Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері

озгерту, огам үпемі 
а д ам п ы ң
октемдігін орнату үмтылысы жетекші 
қатынасқа айналмаіан 
деуге 
болады. Бірақ Аристотельде осы қаты- 
настың алга 
шықкдндыі ы 
оте 
а й қ ы н . 
Оның акикат, коркемдік, жақсы- 
лықтың бір-біріне алыстауына әсері тікелей. Дүниені үнемі игеруге, 
сол арқылы оны адамның зәруліктеріне ыңғайлап озгертуге үмтылу - 
адамның тек озіндік мүқтаждықтарын, оның бүкіл басқа дүниені озі 
үшін күрал ретінде қатынас жасауынан туады. Оны мүқтаждық-түты- 
ну немеее пайдагерлік қатынас дегенбіз. Ол алғаш бастан адамның, 
ақырсында орбір жеке адамның озінен басқа дүниемен тек пайда- 
герлік-түтыну түрғысынан қатынас жасауы. Мүны біз айтқанбыз. Ол, 
бастан-ақ жаттану қатынасы. Оның тек тарихи сипаттары, деңгей- 
лері әртүрлі. Ол үйлесімге бағытталмаған. Әрине, пайдагерлік-түты- 
ну қатынасы адамның басқа дүниені шексіз игеріп, тойымсыз түтына 
беруі үшін, әсіресе,үстемдікті үдете беруі үшін ол дүниені үнемі тану 
мүқтаждығын туғызады. Пайдагерлік - шегі жоқ, жететін түбі жоқ 
мүқтаждық. Оған ешуақытта тойым жоқ. Үстемдік мүқтаждығы да 
солай. Осы мүқтаждықтарды отеуге қызмет етудің де шегі болмайды. 
Олар сол үшін дүниені тануды да үнемі қамшылап отырады. Осы 
пиғылға қьізмет ететін танымның да дүниеге үйлесімдік қатынасы 
жоғалады. Ол таным адамның үстемдігі үшін, ол - пайдагерлік үшін. 
Ал таным әлеуметтік институтқа айналғанда, оның жетістіктері коғам- 
дық омірге аса зор озгерістер әкелген сайын оған деген табынушы- 
лык та шығады. Онда таным адам үшін емес, ол озі озі үшін сияқты 
катынас та туады. Мүндайда, әсіресе, акикат ақиқат үшін. Ақиқатка 
жету үшін адамды да, табиғатты да, олардың үйлесімдігін де қүрбан 
етуге болады. Ақиқат мүнда, соз жоқ, жақсылықпен ажырасады, дүни- 
едегі үйлесімдікті бүзу арқылы коркемдікпен де қоштасады. Әдебиет- 
те жазылып жүрген бір қауесет бойынша атом бомбасының жа- 
рылғанын бақьілаи түрған белгілі американдық бір физик: “ Неткен 
коркем корініс еді!” - деген екен. Сол сияқты Семей полигонында 
жасалған ядролык жарылыстар адамды, тіршілікті, халықтың тағды- 
рын элемдегі үстемдікке, соның ішінде ақиқатқа жетудің де күрбаны 
етті. Осындай бағыт алған танымның, осіресе ғылымның, білетін және 
үмтылатын ақикаты қандай? Бүкіл Батыс философиясы мен ғылым- 
ның Аристотельден бастап ойларының 
түп 
казығы осы десе де бола­
ды. Оның бастапқьі, ең қарапайым 
кагидасы: ойлаудың оз объектісіне 

жүктеу/скачать 8,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: