Б І р І н ш І б ө л ім тарихи грамматика пәНІ
жүктеу/скачать 2,52 Mb. Pdf көрінісі
|
кіріспе
| ну мәнін берген.
Сонымен бірге, көп сөздер құрамындағы г элизияға ұшыраған. Қазақ тіліндегі керек, кір (у ) , өзен, үшеу сөздерінің құрамындағы г-нің элизияға ұшырауы орта ғасыр ескерткіштерінде-ақ кездеседі: кергек сөзі керек түрінде де айтылған. Бұл процесс те кей ыңғайда көне түркі тіліндегі омоним сөздерінің сырт құрылысы жағынан бір-бірінен ажырасуына себеп болған: өгүз сөзі бірде өгіз мәнінде,. бірде өзен мәнінде жұмсалған, г дыбысының түсіп қалуының нәти- жесінде қазақ тілінде екі түрлі сыпатта орныққан. Сөз соңындағы көне түркілік г көбінесе й-ге айналған. Көне түркілік бег, ег қазақ тілінде бій, ій түрінде дыбысталады. Көне түркілік г-нің й-ге айналуы, сол арқылы сөздің фонетикалық өзге- рісі кейде тіл дамуының барысында болған әр түрлі қосымшалар- дың жалғануы арқылы көмескіленіп кеткен. Қазақ тіліндегі бүйі, шійкі сөздерінің құрамынан фонетикалық өзгеріске түскен көне түбірді, кейін жамалған қосымшаны ажыратуға болады. Көне ж азбалар тілінде бүйі сөзі бег, шійкі сөзі йіг түрінде дыбысталған. Алдыңғы сөздің қазақ тіліндегі эквивалентін салыстырсақ мына- дай өзгерісті көреміз: алдымен өг тіркесінің үй-ге айналуы, содан соң і қосымшасының жалғануы. СоҢғы сөзді салыстырғанда, басқы й-дің яе-ға, г-нің й-ге айналуы, содан соң -кі (сын есім қосымшасы) жалғануын көреміз. Сөйтіп алдыңғы фонетикалық ©згеріс жай көз- ге байқалмайтындай күңгірттеніп кеткен. Бұл ретте де г-нің қатаң- дауы байқалады. Мысалы бій сөзінің бек варианты бар. Сол сияқты, тұрақты тіркес құрамында айтылатын кішік сын есімі жүктеу/скачать 2,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|