде болу әсерлері 

орын алады. 

Демек,  зияткерлік  психологиялық  орта  барлық  студенттерді  зияткерлік  үрдіске  бейімдеуге  болатынын, 

дәстүрлі  стереотиптен  тыс  еркін  ойлауға  бейімдейтін,  талқылаудан  қолайсыз  сезіну  әсерлерін  жоюға 

белсенділігін оятуға, студенттің өз бетінше дамуына және зияткерлік кәсіби іс әрекетке дайындауға ықпал 

жасайтын міндеттерімен сипатталады. Осы жетістікке жету үшін педагог білім алушы/беруші субъектілердің 

өзара құрметін, сыйластығын қамтамасыз етіп, студенттер қабілеттерінің ең күшті қырына сүйеніп, олардың 

даралық ерекшеліктерін ескеруі тиіс. 

Зияткерлік  орта  қалыптастыру  үшін,  әрбір  студенттің  теңдеусіз  құндылығын  жарыққа  шығару  үшін 

рухани бәсекелестікті тудырған жөн. Сондай-ақ зияткерлік идеяларын жүзеге асыруға талпынуы тиіс. Ал, 

орта  зияткерлік  мінез-құлықтан,  қабілеттерден  және  оның  нәтижелерінен  құралуы  абзал.  Кәсіби  деңгейге 

жетуде ең алдымен кәсіби үлгі, яғни педагог тұлғасы маңызды рөл атқарады. Ол сапалы, сәтті білім беру 

үшін, зияткерлік әлеуеті бай, тәрбие беру үшін педагогтің өзі зиялы тұлға болғаны қажет.

Сонымен, болашақ мұғалімдердің зияткерлік әлеуеті кәсіби зияткерлік ортада қалыптасады, яғни студент 

күнделікті  қарым-қатынас  барысында,  кәсіби  қызметінде  педагогтың  кәсібилігінен  рухани  азық  алып, 

зияткерлігі дамып, кәсібилікке шыңдалады. Сөйтіп, педагог пен студент арасында зияткерлік келісім орын 

алса, кәсібилік пен зияткерліктің өсуіне ықпал ететін орта туындайды. 

жүктеу/скачать 17,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: