Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар Қазақстанның халық жазушысы Ғарифолла Есім



Pdf көрінісі
бет13/15
Дата15.02.2017
өлшемі2,06 Mb.
#4157
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15

2014  №3  (24)

76

оқырманның  зерделеу  әрекеті  тұрғысынан

зерттеудің  маңыздылығы  мен  өзектілігі  сөз

мәдениет 

ғылымының, 

стилистика

ғылымының 

имманентті 

жүйеден

антропоцентристікке  бет  бұруы  үшін  аса



маңызды,  аса  өзекті  болып  отыр.  Белгілі  бір

коммуникативтік бірліктің немесе сөз актісінің

(мәтіннің,  дискурстың)  адресант+мәтін  жағы

зерттеліп,  тілдік,  тілдік  емес  құрылысы

талданып,  ал  мәтін+оқырман    (адресат)

жағының қалып қоюы коммуникативтік біртұтас

жағдаяттың  табиғатын  объективті  түрде

айқындауға  мүмкіндік  бермейді»,-  дейді  [6].

Ойын  жүйелей  келе  автор  коммуникативтік

біртұтас жағдаятты объективті түрде айқындау

үшін адресант + мәтін + адресат тұрғысынан

келу керек деген өзіндік тұжырымын жасайды.

Дискурс түрлерін публицистикалық, ғылыми,

іскери,  бейресми  деп  бөліп,  әрқайсысының

формальды-коммуникативтік  ерекшеліктерін,

тілдік-құрылымдық  сипаттарын  талдап

көрсетеді. Ал дискурс прагматикасының ішіне

жағдаятқа,  оған  қатысушыларға  байланысты

экстралингвистикалық, 

этномәдени

факторлары 

жататынын, 

сондай-ақ

коммуниканттардың 

мақсат-ниеттері

басшылыққа алынуы тиістігін медиа-мәтіннің

прагматикасын  жан-жақты  қарастырған

Қ.Есенова  өз  зерттеуінде  атап  өтеді  [7,  32].

Бұдан өзге дискурсты тек ауызша емес, жазбаша

түрде келетін тілдік бірлікке жатқызатын, оны

субстанция деп түсінетін ғалымдар бар екенін

осы тұста айта кету керек. Біздің түсінігімізде,

дискурс, тілдік тұлғаның ерекшеліктерін оның

сөйленіс деңгейіне, ұлттық танымды игеруіне,

айтылған сөзді қорыта алуына, түсінуіне, ондағы

эмотивті бірліктерді сезіне алуына, қоғамдық

ағымдарды  ұғуына,  интеллектілік  деңгейіне,

яғни  сөйлеу  мәнерінің  қалыбына,  сөз

мәдениетін  игеруіне  қарай  танып-білуге

мүмкіндік жасайтын тілдің  ерекше  деңгейі.

Дискурсты  ғалымдар  мәтінге  қарағанда

әлдеқайда  кең  ұғым  ретінде  қарастырады.

Өйткені дискурс тілдік әрекеттің  әрі үдерісі, әрі

оның нәтижесі (бұл арада нәтижеге байланысты

алғанда,  дискурсты  мәтінмен  тепе-тең  деуге

болады, өйткені мәтін де - нәтиже). Дискурсты

зерттеу  дегеніміз  бүгінгі  таңда  қазіргі

функционализмге 

бет 

бұру, 


қазіргі

фундаментализмді іргелі, кешенді түрде сипаттау

дегенді  білдіре  бастады.  Соңғы  аса  жаңа

грамматикалық  еңбектерде  дискурстың

жекелеген 

ұғымдарын 

генеративті

грамматиканың    моделіне  енгізудің  мақсаты

көзделетіні байқалады.

Лингвистикалық  функционализмнің  өзі

1970 жылдары табиғи мәтіннің құрылымы мен

түсіндірілуі үдерісін  жете ұғыну үшін дискурсқа

жаңа мүдделік көзқараспен қараудан туындаған.

Дискурс  та  мәтін  сияқты  әр  түрлі  жақтан

қарастырылады,  атап  айтқанда:  әлеуметтік,

этнографиялық, психологиялық,  т.б.

Тарихи  тұрғыдан  алғанда,  дискурспен

байланысты 

дискурстық-ориентациялы

фундаментализм  дегеніміз  грамматистердің

дискурсқа қызығушылығының нәтижесі болып

табылады.  Олар  өз  зерттеулері  арқылы

грамматикалық  құбылыстарға  дискурстың

көмегімен түсінік бергілері келді. Бұл бағытты

жетілдірушілердің қатарында Уоллес Чейф, Пол

Хоппер, Сандра Томпсон, Т.Гивон т.б. есімдері

аталады.  Бұл  еңбектердегі  негізгі  ұстаным

дәстүрлі  грамматикадан  бөлек  қарастырылуға

тиіс  қолданыс  кезіндегі  грамматиканың

ерекшеліктерін ашып беруге бағытталған және

динамикадағы,  қозғалыстағы  дискурстың

маңызды белгілеріне баруға баспалдақ болатын

қисындар  мен  ғылыми  пікірлерден,

көзқарастардан  тұрады.  Дәлірек  көрсеткенде:

«Функционирование языка в реальном времени

–  это  и  есть  дискурс.  Таким  образом,  подход

функционалистов 

противоположен

утверждением  Хомского  о  том,  что  между

компетенцией  и  употреблением  есть

непроходимая граница,  и о том, что языковая

структура  формируется  врожденной  языковой

способностью.  В  некоторых  случаях

функционалисты  высказывают  особенно

радикальные предложения об отношении между

дискурсом  и  грамматикой.  Так,  в  концепции

«рождающейся грамматики» (emergent grammar)

Пола  Хоппера»  грамматика  фактический

сводится  к  повторяющимся  дискурсивным

моделям. 

Но 

большинство 



случаев

функционалисты  признают  существование

относительно  автономной  грамматики  [8,

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)


77

С.309]. Түптеп келгенде, мәтін де, дискурс та

құрылымдық нысан, екіншіден, екі құбылыс та

морфосинтактикаға  әсер  ететін  негізгі

факторларға  жатады.  Мысалы,  белгілі

сөйлеммен түсіндіруге мүмкін емес дискурстық,

мәтіндік факторлармен ғана айтып-түсіндіруге

болатын сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін, атау

септігінің  өзгешелігін,  т.б.құбылыстарды

аталымдық сөзөзгеріммен түсіндіруге келмейді,

олар  тек  синтаксистік  құрылымға  аппеляция

жасау арқылы ғана түсіндіріледі, т.б.

Әрине,  тілде  мұндай  грамматикалық

ерекшеліктер  аз  емес  және  олар  жыл  өткен

сайын саны азаймайтындығы анық, бұл үдерісті

таныған  сайын  терең  түкпірде  жатқан  тіл

құпиялары  (грамматикаға  да,  лексикаға  да,

сөзөзгерімге де, т.б. қатысты) көбейе береді деп

санаймыз,  бірақ  бәрінің  де  сыры  ашылып,

ғылымда белгілі бір түсінікке ие болуы шарт. Сол

тұрғыдан  алғанда,  мәтін  дегеніміз:  а)  тілдік

тұрғыдан тілдің барлық деңгейлері қатысатын

тұтастықтан  туындайтын  өзінше  бөлек

құрылым,  ә)  тілшілердің  грамматикаға

байланысты  туындап  отыратын,  бар  және

туындап келе жатқан кейбір сұрақтарына жауап

алу үшін  қажетті құрылым, б) сондықтан мәтін

тілдік таңба және тіл деңгейлерімен байланысты

қарастырылуға тиісті және сол байланыс арқылы

тілдік  жағынан  түсіндірілетін  құбылысқа

жатады.  Сонда,  байқалып  отырғандай,  бұл

бағыт  ішкі  сентенциялық  құбылыс,  бағыт,  ал

оны көркем мәтінді талдау барысында кеңінен

пайдалануға болады. Бұл бағыт мәтін талдауда

да, мәтінтануда да, мәтін түзілімін нақтылауда да

қажетті бағыт болып табылады.  Бұл әрі бағыт,

әрі амалдардың жиынтығы ретінде мәтін талдау

мен  мәтінтанудың  арасын  байланыстырушы

бағыт болып есептеледі.

Лингвистика  мәтіннің  лексикалық,

интонациялық, синтаксистік құралдарын, амал-

тәсілдерін зерттеумен қатар ондағы графикалық

құралдарды, атап айтқанда, сөздің, сөйлемнің

астын  сызуды,  жекелеген  ойды  нақтылайтын

сөзді,  сөйлемді,  сөз  тіркесін  айрықшалауды,

арнайы шрифт түрімен бөліп көрсетуді, тыныс

белгілерін,  т.б.  қарастырады,  зерттейді.  Ал

мәтінді  қабылдаудың  дұрыс  болуын  тек  қана

тілдік құралдар ғана емес, графикалық бірліктер

мен тәсілдер де қамтамасыз етеді. Бұл тұрғыдан

алғанда, мәтін талдау мен мәтінтануда ұқсастық

байқалады.  Мәтін  талдау  мен  мәтінтану

тұрғысынан  алғанда,  мәтінді,  ондағы  ойды

жөнімен  қабылдау,  ұғыну  мен  түсінудегі

«коммуникативтік фонның» қызметі жеке бөліп

айтуға лайық. Коммуникативтік фон негізінде

мәтінтүзілім жүзеге асады және оны тануға яки

ашуға 


(«декодирование») 

болады.


Мәтінтанулық,  мәтінтүзушілік  зерттеулер

жүргізген  кезде  алғашқы  қадам  мәтінге,

қолжазбаға  (мәтінтану  тұрғысынан  бұл  да

мәтін) ғылыми сипаттама беруден басталуы тиіс.

Ғылыми  сипаттама  арқылы  мәтіндегі  ойды,

ойдың  жүйелілігін  қалпына  келтіру,  мәтіннің

біртұтастығын, байласымдығын, семантикалық

және  концептуалдық,  тарихи  тұрғыдан

этимологиялық ортақ кеңістікте тұрғанын ашып

бере  алу  кез  келген  мәтінтанушының  міндеті

болса, ол мәтінталдаулық зерттеулердің де белгілі

бір дәрежеде шешуші жағы болып табылады. Бұл

ертеден  келе  жатқан,  бұрыннан  қалыптасқан

дәстүр, осы дәстүр жөнінде С.А.Рейсер былай

деп  ой  түйеді:  «В  древней  литературе  очень

остро  стоит  вопрос  о  так  называемой

«единоцелостности»  произведений»  [9,  С.5].

Мәтін  тілдік  категория  болғандықтан,  оның

өзіне тән параметрлері болуы тиіс. Ц.Тодоров

мәтін атаулыға барынша ортақ жалпылама белгі

ретінде  вербальды,  синтаксистік  және

семантикалық  параметрлерді  [10,  С.37].

Н.Э.Энквист  тақырып,  фокус,  байланыс

параметрлерін  [11]  атайды.  И.Р.Гальперин

сөйлеу мен мәтінннің екі басқа ұғым екенін айта

отырып,  мынадай  белгілерді  саралап

көрсетеді:1.Сөйлеу фактісі ретінде мәтін жүйелі,

басқаша  айтқанда,  мәтін  толық  аяқталған

(«завершенный») ойға құрылған, мазмұны бар,

негізіне  белгілі  бір  функционалды  стильде

қабылданған;  2.Мазмұны  мәтіндегі  айтылмақ

ойға  негізделіп,  оқырманға  жеткізілуге  тиісті

хабармен байланысып жататын; 3. Мағынасы

(«смысл»)    мәтіндегі  сөйлем  немесе

фразеологиялық тұтастықтан жоғары саналатын

тілдік бірліктерге тәуелді; 4. Мәні («значение»)

морфема,  сөз,  сөз  тіркестері,  синтаксистік

конструкцияларға  байланысты  болып  келетін

құрылымдар деп атап көрсетеді. Бұл аталғандар

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)


78

мәтіннің  параметрлеріне  жатады.  Мәтіннің,

оның ішінде тарихи мәтіндер де бар,  мәтіндік

параметрлері  мәтінтүзуші  маңызды  белгілер

болып саналады. Мәтіннің параметрлері, сөзсіз,

өз  алдына  кешенді  түрде  қарастырылып,

зерттелетін  өлшемдер.    Тарихи  мұрағаттарға

жатқызылатын  тарихи  мәтін-мұралар  сияқты

көркем мәтін де шығармашылық нәтижесі, яғни

оның  өзіне  тән  параметрлері  болуы  тиіс.

Сондықтан кез келген мәтін параметрлері өзге

де  тіл  құбылыстары  сияқты  семантикалық,

құрылымдық, прагматикалық, функционалдық

критерийлердің  талабына  жауап  бере  алуы

керек. Мәтінталдауды әдеби тілдің стильдерінің

барлық  түрлеріне,  атап  айтқанда,  ресми,

көркем,  публицистикалық,  эпистолярлық,

ғылыми стильдеріне жататын мәтін түрлерінің

бәріне  де  жасауға  болады.  Бұл  турасында

ғылыми мәтіннің стилистикасын қарастырған

ғалым С.Әлісжанов былай дейді: «Ғылыми мәтін

–  мәтін  лингвистикасында  енді-енді

қарастырыла бастады. Осы орайда өзекті болып

табылатын мәселелер: ғылыми мәтіннің өзіндік

белгілерін 

айқындау, 

семантикалық-

синтаксистік  ерекшеліктерін  ашу,  т.т.  Бұл

мәтіннің  басқа  типтерімен  олардың

арақатынасын  белгілеуде,  мәтіннің  әмбебап

типологиясын жасау ісінде септігін тигізері хақ»

[12, 9-б.].

Көркем мәтін жалпы көпшілікке арналады,

яғни оның адресаты жалпы алғанда тұтас ұлт,

халық болып табылады, ол көп жағдайда мәтін-

мұраларға да қатысты болып келеді. Дегенмен,

әр мәтін типінің өзіндік ерекшелігі бар.

Әдебиет

1.  Гальперин  И.Г.Текст  как  объект

лингвистики.-М.:Наука,1981.- 140 стр.

2.  Дейк,  В.Кинч.  Стратегии  понимания

связанного  текста//  Новое  в  зарубежной

лингвистике. – М.,1988.-Вып,23.

3.  Фуко  М.  Порядок  дискурса  //Воля  к

истине.-М.,1996.

4. Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая

личность.- М.,1987.

5.  Әділова  А.  Қазіргі  қазақ  көркем

шығармаларындағы  интертекстуалдылықтың

репрезентациясы,  семантикасы,  құрылымы.

филол. ғыл. докт. дисс. – Алматы, 2009.- 235 б.

6.  Уәли  Н.  Қазақ  сөз  мәдениетінің

теориялық негіздері. - филол. ғылым. докт. дисс.

– Алматы, 2007.-357 б.

7. Есенова Қ. Қазіргі қазақ медиа-мәтінінің

прагматикасы  (қазақ  баспасөз  материалдары

негізінде).-филол. ғыл. докт. дисс. – Алматы,

2007.-345 б.

8. 


Современная 

американская

лингвистика: фундаментальные направления.-

Под  редакцией  А.А.Кибрика,  И.М.Кобозева,

И.А.Секерина.-  изд.3-е,  стереотипное.-

М.:Едиториал УРСС, 2006.- 480 стр.

9.  Рейсер  С.А.  Основы  текстологии.  –

Л.:Просвещение,1978.-176 стр.

10. Тодоров Ц. Поэтика//Структурализм:

«за» и «против». – М.: Прогресс, 1975. -113.

11.  Enkvist  N.E.  Text,  Cohesion  and

Coherence. Cohtsion and Semantiks. Publications jof

the Research Institute of the Abo Akademi Foundation,

1979.


12.  Әлісжанов  С.  Ғылыми  прозаның

синтаксисі. – Алматы: Арыс,2007.- 296 б.



Резюме

Resume

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)

В статье автор  анализирует семантические и языковые особенности текста и дискурса.

In the article an author  analyses the semantic and language features of text.

79

2014  №3  (24)

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

A. JUNDIBAYEVA, Anabilim masteri, Doktora Ogrencisi,

Semey sehiri Sekerim Universitesi

Kazak Edebiyati  Bolumu Ogretim Uyesi

INOVASYONEL GELISIM YOLUNDA ve KURESELLESME SURECINDE KAZAK ve TURK

GENCLERINE SEKERIM BILIMININ KATKILARI

Бұл мақалада жаһандану мәселелері және шәкәрімтанудың ғылым мен өмірде алатын орны

туралы айтылған.

Тірек сөздер:  жастар, жастар тәрбиесі,  адамгершілік ұғымы.

Günümüzde Kazakistan’ın ve diğer Türk devletlerinin inavosyanel gelişim ve 

küreselleşme süreci içerisinde gelişimlerini sürdürürken, geleceklerini milli varlık ve 

manevi mirasların üzerine kurmaları zorunluluğu bulunmaktadır. 

Küreselleşme,  globalleşme;  dünya  üzerindeki  yeni  siyasi,  ekonomik,  kültürel 

ve  teknolojik  entegrasyon  süreci.  Bu  terim  bilimsel  olarak  ilk  defa  1983  yılında 

Amerikalı  ekonomist  T.  Levitt  kullanmıştır.  20.  Yüzyılın  ortalarında  itibaren  Walt 

Whitam Rostow, Daniel Bell, Alvin Toffler, Peter Ferdinand Drucke, John Naisbitt, 

Lester  Thurow  gibi  bilim  adamları  küreselleşme  ile  ilgili  çeşitli  araştırmalar 

yapmıştır.  Bu bilim  adamları  “Entelektüel sermaye”,  “bilişim  toplumu”,  “teknolojik 

devrim”,  “bilişim  patlaması”,  “küresel  köy”  gibi  kavramları  bilim  dünyasına 

kazandırmışlardır. Küreselleşme kavramı genel olarak evrensel uygarlığın en önemli 

ölçülerine bütün insanlığın sahip olması olarak açıklanmaktadır [1]. 

Globalleşme  süreci  günümüz  toplumunda  kendi  yerini  almış  durumdadır. 

Felsefi  yönden  bakacak  olursak,  her  kavram  ve  nesnenin  iki  çiften  yaratıldığını 

biliyoruz. Yani iyi tarafları da kötü tarafları da bulunmaktadır. 

 

Halkın  ekonomik  olarak  gelişmesi,  yeni  teknolojik  imkanlara  sahip  olma  ve 



toplumda,  sanayide,  eğitimde  vb.  uygulanan  inovasyonel  yöntemlerin  artmasını  iyi 

yönleri olarak değerlendirebiliriz.  

 

Bunun yanı sıra her geçen gün milletlerin kendi milli değerlerini yitirerek yeni 



bir millet kavramının oluşmasına sebep olabilir.   

Küreselleşme  yolunda  hızlı  bir  şekilde  ilerlerken  milli  bilinç  ve  varlığı  nasıl 

koruyabiliriz sorusu zihinleri meşgul etmektedir.    

 

İşte  bu  sorunun  cevabı  yüzyıllardan  beri  devam  eden  milli  edebiyatımızın 



manevi yönden gıdası olan şahsiyetlerin eserlerinde dersek, yanlış söylemiş olmayız. 

 

Bugünkü  edebiyat  dünyamız  yıllardan  beri  gelişerek  devam  eden  kültürel 



birikimimizi  yansıtmaktadır.  Bu  sürecin  devam  etmesi  için  bütün  Türk  dünyasının 

edebiyatımıza sahip çıkması gerekmektedir. 

ӘОЖ 821.512.122


80

Çünkü edebiyat, o milletin geleceğinin temelidir. 

