«Вітчизнянанаука: сучаснийстан,актуальніпроблемитаперспективирозвитку»

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
105 
 
 
Жалпы білім беру саласында " Электрондық оқулықтарды" қолдану оқушылардың, танымдық белсенділігін 
арттырады және логикалық ойлау жүйесін қалыптастырады.
 
Қазіргі
 
уақытка  дейін  білім  беру  саласында  мұғалімнің  тақырыпты  түсіндіруімен  немесе  оқу  құралын 
пайдалану қазіргі заман талабын канағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында
 
"Электрондық оқулықтарды" пайдаланбай терең білім алу мүмкін емес.
 
Электрондық оқулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық ақпараттық өнім. Электрондық оқулық 
дайындаудың концептуальдық негізі модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады.
 
Электрондық  оқу  құралы  –
 
есептер  жинағы,  анықтамалар,  энциклопедиялар,  карталар,  атластар,  оқу 
эксперименттерін жүргізуге арналған нұсқаулары, практикумға, курстық және дипломдық жобаларға нұсқау және т.б. 
білім беруді басқаратын оқу құралы.
 
Қазіргі
 
уақытта негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды оқулықтар жасауда. Электронды 
оқулық  оқушы  үшін  дайын  материал.  Электронды  оқулықтарды  қолдануда  әрбір  оқушының  мүмкіндіктері  есепке 
алына отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
 
Ал  мұғалім  үшін  электронды  оқулық  бұл  терең  мағналы  ғылыми  дамыған  ашық  түрдегі  әдістемелік  құрал, 
оны  әрбір  оқытушы  өз  педагогикалық  тәжірибесіндегі  материалдармен  толықтыра  отырып,  ары  қарай  жетілдіре 
береді.
 
Электрондық оқулықтарды дайындаудың негізгі дидактикалық шарттарын жасау барысында (1
-
сурет):
 
 
 
 
1-
сурет. Электрондық оқулықтардың дидактикалық шарттары
 
 
қарастыруға
 
болады.
 
Электрондық  оқулық  оқу  пәнінің  ғылыми  мазмұнын  қамтитын,  компьютерлік  технологияға  негізделіп 
құрастырылған
 
оқыту, бақылау, модельдеу, тестілеу т.б. бағдарламалардың жиынтығы болып табылады.
 
Қазіргі
 
кезде электронды оқулықтарға қойылатын талаптар:
 
–
 
тандалған  курс  бойынша  ақпарат  жақсы  кұрылып  және  саны  шектелген  жаңа  ұғымдары  бар  аяқталған 
курс үзінділері түрінде болғаны дұрыс
; 
–
 
текстпен қатар әрбір үзінді аудио немесе виде түрдегі ақпараттан түру керек ("жанды лекциялар"). "Жанды 
лекциялардың"  міндетті  интерфейс  элемент!  ретінде  лекцияны  кез
-
келген  жерінен  оқуға  мүмкіндік  беретін 
айналдыру  мүмкіндігі  болуы  керек;  текстік  ақпарат  "Жанды  лекциялардың"  кейбір  бөліктерін  кайталауы  мүмкін; 
күрделі  модельдер  мен  қүрылғыларды  көрсететін  иллюстрацияда  тез  пайда  болатын  түсіндірмелер  болу  керек, 
олар  иллюстрацияның  жеке  элементтері  (карталар,  жоспарлар,  схемалар)  бойынша  қозғалысына  сәйкес  пайда 
болып  және  сөніп  отырғаны  жөн;  керекті  ақпаратты  іздеу  уақытын  қыскартуға  мүмкіндік  беретін  көптеген 
сілтемелермен  текстік  бөлім  камтамасыз  етілуі  тиіс.  Бір  пән  аумағында  арнайы  түсіндірме  сөздік  енгізілген  болу 
керек;  материалдың  әдеттегі  мазмұнын  түсінуге  қиын  бөлімдері  анимация  немесе  видеоақпарат  түрінде  берілгені 
жөн. Бұл жағдайда дәстүрлі оқулықтармен салыстырғанда пайдаланушыға 5
-
6 есе аз уақыт жұмсалады. Адамға өзі 
көрмеген кейбір күбылыстарды (сарқырыма, өрт, т.б.) түсіндіру өте қиын. Видеоклиптер уақыт масштабын өзгертуге 
және  кұбылыстарды  демонстрациялауды  жылдамдатуға,  баяулатуға,  немесе  үзіндісін  таңдап  демонстрациялауға 
мүмкіндік береді [3].
 
Қазіргі
 
кезде  оқулықтарға  қойылатын  талаптар:  берілетін  материалды  кұрылымдандыру,  пайдалану 
ыңғайлылығы,  материалдың  мазмұнының  көрнекілігі.  Жалпы  талаптарды  қанағаттандыру  үшін  гипертекст 
технологиясын  қолданған  дұрыс.  Оқытудағы  негізгі  мәселелердің  бірі  білімді  бақылау  болғандықтан,  электронды 
оқулық кұрамында бақылау құралы қамтамасыз етілу міндетті.
 
Электрондық  оқулық  білім  беру  жүйесінде  белсенді  пайдаланылуы  оның  нақты  педагогикалық  есептерді 
шешуге арналған құралы қызметін атқаруымен қатар, дидактика мен әдістеменің дамуына әсер етіп, оқыту мен білім 
берудің жаңа әдіс
-
тәсілдерін, формаларын құруға алып келеді.
 
Физика  пәні  бойынша  электрондық  оқулық  та  физикалық  объектілер  мен  прроцесстердің  статикалық, 
динамикалық демонстрациялық модельдердің бар болуы. Сонымен қатар технологиялық процестердің модельдері; 
алуан  түрлі  іс
-
әрекеттердің  (эксперименттің,  ғылыми  деректерді  жүйелеу  мен  қорыту;  физикалық  есептерді  шешу; 
ғылыми
-
техникалық зерттеулер және т.б.) модельдері; жеке әрекеттер мен операциялардың модельдері (мысалы, 
өлшеу немесе оның жеке операцияларының әрекеттері, мысалға, аспаптың шкаласының бөліктерінің құнын анықтау 
сияқты).
 
Пән  бойынша  тарауды  қайталау,  тақараптарды  қортындылау  барысында  тестілеудің  әртүрлі  әдістері 
қодталынады.  Нақты пән  аумағын  игеру  үшін  теорияны игерумен  қатар  есептерді  шығаруда  практикалық  дағдыны 
Электрондық оқулықтарды 
дайындаудың негізгі дидактикалық 
шарттары
 
Электрондық 
оқулықтың  пәннің 
типтік бағдарламасына 
сай болуы 
Пәнде оқытылатын 
тараулар мен
 
тақырыптардың  
бөлімі 
Зертқаналық және 
практикалық 
тапсырмаларға 
қосымша
 
материалдар
 
Аралық және қорытынды бақылау 
сұрақтары немесе тестер,   
тапсырмалар
 

106 
«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
 
 
қалыптастыру  керек.  Ол  үшін  зерттелінетін  үдірістер  мен  кұбылыстардың  математикалық  моделін  құрастыруды 
үйрену  керек.  Оның  алгоритмдік  шешімін  жобалау  және  оны  программа  түрінде  жазу.  Оқушылардың  ой  –
 
өрісін 
дамытуға  мүмкіндік  берумен  кодтар  олардың  түсіну  деңгейін  жоғарылатуға  мүмкіндік  беретін  алгоритмдердің 
кұрылымы  мен  жұмысын  графикалық  иллюстрациясын  қамтамасыз  ететін  модельді  бағдарламалар  сериясы 
электрондық оқулық кұрамына кіреді.
 
Қорта
 
келе  білім  беру  барысында  компьютердің  қолданылуы  жайлы  сөз  болғанда  ол  ең  алдымен  оның 
негізгі құрылғысы дисплей жайлы айтуға болады. Тек қана схема, графиктер мен сызбалар және де түрлі белгілер 
мен суреттер, жылжымалы бейнелер дыбыс арқылы, не өзара бірге берілуімен қатар түрлі түсімен, дыбысты болып 
келеді, оны оқушының өзі де қолдан жасай алады. Көбіне оқушының компьютермен маңызды сұхбаттасу мүмкіндігі 
бар,  оқушы  тек  электронды  педагогтың  сұрақтарына  ғана  жауап  бере  алады.  Компьютерді  оқыту  барысындағы 
жемісті қолданудың бір жағы –
 
оны оқушының оқу әрекетін басқару үшін қолданып отыр. Мектеп компьютері оқушыға 
қазіргі  есептеуіш  техниканы  қолданушы  рөлімен  де  ерекше  мүмкіндік  береді.  Бұл  роль  бүкілдей  оқу  процесін 
өзгертеді.  Оқушы  да  конструктор  сияқты  жаңа  обьектілерді  жобалап  және  оларды  талдай  алады.  Компьютердің 
көмегімен  іздестіру  пәннің  тапсырмаларын,  есептерін  шығарып  және  түрлі  техникалық  жүйедегі  ахауларды  жойып 
түрлі ақпарат алуға мүмкіндіктер ашады.
 
 
Әдебиеттер
: 
1. 
http://www.akorda.kz/ Қaзaқcтaн Рecпyбликacының Прeзидeнті Н.Ә.Нaзaрбaeвтың Қaзaқcтaн хaлқынa Жолдayы;
 
3. 
М.Донской. Интернет и пользований интерфейс//Мир Интернет, 1999,N9.
 
4. 
HTML. Будилов В.А. СПб: Наука и техника, 2001.
 
 
 
Юлия Тютюнник
 
(Санкт
-
Петербург, Россия)
 
 
СОЦИОКУЛЬТУРНЫЕ УСЛОВИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ МЛАДШИХ 
ШКОЛЬНИКОВ
 
 
Одной из важных проблем в современном обществе являются неудовлетворительные показатели здоровья 
детей,  обучающихся  в  учебных  заведениях  [3].  Очень  многие  дети  часто  болеют  или  страдают  хроническими 
заболеваниями,  поэтому  перед  педагогами  ставится  задача  укрепления  и  сохранения  здоровья  детей, 
формирования культуры здорового образа жизни (В.В. Колбанов, С.А. Котова, В.Т. Лободин, И.И. Новоселова, С.М. 
Симоненко, А.А. Татарникова и др.).
 
В  послании  президента  Д.  Медведева  Федеральному  Собранию  РФ  [1]  была  высказана  необходимость  с 
особым  вниманием  относиться  к  созданию  мотиваций  и  условий  для  здорового  образа  жизни  и  уделять 
существенное  внимание  развитию  культуры.  Под  культурой  здорового  образа  жизни  понимаются  такие  формы 
поведения,  которые  позволяют  улучшать  жизнь,  делать
 
ее  более  благополучной  и  достигать  более  высокой 
степени  самореализации  [2].  Важно,  чтобы  личность  каждого  ученика  была  ориентирована  на  ведение  здорового 
образа  жизни,  чтобы  этот  образ  жизни  стал  важной  смысловой  ценностью.  Существенное  влияние  на  него 
оказывают  такие  факторы  как  соблюдение  режима,  полезные  привычки,  особенно  в  области  культуры  питания. 
Рассмотрим, что же понимается под понятием «культура питания».
 
Культура питания:
 
- 
это эстетические формы правильного питания;
 
- 
это знание свойств продуктов и их воздействия на организм, умение их правильно выбирать и готовить, по 
максимуму используя все полезные вещества;
 
- 
это знание и соблюдение правил подачи блюд и приёма пищи, т.е. знание культуры потребления готовой 
пищи;
 
- 
это ответственное отношение к питанию [3].
 
Особенно  важен  для  становления  культуры  здоровья  период  обучения  в  начальной  школе,  как 
фундаментальный этап для последующего развития и самореализации человека. Именно на этом этапе у ребенка 
появляется  интерес  к  собственному  здоровью  и  здоровому  образу  жизни,  поэтому  необходимо  сделать  все 
возможное,  чтобы  поддержать  этот  интерес  [3].  Данное  обстоятельство  обуславливает  необходимость  и 
актуальность поиска эффективных способов формирования культуры здоровья учащихся.
 
Целью исследования стало исследование отношения детей и родителей к культуре здорового питания. Оно 
проводилось  на  базе  ГБОУ  СОШ  №  167  Центрального  района  г.  Санкт
-
Петербурга.  В  исследовании  приняли 
участие учащиеся 3
-
х классов (35 чел.) и их родители (26 чел.).
 
В диагностическое исследование проводилось в два этапа. На первом этапе изучалась ориентированность 
родителей на здоровый образ жизни, и использовались следующие методики:
 
1) 
Методика «Индекс отношения к здоровью» (С.Дерябо, В.Ясин) [4, с. 7
-16]. 
2) 
Анкета для родителей для выявления направленности семьи на культуру ЗОЖ (автор Р. А. Березовская) 
[5, с. 100
-110]. 
Задачей  второго  этапа  стало  изучение  отношения  к  здоровому  образу  жизни  и  особенностей  культуры 
питания младших школьников. В диагностический комплекс были включены следующие специально разработанные 
методики:
 
3) 
Опросник «Отношение к здоровью» для младших школьников (Ю.А.Тютюнник).
 
4) 
Методика шкальной оценки культуры представления объектов (набор фотоиллюстраций блюд с разным 
уровнем  оформления:  с  красиво  оформленным  блюдом,  с  обыденным  вариантом  оформления  и  примитивной 
формой подачи) (С.А.Котова –
 
Ю.А.Тютюнник).
 
Поскольку семейная среда выступает ведущим фактором социализации ребенка, а основным механизмом 
социализации  в  младшем  школьном  возрасте  является  идентификация  с  родителями,  то  в  ходе  исследования, 
прежде  всего,  опрашивались  родители  учащихся.  Опрос  родителей  был  направлен  на  выявление  семейной 
позиции  по  отношению  к  ведению  здорового  образа  жизни  и  доминантных  жизненных  ценностей.  По  индексу 
отношения  к  здоровью,  у  большинства  родителей  средний  уровень  отношения  к  здоровью  (42%),  очень  высокий 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
107 
 
 
уровень имеют около трети опрошенных (30%), низкого и очень низкого уровня нет, что не может не радовать, так 
как свидетельствуют о том, что многие родители стремятся поддерживать здоровый образ жизни.
 
Кроме этого, был проведен опросник Р.А. Березовской, который позволяет выяснить, насколько важны для 
родителей те или иные сферы жизни, их жизненные приоритеты, отношение к здоровому образу жизни, факторы, 
которые,
 
по  их  мнению,  влияют  на  здоровье  в  большей  или  меньшей  степени.  В  первую  очередь  выяснялась 
ценность  определенных  сфер  жизни  для  родителей.  Из  представленных  результатов  видно,  что  приоритетными 
сферами  жизни  для  родителей  являются  счастливая  семья  и  здоровье,  чуть  менее  важным  родители  считают 
материальное благополучие и верных друзей (рис. 1).
 
 
Рис. 1. Распределение ценностных сфер жизни у родителей, в %.
 
Также опрашиваемым предлагалось ответить на вопрос: что необходимо, чтобы добиться успеха в жизни? 
Из ответов можно сделать вывод, что предпочтение родители отдают упорству и трудолюбию, и только после этого 
идет поддержка, здоровье, способности.
 
Еще один вопрос из данного опросника, который мы рассмотрим, это –
 
«что вы делаете для поддержания 
здоровья?» Большинство родителей стараются избегать вредных привычек и быть оптимистичными. Что касается 
занятий физкультурой и диет, то этим пунктам уделено меньше голосов, так как в следующем вопросе очень многие 
родители отмечают, что у них на это просто не хватает времени.
 
Также исследование проводилось и среди детей. Результаты по первой анкете, где задавались вопросы на 
выяснение пищевых предпочтений младших школьников представлены на рис. 2.
 
 
Рис. 2. Распределение пищевых предпочтений младших школьников, в %
. 
Также  по  результатам  анкеты,  можно  сделать  вывод,  что  многие  дети  любят  фрукты,  ягоды  и  овощи,  а 
также вторые блюда, которые включали в себя мясо, рыбу, картошку, макароны, грибы и прочее, и салаты. Могут 
отдифференцировать  блюда  неблагоприятные  для  здорового  питания  (гамбургеры  и  др.),  что  говорит  о  наличии 
базовых представлений о здоровой и вредной для организма пище.
 
Кроме  этого,  были  представлены  вопросы  о  том,  чем  лучше  перекусить  в  школе  и  чем  лучше  утолить 
жажду.  Отвечая  на  данные  вопросы,  дети  отдают  предпочтение  фруктам  и  бутербродам,  а  утоляют  жажду 
большинство  школьников  соком  или  морсом,  а  также  обычной  водой,  и  лишь  немногие  предпочитаю  сладкую 
газированную воду или какао.
 
В  конце  анкеты  детям  предлагалось  оценить  ожидания  от  результатов  обучения  здоровому  питанию  в 
школе.  По  результатам  видно,  что  большинство  детей  считают,  что  такое  обучение  поможет  в  организации 
правильного питания и задаст необходимые ориентиры в организации правильного питания.
 
В  структуру  опроса  детей  был  включен  специально  разработанный  фотоопросник  (С.А.Котова  –
 
Ю.А.Тютюнник), который включал в себя 3 вопроса, к каждому из которых в качестве ответа ребенок должен был 
выбрать  по  три  фотографии  блюд.  Предложенные  фотографии  подразделялись  на  три  группы  (вредная  еда, 
домашние и красиво оформленные блюда) но ребенку они предлагались вперемешку. Таким образом, нужно было 
ответить на следующие вопросы:
 
- 
Что бы ты хотел съесть сам?
 
- 
Что бы ты посоветовал другу?
 
-
Что ты не советовал бы другу?
 
По  результатам  этой  методики  можно  сделать  вывод,  что,  несмотря  на  то,  что  вредную  пищу  дети  не 
советуют  есть  друзьям  (61,5%),  для  себя  они  все  же  выбирают  преимущественно  такие  блюда  как  гамбургеры, 
чипсы  и  прочее  (45%).  Для  друзей  же  дети  советуют  блюда  домашней  кухни  (46%)  или  красиво  оформленные 
блюда (36%)
 
В  заключение  можно  сказать,  что  большинство  младших  школьников  знают  как  следует  питаться,  какая 
пища  более  полезна,  а  какая  менее,  однако  не  стремятся  следовать  этим  знаниям,  а  выбирают  пищу  только 
опираясь на вкусовое восприятие часто даже вопреки знаниям.
 

108 
«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
 
 
Родители  младших  школьников  понимают  ценность  здоровья  и  придают  ему  большое  значенье,  но 
большинство в обыденной жизни затрудняются следовать принципам здорового образа жизни и здорового питания. 
У  них  не  всегда  хватает  времени,  чтобы  показывать  детям  так  называемый  «живой  пример».  Выявленное 
противоречие  ставит  необходимость  переноса  столь серьезной  образовательной  задачи  на  педагога  и  поиска  им 
новых эффективных форм работы с учащимися, которые могли бы преодолеть разрыв между знаниями и реально 
наблюдаемым изо дня в день поведением.
 
Полученные результаты говорят о необходимости проводить целенаправленную работу по формированию 
культуры  питания  именно  в  младшем  школьном  возрасте.  Основной  проблемной  зоной  воспитания  выступает 
формирование правильного пищевого поведения и здоровых пищевых привычек.
 
 
Литература:
 
1. 
Послание президента РФ Д. Медведева Федеральному Собранию РФ. –
 
М. 2010.
 
2. 
Здоровый образ жизни / К. Байер, Л. Шейнберг; Перевод с. англ. М. Д. Гроздовой и др. –
 
М.: Мир.
 1997. 
3. 
Каменская  В.Г.,  Котова  С.А.  Концептуальные  основы  здоровьесберегающих  технологий  развития  ребенка 
дошкольного и младшего школьного возраста. –
 
СПб.: ООО «Книжный дом», 2008.
 
4. 
Дерябо С., Ясин В. Отношение к здоровью и к здоровому образу жизни: методика измерения //Директор школы, 
1994 №2
 
5. 
Березовская Р.А., Никифоров Г. С. Отношение к здоровью // Психология здоровья / Под ред. Г. С. Никифорова. 
СПб.: 2003
 
 
Научный руководитель:
 
кандидат психологических наук, заведующая кафедрой начального образования и художественного 
развития ребенка Института Детства РГПУ имени А. И. Герцена Котова Светлана Аркадьевна.
 
 
 
Асем Уатаева, Айзат Умирбекова
 
(Жезказган, Казахстан)
 
 
ЕҢБЕК ТӘРБИЕСІ –
 
ЖАС ӨСПІРІМ ҰРПАҚҚА ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ МАҢЫЗДЫ ҚҰРАМДАС БӨЛІМІ
 
 
Балаларды  ерте  жастан  шамасы  келетін  еңбектің  ең  қарапайым  түрлеріне  үйретудің  қажет  екенін  өз 
еңбектерінде Н.К.Крупская талай рет атап көрсетті, осы арқылы олар материалдардың қасиеттерімен танысатынын, 
әр  түрлі  аспаптармен  жұмыс  істеуге  дағдылана  бастайтынын  ескертті.  Еңбек  үстінде  балалар  белсенділік, 
тапқырлық,  қайсарлық,  нәтижеге  жетуге  ынталық  көрсетеді,  олардың  бойынша  шама
-
шарқына  қарай  ересектерге 
қолқабыс тигізу ниеті қалыптасады.
 
Н.К.Крупская  балаларды  еңбекте  біріктіруге  ерекше  мән  берді,  «балалардың  бірлескен
 
жұмысын  ерекше 
бағалау керек –
 
бұл коллективтік еңбектің бастамасы. Баланың күші осы коллективтік еңбек үстінде әсіресе жақсы 
өрістейді деп атап көрсетті» [1].
 
Сонымен  бірге  ол  педагогтарды  баланың  мүмкіндіктерін,  бала  еңбегінің  ерекшеліктерін,  оның  өзіне
 
тән 
ерекшелігін ойынмен байланысын мұқият ескеруге шақырды.
 
А.С.Макаренко  еңбек  тәрбиесі  туралы  лекцияларында  балалардың  тұрмыстық  еңбегінің  қарапайым 
түрлерінің  маңызды  ролін  ашып  берді,  сол  еңбектые  олардың  мінез  –
 
құлқына  дербестік,  жауапкершілік,  өзін
-
өзі 
ұйымдастыру, мақсат қоюшылық қалыптасатынын атап көрсетті. Еңбек ете білетін балалар еңбек бейнетінің қадірін 
біледі, басқа адамдардың да еңбегін құрметтейді, көмекке зәру кісіні тез байқайды.
 
А.С.Макаренко еңбектерінде балалардың еңбегін ұйымдастыру,
 
бірте
-
бірте оның мазмұнын күрделендіріп, 
баланың  өзін  ұйымдастыруда  қойылатын  талап  дәрежесін  көтере  түсу  туралы  ұсыныстар  айтылады,  балалардың 
семьяда тұрақты еңбек міндеттері болуының, олардың ортақ іске қатысуын маңызы атап көрсетіледі.
 
Мектепке  дейінгі  педагогикасы  Н.К.Крупская  мен  А.С.Макаренко  негізін  қалаған  еңбек  тәрбиесінің  негізгі 
принциптеріне сүйене отырып, балаларды еңбекте тәрбиелеу проблемаларын талдайды [2].
 
Мектепке  дейінгі  балалардың  еңбегі  ойынмен  тығыз  байланысты.  Бұл  өзара  байланыс  әр  түрлі  формада 
көрінеді: ойын ересектердің еңбегін бейнелейді; ойында еңбек іс
-
әрекеттерінің элементтері көрінеді; еңбек қызметі 
болашақ ойын үшін істеледі; ойын әрекеттері еңбек процесіне енгізіледі.
 
Ойындарда  ересектердің  еңбек  әрекеттерін  бейнелеу  арқылы
 
балалар  олардың  еңбегіне  дұрыс  қарауға 
дағдыланады; жолаушыларға ұқыпты қарайды, түскі тамақтың дәмді болуның қамын жасайды және т.с.с. Мектепке 
дейінгі сәбилер бұл ретте нақты еңбек әрекеттерін жасамайды: олар машина жүргізген, тамақ пісірген сияқтанады.
 
Ересектеу  балалардың  ойындарында  еңбектену  қажеттігі:  стол  басында  өзі  тамақ  ішкен  ыдысты  жуу, 
қуыршақ
 
қызын шомылдыру немесе оның кірленген көйлегін жуу қажеттігі жиілейді. Мұндай ойын балаларды нақты 
еңбек әрекетіне итермелейді.
 
Мектепке дейінгі педагогика балаларды еңбекке тәрбиелеудің мынадай негізгі міндеттерін бөліп көрсетеді: 
ересектердің  еңбегімен  таныстыру  және  оған  құрметпен  қарауға  тәрбиелеу;  қарапайым  еңбек  іскерлігі  мен 
дағдыларына  үйрету;  еңбекке  ықыластылыққа,  еңбек  сүйгіштікке  және  дербестікке  тәрбиелеу;  еңбекті  қоғамдық  –
 
бағыттау мотивтеріне, ұжымда және ұжым үшін еңбектене білуге тәрбиелеу.
 
Мектепке  дейінгі  балалардың  ересектер  еңбегі  туралы  білуі  олардың  бойында  еңбекке  дұрыс  көзқарас 
қалыптастыруға
 
үлкен  ықпал  жасауға  тиіс,  бірақ
 
еңбек  қызметін  танысу  балалардың  өздерінің  еңбегімен 
ұштастырылмаса, оның жай формаларды болып қалуы мүмкін. Тікелей еңбек үстінде балалар еңбек жігерін сезінеді 
және нәтиже алу үшін сондай жігер жұмсаудың қажет екенін түсінеді, еңбек сүйгіштік дегеніміз  ерікті күш
-
қайратты, 
қиыншылықтардан қаймықпай, тапсырылған істі ақырына дейін алып бара білуді қамтитынын сезіне бастайды.
 
Балаларда тірі табиғат мүйісінің, бақша мен гүлзардың жай
-
күйі үшін жауапкершілік артады. Өнім, гүл жинау 
оларды  үлкен  қуанышқа  бөлейді.  Олар  гүлді  ата
-
аналарына  сыйға  тартады,  бөбектерді  өздері  өсірген  овощпен 
сыйлайды,  венегрет  үшін  овощтар  дайындайды  (оларды  жуады,  тазалайды,  ас  үйге  апарады),  топ  бөлмелерін 
гүлдермен безендіреді.
 
Қол
 
еңбегі –
 
алуан түрлі материалдардан: картоннан, қағаздан, ағаштан, табиғи материалдан (ағаш бүрінен, 
емес  жаңғағынан,  сабаннан,  ағаш  қабығынан,  жүгері  собығынан,  шабдалы  сүйегінен),  қалдық  материалдардан 
(катушкадан, қораптан), мех, қауырысын, мата қиқымдарын және т.с.с. пайдалана отырып заттар жасау  –
 
балалар 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
109 
 
 
бақшасының  ересекғтер  тобында  жүзеге  асырылады.  Балалар  өздеріне  қажетті  ойыншықтар,  ойын  атрибуттарын: 
қайықтар,  машиналар,  кәрзеңкелер,  үйлер,  мебельдер,  жануарлар  жасайды.  Мұндай  нәрселер  туған
-
туыстарға, 
достарға жақсы тарту болуы мүмкін.
 
Мектепке дейінгі балалардың балалар бақшасындағы еңбегі негізгі үш формада: тапсырма беру, кезекшілік, 
коллективтік еңбек іс
-
әрекеті формаларында ұйымдастырылады.
 
Тәрбиеші  балаларға  ұсынылатын  жұмыстың  маңызын,  оларды  бірнеше  топқа  бөлу  қажеттігін  түсіндіріп, 
олардың әрқайсысына білгілі бір тапсырма береді. Ұжымдық еңбектің мазмұнын белгілеген кезде, ол жұмыстың қай 
түрі  балаларға  таныс,  қай  түрі  таныс  емес  екенін,  оларды  қалай  бөлісу  керек  екенін  ескереді,  балаларға  мына 
секілді  етіп  түсіндіреді:  «Мына  топ  құрылыс  материалын  жуады.  Өткен  жолы  ол  текшелерді  сүрткен  болатын, 
сондықтан бүгін екінші топпен тапсырма алмасады. Солай еткеніміз еділ болады: балалардың бәрі ең қызық жерде, 
де, басқа іске үйренетін жерде де жұмыс істейді».
 
Әрбір
 
топтағы  балалардың  арасында  жұмыс  бөлісуге  де  назар  аудару  қажет.  Сол  мақсатпен  тәрбиеші 
былай  деп  түсіндіреді:  «Балалар,  сендер  қуыршақтарды  қайта  киіндіруге  де,  қөйлектерін  жууға  да  тиіссіңдер.  Кім 
қуыршақтардың  көйлегін  шешіп,  тазасын  киіндіретінін,  кім  кір  жуатынын  келісіп  алыңдар.  Сонда  сендердің  жұмыс 
істеулеріне ыңғайлы болады, бір
-
біріне кедергі жасамайсындар әрі шаруаны да бітіресіңдер». Қажет болған ретте ол 
мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  өзара  келісіп  алуына  көмектеседі,  бір
-
біріне  жол  беруге  үйретеді,  олардың 
арасында жанжал тууының алдын алады.
 
Жұмысты  бөлістіріп  болған  соң,  педагог  балалардың  жұмыс  орнын  ұйымдастыруына  басшылық  етеді: 
ойыншықтарды  қою  үшін  текшенің  қасына  стоды  жақындатып  қоймандар,  анау  столға  клеенка  төсеңдер,  өйткені 
онда  кір  жуылады  деп  ақл
 
айтады,  барлық  жабдықтар  бар  ма  және  олар  қолмайлы  орналасқан  ба,  ысоыныы 
тексереді, балалардың сыртқы пішініне назар аударады (жеңдері түрілген бе, алжапқыштары байланған ба).
 
Балалар  бақшасындағы  әрбір  топ  балалардың  еңбегін  ұйымдастыру  үшін  құрал  –
 
саймандармен  және 
материалдармен  қамтамасыз  етіледі.  Мәселен,  шаруашылық  еңбек  үшін  алжапқыштар,  щеткалар,  шылапышндар, 
подностар қажет; табиғатты еңбек үшін күректер, тырмалар, су құйғыштар керек; қол еңбегінде балалар ара, балға 
және басқа құрал
-
саймандар пайдаланады. Әр түрлі материалдар да: егетін және отырғызатын ұрықтар, құстар мен 
балықтар  үшін  кем,  қарағай  бүрлері  мен  емен  жаңғақары,  ағаш  кесінділері  т.т.  қажет.  Барлық  құрал
-
саймандар 
жеткілікті мөлшерде, сапасы жақсы және балалардың жасына сай келетін, сырт пішінді сәнді болуға тиіс; сыу құйғыш 
ашық түсті, табиғи материал сақталатын қораптың формасы әдемі, алжапқыштар сәнді болуы керек т.т.  –
 
осының 
бәрі балаларды қуанышқа бөленеді, еңбек мәдениетінің қалыптасуына көмектеседі, эстетикалық ляззат береді
. 
Топ бөлмесі мен участкеде құрал
-
саймандар пайдалануға ыңғайлы етіп орналастырылады. Мәселен, құрал
-
саймандарды еңбек түрлеріне қарай біріктірген жөн: табиғат мүйісінде –
 
су құйғыштар, тозандатқыштар, жануарлар 
жемі;  қол  еңбегіне  бөлінген  бұрышта  –
 
аралар,  балғалар;  шаруашылық
-
тұрмыстық еңбек  жабдықтары  –
 
щеткалар 
мен  қоқыс  жинайтын  қалақтарды  жуынатын  бөлмедегі  арнаулы  текшелерде,  ал  асхана  бойынша  кезекшілер 
жабдықтары буфетке жақындау жайғастыруға болады және т.с.с.
 
Еңбек әрқашан дене күшін жұмсаумен байланысты болады, ықыласты зейін қоюды талап етеді, сондықтан 
сол  жастағы  балалардың  дене  күшінің  мүмкіндіктері  мен  психологиялық  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  еңбекті 
мөлшерлеп  отыру  қажет.  Еңбекті  мөлшерлеу  деп  оның  ұзақтығы,  көлемі,  қиындығы,  шаршататын  салмақ  күшін 
анықтау  айтылады.  3
-
4  жастағы  балалар  10
-
15  минут,  6
-
7  жастағы  балалар  20
-
30  минут  бойына  жұмыс  атқара 
алады. Еңбектің неғұрлым күш түсетін түрлері –
 
қар күреу, жер қазу –
 
мектеп жасына дейінгі балалардың хал
-
жайын 
айрықша мұқият бақылауды талап етеді. Оларды бақылай отырып тәрбиеші шаршаудың сыртқы белгілерінің пайда 
болуына:  ентігуіне,  жиі
-
жиі  тұрып  қалуына,  бетінің  қызарғанына,  терлеуіне  назар  аударады.  Мұндай  жағдайда 
баланы  басқа  іс
-
әрекетке  ауыстырады.  Шамадан  тыс  күш  түсірмеу  үшін  әрбір 
10-
15  минут  сайын  іс
-
әрекетті 
алмастырып  тұруды  ұсынуға  болады:  бірі  –
 
жер  қазса,  екінші  –
 
оны  тырмамен  қопсытады  немесе  бірі  қар  күресе, 
екіншісі оны шанаға салып, келешек құрылысқа арналған орынға алып барады.
 
Еңбек  үшін  гигиеналық  жағдай  туғызуға  қамқорлық  жасай  отырып,  тәрбиеші  оның  балалар  денсаулығына 
теріс  әсер  ету  мүмкіндігінің  алдын  алады.  Мәселен,  ықыласты  зейін  қоюд  талап  ететін  жұмыс  (түйме  қадау,  кітап 
желімдеу)  жеткілікті  жарық бар  жерде  орындалуға  тиіс.  Педагог  балалардың  ұзақ  уақыт  позада  (бүгіліп,  жүресінен 
т.с.с.)  отырып  жұмыс  істемеуін  қадағалайды.  Үйдің  ішін  үнемі  желдетіп,  ауасын  тазартып  тұруды  қамтамасыз  ету 
керек. Ауада істелген еңбек өте
-
мөте пайдалы.
 
Балалар  ықыласпен  істеген  еңбектің  тәрбиелік  мәні  артады.  Бұл  көбінесе  мектепке  дейінгі  мекеме  мен 
семьядағы еңбек атмосферасына байланысты болады.
 
Осыған  байланысты  ересектер  мен  балалардың  бірлескен  еңбегімен  ұйымдастырудың  зор  маңызы  бар. 
Тәрбиешінің, күтушінің, өзіне жақын кісілердің бірінің қасында тұрып жұмыс істеген бала өзін керекті де пайдалы істе 
көмекшімін деп кезінеді. Егер ересек адам бірлескен еңбек процесінде істеліп жатқан жұмыстың маңызын түсіндіріп, 
іске өзінің оң қарайтынына білдіріп, өз шеберлікпен, тәуір қарқынмен жұмыс істесе, тіптен жақсы.
 
Балалар  еңбегінің  мазмұны  топ  үшін,  бүкіл  балалар  бақшасы  үшін  маңызды  болуға  тиіс.  Сонда  оған 
көзқарас та неғұрлым жауапты болады.
 
Еңбек жүйелі сипатта болса және оған барлық балалар қатысса, тәрбие құралына айналады. Әрбір бала әр 
түрлі тапсырмаларды мейлінше жиі орындап тұруға, кезекші болуға, коллективтік еңбекке қатысуға тиіс. Сондықтан 
балалардың еңбек қызметін жоспарлап, бір жасқа дейін тиіс. Сондықтан балалардың еңбек қызметін жоспарлап, бір 
жасқа  дейін  және  жастан  жасқа  өткен  сайын  тәрбиелік  міндеттерді  бірте
-
бірте  қиындата
 
беру,  мектепке  дейінгі 
балаларды еңбекке тәрбиелеу жөніндегі жұмысқа талдау жасап, баға беріп отыру қажет.
 
Ата
-
аналар  балаларды  еңбекке  тәрбиелеу  жөнінде  балалар  бақшасымен  бірлесіп  жұмыс  жүргізудің 
қажеттілігін түсінетін болуына жету маңызды. Тәрбиеші ата
-
аналарға балалар еңбегін ұйымдастырғанда олардың да 
мектепке дейінгі мекемеде қойылатын талаптарды ұстауын ұсынады. Баланың жасы мен мүмкіндігін ескере отырып, 
оны өзіне
-
өзі қызмет көрсетуге үйрету керек, оның өзі істеуге тиіс және істей алатын нәрсені ол үшін істеп бермеу 
керек.  Педагог  баланы  ересектер  еңбегіне  (үйінді  жинаған,  өсімдіктер  мен  ануарларды  күткен,  тамақ  дайындаған 
кезде  және  т.б.)  қатыстырудың  пайдалы  екенін  ашып  береді;  мектепке  дейінгі  ересек  балалар  белгілі  бір  тұрақты 
міндеттер  атқаруға:  стол  жасауға,  өсімдіктерді  суаруға,  кіші  інілер  мен  қарындастарын  күтуге  көмектесіп,  өз 
ойыншықтарын  тәртіпке  келтіруге,  почта  жәшігінен  газеттер  әкелуге,  есік  ашуға,  телефонға  баруға  т.т.  тиіс  екенін 
түсіндіреді.  Педагог  ата
-
аналарға  өзін  –
 
өзі  қызмет  көрсету  жөніндегі  еңбектің  тәрбиелік  зор  маңызы  бар  екенін 
ұғындырады,  қажетті  дағдыларды,  шеберліктерді,  әдеттерді  қалыптастыру  әдістерін  түсіндіреді.  Ол  балаларға: 
тамақтанған  соң  ыдыстарды  ас  үйге  апару,  қажетті  затты  әперіп  жіберу,  ұсақ
-
түйек  көрмелер  пайдаланады.  Ата
-

110 
«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»
 
 
 
 
аналар  үшін  әдебиеттер,  отбасындағы  еңбек  тәрбиесінің  ең  үздік  тәжірибесі  туралы  тәрбиешілердің  мақалалары 
іріктеп алынады.
 
 

жүктеу/скачать 4,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: