Министерство сельского хозяйства республики казахстан
жүктеу/скачать 7,26 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ƏОЖ 631.15: 338 Балтабай Г.
- Əдебиеттер
- Ключевые слова
- Keywords
Қорытынды Кез келген бизнестің табысы мен гүлденуі мемлекеттегі қоғамдық-саяси тұрақтылыққа, мемлекеттің жоспарлаған іс-əрекетінің орындалуына, заңдық негізінің дəлділігіне, кəсіпкерлік бастамашыларына көрсетілетін қолдауға байланысты. Дəл осы салаға еліміздің əр түрлі секторында қызмет ететін шетелдік инвесторларын қызықтырсақ іс жүреді. Осылайша Қазақстанның агротуризмі үлкен потенциалға ие болады жəне келешектегі табысты сфераға айналады. Қазақстанның таңдаған ашық экономика саясаты жоғары өміршеңдік қабілетті көрсетіп отыр. Агротуризм – экономика бизнес үшін тартымды идея. Бұл бəсекеге қабілетті жəне заманауи адам капиталы мен мемлекет экономикасының негізін қалауға септігін тигізеді. Ең бастысы, ауыл халқының тұрмыс деңгейі мен əл-ауқатының өсуіне көмектеседі. Қазір елімізде бұл сала өте баяу дамып келеді. Егер агротуризмді дамытатын болсақ, сол өңірдің жағдайы жақсарып, халқының əлеуметтік-экономикалық əл-ауқаты көтеріледі. Жергілікті халықты жұмыспен қамту мəселесі де шешілген болар еді. Еліміздің алдында тұрған тағы бір үлкен міндет – 2017 жылы өткізілетін «ЕХРО-2017» халықаралық көрмесін жоғары дəрежеде өткізу арқылы, жалпы туризм мен агротуризм салаларын дамытуға мол мүмкіндік алу. Қазақ елі тарихи, мəдени ескерткіштерге бай өлке. Сондықтан да қазір де , алдағы уақытта да шетелдік əрі отандық туристердің мəдени, экзотикалық қызығушылығын оята аларымызға толық сенімдімін. Əдебиеттер 1
. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Нұрлы жол- болашаққа бастар жол» // Егемен Қазақстан. – 2014. – 11 қараша. 2
Международная академия. Серия экономическая. – 2012. - №5. – С. 31-52 3. Қазақстан 2015 жылы: Статистикалық жылнамалығы / Бас редактор Ə.А.Смайылов, – Астана: Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігі, 2015. Алимбеков Д.А., Жолманова Н.Ж. АГРОТУРИЗМ КАК ПЕРСПЕКТИВНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ СОЦИАЛЬНО- ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКИХ ТЕРРИТОРИЙ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В статье рассмотрены возможности развития агропромышленных предприятий в условиях экономического кризиса путем взаимодействия с агротуризмом и промышленным туризмом. Выявлена и обоснована необходимость использования зарубежного опыта агротуризма и промышленного туризма в стране Alimbekov D.A., Zholmanova N.Z. AGROTOURISM AS A PERSPECTIVE DIRECTION OF SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT OF RURAL AREAS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN The article describes the possibilities of development of agro-industries during the economic crisis through interaction with agro-tourism and industrial tourism. Identified the necessity of using the industrial and agro tourism experience of foreign countries.
19
Балтабай Г. Қазақ ұлттық аграрлық университеті ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР РЕСУРСТАРЫН БАҒАЛАУ ТЕТІКТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
Мақалада Қазақстан Республикасында жер ресурстарын бағалау тетіктерін жетілдіру жазылған. Ауылшаруашылығында пайдаланылатын жерлердің топырақ құнарлығы талдалған.Жер ресурстарын бағалау тетіктерін жетілдіру ұсыныстары берілген. Кілт сөздер: ауылшаруашылық жерлерін бағалау, топырақ құнарлығы, жер ресурстарын ұтымды пайдалану, егістік жерлерді қорғау, бағалау шкалалары, бағалаудың базистік көрсеткіштері.
Жер ресурстарын ұқыпты да тиімді пайдалану жəне бағалау Ата Заңымыздың 38 бабында атап көрсетілген "Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға жəне табиғат байлықтарына ұқыпты қорғауға міндетті" [1]. Жер ресурстар қорғау жəне оны тиімді де ұтымды пайдалану адамзат баласы үшін маңызды жəне оның қажеттілігі арта береді. Əсіресе жер иесінің өзгеруі, оған деген көзқарастың кеңеюі, жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) кезіндетұрғындардың əлеуметтік-экономикалық жағдайына жақсаруына əкелген. Тіпті XX ғасырдың бас кезінде Б.Д.Бруцкус, А.В.Чаянов, Н.Д.Кондратьев шаруалардың шаруашылық жағдайының жетістігі "жекеменшік пен білімнің" кооперациясы негізінде дамитындығын айтқан болатын [2, 3].Аталған инновация бүгінгі таңдағы ауылшаруашылық жерлерін қорғау мен топырақ құнарлығын зерттеуді дамытуды қажеттігін қойып отыр. Көртеген елдерде топырақ құнарлығы жел, су, егістікті ұдайы интенсивті механикалық өңдеуден топырақтың тығыздануынан ауылшаруашылық айналымыныан жылына 10 млн га, ал зерттеу болжаулары бойынша 2050 жылға қарай барлық жердің 30 % эрозияға ұшырайды. Қазақстан Республикасы Еуразиялық Одақ (170 млн. халық саны) жəне ДСҰ толық мүшесі болып отырған кезде жер ресурстарын қорғау жəне топырақ құнарлығын арттыру шараларын жетілдірудің механизмдерін жетілдірудің маңыздылығы одан сайын арта береді.Əсіресе отандық ғалымдардың топырақ құнарлығын арттыруға бағытталған инновациялық технологияларын толық пайдалануға, баса көңіл аударып, еліміздегі 180 мыңнан астам ауыл шаруашылық құрылымдарында жан-жақты қолдануына мүмкіндік жасауды қолға алуға тиіспіз. Осы бағыт еліміздің ауыл шаруашылық дамуының тиімді де ұтымды жолы болуға тиіс.Топырақ құнарлығын сақтау ауыл шаруашылығында дақылдардың түсімін арттыруда шешуші рөл атқаратын болады жəне оған негіз болушы инновациялық технологияны енгізу, жер ресурстарын қорғауды жетілдіру болып табылады. Жерді бағалауды зерттеушілердің егістік жерлерді бағалау əдістемесінде біркелкі қалыптасқан пікірлердің жоқтығына көз жеткізуге болады. Жер сапасының табиғи белгілерін бағалау агроклиматтық, топырақтық-агрохимиялық, геоботаникалық жəне басқа мəліметтер негізінде жүргізіледі. Оны пайдалану арқылы жер- бағалық аудандарға бөлу жүйесі мен жерді сапалы топтау қалыптасады. Бағалау шкалалары жер-бағалау аудандарына жеке құрылады. Бағалаудың базистік көрсеткіштер жүйесі жерді бағалаудың сапалы топтары арқылы өңделеді, оның негізінде жер учаскелерінің бағалау көрсеткіштері мен əкімшілік аумақтық бірліктер есептеледі. Елімізде ауыл шаруашылық жерлерін бағалау келесі мақсаттарға сəйкес жүргізіледі: нысаналы мақсатты ескере отырып, жер учаскелерін пайдалану тиімділігін анықтау; жер 20
учсаскесін кепілдікке беру арқылы несие алу; салық салу, жерді жалға алу төлемдерін анықтау; мемлекеттік мүдделер үшін жер учаскелерін алып қою кезінде; жер телімдерін пайдалану немесе құқығын сату кезінде оның бағасын білу. Жерді бағалау үшін жер бағалық аудандау өткізіледі. Содан кейін, сол жерлердің шекараларынада топырақ бонитировкасы жəне жердің экономикалық бағалау жүргізіледі. Жерді экономикалық бағалау 2-ге бөлінеді:жалпы бағалау-жалпы ауылшаруашылық дақылдары бойынша бағаланады; жеке бағалау-жеке ауыспалы егістіктер бойынша бағаланады.Бағалау көрсеткіштері:өнім құндылығы (ӨҚ); шығын қайтарымы (ШҚ). Сапасы бір жерлерді түрліше пайдалануға болады. Тіпті жақсы жерге қарағанда, нашар жерді дұрыс жəне тиімді пайдалану негізінде алаң бірлігіне шаққанда жоғары өнім алуға болатын жағдайлар кездеседі. Бұған жерге қосымша қаржы мен еңбекті жұмсау, жерді игеру мəдениетінің жоғары деңгейі арқасында қол жетеді. Сондықтан шығын мен агротехниканы есепке алмай шыққан өнім бойынша, яғни өндірісті жүргізу деңгейінде ғана жер сапасын объективті бағалауға болмайды. Республикада ауыл шаруашылығы жерлерін бағалау жалпы төмендегідей мақсаттарда жүргізіледі: мақсатты белгілеумен жер учаскелерін пайдалану тиімділігін анықтау; жер учаскесін кепілге қойып, банкіден несие алу; салық салу, жалдық төлемдерді анықтау; реквизиция жағдайында мемлекет қажеттілігіне жер учаскелерін мəжбүрлеп алуда сотпен сатып алу бағасы мен төлем көлемін анықтау; жер учаскелерін шаруа серіктестіктерінің жарғылық қорына жарна, не болмаса өндіріс кооперативтеріне пай ретінде беруде; жер учаскесін немесе жерді пайдалану құқығын сатуда.Жылдан-жылға топырақ құнарлығы төмендеп жатыр, осыған орай егістік құнарлығын қорғау жəне арттыру жөніндегі шараларды жүзеге асыру кезек күттірмейтін мемлекеттік басты мəселе қатарына жатады. Ең бастысы жер ресурстарының құнарлығын арттыру бағытында жоғары экономикалық, экологиялық жəне агрохимиялық тиімдікке қол жеткізу керек.ҚР ауылшаруашылығында пайдаланылатын жерлердің топырақ құнарлығы 1 кестеде берілген. Зерттеу əдістері 1 кесте - ҚР ауылшаруашылығында пайдаланылатын жерлердің топырақ құнарлығы Топырақ түрлері Ауданы
млн. га % Құба, сұрғылт-құба топырақтар 97,9 44 Күрең топырақтар 73,4 33 Қара топырақтар 24,0 9 Таулы жəне тау етегі 31,2 14 Ескерту автордың есептеулері Егістік жерлердің топырақ құнарлығының жағдайы, 2 кестеде берілген, 1990 жылы егістік ауданы-35000 мың га болса, 25 жылда азайып 2015 жылы 21190 мың га құрап отырғанын есептеулер көрсетті. Ал осы егістік жерлердің топырақ құнарлығын талдайтын болсақ: 4 % төмен - 1990 жылы -56,3 % (19705 мың га), ал 2015жылы 63,1% (13370 мың га), яғни 6,8 % немесе 6335 мың га азайған; орташа 4-6 % - 1990 жылы -40,5 % (14175 мың га), ал 2015 жылы 34 % (7205 мың га), яғни 6,5 % немесе 6970 мың га қысқарған;6 % жоғары- 1990 жылы -3,2 % (1120 мың га), ал 2015 жылы 2,9% (615 мың га), яғни 0,3 % немесе 505 мың га азайған. 21
2 кесте - ҚР егістік жерлердің топырақ құнарлығының жағдайы
Жылдар Егістік ауданы,
мың га Топырақ құнарлығы 4 % төмен орташа 4-6 % 6 % жоғары % мың га % мың га % мың га 1990 35000 56,3 19705
40,5 14175 3,2 1120 2015 21190 63,1 13370 34 7205 2,9 615 Ескерту автордың есептеулері
Жер ресурстарын қорғау жəне топырақ құнарлығын көтеру арқылы ауылшаруашылық дақылдарын терең өңдеуге қол жеткізе отырып, отандық сапалы да экологиялық таза азық- түлікті молынан экспорттау мүмкіндігіне қол жеткіземіз.Ауылдық жерлердің өмір сүру деңгейін аграрлық саясаттың шараларымен белгілі бір деңгейде немесе одан жоғары (Израиль, Норвегия). Бүгінгі даму жағдайында ауылдық жерлерге кəсіби мамандарды тарту өте күрделі [3, 4].Отандық топырақтанушы ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек , елімізде 5 жазықтық табиғи зона, 3 таужиектік биіктік белдеу жəне 2 таулық аймақта, əр зонаға, əр белдеуге, əр аймаққа тəн 1,5 мың топырақ түрлері бар [5, 6]. Зерттеу нəтижелері анықтағандай, жер ресурстарын ұтымды пайдалануға теріс əсерін тигізетін келесі факторларды атап көрсетуге тиіспіз:агроклиматтық əлеуеттің төменгі деңгейі (топырақ құрамыныңдағы қарашірінді); ауа райының тұрақсыздығы (құрғақшылық); АӨК инновациялық технологиялардың мардымсыз қолданылуы; ауылшаруашылық техникаларының моральдық жағынан тозуы; егістік жерлерді қорғау жəне топырақ
құнарлығын арттыру
шараларының жоспарлы түрде жүргізілмеуі;инфрақұрылымының өз деңгейінде болмауы (суғару жүйелері, байланыс құралдары т.б.);жер ресурстарының еріген қар суы жəне нөсермен топырақты шайып кетуі үдей түскен;су жинағыш шекараларының көрсетілмеуі;топырақты шайып кетудің жиынтығы мəліметтерінің жиналмауы;танаптарға ауыспалы егістіктің кеңінен қолданылмауы;топырақты қорғау шараларының тұрақты түрде енгізілмеуі;деградацияға ұшыраған жерлерді қорғау шараларының жүйелі түрде жоспарланбауы;жыралар, тау беткейлерін қорғау шараларында өнімді өсімдік өсіру арқылы топырақтың шымдануы қарастырылмаған;жабайы жануарлар микоқорықшаларын құруды жобалау (жергілікті жердің табиғатын, жеке өсімдіктер, жануарлар түрін табиғи қажеттілікті үнемі қорғауға бөлінген шағын
территориялар) қарастырылмаған;орнитафауна (белгілі бір
территорияларды мекендейтін құстарды қорғайтын) микроқорықшалары жобаланбаған;этномологиялық микроқорықшаралар (бунақ денелі жəндіктерді қорғайтын) құрылмаған;экотон (өтпелі алқап) жобаланбаған; жерлердің шаруашылық айналымынан шығып калып, керексіз қалдық ретінде тұрып қалуы;табиғи орта қасиеттерінің кейбірінің өзгеріске ұшырауы салдарынан нашарлауы;қоршаған орта қасиеттерінің өзгеруі салдарынан, əсер етуінің өмір сүру жағдайларының қысқаруы;еңбек өнімділігі көрсеткіштерінің төмендеуі;жерлердің тақырға айналуынан ауыл аумақтардың халқының демалыс-рекреация аймақтарының азаюы. Қорытынды Жер ресурстарын бағалау тетіктерін жетілдірудің маңызы зор, себебі аймақтардың дамуы ондағы өзгерістер өндіргіш күштердің жəне тұрғындардың жағдайына тікелей əсер жасайды. Жерлердің санатындағы өзгерістерді есепке ала отырғанда ғана жер ресурстарын пайдалану тиімділігін жоғарлата аламыз. Жерді ғылыми негізде бағалау мемлекеттің нығаюы мен дамуындағы атқаратын қызметі өте зор. Дегенмен əлемнің дамыған елдерінің жер ресурстарын бағалау тəжірибесін зерттей отыра, еліміздің аймақтарының аумақтық ерекшеліктерін зерттеудің жерге орналастыру ғылымына қосатын үлесі қомақты болады. Аймақтарда жер ресурстарын бағалауу мəселесінің тиімділігі: бəсекеге қабілетті дамыған
22
елдерінің деңгейіне дейін көтеріледі; экономикалық өсудің басты көрсеткіші жер ресурстарын пайдалану тиімділігі артады; еңбек ресурстарын дұрыс орналастыруға мүмкіндігі кеңейеді; аймақтың экономикасының тұрақты дамуына қол жетеді, ауылшаруашылық жерлеріне отандық жəне шет елдік инвестиция кедергісіз келеді; инфрақұрылым дамиды, жер ресурстары нарық айналымына түседі т.б.
1.
Қазақстан Республикасының Конституциясы –Астана: Елорда, 2008-56 б. 2.
Чаянов А.В. Основные идеи и формы сельскохозяйственной кооперации –М.: Книгосоюз, 1927 –С.20 3.
экономика-политика-культура, 2007, №8 –С.109 4.
Буздалов И. Сельское хозяйство России: взглядь сквозь призму концепции устойчивого развития//АПК экономика, управление, №8, 2015 – С.111 5.
2008 – Б.2 6.
Орынбеков М., Байдулдинова А.Н. Оценка земли-Алматы, 2013-744 с.
Балтабай Г. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ МЕХАНИЗМОВ ОЦЕНКИ ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН
В статье написано осовершенствовании механизмов оценки земельных ресурсов в Республике Казахстан. Проанализировано состояние плодородия почв и земель используемых в сельском хозяйстве. Предлагаются рекомендации по совершенствованию механизмов оценки земельных ресурсов.
рациональное использование земельных ресурсов, охрана пашни, оценочные шкалы, базисные показатели оценки
Baltabay G. IMPROVING MECHANISMS FOR EVALUATING LAND RESOURCES IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
In the article improving mechanisms for evaluating land resources in the Republic of Kazakhstan are considered. Soil fertility of agricultural lands is analysed. Suggestions to improve land resources are defined. Keywords: evaluation of agricultural lands, soil fertility, beneficial use of land resources, evaluation scales, basis indicator of evaluation.
23
Bykova E. Y. OE «Belarusian State Agricultural Technical University» THE ASSESSMENT AND ANALYSIS OF THE IMPACT OF THE PRODUCTION AND ECONOMIC FACTORS ON THE DEVELOPMENT OF THE POULTRY INDUSTRY IN THE AGRICULTURAL ORGANIZATIONS OF THE MINSK REGION Annotation Approaches to the factorial analysis of development of the organizations of poultry-farming branch of Belarus are presented in article. The technique of carrying out production and financial is considered as a fundamental factor of strategic development, recommendations about adaptation of the organizations of poultry-farming branch to the changing environment factors taking into account the existing and perspective strategy are reflected. With use of correlation and regression model and scenario approach the forecast of the most significant indicators of poultry farming for according to three scenarios of development – slowed down, moderate and intensive is made. Approaches to optimization of the main directions of development of the poultry-farming organizations of the Minsk region which consider conditions of the increasing competition in the domestic and foreign markets are offered.
model, scenarios of development. Introduction The significant place at a choice of the strategic branch line is played by key factors, including for poultry-farming branch which depend on an economic, technical characteristics of branch, means of competitive fight used in branch. Therefore, optimization of strategy of development of the poultry-farming organizations requires use of a set of the factors characterizing productive and economic activity with possibility of their application for development of expected scenarios of development of poultry-farming branch. Thus indicators of a kormoobespechennost, capital productivity and diversification of production of poultry farming as fundamental factors of development of the organizations in the highly competitive market have special value.
For the purpose of identification of influence of productive and economic, technological and organizational indicators of an assessment of the organizations on total efficiency of poultry- farming branch the following organizations are analysed in dynamics in 5 years: KSUP «Plemtitsezavod «Belarusian», JSC «Dzerzhinsky Agrocombine», JSC «1st Minsk poultry farm», JSC «Smolevichi Broyler». In this case use of a method of the multiple-factor correlation and regression analysis allowing to estimate extent of change of a productive sign under the influence of set of concrete factors is supposed. The method is based on a parcel that average changes of one of the interconnected phenomena lead to average changes of other phenomenon. Profitability of fixed assets is chosen as total (fondorentabelnost) which is defined by the relation of net profit of the organization to the average annual cost of fixed assets. She allows to estimate objectively degree and efficiency of use of the available fixed business assets isn't dependent on the size of the organization. As the productive indicator is relative, and all factorial (cost) indicators should be considered in the relation to the cost of the fixed business assets. [1] Taking into account check the following significant factors are allocated for importance of communication: 1
24
2 х — the cost of production of gross output to a unit of value of the fixed business assets; 3
business assets; 4
of value of the fixed business assets; 5
fixed business assets. By means of calculation of correlation models it is carried out in the program Microsoft Excel environment and it is received models of formation of a fondorentabelnost of the poultry- farming organizations: 5 4
2 1 546 , 1 95 , 1 647 , 0 146 , 0 679 , 0 182 , 0
х х х х y x (1)
R=0,974 R²=95%
F=33,2 High stability of parameters of correlation model allows to estimate degree of efficiency of use of resources at branches of poultry farming depending on three options of development of branch — slowed down, moderate, intensive. Proceeding from model it should be noted considerable influence of level of compensation of employees of poultry-farming branch on total of a fondorentabelnost of the organizations. The negative moment is existence of purchased forages that is caused by considerable weight in structure of cost of production of poultry farming in the studied organizations of purchased forages, in this case at the available capacities and the farmland it is necessary to pass to own forage production. Results of researches For each factor forecasts for 2016-2018 are constructed, and on the basis of the equation of regression the most probable expected values of a productive sign are calculated. The forecast for factorial signs was carried out proceeding from compliance of the enterprises to this or that group and taking into account these last years (table 1). Table 1 — The forecast of a fondorentabelnost of the organizations of poultry-farming branch for 2016-2018, % Name of the organizations Замедленный уровень Moderate level Интенсивный уровень 2016 y. 2017 y. 2018 y. 2016 y. 2017 y. 2018 y. 2016 y. 2017y. 2018 y. JSC «Dzerzhinsky Agrocombine» 5,87 7,21 9,16 9,29 10,37 12,74 13,99 14,17 14,23
JSC «1st Minsk poultry farm» 0,0002 0,0003 0,0003 0,0012 0,0041 0,0073 0,12 0,13 0,15 KSUP
«Plemtitsezavod «Belarusian» 0,0008 0,0009 0,0012 0,02 0,04 0,07 0,023 0,047 0,097 JSC «Smolevichi Broyler» 4,99 5,37 7,10 19,17 21,71 23,03 27,31 31,15 37,30
|