Şekerim Kudayberdiulı’nın eserleride bizim manevi aynalarımızdan biridir.  

Şekerim’in  şahsi  varlığı  erkekliği  yansıtmakta,  eserleri  ise  önemli  sanatsal 

konuları kapsamaktadır.  

Şekerim  Kudayberdiulı’nın  edebi  mirasının  içeriği  çok  zengindir.  O  nesir, 

nazım, tercüme, tarih alanlarında çalışarak, Abay’ın klasik demokratik halk ve sosyal 

halk düşüncelerini savundu. 

Türk dünyasının her bölgesinde Şekerim gibi zamanında milletinin manevi ve 

kültürel  yönden  gelişmesine  katkıda  bulunan  edebiyatçıların  olduğunu  tarihten 

biliyoruz. 

Bu  kültürel  değerlerimizin  temel  taşları  oluşturan  atalarımızdan  Şekerim’in 

eserleri hangi yönüyle diğerlerinden ayrılmaktadır?  

Bütün  Türk  dünyasına  kendi  nasihatlarını  bırakan  bu  şair  ve  yazarların 

içerisinden neden Şekerim’in eserlerinin küreselleşme çağında gençlerin eğitimi için 

çok önemli bir yer aldığını düşünmekteyiz? 

Bütün Türk halklarının tarihi aynı noktadan başlamaktadır. Bu kaynağın temeli 

olarak neden edebi eserlerin alınmasını doğru bulduk? 

Kendi  eserleriyle  halkının  kültürel  gelişimine  katkıda  bulunan  ortak 

şahsiyetlerin  yanı  sıra,  bütün  Türk  dünyasında  iz  bırakan,  dilimizi  Arapça  Farsça 

kelimelerden temizlemek için büyük mücadele veren Ahmet Samim, Ahmet Haşim, 

Tahsin Nahit, Celal Sahir, Refik Halit Karay, Şahabettin Süleyman, Mehmet Behçet, 

Mehmet  Fuat  Köprülü,  Müfit  Ratıp  gibi  isimlerin  çalışmalarını  Kazak  edebiyat 

topluluğu yakından bilmektedir. 

Yukarıda bahsettiğimiz şahsiyetleri saygı ve minnetle anmak gerekmektedir. 

Bizim  incelediğimiz  şairin  eserleri  insanın  olgunlaşmasında  rehber  olarak 

alacağı bir çok alanı kapsamaktadır. 

1.

 



O filozof, şair, tercüman, küycü (küy: Kazak halkının telli çağlılarından biri), 

şarkıcı, kendi devrindeki doğu ve rus klasiklerinden de esinlenmiştir. Çeşitli sanatsal 

alanlarda  uzmanlaşmıştır.  20’li  yaşlarda  siyasete  atıldı.  Abay2ın  vefatından  sonra, 

onun  vasiyetine  uyarak  Hac  seyahatine  çıkmış  ve  Arabistan,  Türkiye  ve  Avrupa 

memleketlerine  gitmiştir.  Bu  konu  ile  ilgili  olarak  «Gençliğimden  iyice  öğrendim 

Türk dilini» adlı şiirinde: 



Casımnan jetık bildim turik tilin, 

Sol tilge audarılgan barlık bilim. 

Erinbey enbek ettim, enbek candi, 

Carkırap karagıdan tuyp kunim. 

Oyatkan erte meni Şigis jyry, 

Ainaday aikın boldı alem sırı…, - 

diyerek kendi düşüncelerini aktarmıştır.  

 

Gittiği ülkelerde kütüphaneleri gezerek bilim hazineleri ile tanışmıştır. Din ve 



felsefe alanında uzmanlaşmıştır. Söylemek istediğimiz o dönemde yani XX. yüzyılda 

Arap, Türk, Fars, Çağatay ve Rus dillerini iyi öğrenerek diğer ülkelerdeki 

zamandaşlarından hiçbir eksikliği olmamıştır. 

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)


81

1.

 

Şair İslam dinini bütün ayrıntılarıyla öğrenmiştir. Bu konu hakkında çalışmaları ve 

eserleri bulunmaktadır. Örnek olarak “Müslümanlığın şartı” adlı eserini verebiliriz. 

Hac vazifesini yerine getirmiş, İslam’ın esaslarını iyice öğrenmiştir. Şair insanları 

dinine, diline göre ayırmaya karşı çıkmıştır. Şekerim için bütün insanlık birdir.  «Yer 

yüzüne bakarsam» adlı şiirinde  



Jer juzine karasam,  

Neşe turli halık bar, 

Din, imanin, sanasam, 

Mınnan askan anık bar…, -  

demiştir. 

     3. “Türk, Kırgız, Kazak hanları şeceresi” adlı eseri Orenburg şehrinde basılmıştır. 

Bu çalışmasında bütün Türk halklarının şeceresini yazmıştır. Konu ile ilgili olarak; 



Bir Alla, bеrgеnіnе sаnsız şuкur, 

Kalgan jok zalal bolıp kalgan pikir. 

Bitirdim  «Тurik, kazak şeciresin», 

Bolsa da, kemşilikti, kiysik-bukir… , - 

demektedir şair. 

 

Cengiz Han şeceresi 



 

İstanbul’da ki Osmanlı Sultanlarının Şeceresi 



 

 Fars ve Kafkasdaki Türk Nesili 



 

Özbek Halkının kökenlerinin bu eserlerinde ayrıntılarıyla araştırarak yazmıştır. 



4.

 

Şair gençlerin her çağda ne kadar önemli olduğuna dikkat çekerek onlara çeşitli 



nasihatlarda bulunmuştur. 

 «Gençlere» adlı şiirinde şöyle demektedir:   

Kel, castar, bіz bіr turli jоl tаbаlık, 

Аrаm ayla, zorlıksız mal  tabalık. 

Öşpes ömіr, tаusılmas mal bererlik 

Bir bilimdi danışpan cаn tаbаlık... 

 

5.



 

Şairin hayat felsefesi eğitimli olmaktır. “Bilimsiz insan- hayvan” adlı şiirinde: 



Gılımsız  adаm - ayuan,  

Ne kılsan da, gılım bil. 

Gılımga da кеreк cаn, 

Аkılsız bolsa, gılım tul. 

Аkılga  еrкin оy кеrек,  

Маtаudаn оydı аzаt kıl...,-   

diyerek her şeyin eğitimle başladığını belirterek, insanları dil öğrenmeye ve eğitime 

davet etmektedir.  

6.

 



Şair  her  zaman  insanlığın  önemini  vurgulamıştır.  Bu  konuyu  «İnsanlık», 

«İnsan üstün varlık yaratılmamıştır», «İnsan ne» adlı şiirlerinde işlemiştir. 

«İnsanlık» şiirinde: 

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)


82

Meyirim – cаksı, zülımdık caman deysin, 

Kaskırlıkka kaytesin  kur döngelep. 

Cаnı аşıp cardеm kılmаi ötкеn аdаm,- 

Ösіp, öşіp külаgаn bіr baytеrек..., -   

diyerek özetlemekte.  «Адамнан артық жәндік жаралмаған» (İnsan üstün varlık 

yaratılmamıştır)  adlı  şiirinde  ise  bir  köpeğin  insana  yardım  etmesini  göstererek, 

“gerçek  dost  iyiliği  unutmayan  dosttur”  diyerek  toplumsal  değerlerden  söz 

etmektedir. 

 

Şairin  eserlerindeki  başlıca  konu  zaman,  onun  gerçekçiliği  ve  hayaller 



olmuştur.  

 

Şair  çağı  düzeltmenin  ilk  şartı  insanlığı  düzeltmektir.  Bu  ilkeyi 



derinlemesine inceleyen Şekerim dönemini bir ışık gibi aydınlatmıştır. 

7.

 



“Gerçeğe ulaşmanın çeşitli yolları vardır, ancak hepsinin kökünde doğruluk 

yatar” demektedir. 

              



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет