Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар Қазақстанның халық жазушысы Ғарифолла Есім



Pdf көрінісі
бет10/15
Дата15.02.2017
өлшемі2,06 Mb.
#4157
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15

2014  №3  (24)

57

жасанып  дайын  отыр.  Тобықтының  жығасы

жығылмайды екен ғой бұл... көрдім, күттім, ал

міне  жауабымды  қазір  бер  »,  –  деген  кесімді,

өктем сөздерімен аяқталады. Оқиғаға араласқан

Қараменде    Еспенбеттің    дауына  қарсы  уәж

айтып  өрекпіген  даудың  шиеленіскен  тұсын

жазғандай болады. Жомарт би найманның биі

болса да әділ сөйлеп, Қараменде пікіріне тоқтауға

ыңғай білдіреді.  Бірақ аңғал да, даңғой бейнедегі

Есен образы бұл тыныштықтың шырқын тағы

бұзады.  Шәкәрімнің  поэмасында  Есен  деген

кейіпкер жоқ. Поэма оқиғасы Кеңгірбай бидің

қорытынды сөзінен кейін екі жасты ұстап алып

жолсыз  жазаны  орындауымен  аяқталады.

Мұхтар  Әуезов  Есен  бейнесін  пьесаға  кіргізу

арқылы  Кебектің  көркем  образындағы

батырлықты  ашқан.  Сондай-ақ,  Кебек

қылышынан өліп жатқан Есен денесін көргендегі

Еспенбет сөзі оның қаталдығын айқындай түседі.

Жалпы  Мұхтар  Әуезов  Шәкәрім  поэмасында

кездеспейтін образдарды өз пьесасына кіргізу

арқылы драматургия талаптарына сай алынған

тартыстарды тереңірек ашқан. Олай дейтініміз,

поэмада  жоқ  және  тарихи  жағынан  оқиғаға

қатыспаған Еспенбет бейнесі негізгі тартыстың

трагедиялық сипат алуында сәтті шыққан. Билер

сахнасында  да  Еспенбеттің  өткір  тілі  мен

бірбеткей қаталдығы Кебек пен Еңлік оқиғасына

байланысты  тарихи  шындықтың  көркемдік

жағынан жаңа тыныс алуына әкелген. Кеңгірбай

бидің  тобықтының  басты  билерінің  бірі  бола

тұрып, билер дауына қатыспай сырттай бақылап

отыруы да тарихи шындықтан гөрі көркемдік

шындықтың  жемісі.  Сондай-ақ,    Шәкәрім  де,

Мұхтар  Әуезов  те  Кеңгірбайдың  тарихтағы

қаталдығын  шарасыздықтан  болған  деген

түсінікті  қалыптастыру  үшін  әдейі  сондай

көркемдік шешімге барған сияқты. Оның үстіне

Мағауия нұсқасындағы «Еңлік-Кебекте» халық

арасына біраз шындықтың беті ашылып жеткені

бар. Халық кие тұтып құрметтеген және оның

халық  санасындағы  бейнесі  арқылы  бүкіл

тобықты  руын  бірлікте  ұстау  ниеті  мен  ата

сыйлаған  қазақ үшін  де Кеңгірбай  бейнесінің

Шәкәрім мен М.Әуезов ұсынған образы тиімді

еді.  Халық  арасында  тараған  Абай  айтыпты

деген аңыз тағы да бар. Бұл мәселе туралы белгілі

мұхтартанушы Тұрсын Жұртбайдың: «Қашанда

өмірлік шындықтан гөрі көркемдік шындықтың

өмірі  ұзақ,  оның  үстіне  Мұхтар  сияқты  ұлы

талант  иесінің  қаламынан  суырылып  шыққан

дүние  көңіліңе  күдік  қалдырмайды,  қапысыз

сендіреді»,    –  деген  пікірі  біздің  ойымызды

дәлелдей түседі.

Әдебиет

1. Мағауин  М. Абайдың белгісіз әңгімесі. /

/ Қазақ әдебиеті, -1989, 15-желтоқсан.

2.  Қазақстан  мемлекеттік  орталық

мұрағаты.374-қор, 1 тізбе,5051 іс».

3.  Сәтбаева  Ш.  Ш.Құдайбердиев.  –

Алматы: Ғылым, 1993-116 б.

4. Мағауин М. Абайдың інісі  \\ Кітапта:

Құдайбердіұлы  Ш.Жолсыз  жаза:  өлеңдер  пен

поэмалар. –Алматы: Жалын, 1988-256б

5. Тарихи шындық және көркемдік шешім /

/ Жұлдыз 2002 №6 179 б.

6. Жұмалиев Қ «XVIII-XIX ғасырлардағы

қазақ әдебиеті» Алматы Мектеп 1967 - 436 б.

7. Исабаев Б. Ұлылар мекені. Новосибирск.

2004. 623б

8.  Дидро  Д.  Парадокс  об  актере//  О

драматической поэзии // Собр.соч.: В 10 т. М.;

Л., 1936. т.5.,409-410.

9.  Зейнолла  Сәнік,  Бейсенғали  Садыхан

«Қаракерей  Қабанбай»  -Алматы.  Жазушы.

1991ж. 170бет

10. Абай кз. Ақпараттық порталы (http: //

Abai. кz.)



ШӘКӘРІМТАНУ

2014  №3  (24)

58

ШӘКӘРІМТАНУ

   В статье дается сопоставительный анализ поэмы Ш.Кудайбердиева и драмы М.Ауэзова.



The comparable analsies of poem of Shakarim Kudaiberdiev and drama M.Auezov is given in the

article.

Resume

Резюме

2014  №3  (24)

59

2014  №3  (24)

АЛАШТАНУ

Н.МҰХАМЕТЖАНОВА, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік универститеті

АЛАШ ҚАЙРАТКЕРЛЕРІ «АЙҚАП» ЖУРНАЛЫНЫҢ БЕТТЕРІНДЕ

ХХ  ғасырдың  басында  халқымыздың

тарихынан  орын  алған  елеулі  қоғамдық

құбылыстардың бірі  ұлттық баспасөздің пайда

болуы еді. Баспасөздің пайда болуы халық үшін

жеткізу  құралына  айналды.  Ұлт  зиялылары

барынша осы мақсатты орындауға үлес қосты.

ХХ 


ғасырдың 

басында 


Ресей

патшалығының шексіз билігі тұсында жорық

көрген, сол уақытқа сай, ұлтына қызмет еткен

басылымдардың бірі «Айқап» журналы еді. 1911

жылдың  қаңтарынан  бастап  1915  жылдың

қыркүйек  айына  дейін  Троицк  қаласындағы

«Энергия» баспаханасында басылды. «Айқап»

–  қазақтың тұңғыш қоғамдық-саяси және әдеби

журналы. Әуелі айына бір рет, кейін екі рет қазақ

тілінде терілді. Барлығы 88 номері жарық көрді,

көлемі  16-24  бет,  тиражы  1000-2000  дана.

Басылымға тән тақырыптар: оқу-ағарту, білім

беру,  ғылым,  өнер  үйрену,  жер,  салт-дәстүр

мәселелері,  надандыққа  және  партияның

бүлікшілікке қарсы күрес болды. Ғасыр басында

ұлт алдында тұрған отырықшылыққа көшу, қала

басын  құру,  бас  қосу  сияқты  қазақ

зиялыларының  арасында  талас  тудырған

меселелер. Журналдың шығарушысы, белгілі

жазушы–журналист  Мұхамеджан  Сералин

болды. «Өзім  жалғыз, ақылдасатұғын,  көмек

беретұғын кісі тағы жоқ болып, жалғыз кісі жау

алмас» деген мысал бар болса да, тәуекел алып

журналды  шығара  бастадым  деп  жазған.

Журналдың 1911 ж. 2 санында бастырушылар

алқасының  атынан  журналдың  «Айқап»

атауынының себебі мен мақсаты туралы былай

түсінік береді: «Айқап» деген сөз – қазақтың төл

сөзі, ол ғасырлар бойы мәдениеттен, білімнен

кенже  қалған  бүкіл  қазақ  халқының  өкініші

ретінде  алынады.  Ай,  қап  деп  санымызды

соқтық, енді ел  қатарына қосылайық  деген үнді

білдіреді. Журнал хатшысы боп 1911-1912 жж.

Әкірам Ғалимов, 1913-1915 жж. С.Торайғыров

жұмыс  істеді.  С.Торайғыров  «Біз  Самарқан,

Түркістан, Бұхар, Ташкент жағынан келген бас

қатырғыш  дін  жақиеттерінен  арылып,  енді

Еуропа мәдениетінің суарылған  жаңа өнерлі тілді

жасадық.  Ол  өнерлі  тілдің  үлгісін  бізге  Абай

берді». Абайдан үйренген, онан соң сынаптай

таза, күмістей кіршіксіз қазақтың ауыз әдебиетінен

бұрынғы  сөз  тапқыр  шешен  сөздерінен

үйренейік!»  деп  жазды.  Тілші  авторлар

С.Торайғыров,  С.Сейфуллин,  Б.Майлин,

С.Дөнентаев, С.Көбеев, Ә.Ғалымов, М.Сералин

қазақтың  қоғамдық  ой-пікірінің  оянуы  мен

ұлттық  мәдениеттің  дамуына  үлес  қосты.

Мысалға  М.Сералин  ХХ  ғасырда  қазақ

ағартушыларының  дәстүрін  жалғастыра

отырып,  мектеп  ашу,  бала  оқыту  жөнінде

нақтылы  ұсыныстар  жасады.  «Біздің  ілгері

келешек  күніміз  де,  бүкіл  дүниеде  күн  көріп,

жұрт қатарлы тұрмысымыз да жалғыз-ақ нәрсеге

тірелген  ол    оқу.  Мұнан  былайғы  заманда  да



Автор  ізденісі  жаңа  ғасырдың  басында  Қазақ  жерінде  шыға  бастаған  тұңғыш

баспасөздердің ел игілігінің өрге басуына елеуі ықпалы болғанымен қоса, Алаш қайраткерлерінің

насихатшысына айналғанына тоқталады.

Тірек сөздер: «Айқап» журналы, баспасөз, алаш қайраткерлері, ұлт азаттық идеясы, қазақ

қоғамы.

     ӘОЖ 94:050 (574)



60

2014  №3  (24)

АЛАШТАНУ

оның  өнер  білмесек,  өнерлі  халыққа  жалшы

болудан басқа бізге ешбір де орын қалмайды. Біз

жұртшылық болып, оқушы талапкерге жәрдем

бермесек, оқығандарымыз көбейе алмайды», –

деп  жазды.  М.Сераллиннің  публицистикалық

мақалаларда қазақтың жазба әдебиеті мен тілі

туралы  көптеген  ой-пікірлері  осы  журналда

үзбей жарияланып отырды. Солардың бірінде

«Тіл,  әдебиет  –  бір  ұлттың  жаны  мен  рухы...

әдебиеті  болмаған  ұлт  –  тілі  шықпаған  бала

сияқты.  Сәби  өзінің  басындағы  қайғы

шаттықтарын басқаға айтып түсіндіре алмас. Бір

ұлт пен екінші ұлт халіне келтірілген себептердің

ең  зары  да    -  тіл  және  әдебиет»  деп  мәнін

жоймаған дүние жазған.

Журнал  шығып  тұрған  уақыттан  бастап

қазақтың бетке ұстар перзенттері өз пікірлерін

білдіріп  жатты.  Солардың  бірі  –  Міржақып

Дулатов  өзінің  жер  мәселесіне  арналған

мақаласында  қазақтарды  отырықшылдыққа

шақырып,  бірігіп  мал,  егін  шаруашылығын

өркендетуге, ол үшін жеткілікті мөлшерде жер

алуға үгіттеді, кейбіреулер – қазақ елін жаппай

отырықшы  етуге  болмайды  деген  пікірлер

айтты. М.Дулатов бұл екі пікірді де жан-жақты

қарастырды. «Рас, қазақ халқының жер-суға ие

болып,  жаз  жайлау,  күз  күзеу,  қыс  қыстауда

тарлық  көрмей  төрт  түлігі  сай  болып,  тай

құлындап, тоқты қоздап, қосты жылқы, желілі

түйе,  отарлы  қой,  қайғы  жоқ,  еріккеннен

бірнешеу  малын  бірі  қуып,  кең  далада  құлан-

киікше  сайран  етіп  жүрген  күш  болған,  ол

күндер  енді  көздеріне  ғана  елестейді.  Мұның

себебі  не?  Халықтың  өсіп  жердің  өспеуі  һәм

тозуы;  қазақ  жері  патша  мүлкі  саналып,  сол

себепті  миллиондап  жерсіз  мужықты  хүкі  –

меттің  қазақ  жеріне  қондыруы,  бұл  тілеусіз

қонақтар  келе бастағаннан  бері жер  тарылып,

атамекеннен  ірге  қозғалып,  қазақтың

шаруасының  күйзелуі  15-20  жылдан  бері  бұл

көшпелі  мужықтардың  келіп  бітуінің  ұшы

көрінбей, бұлай болғанда енді аз жылда қазақ

халқы ең жаман жерде сорлап қалып, ақырында

тақырлыққа жетуі ықтимал» деп жазды.

1912  жылы  «Айқаптың»  бір  санында

М.Дулатовтың  «Әй,  қазақ»  деген  өлеңі

жарияланды. Онда:

Туыппыз 20-шы ғасыр саясында,

Арналсын ұл қазақтың баласына

Адасқан алашыңды жалға бастап,

Жүректің бәрі іздерлік жарасына

Көзіңді аш, таң келер оян қазақ

Мәз болмай кісіліктің жаласына,

  –  деп  қазақ  қоғамындағы  ұлт-азаттық

идеясының  жандануына  әсері  ерекше  болды.

Оның  «Оян  қазақ»  кітабы  әдеби  шығарма

аясынан шығып, саяси бағдарламаға айналды.

«Айқап»  журналы  қазақ  әйелдерінің

қоғамдағы  орнына  да  жан  жақты  тоқталады.

«Адам  баласының  тәлім  тәрбиесі  анадан

ауысады, бүкіл адамзатты тәрбиелеуші - АНА»

деп,  олардың  үйдегі,  отбасындағы  атқаратын

рөлін  өте  жоғары  бағалады.  Журнал  осы

мәселені  көтере  отырып,  қазақ  әйелдері

қатарынан    жұмысқа  тілшілер  тартты.  Әйел

теңдігі  мәселесін  көтере  отырып,  «Айқап»

Сақыпжамал  Тілеубаева,  Күләйім  Өтегенова,

Марьям Сейдалина сияқты қазақ әйелдерінен

алғашқы  тілшілер  өз  жұмыстарын  журнал

беттерінде  үнемі  жариялап  отырды.

Сақыпжамал  Төлеубаева  (1911,  №7,  11-12

беттер)  қазақтың  ер  балаларды  оқытып,  қыз

балаға  онша  көңіл  бөлмейтінін,  олардың

қалыңмалға сатылып, сүймеген адамына  еріксіз

ұзатылатынын  халық  алдында  әшекерлейді

Сақыпжамал  «Ұзақ  күткен  үмітім»  деген

мақаласында  (1911,  №7,  7-8  беттер).  Сөйтіп,

«Айқап»  беттерінен  өздерінің  аянышты  халі

жөнінде  қазақ  әйелдері  оқи  алды.    Әйелдер

мәселесі жөнінде мақалалар жариялап, жалпы

әйел  теңдігі  проблемасын  көтерген  «Айқап»

қазақ басылымдары ішіндегі алғашқы басылым

еді.


Журнал 

халықтың 

әдебиетінің,

мәдениетінің  дамуына  да  зор  үлес  қосты.

Журналда А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтың,

И.А.Крыловтың, 

Л.Н.Толстойдың,

А.П.Чеховтың шығармаларынан, Фирдоусидің

«Шаһнама» 

дастанынан 

аудармалар

жарияланды.  Журнал  ұйымдастырушысы

Мұхамеджан Сералин тек журналист ғана емес,

сонымен  қатар  шебер  аудармашы  еді.  Оның



61

2014  №3  (24)

Резюме

Resume

шетел  ғұламалары  шығармаларының

аудармалары да журнал беттерінде жарық көрді.

«Айқап» қазақтың қоғамдық ой-пікірінің

оянуы мен ұлттық мәдениеттің дамуына елеулі

үлес қосты. Абай, Шоқан, Ыбырай сияқты қазақ

ағартушылары 

бастаған 

прогресшіл-

демократиялық идеяларының жаршысы болды.

Жалпы қазақ халқының қоғамдағы орны жайлы

халық  әдебиетімен  мәдениетін  дамытуға

айтарлықтай  үлес  қосты.  Алаштың  көрнекті

қайраткерлері журнал беттерінде өз ойлары мен

мақсаттарын  халыққа  барынша  жеткізіп

отырды.  Қазақ  халқының  нағыз  өмірлік

жағдайын  түсіндіруге  тырысты.  Патшалық

саясат 


барынша 

ұлт-зиялыларының

қызметтеріне кедергі жасап отырды. Бірақ, сол

кездегі  мерзімді  басылымдардың  беттерінен

халық  сол  кездегі  өз  жағдайын  түсінді  деген

ойдамыз.  Халқымыздың  аяулы  перзенттері

Әлихан 

Бөкейхановтың, 



Ахмет

Байтұрсыновтың,  Мағжан  Жұмабаевтың,

Сәкен  Сейфуллиннің,  Халел  және  Жаханша

Досмұхамедовтардың,  Ораз  Жандосовтың,

Бейімбет Майлиннің, Тұрар Рысқұловтың, Ілияс

Жансүгіровтің, Ұзақбай Құлымбетовтің және

басқа да сан мыңдаған азаматтарымыздың өмірі

сол  кездегі  озбырлық  саясат  жүргізілген

жылдары қиылды. Бірақ та осы  перзенттеріміз

халқымыз үшін сіңірген еңбектеріне баға жетпес.

ХХ ғасырдың басында «Айқап» журналының

халыққа  қызмет  етіп,  ұлттық  мәселелерді

көтеріп, қазақ халқының нақты мәселерге көзінің

ашылуына үлес қосты.  Журнал қатесіз шығып

үнемі  дұрыс  бағдар  ұсынды.    Халық  үнін

жеткізіп, ұлт зиялыларының ойын білдірді деген

қорытындыға  келуге  болады.  Журнал

материалдарын 

1995 

жылы 


Қазақ

энциклопедиясының Бас редакциясы жеке кітап

етіп баспадан шығарды.

Әдебиет

1.  Субханбердина  Ү.  «Айқап»  бетіндегі

мақалар мен хабарлар. А.1991ж.

2.  Бекхожин  Х.  Қазақ  баспасөзінің  даму

жолдары. А. 1964 ж.

3.  Бейсембаев  К.  Идейно-  политические

течение и Марксистическая мысль в Казахстане

начала ХХ века.- А.1965 г.

4. Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр

басындағы демократ жазушылары А. 1958 ж.

5.  Кенжебаев  Б.  Журналист  М.Сералин

А.1957 ж.

6.  Дербісәліұлы  Ә.,  М.Сералин.  Қазақ

әдебиеті тарихы 2 т. 2 кітап А.1965 ж.

7. «Ертіс өңірі» газеті, 2004ж. 7 қазан №1.

8. «Ақиқат» журналы, 2004 ж. №4.

9. «Қазақ тарихы» журналы, 2002 ж. № 28

маусым


10. «Қазақ тарихы» журналы. 2005ж. №2

11.  Бекхожин  Х.  Қазақ  баспасөзі

тарихының очеркі (1860-1958). А . 1981.

12.  Аллаберген  Қ.,  Нұсқабайұлы  Ж.,

Оразай Ф. Қазақ журналистикасының тарихы .

( 1870-1995). А. 1996

13. Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі – Қазақстан

тарихының дерек көзі (1870-1918). А. 2000.

14.  С.М.  (Сералин  М.)  «Айқап»,  жинақ,

1995. 85-бет

15. Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі. 172-бет.

АЛАШТАНУ

Работа посвящена анализу статей, опубликованных в первом казахском журнале «Айкап»,  который

вышел в свет в начале ХХ века.

The work is santified to the analysis of the reason published in the first kazakh magazin "Aikap",

that embraidered in light at the beginning of XX century.


62

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)

Toplumların varlıklarını devam ettirmelerini sağlayan ve onları oteki toplumlardan ayıran 

en  onemli  unsur  kulturdur.  Kulturu  oluşturan  unsurlardan  biri  de  beslenme  tarzı  ve  beslenme 

pratikleridir.  İnsanın  biyolojik  bir  organizma  olarak  varlığını  devam  ettirecek  enerjinin 

sağlanmasını  ifade  eden  beslenme,  kultur  icinde  onem  kazanmaktadır.  Kulturun  simgeselliği 

esasında,  besinlerin  fizyolojik  ihtiyacı  karşılama  surecindeki  rolunden  farklı  olarak  statu  inşası 

surecindeki rolu oldukca onemlidir. 

 

Besin alınımı, doğrudan sonucları itibariyle biyolojik organizmanın yaşaması icin gerekli 



olan  enerjinin  karşılanmasını  sağlar.  Ancak  gorulmeyen  sonucları  ile  de  besin  alınması  sureci 

coğrafi,  sosyal,  psikolojik,  dini  ve  ekonomik  faktorlerin  şekillendirmesi  altında  ortay  

cıkmaktadır.  Besin  alınması  ile  hem  biyolojik  hem  de  kulturel  uyaranlara  cevap  vermeyi  ve 

alınış  tarzı ile  de  biyolojik  ve  sosyal  ihtiyacların  şekillendirdiği  biyo-kulturel  bir  konuya  işaret 

eder.  Yiyeceklerin  secimi,  hazırlanışı,  yeme  metodu,  gunluk  oğun  sayısı,  yemek  zamanı  ve 

porsiyon  olcusu  oluşumu  gelenek  ve  pratiklerin  rol  oynadığı  yemek  kulturu  ve  genel  olarak 

kulturel  oruntulerle  butunleşiktir.  Kulturun  bir  parcası  olarak  sembolik  anlam  ifade  eden 

davranışlar  olduğu  icin  beslenme  alışkanlıkları  ortaya  cıkmış  ve  surdurulmuştur.  Beslenme 

alışkanlıkları tarihsel koşulların, ekolojinin gucuyle ve inanc sistemleri-eski geleneklerin devam 

etmesinde ve yeni fikirlerin kabulu- ile şekillenmektedir (Fieldhouse, 1996: 1). 



TURK KULTURUNDE GUC, İKTİDAR, İTAAT VE SADAKATİN 

YEMEK SEMBOLİZMİ ESASINDA DEĞERLENDİRİLMESİ 

Hayati BESIRLI

Prof. Dr.Gazi Universitesi Edebiyat Fakultesi Sosyoloji Bolumu

ӘОЖ 811.512.1



Anahtar KelimelerSimge, sembol, yemek, yemek sembolizmi, Turk kulturu, toplumsal

hiyerarşi, mutfak, sınıf. 



 

Yiyecekler,  insanın  fizyolojik  ihtiyaclarının  karşılanması  surecindeki  vazgecilmezliğinin 

yanı  sıra  bireylerin  statu  inşa  etme  surecinde  de  oldukca  onemli  yere  sahiptir.  Yiyecekler  ve 

yeme  pratikleri  uzerinden  statu  inşa  etme,  kulturun  simgeselliği  esasında  duşunulmelidir. 

Toplumsal  sistem  icinde  inşa  edilen  simgeler  toplumsal  ilişkilerde  oldukca  onemli  bir  yere 

sahiptir. Toplumsal ilişki sadece karşılıklı etkileşim ve bu etkileşim surecinde birbiriyle konuşan 

insanlardan  ortaya  cıkmaz.  Sosyokulturel  yapının  bir  ozelliği  de  aynı  sembolleri  kullanan  ve 

ortaya  konulan  davranışlara  aynı  anlamları  yukleyen  insanların  birlikteliğini  ifade  etmesidir. 

Kulturel unsurların aktarılması surecinde torenler ve torensel yemekler oldukca onemli bir yere 

sahiptir.  Bu  calışma  toplumsal  inşanın  urunleri  olan  sosyal  simgelerin  Turk  kulturunde  guc, 

iktidar  ve  bu  iktidarın  meşrulaştırılması  surecindeki  rolunu  yiyecekler  ve  yeme  pratikleri 

esasında  değerlendirilmesini  icermektedir.  Calışmada  bozkır  kulturune  sahip  konargocer  Turk 

topluluklarında sofrada oturma duzeni, yiyeceğin paylaşımı gibi sembolik unsurların guc iktidar, 

itaat ve sadakat esasında değerlendirilmesi gercekleştirilmiştir. Calışmada yemeğin konargocer 

Turk  toplumunu  oluşturan  fertler  arasındaki  iletişim  ve  etkileşim  surecine  etkileri 

değerlendirilmiştir.  Calışmada  toplumların  gelişim  surecinde  yiyeceklerin  temini  ve  sunumuna 

dayalı  farklılaşmanın  uzerinde  durulmuş,  beslenmeye  dayalı  farklılaşmanın  Turk  kulturundeki 

gorunumlerine değinilmiştir. 

63

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №3  (24)

Yemek sadece beslenmek olarak duşunulmemelidir. Farklı kulturlerde nelerin yenileceği 

veya nelerin yenilemeyeceği sıkı kurallarla belirlenmiştir. Burada insanoğlunun ayrımını yaptığı, 

biz-onlar, aynı-farklı, ic-dış, iyi-kotu, yapay-doğal gibi zıtlıklar duşunulduğunde besinlere ilişkin 

yenir-yenmez ayrımının aslında en temel ve en onemli ayrımlardan biri olduğu ileri surulebilir. 

Yenir olan bir şey, vucuda alınmasında bir tehlike arz etmeyen şeydir. Buna karşın yenilirlik ve 

yenmezlik  olgusu  kultur  bağlamındaduşunulduğunde  sadece  besinsel  etkililik  ve  metabolik 

işlemler  temeli  uzerine  oturtulabilecek  bir  durum  değildir.  Gercekte,  herhangi  bir  kultur, 

besleyici değeri şupheli olan ve hatta zehirli iceriği olabilecek bir takım besinleri yemeyi uygun 

bulurken muhtemelen besleyici potansiyele sahip olan butun bir besin  grubunu kabul edilemez 

bulabilir.  Kabul  edilmezlerin  tuketimi  hicbir  koşulda  maruz  gorulmezken,  besin  değerine 

bakılmaksızın  toplumsal  ve  bireysel  kimliklerimizin  inşa  edilmesi  surecinde  biz  ve  otekiler 

ayrımı,  tukettiğimiz  veya  tuketmediğimiz  besinler  uzerinden  inşa  edilmektedir.  Vejetaryenlik 

veya  domuz  eti  yememezlik  bu  kapsamda  daha  da  anlam  kazanmaktadır.  Burada  yiyeceklerin 

doğrudan  yerine  getirdikleri  fonksiyonlarının  yanı  sıra  gizil  fonksiyonlarının  da  olduğu 

gorulmektedir.  

 

Yeme  icme  pratikleri  toplumsal  farklılıkları  gostermede  onemli  bir  rol  oynayabilir.  Bu 



yuzden  bir  takım  yiyecekler  yuksek  sınıflarla,  yuksek  statulerle  veya  toplumsal  olarak  ustun  

olan  bir  takım  zevklerle  ilişkilendirilir.  Bunun  aksine  bir  durum  olarak  bazı  yiyecekler  de,  alt 

seviyedeki  sınıflar,  duşuk  statuler  ya  da  yoksulluk  durumlarıyla  ilişkilendirilebilir.  Yiyecek 

tuketimine  dayalı  olarak  oluşan  toplumsal  hiyerarşi  veya  toplumsal  hiyerarşiye  dayalı  olarak 

oluşan yiyecek tuketimi toplumsal hayatın onemli bir unsurudur (Beardsworth ve Keil, 2002: 47-

69). 


Guc, İktidar, İtaat ve Yemek 

Kultur,  grup  tarafından  anlaşılan  semboller  icermektedir,  bu  semboller  toplum  tarafından  inşa 

edilmiştir.  Semboller  insanlar  arasında  toplumsal  anlamda  kabul  edilebilir  etkileşimi 

sağlamaktadır.  Geertz’in  ifade  ettiği  gibi  kultur  bir  semboller  ve/veya  anlamlar  sistemidir 

(Cohen, 1999: 14-15). 

 

Kulturel sistemler  ya da  sembolik sistemler veya  anlamlar sistemi din gibi ust seviyede 



orgutlenmiş  ve  resmileşmiş  anlamlar  sistemlerinde  olduğu  kadar  sıradan,  doğru  kabul  edilen 

gunluk yaşamla butunleşmiş anlamlar ağını ve dil, moda gibi ust seviyede orgutlenmiş ama aynı 

zamanda acık sembolik sistemleri icerir. Kulturun sembolik tanımı, kulturun kolektif, paylaşılır 

olduğunun  altını  cizer. Bu  durum  kulturel sistemlerin  belirli  anlarda  belirli  toplumsal  gruplarla 

bağlantılı  olduğunu  vurgulamaktadır.  Kulturun  sembolik  tanımı  en  fazla  toplumların  analitik 

olarak  uc  farklı  parcadan  oluştuğu  genel  fikriyle  birlikte  yararlıdır.  Bunlardan  birincisi 

ekonomik, ikincisi politik ve ucuncusu kulturel alemlerdir. 

Bireylerin  toplumsal  konumlarının  tesisinde  bu  alemler  tek  başına  etkili  olabildiği  gibi

bazen  bireyin  ekonomik  alemdeki  yerine  gore  politik  ve  kulturel  alemdeki  yerinin  de

belirlenmesi    soz  konusu  olabilir.  Tum  toplumlar  mal  ve  hizmetlerin  uretildiği  ve  dağıtıldığı 

sistemlere sahiptir. Aynı şekilde tum toplumlarda gucun dağıtılması ve kararların verilmesi tarzı 

da  soz  konusudur.  Son  olarak  her  toplum,  sayesinde  halkının  dunyayı  anladığı  kulturel  ya  da 

sembolik sistemlere sahiptir. Bu anlam ağları maddesel olmayan ya da metafizik bir yapı sağlar. 

Kulturel sistemlerin yapılandığı belli başlı şekillerden birisi “kutsal” ve “zındık” olandır. Temel 

sembolik  bolunmede  kutsal,  mukaddes  ve  iyi  olandır;  kutsal  olan  gunluk  hayattan  ayrılmıştır, 

saygı  ve  hurmet  gorur.  Semboller  ve  torenler  yalnızca  fiziksel  ya  da  maddesel  şeyi  (orneğin 

erkekler  /  kadınlar,  yenir  /  yenmez)  aynı  zamanda  zaman  ve  mekanı  duzenler.  Torensel  anlar 

nispeten sıradan bir anı kutsal bir ana cevirirken, torensel eylemlerin duzenli olarak gercekleştiği 

yerler kutsal mekanı ifade eder (Edles, 2005: 12- 44). Turk kulturunun konargocer donemine ait 

beslenme  pratiklerine  yonelik  değerlendirmelerimiz  kulturun  simgeselliği  esasında 

gercekleşmektedir.  Calışmada,  bu  donemdeki  yeme  icme  pratikleri  ve  bu  pratiklerin  otoriteyi 

elinde  bulunduran  hakanın  gucunun  meşrulaştırılması  ve  itaat  sureci  uzerindeki  gorunumleri 

ortaya konulmuştur. 


64

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет